bottega f
1. prodajalna, trgovina:
la bottega del fruttivendolo trgovina s sadjem in zelenjavo
la bottega del macellaio mesnica
una bottega ben avviata uveljavljena, uspešna trgovina
metter su bottega, aprire bottega odpreti trgovino, začeti neko dejavnost
2. pren.
chiudere bottega zapreti štacuno, prenehati s čim
scarto di bottega ničvredna stvar ali oseba
fare bottega di tutto nepošteno trgovati z vsem
avere la bottega aperta šalj. imeti odprto štacuno, razporek
3. (obrtna) delavnica:
la bottega del falegname mizarska delavnica
ferri di bottega (obrtniško) orodje
stare a bottega da qcn. biti vajenec pri kom
4. umet. slikarska delavnica (v srednjem veku, v renesansi):
bottega di Giotto Giottova delavnica
opera di bottega opus umetnikovih pomočnikov
Zadetki iskanja
- bouffe [buf] adjectif komičen, smešen; masculin komik
opéra masculin bouffe komična opera, opereta - buffo2
A) agg.
1. smešen; burkast
2. komičen, šaljiv:
opera buffa opera buffa
B) m
1. gled. pevec komičnih vlog
2. smešno, smešna stvar:
il buffo è che ha ragione lui smešno je to, da ima on prav
scoprire il buffo di una situazione odkriti smešno stran položaja - búffo adj. ital. inv. muz.
buffo bas basso buffo
buffo opera opera buffa - bufo nor, burkast, šaljiv; smešen, komičen
ópera bufa komična opera
bufo m komik, burkež - caelātūra -ae, f (caelāre) umetnost vrezovanja podobe v zlato, srebrno ali broneno podlago, reliefno rezbarjenje, torevtika (gr. τορευτική): Varr., Plin., caelatura, quae auro, argento, aere opera efficit Q.; met. izboklina, visoki, ploskoviti relief ali izdelava takega reliefa (gr. τόρευμα): Plin., Suet., Vulg., solidi auri caelatura Sen. ph., caelatura clipei (na ščitu) Achillis Q.
- caelestis -e, abl. sg. -ī, pesn. -e, gen. pl. -ium, pesn. -um (caelum2)
1. kar je na nebu, ob nebu, z neba, nebesen, nebeški: orbis, corpora Ci., spiritus Ci., vis Ci. vpliv neba, res caelestes Ci. reči na nebu; tudi nebesna telesa (zvezde): studiosi rerum caelestium Col. zvezdoslovci, aër, signa Virt., nubes (sg.), astra, plagae, solum O., aqua H., Vitr. idr. ali aquae L., Sen. ph. idr. dež, deževnica, imbres Vitr., Col., arcus Plin. mavrica, flammae, fulminis ignis Lucr., ignis T. blisk, minae T. preteče nebo, fragor Q. grom, prodigia L. ali auguria P. F. na nebu; subst. neutr. pl. = reči na nebu, nebesna telesa: caelestia quaerere Ci., cogitantes supera atque caelestia Ci., cognitio caelestium vel mortalium Q., periti caelestium T. zvezdoslovci, pleraque caelestium T.
2. ki se tiče neba (nebes) kot bivališča bogov = nebeški, nadzemeljski, božji, božanski: anima Vell., animus (duša) Vell., Q., animi, corpora, origo V., dona V., O. bogov, aula, nectar, pabula, stirps O., specie caeleste resumptā O., bella O. vojne bogov s Titani, irae L., honores Cu., ortus Q., sapientia H. ki dviga človeka nad vse pozemeljsko, religiones T., caelestem eius vitam et memoriam futuram Vell. da dobi življenje v nebesih in večno slavo, quem prope caelestem fecerint L. ki so ga skoraj pobožili; poseb. o bogovih nebeški: dii Ci., dii omnes caelestes vosque terrestres vosque inferni audite L. Kot subst.
a) caelestis -is, f nebeška = nebeščanka, boginja: avara Tib.; v pl. caelestēs -ium, m f nebeščani, nebeščanke, bogovi, boginje: quid est, quod de voluntate caelestium dubitare possimus? Ci., Iuppiter omnesque caelestes Vitr., ultima caelestum terras Astraea reliquit O., caelestes eburni O. slonokoščene podobe bogov; poseb. nadzemeljski bogovi: caelestium, inferorum irae L. (asindeton)
b) caeleste -is, n nebeško: nihil est caelesti caelestius Sen. ph.; pl. caelestia -ium nebeške reči, božje stvari: eademque cura et de infernis persuasio, caelestium contra (= contraria persuasio de caelestibus o nebu) T.
