dēbilitō -āre -āvī -ātum (dēbilis)
1. (o)hromiti, (o)mrtviti: hominem, membrum Cels., membra debilitavit lapidibus, fustibus, ferro Ci., corpus debilitatum Ci., vulnere debilitatus Cu.
2. occ. pohabiti (pohabljati), raniti, pokvečiti, poškodovati: saucii saepe homines, cum corpore debilitantur, animo tamen non cedunt Ci., debilitati inter saxa rupesque L., L hominum milia eo casu debilitata sunt T.
3. pren. (o)slabiti, ovirati, zadrževati, zmanjšati, zlomiti: quorum … audaciam … debilitavi in foro Ci., quae (hiems) nunc oppositis debilitat pumicibus mare H. jemlje morju moč, nisi civium suorum invidia debilitatus esset N., opes adversariorum debilitatae N., senectus debilitat vires animi V.; occ. (duševno) pobi(ja)ti, potreti, streti, zlomiti, vzeti komu kaj (npr. upanje, srce), pogum, srčnost vzeti (jemati) komu, zbegati ga: spem Ci. ep. ali animum alicuius Ci., ne cognitā filii morte animi militum debilitarentur N. da ne bi vest o sinovi smrti zbegala vojakov, recitatis litteris debilitatus atque abiectus conticuit Ci., dolor fortitudinem debilitat Ci., metus eloquentiam debilitat T.
Zadetki iskanja
- dētorqueō -ēre -torsī -tortum (-torsum Ca.)
I. trans.
1. (proč) obrniti (obračati), odvrniti (odvračati), odbi(ja)ti: ponticulum Ci., hac iuvenis … detorquet habenas V., torquent cornua detorquentque V., ora detorsit equorum V., vulnus Iuno detorsit V. je odvrnila strelo. Od kod? nusquam lumen detorquet ab illa O. Kam? (orbis partem) a latere in dextram partem Ci., proram ad undas, cursus ad regem V., (puella) detorquet ad oscula cervicem H., d. caudam in dexterum, in laevum Plin., in laevum d. agmen Cu.; pren.: voluptates animos a virtute detorquent Ci., quae (voluntas testium) nullo negotio flecti ac detorqueri potest Ci., si te alio pravum detorseris H. če kreneš na drugo, napačno pot, verba (Graeco fonte) parce detorta H. vzete in skopo rabljene; prim.: de Marso detorsum nomen Ca. ap. Prisc. izpeljano.
2. occ. izviniti, zviti, pohabiti: corporis partes detortae Ci., Vatinius detorto corpore T., detorta hastilia Sen. ph. krivi koli; pren. zavi(ja)ti, napak obrniti (obračati), besede sprevreči (sprevračati): qui calumniando omnia detorquendoque suspecta et invisa efficeret L., d. verbum in peius Sen. ph., sermonem in obscoenum intellectum Q., verba, vultus in crimen detorquens, recondebat T., verba prave detorta T. sprevržene, d. recte facta Plin. iun., illud ad vestrum sensum (po vašem okusu) Aug.
— II. intr. kam obrniti se, kreniti: si in laevam detorserit Plin. - ēmancō -āre -āvī (—) (ē in mancus) (o)krniti, pohabiti: Labien. ap. Sen. rh.
- mutilō -āre -āvī -ātum (mutilus1)
1. krniti, okrniti (okrnjevati), (iz)maličiti, (po)rezati, prirez(ov)ati, prisek(av)ati, (ob)striči, (pri)striči: corpora securibus Cu., nasum, aures et nares L., mutilatae cauda colubrae O., naves L., ramos O.
2. metaf.
a) (v izgovarjanju) pohabiti (pohabljati), (iz)kaziti, (iz)maličiti, (po)pačiti: verba Plin.
b) zmanjš(ev)ati, pomanjš(ev)ati, prikrajš(ev)ati: mutilatus exercitus Ci., m. aliquem Ter. zmanjšati imetje nekoga, patrimonium, iura libertatis pozni Icti. - secō -are, secuī, sectum, toda secātūrus (indoev. kor. *se(i)k-, *sēq-, *səq- rezati, (raz)klati, kalati; prim. umbr. pru-sekatu = lat. pro-secato, lat. saxum [= „razklano“], s(a)cēna, secula, secūris, segmen, segmentum, sexus, sīcu, secīvum, sl. seči, sekati, sekira, sek, lit. iszekti (iz)dolbsti, stvnem. sëga ali saga = Säge, stvnem. segansa = Sense, stvnem. sahs nož, rezilo, sihhila = nem. Sichel)
1. seči = sekati, odsékati (odsekávati), (od)rezati, odrézati (odrezováti, odrezávati), razrézati (razrezováti, razrezávati): IUST. idr., seca digitum vel aurem PL., omne animal secari ac dividi potest CI., pabulum secari non posse CI. pokositi, florentīsque secant herbas V., sectae herbae H., secare crinem dextrā V., capillos O., viscera in frusta V., ferro pendentia colla V. odsekati, fauces novaculā SUET. prerezati, cotem novaculā FL., prave sectus unguis H. obrezan, secta abies V. obsekana jelka, jelove plošče, sectus elephantus (= gr. πριστὸς ἐλέφας) HOM.) (iz)rezljana slonova kost; abs.: manus secanti similis Q. žagajoči, nec ideo ferrum secandi vim perdidit SEN. PH.
