Franja

δή-ποτε adv. vendar enkrat, nekdaj, τί δήποτε zakaj neki, kaj neki?

δῆτα adv. (poudarjen δή) 1. zares, seveda, očividno, v resnici, gotovo. 2. torej, prav za prav, οὐ δῆτα nikakor ne, τί δῆτα kaj torej; v odgovoru: seveda, kajpada.

διά [Et. prv. δις (δι(σ)α po μετά), idevr. dis, lat. dis-, nem. zer-, sor. dwis, narazen, nem. Zwist] poet. stoji tudi za sklonom, pa brez anastrofe. I. adv. 1. narazen, na dvoje, vsaksebi. 2. skozi in skozi. II. praep. 1. z gen. skozi a) krajevno: skozi, preko, črez, po, skozi med, v, ob, poleg, v razdalji: διὰ τῶν κεράμων skozi odprtino strehe, ki je bila z opeko krita NT, χιτὼν ὑφαντὸς δι' ὅλου sceloma tkana NT, διὰ τῶν ὀρέων preko gora, črez gore, ὁ ποταμὸς διὰ μέσης τῆς πόλεως ῥεῖ teče po sredi mesta, διὰ τῆς θαλάσσης παρέχει ἡ ἀκτή poleg, ob, διὰ πάντων εὐδοκιμέω, πρέπω izmed vseh, pred vsemi, δι' οὐδενὸς ποιοῦμαι nič mi ni mar česa, μὲ φθόγγος βάλλει δι' ὤτων prišel je glas do ušes, zvedela sem, δι' ἐλευθερίας ἐξέρχομαι prerijem se, pridem do svobode, δι' ὄμματος λείβων δάκρυον iz oči, διὰ πόρπακος στρέφων na, za, διὰ στόματος ἔχω imam v ustih = govorim o čem, διὰ χειρὸς ἔχω držim, imam v rokah; διὰ σταδίων πέντε v razdalji petih stadijev, διὰ πολλοῦ (τοσούτου) v veliki (toliki) razdalji, δι' ἐγχυτάτου v največji bližini, δι' ἐλάσσονος bliže; b) časovno: skozi, med: διὰ χρόνου črez dolgo (nekaj) časa, διὰ τέλους skozi do konca, neprestano, διὰ νυκτός celo noč, διὰ παντὸς τοῦ βίου (skozi) celo življenje, δι' ἔτους (skozi) eno leto, διὰ παντός vedno, ὁ χρόνος διὰ χρόνου προὔβαινέ μοι počasi mi je potekal čas, οὐ διὰ μακροῦ kmalu, δι' ὀλίγου malo časa, διὰ βίου celo življenje, διὰ παντὸς τοῦ χρόνου neprenehoma, δι' ἑνδεκάτου ἔτους po preteku 11 let, διὰ τρίτου ἔτους vsako tretje leto (= črez dve leti), po dveh letih, διὰ τριῶν ἡμερῶν v teku treh dni NT, διὰ τρίτης ἡμέρας vsak tretji dan; c) izraža sredstvo: s, z, po, s pomočjo: δι' ὀφθαλμῶν ὁρῶ vidim z očmi, διὰ χειρῶν θιγών z rokami, δι' ἑρμηνέως λέγω, θεοὶ διὰ χειρῶν γενόμενοι bogovi, ki so z rokami narejeni maliki NT, αἱ διὰ τοῦ σώματος ἡδοναί telesne naslade; d) pomeni način (modalno) διὰ σπουδῆς v hitrici, v naglici, διὰ τάχους, ταχέων hitro, naglo, δι' ὀργῆς v jezi, διὰ μέθης v pijanosti. – V zvezi z glagoli εἶμι, εἰμί in ἔχω pomeni stanje ali dejanje in nadomestuje dotični glagol; εἶμι διὰ πολέμου, μάχης τινί vojskujem se, spopadem se s kom, διὰ φιλίας prijateljsko občujem s kom, διὰ δικαιοσύνης hodim po poti pravičnosti, διὰ δίκης πατρί prepiram se z očetom; δι' ὀργῆς ἔχω τινί jezim se nad kom, διὰ φυλακῆς ἔχω čuvam, stražim, διὰ φυλακῆς εἰμί čuvam se, διὰ πάντων ἔρχομαι vse doživim, διὰ τύχης τοιᾶσδ' εἶμι sem v takšni stiski, δι' αἰτίας ἔχω obdolžim. 2. z accus. a) krajevno in časovno: skozi, po: διὰ δώματα, διὰ μέσον Σαμαρίας po sredi Samarije NT, διὰ νύκτα po noči, οἱ νόμοι δι' αἰθέρα v etru, διὰ στόμα ἄγομαι govorim o čem; b) vzročno: α.) zaradi, zavoljo, zbog, iz: διὰ τοῦτο zato, διὰ τί zakaj, διὰ πολλά iz mnogih vzrokov; β.) po posredovanju, po zaslugi, po krivdi: δι' Ἀθήνην po Atenini zaslugi, διὰ Περικλέα po Per. zaslugi, διὰ τοῦτον po njegovi krivdi, δι' ἐμὲ σέσωσθε po moji zaslugi ste rešeni, εἰ μὴ διὰ τὸν πρύτανιν ko bi ne bil pritan tega zabranil, εἰ μὴ διὰ τὴν ἐκείνου μέλλησιν ko bi se on ne bil obotavljal.