3. pren. božanski =
a) bogovom enak, božansko lep, krasen, izvrsten, odličen: caelestes divinaeque legiones Ci., mens, ingenium O., quos Elea domum reducit palma caelestes H., caelestia temptare H. poskušati doseči nesmrtnost, c. natura, c. iudicia Q., caelestis hic (Cicero) in dicendo vir Q., caelestissimum os Ciceronis Vell., caelestis praeceptor, caelestissima opera Vell.
b) cesarski: Cod. Th. - candefaciō -ere -fēcī -factum (candēre in facere) (po)beliti, (po)svetliti: argentum candefactum Gell.; preg.: unā operā ebur atramento candefacere postules Pl. Pass. candefīō -fierī -factus sum (za)žareti: Cels., Plin.
- céna (-e) f
1. prezzo; costo:
nizka, visoka, pretirana cena prezzo basso, alto, esagerato, esorbitante
izvozna, nabavna, konkurenčna, reklamna cena prezzo d'esportazione, d'acquisto, di concorrenza, promozionale
pren. bratovska cena prezzo di favore
smešno nizka cena prezzo stracciato
dnevne cene prezzi correnti
fiksna cena prezzo fisso
izklicna cena prezzo base (nell'asta)
proizvodna cena prezzo di costo
sezonska cena prezzo stagionale
cena na debelo, na drobno prezzo all'ingrosso, al minuto
tovarniška cena prezzo di fabbrica
dejanska cena prezzo effettivo
ekonomska cena prezzo economico
fakturna cena prezzo fatturato
maksimirana cena prezzo calmierato
lastna cena prezzo di costo
tržna cena prezzo di mercato
prednaročniška cena prezzo di sottoscrizione
gibanje cen andamento dei prezzi
zamrznjenje cen congelamento dei prezzi
cene se dvigajo, rastejo, padajo i prezzi aumentano, crescono, calano
cena se vrti okoli dvajsettisoč tolarjev il prezzo è attorno ai ventimila talleri
navijati cene far salire i prezzi
prodajati po znižanih cenah vendere a prezzi ridotti
popustiti pri ceni accordare, concedere un ribasso
prodajati pod ceno vendere sotto prezzo
subvencioniranje cen sovvenzionamento dei prezzi
spirala cen in mezd la spirale dei prezzi e dei salari
2. (vrednost, pomembnost) prezzo; pregio; importanza:
njegov trud uživa majhno ceno la sua opera è poco apprezzata
pren. tega ne naredim za nobeno ceno non lo faccio a nessun costo
pren. kaj storiti za vsako ceno fare qcs. ad ogni costo, costi quel che costi
PREGOVORI:
lastna hvala cena mala chi si loda s'imbroda - cilínder (valj) cylinder; (steklen, za svetilko) chimney, glass; (pokrivalo) silk hat, top hat, topper, tall hat, ZDA high hat; žargon chimney-pot; pogovorno stovepipe hat, ZDA pogovorno plug
zložljiv cilínder opera hat. - circum (adv. acc. subst. circus = in circum v krog[u])
I. adv. okrog, okoli, krog in krog: adustum, quod circum ustam est Varr., ignem circum subicere coeperunt Ci., quae c. erant opera, tueri C., matres stant c. V., c. sub moenibus aquantur V. okrog ob obzidju; occ.
a) okoli in okoli, od vseh strani: circum undique convenere V., tudi kot ena beseda circumundique: Lucr., Gell.
b) naokoli, naokrog, v bližini, na obeh straneh: ara amicitiae effigiesque circum Caesaris ac Seiani T., gentibus innumeris c. infraque relictis O.
— II. praep. z acc.
1. okrog, okoli: quae (terra) cum c. axem se... convertat Ci., qui c. iudicium stabant Ci., radii c. caput micantes O., ligato c. collum sudario Suet.
2. okoli = v bližini, v okolici: omnes urbes, quae c. Capuam sunt Ci., legiones Narbone circumque ea loca disposuerat C., c. Bactra haerere Cu.
3. okoli k, okoli pri, okoli po: concursare c. tabernas Ci., dimissis c. municipia litteris C., legatio c. insulas missa L.; praep. svojemu subst. pogosto zapostavljena: Ci. idr., oras et litora circum errantem V., errabant omnia maria c. V.
4. (o osebah) okoli, v družbi z, pri: qui c. aliquem sunt Ter., Ci. spremstvo, c. pedes (habere) homines formosos Ci. za strežnike, spremljevalce, eos equites circum se habere consuerat C., c. se tamquam stipatorum catervas habebat S., c. Hectora pugnas obibat V. - cómico komičen, smešen, burkast
juguete cómico kratka vesela igra
ópera cómica komična opera
película cómica komičen film - committō -ere -mīsī -missum skupaj da(ja)ti
I.
