cūstōdia -ae, f (cūstōs)
1. nadzorstvo, varovanje, varstvo, obramba, zavetje: committere ali concredere alicui aliquid in custodiam Pl., in custodiam suam recipere aliquem Pl., ut illae tabulae (publicae) privatā … custodiā … continerentur Ci., quae lex omnibus custodiis subiectum aratorem decumano tradidit Ci. podvrženega vsakovrstnemu nadzorstvu, quisve ea (sacra) locus fideli adservaturus custodia esset L., nihil invitae tristis custodia (namreč sužnja paznika) prodest Pr., non sine tacita custodia haberi Front. skrivaj biti nadziran; s subjektnim gen.: canum tam fida c. Ci., fida iustitiae c. Ci., qui ex eius custodia … filium … surripuisset Ci., a cuius audacia fratris liberos ne materni quidem corporis custodiae tegere potuissent Ci., dura c. matrum H., quod imperii pignus custodiā eius templi teneretur L., tristis c. servi (ki mora nadzorovati žensko zvestobo) O., c. pastoris Col., paedagogorum Q.; z objektnim gen.: c. ignis (Vestae), meae salutis, mei capitis, rei publicae, provinciae, conservandi sui Ci., una custodia fidelis memoriae rerum gestarum L. edini zanesljivi način shranjevanja, frugum et pecudum c. sollers V., cui … late custodia credita campi V., urbis Vell. varstvo, uprava, pecuniae Cu., sui Cels. varovanje svojega zdravja, regis Iust. varovanje kralja = ohranitev kraljevega življenja.
2. occ.
a) čuvanje, straženje, straža, stanje na straži: agitare hic custodiam Pl., agere regalis corporis custodias Naev. ap. Non., tibi … excubias et custodias … pollicemur Ci., Miltiades, cui illa custodia crederetur N., alteram navem, quae erat ad custodiam … posita, … aggressus C., remittere de custodiis maritimis C., Gallos equites suae custodiae causā circum se habere C. za telesno stražo, suae custodiae causā petere turmam equitum Romanorum S., neglegenter servare custodias L., inde intentiores utrimque custodiae esse L., custodiae nocturnae praefectus Ap. nočni stražni glavar, nočni nadstrežnik; s subjektnim gen.: haec a custodiis classium loca maxime vacabant C., saepire aliquem custodiā militum Suet.; z objektnim gen.: custodiam corporis barbaris committere Ci., certasque cuique partes ad custodiam urbis attribuit C., iisdemque (tribus cohortibus) custodiam navium longarum tradidit C., c. aditūs, arcis, portūs L., urbis custodiam agere L.; met. α) straža = oseba (osebe) na straži, stražnik(i), stražar(ji), stražarstvo, tudi straža (stražarstvo) na konju (konjih); v prozi sg. le kolekt., sicer večinoma pl.: impedimentis … custodiam ex suis ac praesidium sex milia hominum unā reliquerunt C., tribunus custodiae adpositus ali Remmius, priori custodiae regis adpositus T. poveljnik (prejšnjega kraljevega) stražništva, pauci de custodia Germani Suet. iz telesne straže; v pl.: Auct. b. Afr., Lact., vinclis custodiisque circummoenitum esse Pl., vestra tecta vigiliis custodiisque defendite Ci., sensistine illam coloniam meo iussu meis praesidiis, custodiis, vigiliis esse munitam? Ci., domum custodiis saepit N., disponere custodias diligentius C., praesidia custodiasque ad ripas Ligeris disponere C., custodiae artae L., frequens custodiis locus L. močno zastražen, inclusus nostris custodiis exercitus Vell., intentissimas custodias fallere Sen. ph., saepire domum et vias acribus custodiis T.; custodias sustulit Ci. odpravil je carinska stražarstva; pesn. sg. (o eni osebi ali živali): cernis, custodia qualis vestibulo sedeat V. (o Tisifoni), unicus anser erat, minimae custodia villae O.; (o več osebah): noctem custodia ducit insomnem ludo V., abest custodia regis (ali regi) O. telesna straža, vigil Phrygios servat custodia muros et vigil Argolicas servat custodia fossas O., namque tuo adventu vigilat custodia semper Cat. S subjektnim gen.: propter custodias Menapiorum C., eo custodias hostium fallere L., deducere custodias munitionum Auct. b. Alx. β) straža = straži namenjeni kraj, stajališče, staja, stražišče, stražarnica: haec mea sedes est, haec vigilia (straža), haec custodia (stražarnica), hoc praesidium stativum (stalno taborišče) Ci., in hac custodia et tamquam specula collocati sumus Ci.; poseb. carinska stražarnica, carinarnica, mitnica: familias maximas in portubus atque custodiis habere Ci.
b) čuvanje, straženje, varovanje kake osebe ob omejitvi njene svobode, izročitev kake osebe pod stražo, v zapor (abstr.): c. publica Ci., T., regia Ci., tutissima Ci., L., nimis soluta L., artissima Mel., poseb. pogosto libera c., v stiku tudi samo custodia, omejitev koga na določen kraj, prosti zapor, hišni zapor (brez jetništva): Vell., liberā custodiā placere (sibi) in aliqua fida civitate eum servari L., tudi v pl.: senatus decernit, uti … Lentulus itemque ceteri in liberis custodiis habeantur S.; dare se in custodiam Ci. v prosti (hišni) zapor, eum et ceteros in custodiam dandos censuistis Ci., aliquem in custodiam tradere Ci. ep., L., asservari privati hominis custodiis Ci., penes quem summa erat custodiae N. ali qui custodiae praeerat Val. Max. ki je imel nadzorstvo nad zapori, ki je bil ječar, tali modo custodiā liberari N., qui in custodiam traditi erant, qui in custodiis tenebantur S., aliquem Albam in custodiam ducere L. v prosti (hišni) zapor, habere aliquem prope in custodia L. ali in custodia T. ravnati s kom (skoraj) kot z jetnikom, in custodia haberi T., elabi custodiae T., Fl., tradere aliquem custodiae Suet.; toda: ut sis apud me lignea in custodia Pl. v lesenih nožnih sponah; pren.: nisi enim deus is … istis te corporis custodiis liberaverit Ci.; met. α) zapor (konkr.), ječa, jetnišnica: in custodiam conici N., Cimon eādem custodiā tenebatur N., necari in custodia C., multitudo in custodias divisa L., perire morbo in eadem custodia Suet. β) zapornik, jetnik: Dig., eadem catena et custodiam et militem copulat Sen. ph., custodiarum agmen Sen. ph. ali series Suet., quod ubique esset custodiae, in Italiam deportari … praeceperat Suet. kolikor je bilo kje jetnikov, recognoscere custodias Suet., numerum puniendorum ex custodia subscribens Suet., nec nisi secreto atque solus plerasque custodias, receptis quidem in manum catenis, audiebat Suet., custodias asservare per milites Plin. iun.
3. pren. varovanje, vzdrževanje, ohranjevanje, izvrševanje abstr. stvari: diligentior ritus patrii c. Vell., summa pudoris c. Sen. ph., c. decoris Q., suae religionis (svoje prisege) Q.
