-
per-difficilis -e, adv. perdifficiliter (per in difficilis) zelo težaven (têžek, težák): aditus L., perdifficillimum aditum L., manis transitu perdifficilis L., navigatio Ci., quaestio de natura deorum Ci., perdifficiliter internosci Ci., demolitio atque asportatio perdifficilis videbatur Ci., perdifficilis … et lubrica defensionis ratio proponitur Ci., mihi perdifficile esse Ci., nam quae perdifficilia sunt, perinde habenda saepe sunt ac si effici non possint Ci., illa … quae perdifficiliter internoscantur Ci., in decursu ϑέσεις meas commentari non desino; sed sunt quaedam earum perdifficiles ad iudicandum Ci.
-
perfica -ae, f (perficere) izvrševalka, dokončevalka, izvršiteljica: natura Lucr. Pooseb. Perfica -ae, f Pêrfika = „Izvrševalka“, boginja telesne združitve: Arn.
-
per-ficiō -ere -fēcī -fectum (per in faciō)
1. dodela(va)ti, izdel(ov)ati, dozid(av)ati, narediti (delati) (naspr. incohare): munitiones non plene perfectae C., candelabrum opere mirabili perfectum Ci., pocula argento p. V., p. pontem C., aedem antiquitus incohatam Suet.; cibos ambulatione Plin. prebaviti (prebavljati), lanas Plin. pripravljati, coria Plin. izgotavljati.
2. dovršiti (dovrševati), izvršiti (izvrševati), izvesti (izvajati), (do)konč(ev)ati: inceptum S., incepta V., conata C., N., Suet., cogitata, facinus, scelus Ci., munus V. nalogo, mandata, senatus consultum L., promissa Ter. izpolniti.
3. dokonč(ev)ati: bellum C., L., delectum, censum, comitia, lustrum L., ferias Latinas comitiaque omnia C., his senatūs consultis perfectis L. ko so bili storjeni, perfecto temporis orbe V. po preteku, qui centum perficit annos H. kdor dopolni sto let.
4. dognati, doseči, narediti, povzročiti (povzročati), storiti: rem Ter.; z zahtevnim stavkom: Ter., perfecit, ut auxilio privarentur N., perfice (= fac), ut cures Ci., quae senatus … ne fieri possent perfecerat Ci., illud non perficies, quominus tuā causā velim Ci.
5. occ.
a) kako vsoto kot dobiček doseči (dosegati), (pri)dobiti: perfici sexagena (milia HS) posse Varr.
b) popolnoma, dodobra naučiti (poučiti): Achillem citharā O.
c) (v obscenem pomenu) = gr. ἐνεργεῖν končati spolni odnos, „končati“, „obdelati“: aut numquam temptes, aut perfice O., hunc ego, cum futuit, non puto perficere Mart. — Od tod adj. pt. pf. perfectus 3, adv. -ē
1. dopolnjen: anni O.
2. metaf. dovršen, popoln, vrl, dober, kot adv. popolnoma, docela, dodobra: H., Mart., Corn., Q., Sen. ph., Suet., Ap., Gell. idr., orator, virtus Ci., vivitur non cum perfectis hominibus Ci., perfectus litteris, sed Graecis Ci. dodobra poučen, zelo vešč, dober poznavalec, strokovnjak, in dicendo Ci., ponendis (spletati) capillis O., perfecte eruditus, perfecte absolutus Ci., perfecte mustum deferbuit Col., valvae perfectiores Ci., quod perfectissimum iudico Ci.; perfectissimus, častni naslov za časa poznih rim. cesarjev: Amm., Lact.; subst.: ad perfectum venire Varr. do popolnosti, ad perfectum Lact. popolnoma, natura perfecta format Macr.
-
per-formīdolōsus 3 (per in formīdolōsus) zelo boječ: namque Claudium, uti supra docuimus, natura performidolosum iniecto metu sui agitabant, maxime coniurationis Aur.
-
per-obscūrus 3 (per in obscūrus) zelo tem(ač)en, zelo nejasen: perdifficilis … et perobscura quaestio Ci., cum mihi videretur perobscura (sc. natura deorum) Ci., fama L.
-
per-sedeō -ēre -sedī -sessum (per in sedēre) presede(va)ti, (ob)sedeti: in equo dies noctesque L., in auctione per diem totum Sen. rh., multis apud philosophum annis Sen. ph., in sacello quodam aliquamdiu Val. Max., etiam meridie Suet., per ludos cum coniugibus et liberis Vitr. — Soobl. per-sideō -ēre: totā nocte in speculis Cu.; metaf. (o slani): pruinae perniciosior natura, quoniam lapsa persidit gelatque ac ne aura quidem ulla depellitur Plin.