1. stakniti (stikati), zložiti (zlagati), strniti (strinjati), (z)vezati, (z)družiti: ea terra maria, quae nunc dividit, committeret, nisi … Cu., c. opera L., commissis mālis C. zvezavši gredi, plagarum orae committuntur Cels. se strnejo; z dat.: moles urbem continenti committit Cu. veže s … , vir equo commissus O. = Kentaver; pren.: c. ea, quae natura videtur diremisse Cu., nondum commissa inter se munimenta L., (Iuppiter) commisit duas noctes O.; med.: Hydaspes amnis Acesini committitur Cu. se združuje z … , pistrix delphinum caudas utero commissa luporum V. pošast z delfinjimi repi, zraslimi na trebušju morskih psov, commissa in unum crura O. zrasli, toda: dextram dextrae c. O. roko v roko položiti.
2. occ. (z zunanjim obj.)
a) k boju zgrniti (zgrinjati), v boj spustiti (spuščati), k boju izz(i)vati, na boj (vz)dražiti koga: infirmas legiones postibus committere non audebat Hirt., pugiles Latinos cum Graecis c., aequales inter se c. Suet., acies commissas solvere Pr.; pesn.: manum c. Teucris V. „roko na Tevkre položiti“ = napasti Tevkre.
b) vzporediti (vzporejati), primerjati: sua scripta antiquae Corinnae Pr., vates Iuv.
3. (s proleptičnim obj.) priče(nja)ti, zače(nja)ti, prirediti (prirejati); voj.: Caesar suos cohortatus proelium commisit C. je pričel boj, se je spustil v bitko, equites nostri cum hostium equitatu proelium commiserunt C. so se udarili s … , commissum erat proelium inter Macedones Ariosque Cu., c. certamen, bellum L. ali obsidionem Cu., infausto committitur omine pugna V.; sinekdoha tudi o nadaljevanju boja: pugna cum rege commissa est Ci. se je bíla; abs. = udariti se, bojevati se: priusquam committeretur Suet. pred začetkom boja, parva manu cum copiosissimo hoste Eutr.; pren. v nevojaškem pomenu: longo intervallo iudicium hoc primum committitur Ci. se drži ta sodba, c. rixam L., tuba commissos canit ludos V. naznanja pričetek iger, fausto committitur omine sermo O., c. agona musicum Suet. prirediti glasbeno tekmovanje.
4. kaj nedopustnega poče(nja)ti, storiti, delati, kaj zagrešiti, zakriviti, abs. = pregrešiti se, biti kriv: Luc. ap. Non., Suet., Icti., multa antea commissa maleficia Ci., tanto scelere commisso Ci., qui tantum facinus commiserunt Ci., c. delictum maius C., facinora S., fraudem H., caedem O., caedes, nefas Cu., incestum cum filia Q., quid Aristides commisisset N., neque a se commissum esse (sc. quidquam), quare timeret C. da ni nič takega zakrivil, zaradi česar bi se mu bilo bati, multa enim et in deos et in homines impie nefarieque commisit Ci., quid meus Aeneas in te committere tantum, quid Troes potuere … ? V., quod secus a me erga te commissum videretur Ci. ep., quae Philippi … bello … adversus populum Romanum commisissent L., c. adversus testamentum Dig., contra legem Ci. ali contra leges Dig. protizakonito (nezakonito) ravnati, c. in legem Iuliam Dig. pregrešiti se zoper … , c. lege censoria Varr. ali lege de sicariis Q. prekršiti zakon … ; čisto abs.: nemo enim committeret Ci., cum verisimile erit aliquem commisisse Ci.
5. pogosto s finalnim stavkom zakriviti, povod da(ja)ti, privesti do tega, da … , napeljati tako, da … : Pl., Ter., Luc. ap. Non., committis, ut verum esse videatur Ci., neque committebant, ut ingrati existimarentur Ci. in niso dajali povoda, ne committeret, ut is locus … ex calamitate populi Romani … nomen caperet C., quos commisimus, ut quisquam ex Cannensi acie miles Romanus superesset L.; pesn. in poklas. z inf.: committit saepe repelli O., non committunt scamna facere Col.
6.
a) storiti, da kako pravno ali pogodbeno določilo pride v veljavo, tako določilo izpolniti (izpolnjevati), (iz)vršiti, uresničiti (uresničevati): distulit in seram commissa piacula mortem V. poravnavo storjenih pregreh, sponsio commissa L. prevzeto poroštvo, c. edictum, stipulationem Icti. izvršitev odredbe … dognati, stipulatio (cautio) committitur Icti. dobiva veljavo, dies committendi Icti. dan zapadlosti (dospelosti); pren.: hunc ego devotionem capitis mei convictam esse et commissam putabo Ci. in da je nastopil čas njegove izpolnitve, discrimen omne c. Q.
b) zaslužiti kazen, zapasti (zapadati) kaj ali čemu: ut illam multam non commiserit Ci., poenam octupli commissam non persequebantur Ci., praedia committuntur in publicum Dig. se zasežejo; od tod pt. pf. commissus 3 zapa(de)l: hypothecae commissae Ci., hereditatem Veneri Erycinae commissam esse dixerunt Ci., hanc fiduciam (nepremičninska zastava, hipoteka) commissam esse dicis Ci. —
II.