Zadetki iskanja
- cūstōdītiō -ōnis, f (cūstōdīre) straženje, straža, varovanje, čuvanje, varstvo: Vulg.
- cūstōs (po drugih cŭstōs) -ōdis, m
1. stražar, čuvar (čuvaj), paznik, varuh, čuvarica, varuhinja: clamor a vigilibus fanique custodibus tollitur Ci., custosne urbis an direptor et vexator esset Antonius Ci., c. defensorque provinciae Ci., praesides libertatis custodesque tribuni plebis Ci., c. ac vindex cupiditatum Ci., custodem religionum, comitiorum, rerum omnium urbanarum facere aliquem Ci., c. capitis mei, rei publicae, senatūs, dignitatis, fidei, litterarum, otii Ci., salutis Ci., Cu., custodes salutis suae Q., custos saluti T., custos … in frumento publico est positus Ci., gazae c. regiae N. ali c. pecuniae regiae Cu. kraljevi zakladnik, in hortis custodem imponere fructus servandi causā N., c. agri captivi S. fr., portae L., ipse pecuniae quam regni melior c. L., custode rerum Caesare H., optime Romulae custos gentis H. (o Avgustu), virtutis verae custos rigidusque satelles H., severum custodem pudicitiae (časti) agere Val. Max., c. pecuniae immensae Sen. rh. (o skopuhu), arcis Cu., casae, istius domicilii Sen. ph., L. Piso urbis c. Sen. ph. ali securitatis urbanae c. (= praefectus urbi) Vell., custodes legum Col., assiduus c. auctoritatis Plin., c. patrimonii Q., hortorum Suet., iurium T.; (o čuvarju živine): c. caprigeni pecoris Ci. poet., formosi pecoris, gregis V., ovium H. ovčar, boum O. govedar; (o živalih čuvajih, poseb. o psih): c. Tartareus (= Cerberus) V., c. liminis Ph., villae Col., c. mutus Col., serpentem custodem ibi ponere Hyg., magnus draco, quem canunt poëtae custodem Scythici fuisse luci Mart.; preg.: o praeclarum custodem ovium, ut aiunt, lupum! Ci.; custos kot fem.: antiqua herilis fida custos corporis Enn. ap. Non., domus Herculei custos Pinaria sacri V., sacerdos (svečenica), Hesperidum templi custos V., c. aedicularum Petr. vratarica.
2. occ.
a) (o božanstvih) varuh = zaščitnik, zavetnik; kot fem. varuhinja = zaščitnica, zavetnica: dii custodes conservatoresque huius urbis Ci., Priape, custos es pauperis horti V., ab Iove Neptunoque sacri custode Tarenti H., claustraque custodem pacis cohibentia Ianum H., armenti c. O. (o Panu), Iovi Custodi templum ingens … sacravit T., novam … excitavit aedem in Capitolio Custodi Iovi Suet.; c. urbis, Minerva Ci., nemorum Latonia c. V., montium c. nemorumque Virgo H. (o Diani), perpetuorum c. Vesta ignium Vell.
b) vodnik mladega človeka, učitelj, mentor: his discipulis privos custodes dabo Pl., vici cautos custodes meos Pl., bone custos, salve Ter., appositi erant custodes, qui eum a pristino victu deducerent N., dum custodis eges H., ipse (pater) mihi custos incorruptissimus omnes circum doctores aderat H., imberbus iuvenis, tandem custode remoto, gaudet equis canibusque H., custos famulusque dei Silenus alumni H., c. et comes Iuli V., custodem nobis et paedagogum dedit Sen. ph., cui (adulescenti) in rubrico aetatis non praeceptor modo, sed custos etiam rectorque quaerendus est Plin. iun., discipuli c. Iuv.; kot fem.: natarum altrix eadem et fidissima custos Stat. vodnica, učiteljica.
c) čuvar, spremljevalec kake ženske (nav. skopljenec): aliquem custodem concubinae addere Pl., custodem assiduum Ioni apponere virgini Acc. fr., virginis abditae custos pavidus H., multae tibi tum officient res, custodes, lectica, ciniflones H., vigil c., c. otiosus puellae, custode amoto O., dure vir, imposito tenerae custode puellae nihil agis O., nimium servat custos Iunonius (od Junone najeti) Io O., quos tibi custodes ponam? Pr.
č) voj. čuvar α) stalni spremljevalec, sprevodnik, telesni stražar, v pl. tudi = telesna straža; nav. custos corporis, v stiku včasih le custos: qui corporis custos fuerat Alexandri N., inter corporis custodes iter facere N., qui externorum corpori custodes aderant T., rediit iam in cubiculum, unde iam et custodes diffugerant Suet. β) vojaški stražar, stražnik, straža: nullus est portis custos Ci., cubiculi custodes N. sobni stražarji, custodes ponere N., custodes disponere in vallo C., Lentulus Spinther de muro cum vigiliis custodibusque nostris colloquitur C., custodes dividere per domos eorum L., custodes fallere L., imber … custodes vigilesque dilapsos e stationibus suffugere in tecta coëgit L., custodes removere Val. Max., amotis custodibus T., custodes in urbe Suet. γ) v pl. posadka, varstvo, zaščita: custodes dare Ci., N. fr., eius pontis … custodes reliquit principes N., interfectis Novioduni custodibus C., interficere paucos custodes arcis L.
d) custos armorum orož(nič)ar, vojaški čin v vojski in mornarici: Paul. (Dig.).
e) jetniški paznik, jetničar: quoi bini custodes semper totis (h)oris occubant Pl., clam se custodibus subduxit N., iugulari a custodibus N., praefectus custodum N. ječar, in manicis et compedibus saevo te sub custode tenebo H., tradi custodibus Auct. b. Afr., corruptis custodibus effugere T.; popolno: custos carceris Pl.
f) paznik, nadzornik pri oddajanju glasovnic: aliquem suis comitiis praerogativae primum custodem praeficere Ci., custodes tabellarum Ci.
g) paznik, opazovalec, nadzornik kake osebe, zasledovalec: Ca., numnam hic relictus (es) custos, ne … Ter., „Custodem“, inquit, „Tullio me apponite“ Ci., Dumnorigi custodes ponit, ut, quae agat, quibuscum loquatur, scire possit C., Bessus … custos verius quam comes Cu., alium custodem dare, qui attendat Plin. drugega opazovalca dati, inditi custodes T., efflagitare aliquem … custodem factis atque dictis suis Suet.
h) α) astr. Custos (= Ἀρκτοφύλαξ) ozvezdje Medvedar: Vitr. β) založna vitica na vinski trti: Ca., Col., Plin.
3.
a) (o pooseb. abstr.) čuvar, varuh, kot fem. čuvarka, varuhinja: sapientia c. et procuratrix totius hominis Ci., fortitudo c. dignitatis Ci., malus est c. diuturnitatis metus Ci. slab porok trajne posesti je strah, ipsaque (natura) corporis est custos Lucr., leges diligentissime pudoris custodes Q.
b) met. (o pooseb. konkr.), le pesn. shranilo, shramba: eburnea telorum custos (= pharetra) O., dantque sacerdoti custodem turis acerram O. - dēfēnsor -ōris, m (dēfendere)
1. odbijalec, odvračalec: necis, periculi, calamitatum suarum Ci.; his (sc. sublicis) defensoribus C. po njihovem odporu (zaščiti).
