Franja

δερμάτῐνος 3 (δέρμα) iz kože izdelan, usnjat.

δέρω, δείρω [Et. slov. derem, dreti, nem. Zorn, verzehren, stvn. firzeran, zerstören. – Obl. fut. δερῶ, aor. ἔδειρα, pass. pf. δέδαρμαι, aor. ἐδάρην, fut. δαρήσομαι]. 1. derem, devam iz kože. 2. tepem, bijem, NT pretepam; δαρήσεται πολλάς(sc. πληγάς) zelo bo tepen.

δέχομαι d. m., ion. in poet. δέκομαι [Et. kor. dek', hrv. desiti, treffen. – Obl. fut. δέξομαι, aor. ἐδεξάμην, pf. δέδεγμαι, aor. pass. ἐδέχθην, adi. verb. δεκτέον; ep. praes. 3 pl. δέχαται, fut. 3 δεδέξομαι, aor. med. ἐδέγμην, 3 sg. ἔδεκτο, δέκτο, imper. δέξο, inf. δέχθαι, pt. δέγμενος]. I. trans. 1. jemljem, sprejemam kaj od koga παρά, ἔκ τινος, τί τινος (ali kaj za koga), χρυσὸν ἀνδρὸς ἐδέξατο vzela je zlato za svojega moža (= prodala ga je), odvzamem komu kaj τινί τι. 2. gostoljubno ali prijazno sprejmem, pogostim koga τινά, δέχομαι ἐπὶ ξένια sprejmem kot gosta, dovolim, da vstopi, ἐν μεγάροις, δόμοις, δωρήμασιν, χώρᾳ, πόλει, εἰς τὴν πόλιν. 3. slišim, čujem, zaznam, razumem φωνήν, ἠχήν, φήμην, μύθων ὀμφάν, λόγον. 4. a) odobravam kaj, zadovoljen sem s čim, priznam λόγους, sprejemam (z zadovoljstvom) οἰωνόν, vzamem na znanje, smatram za kaj μηδὲ συμφορὰν δέχου τὸν ἄνδρα, στρατηγόν τινα; z μᾶλλον imam rajši, više cenim, stavim kaj nad kaj; b) dopustim kaj, vzamem nase, potrpežljivo prenašam, trpim κῆρα. 5. oprezujem, pričakujem, prežim na koga τί, acc. c. inf., stavek s ὁπότε. 6. poskusim, merim se s kom, lotim se koga, sem komu kos, upiram se komu, branim se proti komu, τὸν ἐπιόντα proti napadniku, zgrabim se s kom, bojujem se s kom τινὰ εἰς χεῖρας. II. intr. ὥς μοι δέχεται κακὸν ἐκ κακοῦ kako sledi nesreča za nesrečo (izvira nesreča iz nesreče), sledim neposredno ἔκ τινος; mejim na kaj, stezam se, segam.

δημό-θεν (δῆμος) adv. ep. iz občinskega premoženja, na javne stroške.

δῆμος, ὁ [Et. dor. δᾶμος, kor. dā(i), de-liti = oddelek] 1. občina, zemlja, ozemlje, država, pokrajina; v Atiki: okraj, občina. 2. narod, ljud, občina (prebivavci), preprosto ljudstvo v nasprotju s plemenitniki; δήμου ἀνήρ človek iz naroda; ὁ δῆμος τῶν στρατιωτῶν prostaki. 3. demokratija, ljudska stranka, ljudovlada.

