Franja

piscātus -ūs, m (piscārī)

1. ribolov, ribarjenje, ribičija: piscatum hamatilem et saxatilem Pl., Ci., Neptuno non cedere[t] de piscatu Varr., esse et in piscatu voluptatem, testudinum maxime Plin.; v pl.: Plin., in venatibus et piscatibus Aug.; pren. (u)lov, plen, dobiček: p. bonus Pl.

2. meton. ribe: in vesperum parare piscatum sibi Pl., vino et victu, piscatu probo electili vitam … colitis Pl., abnuebam, quippe qui iam cenae affatim piscatum prospexeramus Ap., forum cupidinis peto inque eo piscatum opiparem expositum video Ap., aut carne aut piscatu Vitr., Varr.

Opomba: Stlat. gen. sg. piscātī: quid habes in surpiculis, calve? Omne piscati genus Pomp. fr., antehac si flabat aquilo aut auster, inopia tum erat piscati Turpilius fr.

pisci-ceps -cipis, m (piscis in capere) ribič, ribolovec, ribar, po Varr. nerabljena beseda, katere osnovna obl. ni zanesljiva: si ab avibus capiendis auceps dicatur, debuisse aiunt a piscibus capiendis ut aucupem sic pisci[cu]pem dici.

piscor -ārī -ātus sum (piscis) loviti ribe, ribariti: qui abiit piscatum ad mare Pl., ut ante hortulos suos piscarentur Ci., piscemur, venemur H., animi laxandi causa modo piscabatur hamo Suet., piscatus est rete aurato Suet., piscantium tragulis Plin., retia in piscando durantia Plin., vado piscari Vulg., si id non poterat, pro loci qualitate vel vectabatur vel piscabatur vel deambulabat vel venabatur Lamp., in mare piscantibus liberum est casam in litore ponere G.; preg.: piscari in aëre Pl. = skušati narediti nemogoče, zaman se truditi, aureo hamo piscare Suet., Aur. tvegati več, kot je treba (kot je vredno). — Od tod subst.

1. pt. pr. piscāns -antis, m ribič: lenunculus piscantis Amm.

2. pt. fut. piscātūrus -ī, m ribič: Th. Prisc.

pīstor -ōris, m (pīnsere phati) phač, ki pha (tre) žito v možnarju ali ročnem mlinu, od tod

1. mlinar: quom a pistore panem petimus, vinum ex oenopolio, si aes habent, dant mercem Pl., tum pistores scrofipasci qui alunt furfuri[bus] sues Pl., fit Atei Capitonis sententia cocos tum panem lautioribus coquere solitos, pistoresque tantum eos, qui far pisebant, nominatos Plin.

2. (kruho)pek, slaščičar: Ci., Plin. iun., Sen. ph., Mart. idr., tuus pistor bonum facit panem Varr. — Kot Jupitrov vzdevek (Pistor), ker je na Kapitolu obkoljene Rimljane pripravil do tega, da so na Galce, ki so jih oblegali, metali kruh, češ da ga imajo dosti: O., Lact. — Od tod adj. Pīstorēnsis (pīstorēnsis) -e pekarski, pekovski: multis et multigeneribus opus est tibi militibus: primumdum opus est Pistorensibus, eorum sunt aliquot genera Pistorensium Pl. (šalj. natolcevajoč na mesto Pistorium) = „Pekovci“, „Peki“.

pīstrīnālis -e (pīstrīnum) mlinarski, pekarski: si temperata atque aprica (sc. regio est), glabrum pecus (prašiči) vel etiam pistrinale album potest pasci Col. prašiči, pitani v mlinu.

pīstrīnum -ī, n (pīstor) sprva phalnica, stope, potem mlin, ki so ga morali včasih nam. živine za kazen gnati sužnji: Luc. fr., si communiter pisunt, qua ex parte politori pars est, eam partem in pistrinum politor Ca., in pistrino molere Ter., aliquem in pistrinum tradere Pl. ali dare, dedere Ter. ali submittere Sen. ph. ali conicere Ulp. (Dig.), in pistrinum detrudi Ci., homo pistrino dignus Ter., far in pistrino pinsare ac torerre Varr., in pistrino pinsere farinam Varr., modo unguentariam tabernam modo pistrinum … exercuisse Suet., caballos, qui in pistrinis essent Pomp., pistori operam locare Gell. V teh mlinih so tudi pitali svinje z otrobi: Pl. in pekli kruh, od tod: pistrinum exercere Ap. = biti mlinar in pek, ukvarjati se z mlinarstvom in pekarstvom, mlinariti in pekariti; metaf. (preg.): in eodem pistrino vivere cum aliquo Ci. = biti vprežen v isti jarem s kom.