2. branilec, poseb. voj., v pl. pogosto = posadka, straža, zaščita: canes defensores Varr., defensores templorum atque tectorum Ci., paucitas defensorum C., interioris munitionis defensores C., defensores oppidi Auct. b. Afr., moenium S., nec defensoribus istis tempus eget V., muros defensoribus nudare L., murus defensoribus nudatus est C., oppidum vacuum a defensoribus L. ali moenia vacua defensoribus L. ali classis vacua a defensoribus Auct. b. Afr. brez branilcev, urbs deserta a defensoribus Iust., defensores dare T. zaščito dati, Alexandro defensore adversus Bruttios uti Iust.
3. branilec pred sodniki = zagovornik, zaščitnik, zastopnik: constituere alicui defensorem Ci., fieri defensorem alicuius Ci., miserorum fidelis defensor Ci., defensoris et amici officium Ci., improbus, ultro qui meliorem audax vocet in ius, illius esto defensor H., parare aliquem ingenti mercede defensorem Suet.; (o ženski): etsi mulier defensor alicuius exstiterit Ulp. (Dig.).
4. pren.
a) sploh branilec, čuvar, zaščitnik: iuris et libertatis, eius sententiae, provinciae, optimatium, bonarum partium Ci., video P. Sestium, meae salutis, vestrae auctoritatis, publicae causae defensorem Ci., quam foede perierunt vostri defensores S., apud consulem deprecatorem defensoremque alicui adesse L., ex defensore senatoriae causae repente patronus plebis evasit Iust.
b) v pozni cesarski dobi d. civitatis, plebis, loci ipd. = oblastnik v pokrajinskih mestih, ki je branil prebivalstvo pred nasiljem cesarskih namestnikov, obenem pa je bil redarstveni uradnik in (deloma) sodnik: Icti. - excubiae -ārum, f (excubāre)
I. ležanje zunaj hiše: sperat … sibi fore paratas clam uxorem excubias foris Pl.
— II.
1. bedenje, čuvanje, straženje, straža (abstr.): vigilum canum tristes excubiae H., grues excubias habent nocturnis temporibus Plin.; pren. (o osebah, poseb. vojakih) bedenje, straženje, straža (ponoči ali podnevi, vigiliae le nočna straža): o excubias tuas, Cn. Planci, miseras, o flebiles vigilias … ! Ci., excubias ubi rex agebat O. kjer je … stražil, excubias agere alicui O., T. stražiti pri kom, koga, excubias agere circa cubiculum Suet., adversus incendia excubias nocturnas vigilesque comminisci Suet.; pesn.: vigil ignis, excubiae divûm V. (o svetem večnem ognju); voj.: adparatu, incessu, excubiis vim principis complecti T.
2. met. straža = osebe, vojaki na straži: Enn. fr., si excubiae, si vigiliae, si delecta iuventus … contra Milonis impetum armata est Ci., vigilum excubiis obsidere portas V., per excubias custodum ire O., excubias transire T. prehajati, inter excubias militum pernoctavit Suet. - excubitus -ūs, m (excubāre) straženje, straža: Auct. b. Hisp.
- praesidium -iī, n (prasidēre)
1. zaklon, zavetje, zatočišče, zaslomba, (o)bramba, varstvo, zaščita, kritje, zavetje, pomoč: nullum amicis in eo praesidium videbat positum C., non satis praesidii in eo putabatur N., alicui esse praesidio Ci., ferre alicui praesidium Ci., in fugā sibi praesidium ponere C. (po)iskati zavetje, zatočišče, legum praesidio Ci. s pomočjo; occ. vojaško varstvo, vojaško spremstvo, straža: Pl., Eutr. idr., legiones, quae praesidio impedimentis erant C., nocturnum praesidium Palatii Ci. zasedba;
2. meton. kar, kdor koga varuje, zaščita, zaščitnik (zaščitnica), pomoč, pomočnik (pomočnica), varovalo, varovalec (varovalka), varstvo, varuh(inja): classis praesidium provinciae Ci., generis praesidia S. zaščitnike (zaslombo) rodovine; occ.
a) varovalno (vojaško) spremstvo, zaščitnica: ad iudicium cum praesidio venit Ci., praesidium dedit, ut eo tuto perveniret N.
b) kot voj. t.t. straža, stražna (stražarska) posadka, stražna (stražarska) enota: praesidium castrorum L., in eo flumine pons erat, ibi p. ponit C., p. agitare S. na straži biti, procul in praesidio erat N. je stal na straži, praesidium Lacedaemoniorum ex arce expulerunt N., occupato oppido ibi praesidium collocat C., imponere praesidium oppido L., Italia tota armis praesidiisque tenetur Ci., locum praesidio tenere C., praesidio firmare N.
c) s posadko (stražo) zaščiteno (utrjeno, varovano, krito) mesto, branišče, branik, stražišče, straž(ar)nica, okop, obrambni položaj, obrambni nasip: Eutr. idr., cum legio praesidium quoddam occupavisset C., cohortes, ex proximis praesidiis deductae C., praesidium tutari L., praesidio decedere L., propter metum praesidium relinquere Ci., praesidia Romana intrare T.; pren.: de praesidio vitae decedere Ci. svoje mesto v življenju zapustiti, pudoris Ci. branik.
3. metaf. pomoč, pripomoček (pomoček, pripomoč), (pri)pomagalo: insigne praesidium reis H., omnibus vel naturae vel doctrinae praesidiis ad dicendum parati Ci., ad evertendam rem publicam praesidia quaerere Ci., quod satis esset praesidii N. vsa potrebna pomagala, di nobis haec praesidia dederunt Ci., praesidio litterarum C. s pomočjo črk, pismenk, ad evertendam rem publicam praesidia quaerere Ci., sibi praesidia periculis (dat. zoper nevarnosti) quaerere Ci.; occ. zdravilo: Plin. idr. - specula1 -ae, f (speciō -ere)
1. (vzvišeno, (pri)dvignjeno) opazovališče, opazovalnica, razgledišče, razgledni stolp, stražni stolp, stražišče, straža: Lucan., Col., Plin., Ap., Lact., Amm. idr., specula (sc. est id), de quo prospicimus Varr., tamquam ex aliqua specula prospexi tempestatem futuram Ci. ep., ignis e specula sublatus Ci., speculis per omnia promontoria (promunturia) positis L., dat signum speculā Misenus ab altā V.; pren.: in illa amicitiae specula Plin. iun.
2. metaf. (le v pl.) preža, čakalíšče, zaseda, zalezovanje, oprezanje, starejše čák, čákalica, zaleza: Cl. idr., homines in speculis sunt, observant Ci. ep. na preži, ab illo in speculis atque insidiis relicti Ci., diem unum in speculis fuit L., in speculis omnis Abydos erat O.