-
perspicāx -ācis (perspicere)
1. ostroviden, bistroviden: iam ipse (sc. corvus) alis persequax, oculis perspicax, unguibus pertinax Ap., vides hominem ferreum et insomnem, certe perspicaciorem ipso Lynceo vel Argo et oculeum totum Ap.
2. metaf. bistroumen, preudaren, pameten, premišljen, sprevide(ve)n: Ter., Ap., Aug., Palamedis perspicax prudentia Poeta ap. Ci., quod acutum et perspicax naturā est Ci. Adv. perspicāce: quam perspicace, quam benigne, quam cito Afr. ap. Non. in perspicāciter: Amm. bistrovidno, bistroumno, preudarno, premišljeno.
-
pītuīta -ae, f (prim. pīnus) židka, gosta tekočina (mokrina)
1. = φλέγμα topla in tekoča sluz: Ca., Cels. idr., cum pituita redundat Ci. če pride do sluzenja (zasluzenosti); pl. = razne vrste sluzi: Pall., isdem et auriculas fractas curat et testium pituitas Plin., pituitae fluctiones Plin. izločanja sluzi, driske.
2. židka tekočina: impetus pituitae in facie Plin. mokri gnojni izpuščaji.
3. gnojna tekočina, gnojni izcedek: oculi quoque lumen refugiunt, et illacrimant … pituitaque in iis innatans, novissime angulis inhaerescit Cels.
4. pika, bolezen pri perutnini: si pituita circumvenit oculos et iam cibos avis respuit Col., gallinaceorum pituitae Plin.
5. židka tekočina, židek izcedek (izloček) dreves: amygdalae ex amaris dulces fiunt, si circumfosso stipite et ab ima parte circumforato defluens pituita abstergeatur Plin., fungorum lentior natura et numerosa genera, sed origo non nisi ex pituita arborum Plin.
6. meton. nahod: cum pituita (trizložno) molesta est H., mala nasi pituita Cat.
Opomba: Pri pesnikih pogosto trizložno: pitu͡ita.
-
pláčati (-am) | plačeváti (-újem) perf., imperf.
1. pagare:
drago plačati pagare caro
vnaprej plačati pagare in anticipo
plačati v gotovini pagare a pronta cassa, sulla cavezza
plačati v naravi pagare in natura
plačati ob prejemu blaga pagare alla consegna
plačati v obrokih, z gotovino pagare a rate, in contanti
plačati komu pijačo pagare, offrire da bere a qcn.
Natakar, plačam! Cameriere, il conto!
2. pagare, liquidare, saldare; versare; soddisfare:
plačati carino (za) sdaziare, sdoganare qcs.
plačati dolg soddisfare (a) un debito
plačati račun saldare il conto
plačati menico onorare una cambiale
3. pren. pagare, remunerare:
Bog plačaj Dio (glie)ne rimeriti
pren. plačati z glavo, z življenjem pagare con la vita
pren. to mi boš plačal me la pagherai
pren. plačevati ceho za druge, plačevati tuje grehe pagare per gli altri
-
plačílo (-a) n pagamento, paga; emolumento, ricompensa; retribuzione; knjiž. guiderdone, mercede:
proti plačilu delati, opravljati kaj fare qcs., lavorare dietro pagamento
plačilo v denarju, v naravi, na obroke pagamento in denaro, in natura, a rate
nehvaležnost je plačilo sveta l'ingratitudine è la ricompensa del mondo
plačilo sodnih stroškov pagamento delle spese processuali
plačilo carine sdaziamento, sdoganamento
v plačilo, kot plačilo a titolo di remunerazione
-
plicātilis -e (plicāre) zgibljiv, zložljiv: ibi Aethiopicae veneunt naves; namque eas plicatiles umeris transferunt, quotiens ad catarractas ventum est Plin., mutat et upupa, ut tradit Aeschylus poeta, obscena alias pastu avis, crista visenda plicatili, contrahens eam subrigensque per longitudinem capitis Plin., diximus et cui plicatilem cristam dedisset natura Plin.
-
poséči -séžem dov.
1. a întinde mâna
2. a interveni
3.
□ poseči v naravo a invada/a viola natura
-
poségati -am nedov.
1. a întinde mâna
2. a interveni
3.
□ posegati v naravo a invada/a viola natura
-
posíliti (-im) | posiljeváti (-újem)
A) perf., imperf.