δια-βαίνω (gl. βαίνω) 1. intr. ep. delam velike korake, razkoračim se. 2. tr. grem skozi, črez, prekoračim, prestopim, prebredem, preplavam τί, εἴς τι, διὰ ποταμοῦ ἐπί τινα hodim črez reko na koga; τῷ λόγῳ εἴς τινα prehajam na koga v svojem govoru, obračam se na koga.

δια-βάλλω I. act. 1. vržem ali spravim črez, prenesem, prepeljem, prepeljem se, prebredem εἴς τι; pretaknem, vtaknem v kaj διὰ τοῦ ῥυμοῦ. 2. spravim narazen a) razdvojim, razdružim, razprem; pf. pass. διαβέβλημαί τινι sem razprt s kom, zasovražen komu, sovražim koga; b) prerešetam koga, natolcujem, opravljam, obrekujem, dolžim, ponižujem τινὰ πρός τινα; c) slepim, varam; d) zametujem τί, τινά. II. med. a) malo veljam pri kom; b) ion. = act. varam.

δια-βιβάζω [fut. διαβιβάσω, at. διαβιβῶ] spravim črez, prevažam, prenašam, prepeljujem ἔς τι; κατὰ γεφύρας na mostovih.

δια-γράφω 1. črtam, zapisujem, nabiram (vojake). 2. prečrtam; δίκην odbijem, zavrnem tožbo. 3. raz-, dodelim τινί τι.

δι-αγωνίζομαι d. m. tekmujem, merim se, borim se s kom v čem τὶ πρός τινα, pravdam se s kom, bojujem se do odločitve, izvojujem.

δια-δίδωμι 1. dajem iz roke v roko, razdeljujem med koga τί τισιν NT. 2. razširjam, raznašam govorico λόγον.

διαδύομαι [fut. διαδύσομαι, aor. διέδῡν] 1. pridem skozi, proderem, splazim se skozi kaj διά τινος. 2. odtegnem se, izmuznem se, pobegnem, utečem τινά, τί komu, čemu.

δι-αιρέω (gl. αἱρέω) [ep. tudi v tmezi; ion. pf. διαραίρηκα, pass. διαραίρημαι] I. act. 1. jemljem narazen, razstavljam, delim, razčlenim, τρία μέρη v tri dele; ločim, razkosam παῖδα κατὰ μέλεα; raz-, poderem γέφυραν; raz-, porušim τείχη; razbijem πυλίδας; razdiram, snamem (streho) ὀροφήν; odtrgam, izderem σταυρούς; merim stopice, skandiram πρὸς πόδα. 2. delim, razdelim, podelim. 3. a) razločujem; b) razlagam, natančno pojasnim, raztolmačim, natančno določim; c) odločim, razsodim, poravnam διαφοράς; d) določno trdim. II. med. 1. jemljem narazen, (raz)delim kaj med ἔργον; podelim si kaj. 2. pren. (= act. 3) natančno pojasnim, raztolmačim, opredelim, izjavim, določno trdim τί, περί τινος.