3. meton. vzpetina, višava, vrh (le pesn.): specula ab alta, speculā de montis V., reginae speculis ut primum albescere lucem vidit V., e speculis clamorem tollunt V. z mestnega obzidja, in speculis … planities … iacet V. - statiō -ōnis, f (stāre)
1. mirno, trdno stanje = postavitev, ustop, stanje, drža, položaj (telesa), poza: in statione manere Lucr. nepremično stati, in statione manus et pugnae membra paravi O. v borilskem ustopu (položaju, „gardu“), solus immobilem stationis gradum retinens Val. Max. nepremično stoječ na svojem mestu, trdno držeč se svojega mesta, statio significat permansionem, sessio humilitatem Aug.; od tod (navidezno) mirno (mirujoče) stanje, mirovanje nebesnih teles: stationem facere Vitr., Plin. mirno stati.
2. pren. = ϑεματισμός kar je po šegi, navadi ustaljeno, določeno, sprejeto, postavljeno, postavno, pozitivno (naspr. natura naravno): is (sc. decor) perficitur statione Vitr.
3. meton.
a) (pre)bivališče, dom, domovanje, mesto, stan, stanišče: in arce Athenis statio mea nunc placet Ci. ep., alterna fratrem statione redemit O., Termine, … qua positus fueris in statione, mane O., sedes apibus statioque petenda V., statio gratissima mergis V.; occ. α) mesto, ki ga kdo zavzema v državi, državna (častna) služba, visoka stopnja, dostojanstvo, ugled, veljava, položaj, status: stationi paternae succedere Vell., laeta et prospera stationis istius Plin. iun., quod aliter evasurus … ad susceptam stationem non fuerit Suet., statio imperatoria Lamp., suscipere hanc stationem Fr. β) javni prostor, kjer se shajajo ljudje, da kramljajo, javno shajališče, javno postajališče: Dig. idr., plerique in stationibus sedent tempusque audiendis fabulis conterunt Plin. iun., stationes circumeo Plin. iun., quod tabernas tres de domo sua circa forum civitatibus ad stationem locasset Suet., omnes convictus, thermae, stationes Iuv. γ) shajališče ljudi, ki se hočejo poučiti o pravnih stvareh: quaesitum esse memini in plerisque Romae stationibus ius publice docentium aut respondentium Gell. δ) stationes municipiorum zbirališče municipljev, zbirališče prebivalcev municipijev: Plin. ε) stanovanje (bivališče) poslancev: Plin. ζ) sedež (center, središče) davčne (fiskalne) oblasti v provincah in davčna (fiskalna) oblast sama: Cod. I., Cod. Th. η) shajališče, zbirališče kristjanov: Tert. ϑ) staja, hlev: iumentorum Dig. ι) postaja, postajališče za ladje, „ladjestaja“, sidrišče, pristajališče, pristanišče, pristan, draga: Amm. idr., urbe, portu, statione prohiberentur Lentulus in Ci. ep., stationes litoraque omnia … classibus occupavit C., navem in statione habere ad ostium portus L., olim statio tutissima nautis V., statio male fida carinis V., tempestatem fugientibus statio pro portu est Vell.; pren.: fluctibus eiectum tuta statione recepi O. κ) pravo mesto, prava lega, pravi položaj: pone recompositas in statione comas O., permutatā rerum statione Petr.
b) kot voj. t.t. α) vojaku odkazano mesto ali stojišče ali položaj, stražišče, stražno mesto, stražarski položaj, (bojna, vojna) straža, predstraža: Cu., Amm. idr., cohors in statione, equites ex statione C., impetuque in eos facto, qui erant in statione pro castris collocati C., cohortes, quae in stationibus erant C. ki so bile (so stale) na straži, cohortes ex statione et praesidio emissae C. (statio et praesidium = varnostna straža), statio hostium, quae pro castris erat L., noctu diuque stationes et vigilias temptans S. fr. predstraže in straže, sine stationibus ac custodiis … sternuntur L., exploratum habeo non vigiliarum ordinem, non stationes iustas esse L. nočnih straž … dnevne straže, mos stationum vigiliarumque L. dnevnih in nočnih straž, constitit fuisse in eo exercitu veteranos, qui non stationem, non vigilias inissent T. ki še niso bili ne na večji ne na manjši straži, quae (sc. cohors) in Palatio stationem agebat T. ki je stala na straži na Palaciju (Palatinu), ki je stražila Palacij (Palatin), cum auxiliaribus et equitatu stationem agere pro vallo L. stražiti (o poveljniku), stationem in castris agebat Iulius Martialis tribunus T. tabor je imel pod stražo, tabor je stražil, in stationem succedere C. menjati (menjavati, zamenjevati) stražo, se ab statione movere L., stationem relinquere V. (v pozitivnem pomenu), stationem deserere Suet. (v negativnem pomenu =) zapustiti stražarsko mesto = pobegniti; meton. straža = stražni oddelek, stražarji (večinoma 1 kohorta pešcev in 1 krdelo (turma) konjenikov z nekaj lahko oboroženimi vojaki pred posameznimi vrati tabora): in frequentem stationem nostram S. fr., Samnites … ad stationem Romanam in porta segniter agentem vigilias perveniunt L., statio pro portis excubat L., stationes portis ali ante portas disponere L., ut stationes dispositas haberet C., custodias stationesque equitum vitabant C. pehotne straže in konjeniške predstraže, ut minus intentae in custodiam urbis diurnae stationes ac nocturnae vigiliae essent L., hi (sc. centuriones) vigiliis, stationibus, custodiis portarum se inserunt T. (vigiliae manjši stražni oddelki, stationes večji stražni oddelki, custodiae portarum stražarji pri taborskih vratih, vrsta večjih stražnih oddelkov), statione militum assumpta Suet. telesno stražo; metaf. stražišče, stražarski (stražni) prostor, stražarsko (stražno) mesto, straža: statione imperii relicta O., cetera (sc. lumina oči) … in statione manebant O. so stražile, so čuvale, so pazile, so bile budne, so bile budno na preži, manus terere in statione O., vetatque Pythagoras iniussu imperatoris, id est dei, de praesidio et statione vitae decedere Ci. zapustiti stražarsko mesto (stražišče) življenja = umreti, adice … sextam iam felicis huius principatus stationem T. šesto postajo = šesto leto, functo longissima statione mortali Vell., semperque paratis (sc. lacrimis) in statione sua Iuv. β) vojaško bivališče (stanišče), vojaški (stacionarni) tabor, garnizon, garnizija: stationes hibernae Amm. vojaško (pre)zimovališče. - vigilia -ae, f (vigil)
1. (nočno) bedenje, bdenje, v pl. tudi = prebedene noči: patiens vigiliae S., ut neque vigilia praecesserit, vigiliae labor Cels., cui non sunt auditae Demosthenis vigiliae? Ci., cuius omnes vigilias in stupris constat esse consumptas Ci. ki je, kakor znano, prebedel (preživel) vse noči ob nečistovanju.
2. kot bolezen nespečnost (naspr. somnus): vigilia senum, stationibus nocturna, continuatā nocte et die vigiliā Cels.