1. violentare, seviziare, stuprare; brutalizzare:
posiliti žensko violentare una donna
2. forzare, costringere, coartare; obbligare:
posilili so ga, da je podpisal dokument fu coartato a firmare il documento
3. essere preso da, avere un (violento) attacco di:
posilil jo je spanec fu presa dal sonno
posilil ga je kašelj ebbe un attacco di tosse, comiciò a tossire
4. ekst. violentare, fare forza, violenza a:
z nekaterimi poskusi so grdo posilili naravo la natura è stata letteralmente violentata da certi esperimenti
B) posíliti se (-im se) | posiljeváti se (-újem se) perf., imperf., refl. sforzarsi
-
positiō -ōnis, f (pōnere)
1. postavljanje (postavitev) besede = raba besede: est etiam soloecismus in oratione comprensionis unius sequentium ac priorum inter se inconveniens positio Q., μετωνυμία, quae est nominis pro nomine positio Q.
2. sajenje: surculi Col.
3. kot metr. t.t. postavljanje noge, udar(ec) z nogo pri taktu (naspr. sublatio, levatio): Aug., Q. (Institutio oratoria 9, 4, 48), positio vocis Isid. (naspr. elevatio).
4. kot gram. t.t.
a) končnica: aut quae feminina positione mares aut neutrali feminas significant, qualia sunt „Murena“ et „Glycerium“ Q.
b) oblika: prima verbi positio „strido stridis stridit“ Serv.
5. potrditev, potrjevanje: paupertas non per positionem (novejši rokopisi per possessionem) dicitur, sed per detractionem vel, ut antiqui dixerunt, orbationem Sen. ph.
6. predmet, naloga, tema: relinquuntur incerta, quae sumimus, ut videtur, aetates, facultates, liberi, parentes, urbium ipsarum vires, iura, mores, alia his similia: quin aliquando etiam argumenta ex ipsis positionum vitiis ducimus Q.
7.
a) postavitev, postavljanje, lega, položaj: membrorum articulorumque Sen. rh., loci Sen. rh., Q., corporis Sen. ph., signiferi, labyrinthi Plin., Q., caeli T. podnebje, membrorum Aug, supina iacendi positio Cael.
b) metaf. stanje, položaj: mentis Sen. ph., positiones Q. okoliščine.
8. positio syllabae položaj, pozicija: nam „volucres“ media acuta legam, quia, etsi natura brevis, tamen positione longa est, ne faciat iambum Q., nunc unum tempus accommodat priori et unum accipit a sequente: ita duae natura breves positione sunt temporum quattuor Q.
-
poslúšati (-am) imperf.
1. ascoltare, stare in ascolto, sentire; prestare ascolto a; seguire:
molče, pazljivo poslušati ascoltare in silenzio, attentamente
poslušati glasbo, radijsko oddajo ascoltare la musica, una trasmissione radiofonica
poslušati predavanje sentire, seguire una conferenza
2. tendere l'orecchio, porgere l'orecchio
3. ascoltare, sentire, udire; ubbidire:
dobro me poslušaj stammi a sentire
ne poslušati nikogar non sentire ragioni
poslušati glas vesti ubbidire la voce della coscienza
poslušati nasvet udire il consiglio (di)
4. (izraža negativen odnos do govorjenega) stare a sentire, sopportare, mandar giù:
zabavljanja nisem mogel več poslušati non riuscivo più a sopportare quel brontolio
pren. pazi, tukaj stene poslušajo attento, qui anche i muri hanno orecchie
poslušati naravo, nočno tišino porgere ascolto alla natura, al silenzio della notte
stalno moram poslušati, da si lenuh mi sento dire continuamente che sei un buonoanulla
pog. kar naprej poslušamo, kašna je mladina si parla continuamente di come sono i giovani
poslušati z očmi in ušesi ascoltare con grande attenzione
poslušati z odprtimi usti ascoltare a bocca aperta
lažje bi ga nosil kot poslušal è un terribile rompiscatole
tako lepo govori, da bi ga kar poslušal parla come un libro stampato
-
pōstulō -āre -āvī -ātum (prim. pōscō)
1. prisvajati si, zahtevati, terjati, postulírati, hoteti, želeti, požele(va)ti, zaželeti (si), (za)prositi koga za kaj, pričakovati kaj od koga: de colloquio C. prositi zastran (zaradi, glede) razgovora, prositi za razgovor, ab senatu de foedere Ci. pri senatu (senat) povprašati zastran (glede) … ; z obj.: Ter., Ph., T. idr., auxilium C., nullum praemium nisi honestum otium Ci., sibi totius belli imperium C., votum Ap. dati (za)obljubo, (za)obljubiti se, aequom postulas Pl. prav imaš; nihil a vobis nisi memoriam Ci., maius aliquid et excelsius a principe postulatur T.; pass.: ludos apparat non postulatus Ci.; z dvojnim acc., in sicer
a) = zahtevati kaj od koga: haec cum praetorem (od pretorja) postulabas Ci.