1. preda(ja)ti, da(ja)ti, izročiti (izročati), prepustiti (prepuščati), zaupa(va)ti, poveriti (poverjati): alicui filiam, liberos suos Ter., gnatam suam alicui uxorem Ter., Africam Varo Ci., iurato aliorum tabellas Ci., locum, bella alicui Ci., imperium alicui N., aliquem fidei potestatique alicuius Ci., aliquem fidei tutelaeque alicuius Cu., salutem suam alicuius fidei Cu., gens … externo commissa duci V., c. semina sulcis V., terrae semina Tib., semen solo Col., collum tonsori Ci., caput tonsori H., qui … commisit pelago ratem H., c. iudici litem Petr., quaedam domestica litteris non c. Ci., c. mihi urbem tuendam Ci. poveriti obrambo mesta, alicui aliquem alendum O.; pogosto refl.: se alicui c. Ci. zaupati se komu, quis navigavit, qui non se mortis periculo committeret Ci. ne da bi se podajal v smrtno nevarnost, semel se ludis commisit Ci. si je upal iti gledat igre, si me huic itineri commisero Ci. če si bom drznil nastopiti to potovanje, c. se urbi Ci. upati si v mesto, se nocti ac solitudini C. upati si iti v noč … , se longius a portibus C., se nusquam proelio L., sese ponto V. upati si na morje, se in populi conspectum Ci. upati si v javnost, se in senatum Ci., se in aciem (v boj) L.; pren.: se civilibus fluctibus c. N. prepustiti se valovom političnega življenja.
2. occ.
a) kako zadevo komu poveriti, naročiti (naročati), vele(va)ti komu: cum senatus ei commiserit, ut videret, ne quid res publica detrimenti caperet Ci.
b) zaupa(va)ti se, razode(va)ti se, odpreti (odpirati) se komu: sanan'es, quae isti committas? Pl., eis commisi et credidi Ter., quibus (ventis) necessario committendum existimabat C., haec cum scirem, commisi tamen Heio Ci., cui denique commisit, quo adiutore usus est? Ci.
c) v kak položaj spraviti (spravljati), pustiti (puščati), da pride kaj do česa, pritirati kaj do česa: rem proelio C., rem in aciem L., rem in casum ancipitis eventus L. pripeljati do položaja, ko se ne ve, kakšen bo konec, rem publicam in discrimen L., ne rem committeret eo, ubi duae acies timendae essent L. — Od tod subst. pt. pf. commissum -ī, n
I.
1. podjetje, početje: supererat nihil aliud in temere commisso L.
2. occ.
a) prestopek, prekršek, pregrešek, krivda: Pl., Sil., Stat., c. audacius Ci., turpe H., poenā commissa luetis V., praemia commissi O., cum per ignorantium scripturae multa commissa fierent Suet. ker se je pripetilo mnogo prestopkov zaradi nepoznavanja zakonskega besedila.
b) pripadnost državni zakladnici, zasega: in commissum venire Ps.-Q., in commissum cadere, in commissi causam cadere Icti., commisso tolli, vindicari Icti. —
II. kar se komu zaupa, skrivnost, tajnost: commissum tegere H.; večinoma v pl.: ab homine propter vim doloris enuntiante commissa Ci., commissa celare N., Iuv., commissa tacere, prodere H.
Opomba: Sinkop. pf. commīstī (= commīsistī): Ter. - compēnsō -āre -āvī -ātum
1. odtehtati, pretehta(va)ti drugo proti drugemu: triticum cum hordeo compensat Col.
2. klas. le pren. drugo z drugim (po)botati, poravna(va)ti, nadomestiti (nadomeščati), poplač(ev)ati, vzporediti (vzporejati), drugo drugemu vzporejajoč nasproti (po)staviti; c. aliquid aliquā re Cu., Lucan., Val. Fl., Q., Catonis est dictum: „pedibus compensari pecuniam“ Ca. ap. Ci. „noge so zlata vredne“, quae (damna) ab isto aetatis fructu … compensata sunt Ci., c. omnia operā suā Ci., eiusque (senectutis) vitia diligentiā compensanda sunt Ci., tot … amissis te compensavimus unum O.; c. aliquid cum aliqua re: laetitiam cum doloribus Ci., cum vitiis c. bona H.; abs. (redk.): in quo tamen iudicii nostri errorem laus tibi dati muneris compensabit Ci., quā via longum compensat iter Sen. tr. človeku krati. - complānō -āre -āvī -ātum izravna(va)ti, s tlemi izenačiti (izenačevati): Ap., Icti., terram bene tabulā aut manibus aut pedibus Ca., viam Vulg.; poseb. do tal podreti (podirati), (po)rušiti, razvaliti: Sp. Maelii domum Ci., opera Auct. b. Alx., fossuris iuga montium Suet.; pren. (u)gladiti: c. aspera, dura Sen. ph.