3. occ. straženje, stražarjenje, straža: vigiles … scutum in vigiliam ferre vetuit L., vestra tecta custodiis vigiliisque defendite Ci., cura vigiliarum nocturnarum L., exercitus stationibus vigiliisque fessus L., ut noctu vigilias agerent ad aedīs sacras Ci. da naj bodo na straži; meton.
a) čas nočnega straženja (nočne straže), nočna straža, nočna četrtina, vigílija. Rimljani so delili noč (od sončnega zahoda do sončnega vzhoda) na štiri nočne straže po tri ure; te pa niso bile vedno enako dolge, ampak je bilo njihovo trajanje odvisno od letnega časa (glede na dolžino noči): primā vigiliā Ci. ep., L., secundā vigiliā Ci. ep., N., tertiā vigiliā (sc. hostem) moturum (sc. esse) L., tertiā vigiliā noctis … surgit L., de vigilia tertia … legiones ad collegam … ducit L. ali de tertia vigilia ex castris profectus C. ali tertiā fere vigiliā exactā Ci. ob treh zjutraj, quartā fere vigiliā … arma capiunt L., quartā vigiliā noctis … castra movet L., quartā vigiliā circiter Lentulus … cum vigiliis … colloquitur C.; začetek posamezne nočne straže so naznanili s trobento: T., ubi secundae vigiliae bucinā signum datum esset L.
b) straža = (vojaki) stražarji, stražniki: si excubiae, si vigiliae, si delecta iuventus … armata est Ci., urbs vigiliis munita Ci., vigilias crebras ponere S., vigilias disponere per urbem L., vigilias circumire S. obiti, obkrožiti, nadzirati.
4. metaf.
a) nočno bogoslužje, vigílija: Cereris vigiliae Pl.
b) budnost, neprestana skrb(nost), neutrudna prizadevnost, neutrudna dejavnost (delavnost), vnema, gorečnost (naspr. somnus): Vell. idr., manendum mihi statuebam quasi in vigilia quadam consulari ac senatoria Ci., ut vacuum metu populum Romanum nostrā vigiliā et prospicientiā redderemus Ci., existimatio sudore, labore vigiliisque collecta Ci.; od tod meton.: cupio iam vigiliam meam tibi tradere Ci. ep. svoje mesto, svojo službo. - amīcus 3, adv. -ē, pri Pl. in Pac. ap. Non. amīciter (amāre)
1. prijazen, prijateljski, dobrohoten, naklonjen, dober komu (naspr. inimicus): pepercit homini amico et necessario Ci., homines sibi conciliare amiciores Ci., vir benevolentissimus atque amicissimus Ci., amicus (amicissimus) animus Ci., praesidium quam amicissimum C. kar najbolj zvesto (vdano), tu autem... facis amice Ci., si quid amice de Romanis cogitabis N., amice pauperiem pati H. voljno, rad, amicissime vivere cum aliquo, amicissime loqui de Caesare C.; z dat.: Philistum... reduxit, hominem amicum non magis tyranno quam tyrannis N., Pompeium tibi valde amicum esse cognovi Ci. ep., mihi nemo est amicior... Attico Ci. ep., vir mihi amicissimus Ci., vivere vitae hominum amice Ci. kot človekoljub, človekoljubno; s praep: si umquam erga te animo esse amico sensisti eum Ter., ut amici inter nos simus Ter., quid inter dissimiles amicum esse poterat? Vell. Pogosto o političnih razmerah: amicae civitates C., regem nec inimiciorem ulli populo quam Carthaginiensi nec amiciorem quam populo Rom. esse affirmabant L., socii amicissimi, urbes amicissimae Ci., abalienati a nobis reges amicissimi Ci. prav zvesto vdani, najboljši prijatelji; o živalih: amica luto sus H. ki ljubi blato, amici pavones et columbae Plin.; enalaga: dicta V., vultus amicus (= amici) V. prijateljev, toda: vultu amico promittere opem O. s prijaznim obrazom; vires acquirere amicas (= amicorum) O., agmen amicum (= amicorum) O. Preg.: amicum esse sibi sam sebi biti prijatelj, zadovoljen biti sam s seboj, zadovoljiti se sam s seboj: velim, ut tibi sis amicus Ci. ep., sibi non est amicus H. strog je sam s seboj, sam(ega) sebe muči, prim.: quid te tibi reddat amicum H. kaj te zadovolji s seboj; podobno: animus rebus suis amicus Sen. ph. zadovoljen s svojim položajem.
2. occ. ugoden, ustrežljiv, mil; (o stvareh) ugoden, prijazen, prijeten, ljub, ljubek, všeč(en): nescio quod numen amicum V., dea studiis amica O.; am. portus, imbres V., ventus O., sidus H., amica silentia lunae V. prijazna tišina mesečne noči, ratio amicior libertati N., secundum te nihil est mihi amicius solitudine Ci. ep. mi ni ljubše, prijetnejše; amicum est alicui z ACI: ljubo (prijetno, pogodu) je komu: nec dis amicum est nec mihi te prius obire H. — Od tod subst.
I. amīca -ae, f
1. prijateljica, družica (v dobrem pomenu): (puella) ibit ad adfectam, quae non languebit, amicam O.
2. ljubica v slabem pomenu, evfem. = ljubimka, priležnica, hotnica: in foro amicis operam da, haud in lecto amicae Pl., haud convenit una ire cum amica imperatorem in via Ter., mater amicam impuri filii tamquam nurum sequebatur Ci.
— II. amīcus -ī, m
1. prijatelj: am. bonus N., vetus, intimus, fidus, infidus, firmus ac fidelis Ci., melior et fidelior L., verus Ci., H., carus H., summus Ter. najboljši; v superl.: Cato amicissimus meus Ci. moj najboljši prijatelj, regum amicissimi Ci.; pren.: am. veritatis Ci. resnicoljub.
2. occ.
a) pokrovitelj, zaščitnik: Iuv., nec potentem amicum largiora flagito H.
b) tovariš: (Diomedes) fugam exprobravit amico (Ulixi) O.
c) politični prijatelj, pristaš, zaveznik: rogatus ut amicus, arcessitus ut socius Ci., socius atque amicus ali socius amicusque (tudi v pl.) Ci., S., Cu., Suet., amici sociique L., amici clientesque Gracchorum Vell.
č) v pl. (= ἑταῖροι ἱππεῖς) telesni stražniki mak. kraljev, telesna straža na konjih: prima cohors amicorum Cu., aliquem in cohortem amicorum recipere Cu.; amici tudi = cohors praetoria: Suet.
d) v pl. zaupniki kakega vladarja, dvorjani, dostojanstveniki: reges ex amicis Alexandri N., si (rex Darius) amicis oppida tuenda tradidisset N., Iugurta amissis amicis varius agitabat S., comitante... cohorte amicorum Suet.
Opomba: St.lat. amēca, amēcus po: P. F.; sinkop. gen. pl. amīcûm: Ter. - armātūra -ae, f(armāre)
1. vrsta oborožitve, oborožitev, orožje: Deiotarus habet cohortes nostrā armaturā Ci. ep. po naše oborožene, Numidae levis armaturae C. lahko oboroženi, studium armaturae Threcum Suet. za borce (gladiatorje) s traškim orožjem.
2. met. oboroženci: N., Cu. idr., haec armatura (sc. Cretenses) L., arm. varia peditatūs et equitatūs Ci. ep., levis armatura L. lahko oboroženi vojaki, pešaki, nostrae sunt legiones, nostra levis armatura, noster equitatus Ci., gravis armatura Veg. težko oboroženi vojaki, pešaki; pl. leves armaturae Amm.