pistrīx² -īcis, f (pīstor) phačica, mlinarica, pekarica: pistricem validam, si nummi suppeditabunt, addas, empleuron, mamphulas quae sciat omnis Luc. fr.

pīsum -ī, n (gr. πίσον) bot. grah: Lamp., ea sunt rosa … faba … pisum Varr., delectantur (sc. columbae) milio … piso Varr., pisa scandunt, si habuere (sc. adminicula) Plin., pisi modios tres vel quattuor Col., ostiarius … in lance argentea pisum purgabat Petr.

pītuīta -ae, f (prim. pīnus) židka, gosta tekočina (mokrina)

1. = φλέγμα topla in tekoča sluz: Ca., Cels. idr., cum pituita redundat Ci. če pride do sluzenja (zasluzenosti); pl. = razne vrste sluzi: Pall., isdem et auriculas fractas curat et testium pituitas Plin., pituitae fluctiones Plin. izločanja sluzi, driske.

2. židka tekočina: impetus pituitae in facie Plin. mokri gnojni izpuščaji.

3. gnojna tekočina, gnojni izcedek: oculi quoque lumen refugiunt, et illacrimant … pituitaque in iis innatans, novissime angulis inhaerescit Cels.

4. pika, bolezen pri perutnini: si pituita circumvenit oculos et iam cibos avis respuit Col., gallinaceorum pituitae Plin.

5. židka tekočina, židek izcedek (izloček) dreves: amygdalae ex amaris dulces fiunt, si circumfosso stipite et ab ima parte circumforato defluens pituita abstergeatur Plin., fungorum lentior natura et numerosa genera, sed origo non nisi ex pituita arborum Plin.

6. meton. nahod: cum pituita (trizložno) molesta est H., mala nasi pituita Cat.

Opomba: Pri pesnikih pogosto trizložno: pitu͡ita.

pix, picis, f (prim. gr. πίσσα [iz *πικ-ῐα] smola, lit. pìkis smola; tudi stvnem. pëh in nem. Pech sta izpos. iz lat.) rastlinska, drevesna smola, poseb. raztopljena, tudi têr, katran, zemeljska smola, bitúmen (starejše déget, gen. degta) ali žgana smola: Col., V., Plin., Vulg., Aug. idr., postes inducere pice Pl., cupas taedā ac pice refertas C., p. fervefacta C., cupas sevo, pice, scandulis complere C., pix sulphure et taeda mixta S., pice linere aliquid L. (o)smoliti, aliquid pice ungere, saturare Vitr.; sužnjem so za kazen na kožo kapali vrelo smolo, včasih pa so jih premazali s smolo in nasmoljene zažgali: at pol te, si hic sapiat senex, pix atra agitet apud carnificem tuoque capiti inluceat Pl., verbera carnifices robur pix lammina taedae Lucr.; pl. = smolni kosi, smolne kepe, kepe smole: Idaeasque pices V., ut pices navium solverentur Aug.

plācābilis -e, adv. -iter (plācāre)

1. (lahko) potolažljiv, (zlahka) pomirljiv (umirljiv), spravljiv (naspr. inexorabilis, irritabilis): Ter., T., Sen. ph., Sen. tr., Val. Fl., Stat. idr., irritabiles animi sunt optimorum saepe hominum iidemque placabiles Ci., habere omnia aequiora et placabiliora quam animum praetoris atque hospitis Ci., inimicis te placabilem, amicis inexorabilem praebes Corn., esse placabilem (naspr. irasci celerem esse) H., quo quisque maior, magis est placabilis O., sacris placabilis ira (sc. est) O., in posterum moneo, ut te erroribus tuorum placabilem praestes Plin. iun.; z ad in acc.: Hortensii tam placabile ad iustas preces ingenium L.; pesn. metaf.: ara Palici V., ara Dianae V. milejše Diane (ker Diani niso več žrtvovali ljudi tako kot v Tavridi).