- comprehendō -prehendī -prehēnsum in kontr. comprēndō -prēndī -prēnsum (decomp.; prim. prehendō)
I.
1. skupaj vzeti (jemati), odščipniti, zgrabiti, (po)prijeti, zvez(ov)ati: eas ipsas (naves) … funibus … comprehendit L. da zvezati, oras vulneris suturae comprehendunt Cels. drže skupaj, luna nigrum … aëra comprendit V. zbira okrog sebe črn dim = dobiva kolobar; z grškim acc.: comprensus chlamydem ab auro O. v plašču, spetem z zlatom; medic. vezati: medicamentum melle P. Veg.
2.
a) obda(ja)ti, obvez(ov)ati, obvi(ja)ti: multae membranulae venas et arterias comprehendunt Cels., articuli validis nervis comprehenduntur Cels., filo comprehensae venae Cels. podvezane.
b) obda(ja)ti, obsuti (obsipati): loca vallo Front.
c) α) v kak prostor spreje(ma)ti, da(ja)ti, zaje(ma)ti: quas (nuces) uno modio comprehendere possis Varr., ovis non comprehendatur (sc. stabulis) hieme Col. ovce ne pusti prezimovati. β) (o ženski = concipere) spočeti, zanositi: Cels.
č) obseči (obsegati), zavze(ma)ti: circuitus rupis XXXII stadia comprehendit Cu., si vitium in angusto est, quod comprehendere modiolus possit Cels.; quantum impulsa valet comprehendere lancea nodo Sil. kakor daleč nese.
3. pren.
a) ljubeče obje(ma)ti, s seboj (z)družiti, zase pridobi(va)ti: adulescentem humanitate suā Ci. ep., multos amicitiā Ci. z mnogimi prijateljsko vez imeti; pren.: totam Atinatem praefecturam omnibus officiis … comprehendit Ci. vsemu … okrožju je povsem ustrezal.
b) obenem obseči (obsegati), skupaj razume(va)ti, z drugim vred šteti: quae omnia unā cum deorum notione comprehendimus Ci. pod pojmom „bog“, quae omnia senatus decretis comprehensa et comprobata sunt Vell.
c) z besedami ali števili obseči (obsegati) = v besede da(ja)ti, ubesediti, ustno ali pismeno izraziti (izražati), povzemaje razložiti (razlagati), povze(ma)ti, pripovedovati, (p)opis(ov)ati: perinde ac si in hanc formulam omnia officia … comprehensa sint Ci., breviter comprehensa sententia Ci., omnes scelerum comprendere formas possim V., quae si comprendere coner O., numerum quorum comprendere non est O. ki jih ni moč sešteti, ut supra comprehensum est Cels. kakor zgoraj omenjeno; z abl. instrumenti: verbis luculentioribus et pluribus rem eandem c. Ci. ep., plura quidem feci, quam quae comprendere dictis in promptu mihi est O., o quater et, quotiens numero comprendere non est, felicem O. neštetokrat, bella viginti voluminibus c. Suet.
II. (z oslabljenim pomenom predloga)
1. prije(ma)ti, poprije(ma)ti, z(a)grabiti: Cels., Plin., Lucan., quid manibus opus est, si nihil comprehendendum est? Ci., c. funes C., comprehendunt utrumque et orant O. oba primejo za roke, accipiter comprensam columbam tenet V., ter frustra comprensa manūs effugit imago V., c. aures Tib., ramos Cu., aliquem faucibus Val. Max. za vrat zgrabiti; z abl. instrumenti: Lact., Hier., Min., linguam forcipe O., quantum manu comprehendet Cels., c. lanceam laevā Cu.
2. occ.
a) koga sovražno prijeti, ujeti, uloviti, popasti, zgrabiti, v zapor vreči: hominem c. et in custodiam Ephesi tradere Ci. ep., belli duces captos et comprehensos tenere Ci., tam capitalem hostem non c. Ci., hunc (Commium) e navi egressum … comprehenderant atque in vincula coniecerant C., ne huius quidem indicio impulsi sunt (ephori), ut Pausaniam comprehenderent N., c. servos, interfectores fugientes L., praesidium Punicum L. ujeti, fures Cat., propalem Dareus comprehendi non poterat Cu.; s predikatnim acc.: aliquem vivum c. C.; s praep.: c. aliquem pro moecho Ter., aliquem simul cum Ismenia N., regem per milites Cu.; (o živalih in stvareh) odvze(ma)ti, zaseči (zasegati): venenum manifesto Ci., redas equosque C., alicuius signa militaria atque arma C., naves N., L., vehicula … et pistrinensia iumenta Suet., epistulas Iust. prestreči; c. colles C. zasesti.