3. (v pozni lat.)
a) težko oborožena telesna straža: armaturarum tribunus, rector Amm.; potem nasploh oborožena sila, vojaška moč: Amm., Veg.
b) (=arma) orožje: armaturam dare Val. Max., armaturam accipere, induere armaturam dei Vulg.
c) orožna (bojna) vaja, taktične vaje, taktika: Veg., armaturae scientia, artium armaturae... scientissimus Amm.; met. taktično izvežbane čete: Veg. - armiger -gera -gerum (arma in gerere)
1. orožjenosen, oborožen: corpus Acc. in Ci. ep., equus Pr., deus (= Mars), cohors Sil., inter cives armigera dissensio Vitr.
2. orožjeroden = oborožence rodeč: sulcus Pr. ali arvum Cl. (o kolhidskem polju; prim. armifer 2). — Od tod subst.
1. armiger -gerī, m
a) orožjenosec (= ki nosi orožje komu drugemu), oproda: Pl., Ap., regis O., Achillis V., hic Dardanio Anchisae armiger ante fuit V., obtruncato prius armigero L., armiger Iovis V., O. ali fulvus tonantis armiger Cl. strelonosni orel; atrib.: servus armiger Pl.; pesn.: armiger hac magni patet Hectoris Stat. Mizensko predgorje (Misēnum, imenovano po Hektorjevem oprodi Mizenu); pren.: armiger Catilinae Ci. oproda = pomagač.
b) pl. armigerī -ōrum, m α) oboroženci, kopjaniki: cum paucis armigeris in tabernaculum venit Cu. β) telesni stražarji, telesna, dvorna straža (ὑπασπισταί): ipse cum armigeris... processit Cu., in regiam coëunt... ex armigeris... Perdiccas et Leonnatus Cu.
2. (redko) armigera -ae, f orožjenosilka, oboroženka: (Diana) nympharum tradidit uni armigerae iaculum O., armigera Iovis Plin., aquila, quae ob hoc armigera huius teli (= fulminis) fingitur Plin. - circitor (circumitor) -ōris, m(circumire) tisti, ki hodi okrog
1.
a) vrtni (poljski) čuvaj: Petr.
b) čuvaj pri vodovodnih napravah: Front. (z obliko circitor).
c) voj. circumitores obhodna straža: Veg., pozneje circitores obhodna straža kot poseben konjeniški oddelek: Veg., Cod. Th.
2. (v obliki circitor) krošnjar: Ulp. (Dig.), Prisc. - circuitiō (circumitiō) -ōnis, f (circumīre)
I.
1. abstr. hoja v krogu (okrog), kroženje, krožitev, sukanje, vrtenje: c. tympani plani Vitr., efficere modicas circumitiones (tympani) Vitr., orbiculorum circumitiones Vitr.; pren.: insecuti temporis c. Cod. I. (pre)tek.
2. konkr.
a) krožna pot (črta), krog, obod: liberata c. Vitr. krog na vodoravnem, celeriter consequi iustam circumitionem Vitr. pravšnje mesto na svoji krožni poti.
b) krožni zavoj: collocanda oppida sunt... circumitionibus Vitr., in cursibus et circumitionibus (namreč vodovodov) spiritus naturales aliter atque aliter fiunt Vitr., munimentum fluminis circumitione vallatum Amm.; met. α) površina kroga: Vitr. β) hodnik, hodišče: cum haberent singula tabulata circumitionem cubitorum ternum Vitr., duo triclinia cum circumitionibus inter se spectantia Vitr. γ) oblina: extrema tympani circumitio Vitr. valjasta oblika bobna.
c) ovinek, okoliš: sin autem non longum erit circumitio Vitr. eius montis iugum oras maris Hadriatici pertingit circumitionibus Vitr.; pren. ovinek, okoliš(i) v govoru ovinek v govoru, posredno postopanje: ita aperte ipsam rem modo locutus es, nihil circumitione (po drugih circum itione) usus es Ter., hic (Epicurus) circumitione quadam deos tollens Ci. nekako ovinkoma, quid opus est circumitione et amfractu? Ci., quid sibi volunt ambitus isti et circumitiones? Fr.; od tod ret. circuitio (= περίφρασις) opis: Corn.
č) okrožje, obseg: orbis terrae Vitr., duorum stadiorum habere ambitionis circumitionem Vitr.
— II. obhajanje, voj. obhod vojaških straž, (nočna) obhodna straža: circumitio ac cura aedilium plebi erat L. - claudō1 -ere, clausī, clausum (v zloženkah [con-, in-, oc-, recludere] je au oslabel v ū; od tod vulg. in poklas. soobl. nezloženega glag. clūdō -ere, clūsī, clūsum).
I.
1. zapreti (zapirati), zakleniti (zaklepati) (naspr. aperīre, patefacere, reserāre): ianuam Ci., portas alicui C. komu = pred kom, portas obice firmo O., claudentur Belli portae V., cl. Ianum (Quirini) S., L., H. Janovo svetišče zapreti (v znamenje splošnega miru v državi), claudi tabernas tota urbe iussit L., valvae clausae subito se aperuerunt Ci., domos clausere serae O., pars adaperta fuit, pars altera clausa fenestrae O., fores carceris adamante clausae O.; domus clausa pudori Ci., clausa curia pauperibus est O.; pogosto subst. pt. pf. clausum -ī, n zaklep, zapiralo, zapah: clausa (po drugih clusa) domorum Lucr., clausa effringere S. ključavnice siloma odpreti (odpirati), sic positum in clauso linquunt V., sub clauso habere Col. pod ključem, fructus clauso custodire Col.; pren.: palpebraeque,... aptissime factae... ad claudendas pupulas Ci., cl. nostros ocellos Pr. (o smrti), oculos Lucan., lumina nox clausit O. je zatisnila oči, cl. lumina in aeternum noctem (= mori) V., clauserunt omnes lumina nostra manus Mart., cl. aures alicui rei L., Sen. ph. ali ad voces alicuius Ci., cl. ora Pr., ora loquentis O., clauso ore Cat., T., cluso corpore adversum vim veneni T., homo clausus T. zaprt = zaprtega srca, redkobeseden.
2. pren.
a) zaključiti (zaključevati), dovršiti, (do)končati, skleniti (sklepati): epistulam, opus O., verba pedibus H. spraviti (spravljati) v verze, zaokrožiti v verze, insigne facinus strenuo exitu Val. Max., disputatio illa contra Gorgian ita clauditur, οὐκοῦν... Q., cum versus cluditur Q., cludendi inchoandique sententias ratio Q., cludere bella Stat.; o času: octavum trepidavit aetas claudere lustrum H., diem vitae huius extremum cl. Aug.
b) voj. zaključiti (zaključevati), biti na koncu, biti v zaplečju, biti zadnja straža: Cu., Auct. b. Afr., Sil., Boii agmen hostium claudebant C., duae legiones totum agmen claudebant C., Angrivarios... a tergo... Chasuarii cludunt T. sledijo zaključujoč, cl. sinistrum, dextrum latus T. zakrivati, (za)ščititi.