διά [Et. prv. δις (δι(σ)α po μετά), idevr. dis, lat. dis-, nem. zer-, sor. dwis, narazen, nem. Zwist] poet. stoji tudi za sklonom, pa brez anastrofe. I. adv. 1. narazen, na dvoje, vsaksebi. 2. skozi in skozi. II. praep. 1. z gen. skozi a) krajevno: skozi, preko, črez, po, skozi med, v, ob, poleg, v razdalji: διὰ τῶν κεράμων skozi odprtino strehe, ki je bila z opeko krita NT, χιτὼν ὑφαντὸς δι' ὅλου sceloma tkana NT, διὰ τῶν ὀρέων preko gora, črez gore, ὁ ποταμὸς διὰ μέσης τῆς πόλεως ῥεῖ teče po sredi mesta, διὰ τῆς θαλάσσης παρέχει ἡ ἀκτή poleg, ob, διὰ πάντων εὐδοκιμέω, πρέπω izmed vseh, pred vsemi, δι' οὐδενὸς ποιοῦμαι nič mi ni mar česa, μὲ φθόγγος βάλλει δι' ὤτων prišel je glas do ušes, zvedela sem, δι' ἐλευθερίας ἐξέρχομαι prerijem se, pridem do svobode, δι' ὄμματος λείβων δάκρυον iz oči, διὰ πόρπακος στρέφων na, za, διὰ στόματος ἔχω imam v ustih = govorim o čem, διὰ χειρὸς ἔχω držim, imam v rokah; διὰ σταδίων πέντε v razdalji petih stadijev, διὰ πολλοῦ (τοσούτου) v veliki (toliki) razdalji, δι' ἐγχυτάτου v največji bližini, δι' ἐλάσσονος bliže; b) časovno: skozi, med: διὰ χρόνου črez dolgo (nekaj) časa, διὰ τέλους skozi do konca, neprestano, διὰ νυκτός celo noč, διὰ παντὸς τοῦ βίου (skozi) celo življenje, δι' ἔτους (skozi) eno leto, διὰ παντός vedno, ὁ χρόνος διὰ χρόνου προὔβαινέ μοι počasi mi je potekal čas, οὐ διὰ μακροῦ kmalu, δι' ὀλίγου malo časa, διὰ βίου celo življenje, διὰ παντὸς τοῦ χρόνου neprenehoma, δι' ἑνδεκάτου ἔτους po preteku 11 let, διὰ τρίτου ἔτους vsako tretje leto (= črez dve leti), po dveh letih, διὰ τριῶν ἡμερῶν v teku treh dni NT, διὰ τρίτης ἡμέρας vsak tretji dan; c) izraža sredstvo: s, z, po, s pomočjo: δι' ὀφθαλμῶν ὁρῶ vidim z očmi, διὰ χειρῶν θιγών z rokami, δι' ἑρμηνέως λέγω, θεοὶ διὰ χειρῶν γενόμενοι bogovi, ki so z rokami narejeni maliki NT, αἱ διὰ τοῦ σώματος ἡδοναί telesne naslade; d) pomeni način (modalno) διὰ σπουδῆς v hitrici, v naglici, διὰ τάχους, ταχέων hitro, naglo, δι' ὀργῆς v jezi, διὰ μέθης v pijanosti. – V zvezi z glagoli εἶμι, εἰμί in ἔχω pomeni stanje ali dejanje in nadomestuje dotični glagol; εἶμι διὰ πολέμου, μάχης τινί vojskujem se, spopadem se s kom, διὰ φιλίας prijateljsko občujem s kom, διὰ δικαιοσύνης hodim po poti pravičnosti, διὰ δίκης πατρί prepiram se z očetom; δι' ὀργῆς ἔχω τινί jezim se nad kom, διὰ φυλακῆς ἔχω čuvam, stražim, διὰ φυλακῆς εἰμί čuvam se, διὰ πάντων ἔρχομαι vse doživim, διὰ τύχης τοιᾶσδ' εἶμι sem v takšni stiski, δι' αἰτίας ἔχω obdolžim. 2. z accus. a) krajevno in časovno: skozi, po: διὰ δώματα, διὰ μέσον Σαμαρίας po sredi Samarije NT, διὰ νύκτα po noči, οἱ νόμοι δι' αἰθέρα v etru, διὰ στόμα ἄγομαι govorim o čem; b) vzročno: α.) zaradi, zavoljo, zbog, iz: διὰ τοῦτο zato, διὰ τί zakaj, διὰ πολλά iz mnogih vzrokov; β.) po posredovanju, po zaslugi, po krivdi: δι' Ἀθήνην po Atenini zaslugi, διὰ Περικλέα po Per. zaslugi, διὰ τοῦτον po njegovi krivdi, δι' ἐμὲ σέσωσθε po moji zaslugi ste rešeni, εἰ μὴ διὰ τὸν πρύτανιν ko bi ne bil pritan tega zabranil, εἰ μὴ διὰ τὴν ἐκείνου μέλλησιν ko bi se on ne bil obotavljal.

δια-δίδωμι 1. dajem iz roke v roko, razdeljujem med koga τί τισιν NT. 2. razširjam, raznašam govorico λόγον.

διάζωμα, ατος, τό (δια-ζώννυμι) 1. pas, opasilo, predpasnik περὶ τὰ αἰδοῖα. 2. fris, nakit pri poslopjih, sestoječ iz triglifov in metop.

δια-κλέπτω [aor. pass. διεκλάπην] 1. ukradem, spravim skrivaj na stran. 2. rešim iz nevarnosti τινά.