b) krivca prijeti, zalotiti, zasačiti pri čem, kak zločin izslediti, odkriti: Front., qui in furto aut in latrocinio aut aliqua noxa sunt comprehensi C., eum cum gladio cruento c. N., eius nefandum adulterium c. Ci. zasačiti ga pri prešuštvovanju, res eius indicio comprehenditur Ci. pride na dan; z inf.: qui interesse conventibus interdictis fuerint comprehensi Cod. Th.
c) α) (o ognju) prije(ma)ti se česa, lotititi se česa, zažgati kaj, lizati kaj: ignis robora comprehendit V., incendium turres … comprehendit Cu.; v pass.: opera flammā comprehensa Hirt., avidis comprehenditur ignibus agger O.; tudi brez flammā ali igni: comprehensa aedificia, comprehensae lautumiae L.; comprehendere ignem (o vnetljivih stvareh) vne(ma)ti se, vž(i)gati se, zaž(i)gati se, (za)goreti: hae (casae) celeriter ignem comprehenderunt C.; pesn.: Lavinia … visa (est) … longis comprehendere crinibus ignem V. da se ji vžigajo dolgi lasje; v pass.: flammā ab utroque cornu comprehensā naves sunt combustae quinque C. β) (o bolezni) popasti (popadati), zgrabiti, prijeti (se) koga: comprehendi morbo toto corpore Iust. zboleti na celem telesu, comprehendi pestiferā lue Iust.
č) hort. (o rastlinah) prije(ma)ti se, ukoreniniti (ukoreninjati) se; abs.: Col.; z acc.: c. terram Dig.; (o cepiču) vrasti (vraščati) se; abs.: Varr.
3. pren. čutno, umsko, spominsko zazna(va)ti, doseči (dosegati), spozna(va)ti, doume(va)ti, razume(va)ti, pojmiti, razb(i)rati: esse aliquid, quod comprehendi et percipi posset Ci. kar se more doumeti, non posse vero comprehendi (naturam) Cels., litterarum apices c. (sc. visu) Gell.; večinoma z abl. instrumenti: c. aliquid visu Sil., rem sensu (sensibus) Ci., animo c. et tenere aliquid Ci., animo aliquid tenere comprehensum, non sensibus Ci., c. omnia suis animis et cogitatione Ci., cogitatione comprehendimus, qualis sit animus Ci., eo minus id, quod tu vis, possum mente comprehendere Ci., si quam opinionem vestris mentibus comprehendistis Ci., has quinque dierum disputationes memoriā c. Ci. ali hoc recordatione c. Sen. ph. v spominu ohraniti, res penitus perspectae … scientiāque comprehensae Ci.; po čem spozna(va)ti z abl.: aliquid certis signis Col. - cōnflō -āre -āvī -ātum
I.
1. v ogenj pihati, pihaje vne(ma)ti: ignem Pl., Plin.; pren.: ignis conflatus amore Lucr., quorum operā id conflatum (esse) incendium L., c. tantum incendium (bojni plamen), ut … Fl.
2. pren. (pod)netiti, snovati, povzročiti (povzročati): bellum inter Aegyptios et Persas c. N., civile bellum conflatum operā tuā Ci., summum bellum conflatur Hirt., primum conflato gladiatorum ac fugitivorum tumultu Ci., in exercitu seditionem esse conflatam Ci., c. coniurationem Suet., nihil mali timuit, quod non … a matre esset conflatum Ci. —
II.
1. kovino s pihalom, mehom (s)taliti, (s)topiti, zli(va)ti: Sen. ph. et tr., Q., Icti. idr., aes c. et temperare Plin., argenteas statuas omnes c. Suet., falces conflantur in enses V. se prelijejo; denar (s)kovati: lateres argentei atque aurei primum conflati Varr. ap. Non., c. nummos Paul.; pren. (sarkastično): aut flandae aut conflandae pecuniae ratio Ci. denar si bodisi kovati bodisi prekovati = na kakršen koli način si delati denar.
2. pren.
a) zli(va)ti = združiti (združevati), spojiti (spajati): ut una ex duabus naturis conflata videatur Ci., monstrum tam ex diversis cupiditatibus conflatum Ci., consensus conspirans et paene conflatus Ci. kakor iz enega zlitka.
b) skupaj spraviti (spravljati), zb(i)rati, zgrniti (zgrinjati): exercitum cum nullum habuisset, repente conflavit Ci., ex perditis … conflata improborum manus Ci., aes alienum grande c. S. nakopati si dolgov, globoko zadolžiti se.
c) kaj (s)kovati = (za)snovati, napraviti (napravljati), izvesti (izvajati), tudi izmisliti (izmišljevati) si: Ter., Corn., Vell., quibus ipsis periculum tum conflari putabatur Ci., quod in se tantum crimen invidiamque conflaret Ci. si nakopava, unde hoc conflatum mendacium est? Ci. kje se je skuhala? iudicia (razsodbe) domi conflabant, pronuntiabant in foro L. so si doma izmišljevali, portentum inusitatum conflatum est Poeta ap. Gell., artes meditatione conflatae Arn. izvedene. —
III. medic. nape(nja)ti: intestina conflata Cael. - coniūngō -ere -iūnxī -iūnctum
I. skupno v en jarem vpreči (vpregati): boves Ca., et biiungum prius est, quam bis coniungere binos Lucr. dvovprega je starejša od štirivprege.