II. (= concludere, includere) koga ali kaj kam zapreti (zapirati), dati, kje skri(va)ti, s čim zakri(va)ti: dicitur... matrem Pausaniae... in primis ad filium claudendum lapidem... attulisse N. da bi sina zazidali, (Danaën) clausam implevit Iuppiter auro O., cl. apes Val. Fl., fera animalia clausa tenere T. Krajevno določilo z loc.: agnos domi V.; s praep.: aliquem in curia L., in tectis, in undis O., aquilonem Aeoliis in antris O., apes in arbore inani O., pecudes in antro V., turpi clausus in arca H., in carcere claudi T., clausus intra domum T., cl. volnus sub casside Sil.; pren.: aliquid clausum in pectore habere S.; z adv.: tauros... intus clausos satura ad praesepia servant V., armenta iuxta clausa T.; z abl. instrumenti: cl. ventos nubibus Lucr., ventos carcere O., carcere dicuntur clausi sperare salutem O., vinclis et carcere clausus Val. Fl., animae clausae tenebris et carcere caeco V., clausa armenta stabulis V., cl. vultus casside Sil., humeros clipeo Stat., claudi cubiculo T., vilissima utensilium anulo clausa T. zapečateno; pren.: deum pectore clausum habere O.; occ.
a) obda(ja)ti, obkrožiti (obkrožati): forum porticibus tabernisque L., non portu illud oppidum clauditur Ci., silva claudit nemus O., quasdam gemmas auro clusit Plin. je vdelal v zlato.
b) voj. obda(ja)ti, obkoliti (obkoljevati), obstopiti (obstopati), zaje(ma)ti: oppidum operibus C., eum difficultatibus locorum Hirt., urbem obsidione N., locorum angustiis claudi N., munitio regiam clausit Cu., clausus armis senatus T.
c) lov. obkrožiti (obkrožati), obda(ja)ti, zaje(ma)ti: nemorum saltūs V., valles insidiis Tib., lepores rete (abl.) O. omrežiti (omreževati).
III.
1. geogr. (o krajih) zapirati, naslanjati se na kaj, držati se česa: dextra laevaque (acc. pl.) duo maria (nom. pl.) claudunt L., insula eum sinum ab alto claudit L.
2. pot, sotesko, deželo idr. zapreti (zapirati), preprečiti (preprečevati), (pre)sekati, nedohodno, nedostopno narediti (delati), zagraditi (zagrajevati): forum saepietur, omnes aditus claudentur Ci., cl. exitum Ci., transitum L., terrestres aditus opportune positis praesidiis L., omnes aditus custodiis T., locum Varr., campum Cat., omnia litora ac portus custodiā clausos teneri C., abstitere Galli, ut clauderent viam L., vias torrentum incendia cludunt Stat., clauderet ut Tatio fervidus humor iter O., Theseo clausit iter Achelous imbre tumens O., flumina ac terras et quodam modo caelum (namreč z visokimi stavbami) T., clausam Alpibus Italiam T.; pren.: claudite iam rivos V. zamašite, cl. aquas Pr., fontes O. zamašiti, eam quoque se illis fugam clausurum L., portā castrorum fuga clausa erat L., fugam custodia claudit O. onemogoča, undique clausi commeatus erant L. dovoz je bil... presekan, horum ferocia vocem Euandri clausit L. je zaprla Evandru sapo, letalis hiems vitales vias et respiramina clausit O. je zaprla sapo in dihanje, pollice vocis iter claudere O., viam animae laqueo cl. ali animam laqueo cl. O. z vrvico se zadušiti, obesiti se, animum clusit dolor Lucan., cl. hiatūs serpentis Pr., flatūs Sil., aditus ad vulnera clusi Stat., cl. sanguinem Plin. ustaviti, ut sanguis aliter cludi non posset quam... Iust.
3. deželo idr. zapreti (zapirati) za promet: tamquam clausa sit Asia, sic nihil perfertur ad nos Ci. ep., patefactum nostris legionibus Pontum, qui antea populo Rom. clausus fuisset Ci., quod clausae hieme Alpes essent L., rura gelu tum claudit hiems V., Britanniam tam diu clausam aperire Mel.; pogosto o morju: adhuc clausum fuisse mare scio Ci. ep., clausa nobis erant omnia maria C., litus clausum T. zaprto za plovbo (zaradi zimskih viharjev). - cohors (tudi cōrs in chōrs) -hortis, f
1. ograjen prostor, ograda, obor, dvor(išče); obl. cohors: abstulerat multas illa (volpes) cohortis aves O.; obl. cors: Col., villam in Tiburti habes, cortem in Palatio Glaucia ap. Ci. (De orat. II, 263); obl. chors: Varr. ap. Non., Vitr., Vop., Aug., non chortis aves, non ova supersunt Mart.
2. met. (skoraj le v obl. cohors)
a) dvor = spremstvo: coh. regia L., reginae cohors ad terram defluxit equis V.; za cesarjev cesarja obdajajoči dvorjani: coh. amicorum Sute.; tudi pri tujih vladarjih: coh. amicorum ali nobilium Cu. Poseb. cohors praetōria α) vojaško spremstvo ali telesna straža vojskovodje: sibique eam (decimam legionem) praetoriam cohortem futuram C., cohortem praetoriam in medios hostīs inducit S., quos medios cohors praetoria disiecerat S.; iron.: cum hanc sit habiturus Catilina scortorum cohortem praetoriam Ci. β) vojaško spremstvo namestnika v provincah, deloma področni uradniki, deloma učeni možje prijatelji, ki si jih je namestnik sam izbral ali pa so prostovoljno odšli z njim iz Rima, vojaški „štab“: Ci. idr.; isto tudi cohors praetoria Ci. ali samo cohors: Cat., Tib., (Verres) edixit sese... iudicem de sua cohorte daturam Ci., tota Metelli cohors aderat Ci., studiosa c. H., laudat Brutum laudatque cohortem H.
b) voj. vojaška enota, kohorta = deseti del rim. legije, t.j. 3 manipuli ali 6 centurij: Varr., S., V., Vell., T., Cypr. (z obl. cors) idr., equitatum et cohortis optimas perdidimus Ci. ep., legatum cum sex cohortibus reliquit C., c. legionaria C.; pogosto (v naspr. z legijami) kot voj. oddelki pomožnih ali zavezniških čet: Vell., Fl., cohortes auxiliares C. ali auxiliariae Auct. b. Alx., cohortes alariae C. ali alares L., cohortes sociorum S. ali sociae T., in utrumque latus auxiliarios equites tribunis legionum et praefectis (zavezniškim načelnikom) cohortium (zavezniških) dispertiverat S., quattuor et triginta cohortes, ut nomina gentium aut species armorum forent, discretae T.; o tujih četah: cohortes Hernicorum, Samnitium L., Macedonum Cu., Celtarum Sil.; pozneje tudi o konjenici: centurio cohortis sextae equestris Plin. iun. Za cesarjev je cohors samostojna vojaško uravnana četa: novem cohortes praetoriae T. 9 pretorijanskih kohort (po 1000 mož; bilo jih je 9 do 16 v Rimu in okrog njega; prim. praetōriānī pri praetōriānus), coh. togatae T. pretorijanci, ki so izven službe nosili togo; cohortes vigilum T. požarna straža, gasilci; coh. urbanae T. mestno (rim.) redarstvo.
c) pesn. pren. vojska sploh: ducem servatricemque cohortis Inachiae Stat.