b) = zahtevati, hoteti imeti koga za kaj: iterum me iam praesentem advocatum postulaverunt Plin. iun.; s finalnim stavkom: Ter., S., Corn., Plin. iun. idr., idque Lemnii sua sponte facerent, postulasset N., qui postulabant, eos … sibi dederent C. postulo, Appi, etiam atque etiam consideres L., Ariovistus ex equis ut colloquerentur, postulavit C., postulat abs te, ut Romam rem reicias Ci., Ariovistus postulavit, ne quem peditem ad colloquium Caesar adduceret C., haec postulo: primum id … ut ne quid huc praeiudicati afferatis Ci.; z inf. ali ACI: Pl., Ter., Ca. fr., N., Corn. idr., dicendo vincere non postulo Ci., qui adire senatum non postulassent L., hic postulat se Romae absolvi Ci.; z NCI (pass.): postulat deus credi Cu. naj ga imajo za boga, ostendi, quam multa ante fieri convenerit, quam hominis propinqui bona possideri postularentur Ci.
2. (o stvareh) zahtevati, vele(va)ti, nanesti (nanašati): Ter., Q. idr., veritas, causa postulat Ci., ut loci natura necessitasque temporis postulat C., res postulare videtur Africae situm paucis exponere S., (sc. herba) ne spargi quidem postulat Plin.
3. occ. kot jur. t.t.
a) pred sodiščem (na sodišču) zahtevati = pred sodiščem (na sodišču) svetovati, predlagati: Icti. idr., quaestionem L., in Gabinium … delationem nominis Ci., recuperatores aut iudicem Ci.
b) (po)klicati, poz(i)vati pred sodnika (na sodišče), (ob)tožiti pred sodnikom (na sodišču): Appium censorem Caelius in Ci. ep., aliquem impietatis reum Plin. iun., aliquem de ambitu Ci., aliquem apud me de pecuniis repetundis Ci., aliquem de repetundis Ci. ali repetundis T., aliquem ob contumelias in Caesarem dictas T., postulatus crimine Ap.; analogno po skladu glag. accusare z gen.: aliquem maiestatis T., aliquem repetundarum Suet., aliquem ingrati Sen. rh. zaradi nehvaležnosti, capitis Icti.
-
pōtulentus 3 (pōtus -us)
1. ki ga je mogoče piti, piten (naspr. esculentus); subst. pōtulentum -ī, n pijača: habitat in ea parte oris qua esculentis et potulentis (po nekaterih izdajah posculentis ) iter natura patefecit Ci., esculenta et potulenta Ap., esculentum potulentumve Dig.
2. opit, pijan: ferebatur et vagari noctibus solitus atque invalidum quemque obviorum vel potulentum corripere ac distento sago impositum in sublime iactare Suet., nam cum a cena me serius aliquanto reciperem, potulentus alioquin, quod plane verum crimen meum non diffitebor Ap. — Soobl. pōsculentus 3 (prim. pōsca): habitat in ea parte oris qua esculentis et posculentis (po nekaterih izdajah potulentis) iter natura patefecit Ci., nam Quintum Scaevolam ad demonstrandam penum his verbis usum audio: Penus est, inquit quod esculentum aut posculentum est Q. Scaevola ap. Gell.; pl. subst.: esculenta omnia et posculenta Gell. vse jedi in pijače; sinkop. soobl. pōculenta -ōrum, n pijače (naspr. esculenta): Macr., Ulp. (Dig.).
-
povračílo (-a) n
1. restituzione, rimborso, rimuneratura, retribuzione, rifusione, compenso, risarcimento, indennità, spettanza, emenda:
povračilo v denarju, v naravi compenso in denaro, in natura
povračilo škode emenda, risarcimento dei danni
povračilo (nadomestilo)
za ločeno življenje indennità di trasferta
2. contraccambio, rivalsa, rivincita; legge del taglione; contrappasso; ritorsione
-
praeceptrīx -īcis, f (fem. k praeceptor) učiteljica, vzgojiteljica: quā (sc. sapientiā) praeceptrice in tranquillitate vivi potest omnium cupiditatum ardore restincto Ci. po naukih modrosti, omnis autem est machinatio rerum natura procreata ac praeceptrice et magistra mundi versatione instituta Vitr.