2. act. za tolažbo (potolažitev) primeren, tolažeč, tolažljiv, pomirjajoč, pomirljiv: Cass., te ipsum purgare ipsi coram placabilius est Ter., conciliandos esse ac propitiandos placabiliter et leniter existimationi salutique eius, qui apud eos accusatus est Gell., id nosmet indicare placabilius est Ter., si una hostia placabilis, placabiliores utique hostiae plures Lact., sacrificium Lact.

placenta -ae, f (izpos. πλακοῦς (πλακόεις) raven, plosk, sploščen iz acc. πλακόεντα) pogača, kolač, gibanica: Petr., Mart., Plin. iun., Macr., placentam sic facito Ca., folia laurea uncta supponito, placentam fingito Ca., ubi cocta erit, eximito et melle unguito: haec erit placenta semodialis Ca., iucundasque puer qui lamberat ore placentas Luc., cetera fere opera a vocabulis Graecis sumpta, ut thrion et placenta Varr., quem ad modum placentam facere oporteat Varr., Nomentanus erat super ipsum, Porcius infra, ridiculus totas semel absorbere placentas H., pane egeo iam mellitis potiore placentis H., si illi credimus amicos incolumes cogitare melle ac placenta frui est Sen. ph., nec te liba iuvant nec sectae quadra placentae Mart., pultes coram aliis dictem, puero sed in ore placentas Iuv.

placeō -ēre -uī in placitus sum, -itum (indoev. kor. *plek- ali *plaHk- plosk, tolči, tanjšati; prim. gr. πλάξ ploskev, plošča, ravan, ravnina, πλακοῦς ploska pogača, stvnem. flah = nem. flach, sl. plosk, let. plakans plitev, plosk, lat. placidus, plācō)

1. všeč(en), po volji biti, ugajati: bonis placere cupiebam Ci., vis et arma satis placebant T. se je zdelo dovolj dobro, placere sibi Pl., Ci., O. biti si všeč = biti zadovoljen s seboj, placuit Kom., privolil sem v to, pritrdil sem, placitus sum ugodil sem: placita es simplicitate tuā O., placens uxor H. všečna, prijetna; pass.: si illa tibi placet, placenda dos quoque est quam dat tibi Pl. mora zadostovati.

2. occ. (na gledališkem odru) ugoditi (ugajati), (po)hvaljen biti: perfeci ut spectarentur: ubi sunt cognitae, placitae sunt Ter., primo actu placeo Ter., admodum placere in tragoediis Ci., Canus choraules mire placens Suet. — Od tod impers. placet -ēre, placuit ali placitum est z dat. personae in brez njega (prim. gr. δοκεῖ μοι)
a) zadovoljen biti: et rei publicae et ipsis placere oportere, si … C., cum primum ei vires suae satis placuissent non dubitabant L., sua cuique satis placebant S.
b) (za)zdeti se komu, za dobro spozna(va)ti ali imeti, imeti kako zamisel, meniti, glasovati za kaj, ljubiti (hoteti) se komu, hoteti kdo kaj, volja koga biti, skleniti: ut doctissimis placuit Ci.; pogosto kot vrinjeni stavek: si placet Ci. če se ti (nam itd.) ljubi, če te (nas itd.) je volja; še zlasti: si dis placet Ci. če je božja volja, če bog da (včasih iron.). Subj. se izraža α) z inf.: nec mihi quidem ipsi tunc placebat diutius abesse ab rei publicae custodia Ci., maiori parti morari placuit C., placuit verba apud regem facere S., absistere oppugnatione placuit L., non placebat illi orationem inflectere Sen. rh., Veneri placet impares formas atque animos sub iuga aënea mittere H. β) z ACI: duo placet Carneadi esse genera visorum Ci. Karnead meni, placet Stoicis homines hominum causā esse generatos Ci., placuit impigros iuvenes pergere inde rectā ad portam L., hos corripi placitum est T. γ) s finalnim stavkom: ita nobis placitum est, ut ea, quae difficillima essent, potissimum conscriberemus Corn., his placuit, ut tu in Cumanum venires Ci., placitum est, ut in aprico loco considerent Ci., inter nos mane placuerat, ut a notariis verba nostra exciperentur Aug.; s samim cj.: placuit ad hunc primum ferremus aditum Ap.
c) occ. kot držpr. t.t. (o senatu idr.) odrediti (odrejati), (za)ukaz(ov)ati, skleniti (sklepati), ukreniti (ukrepati) (s finalnim stavkom ali ACI): S., C. idr., sic placitum est V., placitum est (sklenilo se je), ut reverteretur Pompeius Ci., senatui placere C. Cassium pro consule provinciam Syriam obtinere Ci., placitum est eandem poenam inrogari T., si hic ordo placere decreverit te ire in exsilium Ci., suggestum adornari placuit L., placitum (sc. est) eandem poenam irrogari quam in Aruseium T., et placuit, ne (sc. consules) imperium longius quam annuum haberent Eutr., post aliquantum nullos fieri placuit Eutr. — Od tod adj. pt. pf. placitus 3