— II. pren.
1. (krajevno) strniti (strinjati), (z)vezati, (z)družiti, skleniti (sklepati), spojiti (spajati): Tib., coniungere dextras ardebant V. desnice si podati, naves c. Cu.; z abl. instrumenti: Cels., Suet., Pan primus calamos cerā coniungere plures instituit V., columellas capreolis inter se c. C., turres pontibus c. C. med seboj povezati z mostički. S kom ali s čim?
a) z dat.: Vitr., Cu., Dig., navi onerariae alteram c. C. sklopiti, dextrae c. dextram V. roke si podati, v roke si seči, victricemque petunt dextrae coniungere dextram O., c. pauca huic commentario Hirt. malo pridejati = knjigo nadaljevati, castra castris L. tik tabora tabor postaviti, castra oppido C., aedifica moenibus L. tik zraven zidovja zgraditi, Commius equum coniungit equo Quadrati Hirt. postavi konja ob bok konju (Kvadrata).
b) s cum: Lucr., epistulam cum altera Ci. ep., hunc montem murus circumdatus … cum oppido coniungit C., Uxiorum gentem cum Susianorum satrapea c. Cu. V pass. biti v zvezi, stikati se s čim, držati se česa: qui (portus) in exitu coniunguntur C., haec insula … ponte cum oppido coniungitur C. ta otok je z mostom povezan z mestom.
2. (časovno) (z)vezati, spojiti (spajati): noctem diei C. noč dnevu pridati = pozno v noč marširati; podobno: tristibus dictis atrocia facta c. T. doda(ja)ti, nox eadem necem Britannici et rogum coniunxit T., abstinentiam cibi c. T. še naprej gladovati, consulatus c. Suet. brez prestanka konzulsko čast imeti.
3. (v razmerah in položajih) združiti (združevati), zediniti (zedinjati), priklopiti (priklapljati); predvsem
a) o vojaškem združevanju: coniuncto exercitu Caesar Gomphos venit C. s skupno (združeno) vojsko; s cum: eas cohortes cum exercitu suo coniunxit C.; z dat.: oppidanos sibi c. Hirt., arma Sidicinis finitimis c. L.; refl.: ut paulatim sese legiones coniungerent C., cum se cum Bibulo coniunxisset C., se Hannibali c. L.; med.: ne tantae nationes coniungantur C., cum aeque coniungi possent L.; potem
b) o kakršni koli osebni zvezi: dedecus est nostrum … te coniungens Ci., inter nos naturā coniuncti et consociati sumus Ci., non dubito, quin … res publica nos inter nos conciliatura coniuncturaque sit Ci. ep., Milonem sibi c. C., socium fallere, qui se in negotio coniunxit Ci. ki je stopil v kupčijsko zvezo, coniungi foedere Teucris V.; poseb. o prijateljski, ljubezenski ali sorodstveni zvezi: Cat., Pr., optimum quemque hospitio atque amicitiā c. Ci. ep., me tibi studia communia coniunxerant Ci. ep., se tecum affinitate coniungi cupit N., multos sibi familiari amicitia c. S.; tudi zakonsko zvezati, v zakon združiti, poročiti: filias suas alicuius filiis matrimonio L., feminam sibi matrimonio L., aliquem matrimonio secum Cu., aliquam sibi iusto matrimonio Suet., nec te c. curas O., c. se cum aliquo O. (o nevesti), exin Poppaeae coniungitur T.
c) o abstr.: c. cum probro privato imperii dedecus Ci., eius salutem cum communi salute Ci., quem ego cum deorum laude coniungo Ci. privzemam v slavo, c. prioribus sequentia Q., omnia vota in unum Petr.