2. occ.
a) v plošče (platnice) razrézati (razrezováti, razrezávati), razžágati (razžagováti), razsékati (razsekováti, razsekávati): marmora H., domus sectis nitebat marmoribus LUCAN. od marmornih plošč, robore secto ingentem struxere pyram V. iz razklane hrastovine, lapidem serrā ... secant PLIN., secatur in lamnas praetenues et ilex PLIN.
b) razkósati (razkosávati): gallinam, lepores IUV., altilia decenter SEN. PH., sectae quadra placentae MART.
c) kot medic. t. t. rezati, kak ud odrézati (odrezováti, odrezávati), (od)žagati, operirati, amputirati: L. EPIT. idr., vomicam immaturam PL., varices secabantur Mario CI., Marius cum secaretur CI., ense secent lato volnus V. izrezati (izrezavati, izrezovati), corpora, membra PLIN., medici etiam integra secantes Q., saevitia secandi urendique PLIN.; od tod subst. pt. pf. secta -ōrum, n operirani telesni deli: PLIN.
d) skopiti (skopljati), kastrirati: sectus Gallus, puer sectus arte mangonis MART.
2. pesn. = raziti, uraziti, rániti, raníti (ranjeváti), (po)habiti, pohabiti (pohabljati), (o)krniti (okrnjevati), poškodovati: SEN. PH., LACT. idr., ambo (sc. postes) ab infumo tarmes secat PL. razjeda, secuerunt corpore vepres V., tibi ne teneras glacies secet aspera plantas V., intorto verbere tera seca TIB., sectus flagello H. ali loris MART. razmesarjen, acuto ne secer ungui H., sectae ungui genuae H. razpraskana, sectis comis MART. z raztrganimi lasmi (po nekaterih izdajah saevis comis); pren. (o bolezni) mučiti, pestíti: si quem podagra secat CAT., podagrā cheragrāque secatur Gaius MART.
3. metaf.
a) sekati, presékati (presekávati, presekováti), (raz)deliti, ločiti (ločevati): quos (sc. populos) secans ... interluit Allia L., sectus orbis H. polovica zemeljskega kroga, caelum ... secant zonae O., undas secat Isthmos LUCAN., amnis urbem secans PLIN., medios Aethiopas secat (sc. Nilus) PLIN., medios agros secare PLIN. IUN.
b) premikajoč se kaj sekati ali rezati = skozi kaj ali po čem, čez kaj (po)hiteti, leteti, teči, prodreti (prodirati), pluti, jadrati, plavati, kaj prehite(va)ti, preletéti (prelétati, preletávati), preteči (pretekati), prepluti, prejadrati, preplavati ipd.: MEL. idr., ales geminis secat aëra pennis CI. (Arat.), illa levem fugiens secat aethera pennis V., volabat ... ventosque secabat ... Cyllenia proles V., sonitum dat stridula cornus et auras certa secat V., vox secans aëra Q., fugā secare aequora V., vada nota secare O., nave fluctus O., aequor puppe O., puppe freta O., Doto et Galatea secant spumantem pectore pontum V., innabant pariter fluctusque secabant V., volucri curru medium secat agmen V. dirja skozi ..., iumenta secabant infimam nivem L.; s prolept. obj. viam secare ubráti (ubírati) pot, napotiti (napotovati) se, odriniti (odrivati), (pre)koračiti, krčiti si pot: ille viam secat ad navīs V. ubere pot nazaj k ladjam, via secta V. odrinjena, quacumque viam secat, agmina cedant V., diversae viae secari coeperunt Q. poti so se ubirale (so ubirali) v razne smeri; pesn.: (sc. Iris) secuit sub nubibus arcum V. je med poletom (na poti) skozi zrak naredila lok, je v loku preletela zrak.
c) pren. α) (z besedami) sekati po kom ali čem, prerešetá(va)ti koga, kaj: secuit Lucilius urbem PERS. β) (raz)deliti: causas in plura genera CI., scrupulosa in partes secta divisionis diligentia Q., secta bipartito mens O. razdvojen. γ) (po reklu viam secare) spem secare „hoditi za upom“ = oklepati (držati) se upanja, upati: quam quisque secat spem V. δ) (= dirimere) razsoditi (razsojati), poravna(va)ti, konč(ev)ati: magnas plerumque secat res H., quo multae magnaeque secantur iudice lites H. - truncō -āre -āvī -ātum (truncus -ī)
1. sekati, odsekati (odsekavati), obsekati (obsekavati), pohabiti (pohabljati), (o)krniti, odrezati (odrezovati, odrezavati), obrezati (obrezovati, obrezavati): Hier. idr., simulacra, statuas L., partem corporis Iust., caput Lucan., frontem Sil. vzeti oko, truncato ex volneribus corpore T., truncat holus foliis O. obere; pesn.: aquas Cl. ovirati, heroos gressu tenores Stat. šestomere skrčiti v petomere = heksametre skrčiti v pentametre.
2. evfem. = (po)sekati, pobi(ja)ti, (po)moriti: maiore aliorum vi truncabantur T., cervos Val. Fl. - laniēna -ae, f (lanius)
1. mesnica, mesarska stojnica: Pl., Varr., L., Tert.
2. (raz)mrcvarjenje, (raz)mesarjenje: l. carnificinae Ap., lanienam imminentem fugā vitare studui Ap., atrocissima virilitatis laniena Ap., vicariam pro me lanienam susceptavit Ap. se je dal namesto mene pohabiti, omni lanienā excruciari Amm., l. Hippocratica Prud. ranocelniško mesarjenje.
/ 1
Število zadetkov: 7