1. všečen, prijeten: locus S., bona O., placito pugnabis amori? V., cultrix placitissima nostri Stat.

2. sklenjen, dogovorjen: placitum componite foedus V.; subst. placitum -ī, n mnenje, odredba, nauk: aliquem ultra placitum laudare V. čez svoje prepričanje = čez mero, placita maiorum T., rhetorum aut philosophorum placita T. (Dial.), quae Graeci vocant dogmata, nobis vel decreta licet appellare vel scita vel placita Sen. ph., philosophiae Sen. ph., medicorum, Babyloniorum Plin.

plaga² -ae, f (indoev. kor. *pelā-g- (razširjen iz *pelā-; prim. plānus, planca) „široko ploščat“; prim. gr. πέλαγος (odprto) morje, πλάξ ploskev, plošča, ravan, ravnina, πλάγος stran)

1. plošča(va), ploskev, površina, ravan, ravnica, ravnina, prostranstvo, prostor, plan(java), poljana, krajina, stran ((pre)del, kos, pas) neba ali sveta, (po)krajina, okrájina (okrajína), (o)kraj, okrog, okolje, okrožje, predel, področje, ozemlje, rajon, regija, teritorij: Lucr. idr., plaga pinea montis V., aetheria V. zrak, caeli Ci., Iust., plaga caeli, cui lactea nomen est Sen. ph., septentrionalis Sen. ph., ad orientis plagam Cu., quattuor plagae V. štirje zemeljski pasovi, plaga solis iniqui V. vroči pas, fervida, ardens Sen. tr., frigida haec omnis duraque cultu et aspera plaga est L., ad septentrionem conversa ferme plaga ferocius agebat Fl., a rigida septentrionis plaga usque ad fervores Atlantici Oceani Hier., Iason primus eam caeli plagam domuisse dicitur Iust.; meton. = prebivalci kake pokrajine, kakega okraja, okrajani: plaga una — Materinam ipsi appellant — non continuit modo ceteros in armis, sed confestim ad certamen egit L.

2. mreža za lov na divje živali: canes compellunt in plagas lepide lupum Pl., saepire plagis saltum Lucr., plagae nexiles, lina plagarum O., retia rara, plagae V., tendere plagas Ci., trudit … multa cane apros in obstantis plagas H., in plagam (plagas) cadere O., plagis utilissimum (sc. linum) Plin., praetendi iussit Caesar plagas … inter ora portus Plin.; pren.: se impedire, se conicere in plagas Pl., speculabor, ne quis nostro consilio venator assit cum auritis plagis (= arrectis attentisque auribus) Pl., incidere in plagas Petr., si ex his laqueis te erueris, in maiores plagas incidendum est Ci., Antonium conieci in Octaviani plagas Ci.; metaf. pajčevina: licet extrema haereat plaga, semper in medium currit, quia sic maxime totum concutiendo inplicat Plin., ne per vacuas alvos foeda pestis insidiosas texeret plagas Ps.-Q.