δι-αλλάσσω, at. -ττω [pass. aor. διηλλάγην in διηλλάχθην, fut. διαλλαγήσομαι] I. act. 1. trans. a) izpremenim, (za)menjam, τί τινι dajem v zameno za kaj, ναυάρχους postavim ladjam druge poveljnike; χώραν prehodim, prepotujem, zapustim; b) izpreminjam mišljenje koga, pomirim, spravim koga s kom τινά τινι. 2. intr. razlikujem se od koga v čem εἶδος, (ἔν) τινι; τὸ διαλλάττον τῆς γνώμης različnost mnenja, raznomiselnost. II. med. in pass. 1. zamenjamo med seboj; iznebim se česa, opustim kaj τινός; ἐκ πόλεως εἰς ἄλλην πόλιν potujem iz mesta v mesto. 2. pomirim, spravim se s kom τινί, πρός τινα. 3. razlikujem se; pf. sem različen τοῖς εἴδεσι.

δια-λύω 1. act. a) razvežem, razkrojim, odločim; pren. razpustim σύλλογον; odpustim, odslovim στρατιήν; b) prekršim, prelomim σπονδάς; Tuk. 5. 1 αἱ σπονδαὶ διελέλυντο premirje je poteklo, dokončam πόλεμον, pomirim, spravim koga τινά; λόγον μεταξύ prekinem govor; δαπάνην plačujem. 2. med. pass. a) poravnam, spravim se, pogodim se, domenim se s kom τινί, πρός τινα, udušim, končam πόλεμον, opustim ἔχθραν, ovržem, odstranim ἐγκλήματα, διαβολάς, opravičim se περὶ τῶν ἐγκλημάτων, razderem ξεινίην; b) plačam iz svojega; c) ločim se od koga, odidem, razidem se ἐκ, ἀπό τινος; umrjem τοῦ ἀνθρώπου διαλυομένου.

δι-αμείβω 1. act. iz-, zamenjam kaj za kaj τὶ πρός τι, Ἀσιήτιδα γαῖαν Εὐρώπης preselim se, pridem iz Azije v Evropo. 2. med. a) menjam, zamenjam si kaj za kaj τί τινος, τί τινι; b) menjam (svoje) misli, premislim se.

δια-σεύομαι med. [ep. aor. διέσσυτο] ep. dirjam, drevim, letim skozi, predrem στέρνοιο, τινός, τί; ἔκ τινος skočim, planem iz.

δια-σκεδάννῡμι, ep. ion. διασκίδνημι 1. act. raztrosim, raztresem, razsipljem, razpršim, razmečem, razpustim στρατόν; razrušim, razbijem νῆα, uničim νόμους, ugonobim ψυχήν, izženem iz koga ἀγλαΐας τινί. 2. pass. raztresem se, razpršim se, razidem se.

δια-σκηνέω (όω) 1. trans. porazdelim v posamezna taborišča. 2. intr. a) razidem se v taborišča, taborim v oddelkih (po vaseh); b) odidem iz taborišča.

διαφυγή, ἡ ubeg, pobeg, rešitev (iz nevarnosti); prilika, da pobegnem; τινός, ἔκ τινος iz česa.

δι-αφύσσω ep. [aor. διήφυσα, tudi v tmezi] 1. popolnoma izčrpam, izpijem οἶνον. 2. iz-, odtrgam πολλὸν σαρκός; raztrgam, prederem ἔντερα.

δια-χέω [aor. διέχεα, ep. διέχευα, pf. pass. διακέχυμαι] 1. act. a) razlijem, izlijem, razdelim, razkosam, razsekam; b) raztopim, razpustim, razdenem, uničim; τὰ βεβουλευμένα razderem, ovržem, kar se je sklenilo; c) prelijem iz ene posode v drugo. 2. pass. a) tečem skozi ali narazen, razlijem se, razidem se, razkropim se (o vojakih), razpadem, strohnim; b) razvedrim se, razveselim se, sem dobre volje (vesel); pt. pf. vesel, veder.

διδασκαλία, ἡ (διδάσκαλος) 1. nauk, pouk, navodilo, poučevanje; διδασκαλίαν ποιοῦμαι, παρέχω poučujem. 2. χοροῦ vežbanje in nastop tragičnega zbora (kora); τραγικὴ διδασκαλία tetralogija, sestoječa iz treh tragedij in ene satirske drame.

δικαιοσύνη, ἡ δικαιότης, ητος, ἡ 1. pravica, pravičnost, pravosodje, zakonitost, poštenost. 2. NT ἡ διὰ πίστεως (κατὰ πίστιν) pravičnost iz vere, opravičenje po veri.