č) sploh krdelo, tolpa, množica: fratrum stipata cohors V., Amiterna c. priscique Quirites V., laeva cuncta cohors remis ventisque petivit V. vse mornarstvo = vsi mornarji, cohors Gigantum impia, laboriosa c. Ulixei H., assueta c. Satyri O., divae (Cybebes) vaga c. Cat., quid saeva fremis famulamque cohortem respectas? Stat., c. amicorum Cu., Suet., oratorum, poëtarum, sectatorum, Socratica Gell., canum Plin., una de cetera cohorte gallina Ap., c. febrium H.; v pl.: cohortes cocorum... aucupumque Varr. ap. Non. - galli-cinium -iī, n (gallus in canere) petelinovo petje, meton. del noči, ko pojo petelini, prvi svit, zadnja nočna straža: PETR., AP., SERV., AMM., MACR.
- hetaericē -ēs, f (gr. ἑταιρική sc. ἵππος) makedonska kraljeva straža na konjih, pravzaprav „konjenica tovarišev“ = rojenih Makedoncev, jedro makedonske konjenice: altera equitum ala, quae hetaerice appellabatur N.
- posterus 3 (komp. k pos [gl. post], *pos-tero- ali *post-ero-), superl. postumus 3 (iz *post-mo- ali *pos-t*e-mo; prim. osk. pustm[as] (= lat. postrēmae), posmom = lat. postrēmum). Ko se v adj. posterus ni več čutil komparativni pomen, je nastal novi komp. posterior -ius in superl. postrēmus 3 (prim. extrēmus).
I. posterus 3
1. sledeč, nastopen, naslednji, prihodnji, drugi: postero die Ci. (prim. loc. postrī-diē), postera nocte N., postero anno Ci., postero tempore N. v poznejšem času, pozneje, postero (sc. die) T., differt oppugnationem in posterum (sc. diem) C.; včasih pa je in posterum = in posterum tempus za prihodnost (naspr. in praesens, in praesentiā): Ci., L. idr., servare in posterum C.; postera aetas H. prihodnji rod(ovi), poznejši rod, potomstvo, potomci, zanamstvo, zanamci, p. laus H. slava pri potomcih, acies postera Iust. naslednjega dne.
2. subst.
a) posterī -ōrum, m prihodnji (bodoči) rod(ovi), poznejši rod(ovi), potomstvo, potomci, zanamstvo, zanamci: H., S., T., Plin. iun., Sen. ph., Suet. idr., expetantur eae poenae a liberis, a nepotibus, a posteris Ci.
b) posterum -ī, n poznejše, kasnejše, nekaj poznejšega, nekaj kasnejšega: posterum et consequens Ci. (= gr. ἐπιγεννηματικόν) (ne)kaj poznejšega in sledečega, postera et consequentia Ci. posledice (posledki) in učinki (naspr. prima prvi začetek (začetki)). —
II. postumus 3
1. zadnji: spes Ap.; subst. postumum -ī, n zadnje, poslednje: Tert.
2. večinoma o zadnjem sinu, rojenem po očetovi oporoki ali smrti (od tod iz ljudske etim. izhajajoča pisava post-humus) pozno (pozneje, najpozneje) rojen, posmrten: tua postuma proles V.; kot subst. postumus -ī, m poznorojenec, posmŕtnik, zadnjerojenec: Pl., Ci., Icti. idr.; postuma -ae, f poznorojenka, posmŕtnica, zadnjerojenka: Icti. — Kot nom. propr. Postumus -ī, m Póstum
a) Horacijev prijatelj, sicer neznan: H.
b) pesn. = Postumius: O. —
III. posterior -ius
1. poznejši, (bolj) zadnji, posterióren (naspr. prior, superior): Varr., Plin., prius verbum posterius facias H., posteriore loco Ci., pars prior apparet, posteriora latent O., oratores Ci. nazadnje omenjeni (naspr. priores), mensura O. mera zadnjih nog, zadnja noga kot mera; subst.
a) posteriōrēs -um, m = posteri: Icti.
b) posteriōra -um, n α) zadnja stran telesa (naspr. facies): Tert., belluina posteriora Ambr. β) zadnjica, rit(ka), guza: Lamp.
2. metaf.
a) poznejši, naslednji: posteriores cogitationes Ci., p. clades L., paulo aetate posterior Ci. malo mlajši, tempore posterius, re atque usu prius S.; acc. sg. n. adv. posterius pozneje, potlej, potem, nato: Ter., inde posterius Delphici responso erutus atque eodem loco sepultus N., iubet posterius ad se reverti Ci.
b) manjše vrednosti, manjvreden, slabši: Ter., nihil est posterius, nihil nequius Ci., posterius ducere aliquid Ci. —
IV. postrēmus 3
1. (najbolj, čisto, povsem) zadnji, poslednji (v krajevnem in časovnem pomenu): p. pagina (sc. litterarum) Ci., acies S. zadnja (bojna) vrsta, zadnja straža, zadnja četa, zaščitnica, rep (vojske), in agmine in primis modo, modo in postremis (v zadnji bojni vrsti), saepe in medio adesse S., alia prima ponet, alia postrema Ci., in postremo libro Iust. na koncu knjige, postremum impetum facere Cu.; subst. n postrēmum -ī (= postrēmī -orum, m) S. zadnja (bojna) vrsta, zadnja straža, zadnja četa, zaščitnica, rep (vojske); in vitae suae postremo Gell. ob koncu svojega življenja, ad postrema cantūs Gell. ob (na) koncu petja, mortis postrema Iust. zadnje odredbe (zadnja naročila) pred smrtjo, ad postremum Pl., C., L. idr. nazadnje, naposled, končno, slednjič, ad postremum usque S. fr. do zadnjega trenutka; acc. sg. n. adv. postrēmum zadnjikrat, zadnjič, poslednjič: Ter., Iust., in quo (sc. vestigio) p. institisset Ci., pa tudi = slednjič, naposled, nazadnje, končno: Ap., p. prolato indice eam arguit Iust.; pogosto abl. adv. postrēmō konec koncev, navsezadnje =
a) skratka, sploh: Kom., p. quid esse levius aut turpius C.
b) nazadnje, naposled, končno, zadnjič, (po)slednjič: S., ita p. eiciuntur Ci., p. expellet vivacior heres H.; poseb. pri naštevanju: primo … post … postremo C., primum … deinde … postremo V., Ci.
2. metaf. (najbolj, čisto, povsem) zadnji = najmanjše vrednosti, najmanj vreden, popolnoma ničvreden, najslabši, najhujši: postremus servorum Archelaus S. fr., M. Aemilius omnium flagitiosorum postremus S. fr., homines postremi locupletantur Ci., servitus omnium malorum postremum est Ci., nec tibi cura canum fuerit postrema V., ne zadnja = posebna. — Od tod nova poklas. komp. in superl.: ut possit videri nullum animal in terris homine postremius Ap., adulescentuli postremissimi Ap., omnium nationum postremissimum nequissimumque (sc. me) existimatote C. Gracchus ap. Gell., postremissimus omnium Tert.