3. preproga, prostiráča, posteljna odeja, posteljno pregrinjalo (prestirálo) ali zagrinjalo: [tamen] etsi metuo picta de palla plagam Pac. fr., quot ex hereditate Attalica aulaea, chlamydes, pallae, plagae Varr. fr., eburneis lectis et plagis sigillatis Varr. fr.

plagiārius -iī, m (plagium) ugrabitelj ljudi („ljudokradec“), trgovec z ljudmi („ljudotržec“): Ulp. (Dig.), Vulg., renuntiari tibi Licinium plagiarium cum suo pullo milvino tributa exigere Ci. ep., inter avaros, circumscriptores, latrones, plagiarios unum esse, cui noceri non possit Sen. ph.; metaf. (šalj.) književni tat, literarni zmikavt: hoc si terque quaterque clamitaris, impones plagiario pudorem Mart.

Plāgiossippus ali Plāgioxyp(p)us -ī, m Plagiosíp, Plagioksíp = Udrihač, izmišljeno ime, ki najbrž meri na govornika Lucija Filipa: item si quis, de adversario cum dicat: „Videte nunc,“ inquit, „iudices, quemadmodum me Plagioxiphus iste tractarit“ Corn.

plagium -iī, n (najbrž iz gr. πλάγιος poševen, prečen, nepošten) ugrabitev (ugrabljanje) ljudi („ljudokraja“), trgovina z ljudmi („ljudotrštvo“): Icti., si liberum hominem emptor sciens emerit, capitale crimen adversus eum ex lege Fabia de plagio nascitur Ulp. (Dig.).

plagula -ae, f (demin. k plaga²)

1. pola toge: non, si quis tunicam in usu ita consuit, ut altera plagula sit angustis clavis, altera latis Varr.

2. pola papirja: premitur ergo praelis, et siccantur sole plagulae atque inter se iunguntur Plin.

3. preproga, prestirača, rabljena
a) kot posteljna odeja: Varr. fr. ap. Non., pallam fac cito de mensa et plagulam de lecto [et] pellis demitte ordine Afr. fr., in pulvinaribus plagulis Non.
b) kot posteljno ali nosilnično zagrinjalo: ii primum lectos aeratos, vestem stragulam pretiosam, plagulas et alia textilia L.

planctus -ūs, m (plangere)

1. šumeče udarjanje s perutmi, šumenje (šumot) peruti: tremuit perterritus aether planctibus insolitis Petr., unum omnes incessere planctibus, unum infestare manus Val. Fl.; tudi pljuskanje (udarjanje, šumenje, bučanje) valov: exprimit et planctus illisae cautibus undae Lucan.

2. udarjanje (bitje) po prsih, rokah in kolkih v znamenje žalovanja, vitje rok, žalni hrup, hrupno žalovanje (= gr. κόμμος): Iuv., gemitus ac planctus T., planctus et lamenta T., si nullis planctibus defuncta revocantur Sen. ph., pectora illiso sonent contusa planctu Sen. tr., verberabam aegrum planctibus pectus Petr., ploratu lamentisque et planctibus tota regia personabat Cu., clamor barbaro ululatu planctuque permixtus Cu., luctus planctusque Lucan., planctu … et longis praefata ululatibus infit Stat., et factus est planctus magnus in Israel Vulg.; pl.: planctus muliercularum Hier.; pooseb.: tunc Luctus et atri pectora circumstant Planctus Maerorque Dolorque, atque omnes adsunt Poenae Sil.

plāni-pēs -pedis, m (plānus in pēs)

1. širokonog: ut Cassius: „Quis istam faciem planipedis senis torquens?“ Q.

2. bos(i), bosonog(i), bosonožec, mimični igralec, ki je na odru nastopal brez običajne obutve (socci ali cothurni): populi frons durior huius, qui sedet et spectat triscurria patriciorum, planipedes audit Fabios Iuv., quid enim foret ista re ineptius, si, ut planipedi saltanti, ita Graccho contionanti numeros et modos et frequentamenta quaedam varia tibicen incineret? Gell., vide, mi Paule, quam ineptum lacessieris in verbis rudem … nec de mimo planipedem nec de comoediis histrionem Aus., unde reciniati mimi planipedes P. F., haec nobis sit litterata laetitia et docta cavillatio vicem planipedis et sabulonis Macr.