δια-κελεύομαι d. m. 1. pri-, nagovarjam, bodrim, priganjam, izpodbujam, τινί, ἐμαυτῷ hrabrim se, osrčim se. 2. svetujem τινί τι.

διᾱκονέω [Et. διά, ἐγ-κονέω naglo storim. – Obl. impf. ἐδιακόνουν, fut. διακονήσω itd.; ion. διηκονέω] 1. act. a) dvorjanim, strežem, postrežem τινί (τι); oskrbim, izkažem uslugo, pomagam komu v čem; b) sem diakon NT. 2. med. a) strežem si sam, napravim kaj sam; b) = act.

δια-κρῑ́νω (gl. κρίνω) [aor. pass. ep. διεκρίνθην, inf. διακρινθήμεναι; fut. pass. διακριθήσομαι, ep. ion. med. διακρινέομαι] I. act. 1. razločim, razdružim, razslavim, ločim αἰπόλια, τινὰ ἀπό τινος. 2. razstavim v dele, razberem, izberem, dam prednost, τίς σε διακρίνει kdo ti daje prednost NT. 3. razlikujem, ločim σῆμα, οὐδένα διακρίνων brez ozira na osebo, οὐδὲν διεκέκριτο nobenega razločka niso delali. 4. odločim, razsodim, izrečem sodbo NT; pomirim, poravnam νεῖκος, dokončam πόλεμον. 5. presojam, priznam. II. med. in pass. 1. a) ločijo me, ločim se, pretrgam boj ἐκ τῆς ναυμαχίης, odpadem od koga ἀπό τινος, διακεκριμένοι ločeni, posebej; b) razidem se; c) borim se, merim se s kom μάχῃ πρός τινα, τινί NT; d) pomirim se, spravim se s kom; e) dvomim NT. 2. odloči se kaj.

δια-κωλύω oviram, preprečim, zadržujem, branim, odvračam, prepovem τί, τινά, inf. z μή ali brez μή.

δια-λαλέω govorim, pomenkujem se s kom, razglašam, izblebetam kaj; pass. διαλαλεῖταί τι govori se o čem, razglasi se kaj NT.

δι-αλλάσσω, at. -ττω [pass. aor. διηλλάγην in διηλλάχθην, fut. διαλλαγήσομαι] I. act. 1. trans. a) izpremenim, (za)menjam, τί τινι dajem v zameno za kaj, ναυάρχους postavim ladjam druge poveljnike; χώραν prehodim, prepotujem, zapustim; b) izpreminjam mišljenje koga, pomirim, spravim koga s kom τινά τινι. 2. intr. razlikujem se od koga v čem εἶδος, (ἔν) τινι; τὸ διαλλάττον τῆς γνώμης različnost mnenja, raznomiselnost. II. med. in pass. 1. zamenjamo med seboj; iznebim se česa, opustim kaj τινός; ἐκ πόλεως εἰς ἄλλην πόλιν potujem iz mesta v mesto. 2. pomirim, spravim se s kom τινί, πρός τινα. 3. razlikujem se; pf. sem različen τοῖς εἴδεσι.

δι-αμείβω 1. act. iz-, zamenjam kaj za kaj τὶ πρός τι, Ἀσιήτιδα γαῖαν Εὐρώπης preselim se, pridem iz Azije v Evropo. 2. med. a) menjam, zamenjam si kaj za kaj τί τινος, τί τινι; b) menjam (svoje) misli, premislim se.

δια-μέμφομαι d. m. ostro grajam, karam τί, τινά τινος.

δια-μένω 1. ostajam, vztrajam, ἔν τινι pri (v) čem. 2. vedno trajam, obstajam φιλία, πιστός ostanem zvest; s pt. = neprestano, ποιῶν τι delam naprej in naprej, λέγων neprestano govorim.