4. (s proleptičnim obj.) iz dveh delov združiti, sestaviti: quod (Epicurus) e duplici genere voluptatis coniunctus est Ci. ker je (Epikur = najvišje dobro) sestavljeno iz dveh vrst slasti; pren. z združevanjem skleniti (sklepati): c. Sabinorum coniugia Ci., conubia L., nuptiae non genere ac nobilitate coniunctae Cu., c. amicitiam Ci., societatem amicitiamque S., necessitudinem Ci., bellum …, quod coniungant reges potentissimi Ci. ki jo skupno vojujejo, cum amicis … c. iniuriam Ci. združiti se s prijatelji v krivične namene. — Od tod adj. pt. pf. coniūnctus 3, adv. -ē,
1. (krajevno) zvezan, spojen, združen, neločljiv, skupaj držeč se, skupaj (skupno): passibus coniunctis spatiari O. z združenimi koraki = skupaj, drug z drugim, c. bubilia Vitr., supercilia Suet. skupaj zrasle, coniunctis digitis nasci Icti., c. possessiones Icti., coniuncte de confirmatione … dicere Corn., si quando risus coniuncte re verboque moveatur Ci., coniuncte ferre ab aliquo promulgatas rogationes L.; pren.: si et sapere expetendum sit et valere, coniunctum utrumque magis expetendum est, quam sapere solum …, sapere separatum Ci. Adv. coniuncte (ret.) = v medsebojni zvezi, pogojno: c. videre rationem verborum Ci., c. efferre aliquid Ci. — Skladi: s cum: vita rustica disiuncta a cupiditate et cum officio coniuncta Ci., ea, quae coniuncta cum illis rebus sunt Ci. kar spada k temu, sublicae cum omni opere coniunctae C.; redk. s samim abl.: mendacitas aviditate coniuncta Ci., ratis coniuncta crepidine saxi V.; z dat.: officii praecepta coniuncta naturae Ci., simulatio vanitati est coniunctior quam honestati Ci.
2. occ. meječ s čim, držeč se česa, seseden; nav. z dat.: Dig., occupat coniunctam Cappadociae Paphlagoniam N., Macedonia Thraciae coniuncta Cu., theatrum coniunctum domui C., loca Caesaris castris coniuncta C., Vari castra muro oppidoque coniuncta C. naslanjajoč se na zid, regio coniuncta Oceano Hirt., balnearia coniuncta culinae Vitr., coniuncta tecta muro portisque L.; pren. (časovno) spojen, bližnji, naslednji: quae proelio apud Arbela coniuncta sunt Cu. kar je neposredno sledilo bitki; (o osebah): coniunctus … Sulpicii aetati P. Antistius fuit Ci. je bil Sulpicijev sodobnik, cui (Hortensio) eram aetate coniunctior Ci.
3. po sorodstvu, zakonu, prijateljstvu, mišljenju zvezan, prijateljski, veren, zaupen, bližnji: ubi tecum coniunctus siem Pl., quoniam in re publica coniuncti sumus Ci. ker smo somišljeniki v politiki, qui cum reo criminum societate coniunctus est Ci., cum eo … adeo coniuncte vixit, ut … N., hunc adeo dilexi, nullo ut cum homine coniunctius viverem Ci. ep., quocum coniunctissime et amantissime vixerat Ci., cum quo a condiscipulatu vivebat coniunctissime N.; animum atque animam dico coniuncta teneri inter se Lucr., ut nosmet ipsi inter nos coniunctiores simus Ci., tum et cum iis et inter se coniunctissimos fuisse M. Curium, Ti. Coruncanium memoriae proditum est Ci.; z abl.: Segestani non solum perpetua societate atque amicitia, verum etiam cognatione se cum populo Romano coniunctos esse arbitrantur Ci., propinqua cognatione coniunctus N., propinquitatibus adfinitatibusque coniuncti C., sanguine coniuncti S., coniunctissimus sanguine Vell., propinquitate, sanguine coniunctus Cu., homo coniunctissimus officiis, usu, consuetudine Ci.; z dat.: homo mihi coniunctus fidissimā gratiā Ci., quis mihi in re publica potest aut debet esse coniunctior? Ci., intima familiaritate coniunctus Caesari N., tam coniuncta populo Romano civitas C. tako tesno povezana z rimskim ljudstvom, coniuncti sontibus, ei familiaritate coniunctus Cu., coniunctior illo nemo mihi est O.; redk. abs.: ipsum Pompeium coniunctum non offendit N., coniunctus an alienus Q.; pren. o prijateljstvu, sorodstvu idr.: quae fuit umquam amicitia consularium in nostra civitate coniunctior Ci. ep. zaupnejše (prim.: quod enim par amicitiae consularis fuit umquam in hac civitate coniunctius, quam fuimus inter nos ego et Cn. Pompeius? Ci.), civium Romanorum omnium sanguis coniunctus existimandus est Ci. vsi rimski državljani se morajo imeti za krvne sorodnike; pesn. (fem.) = zakonsko zvezana, omožena, poročena: dandaque opera, ut habeant (servi) … coniunctas conservas, e quibus habeant filios. Eo enim fiunt firmiores ac coniunctiores fundo Varr., o digna coniuncta viro O.; pren. (o vinski trti): si forte eadem est ulmo coniuncta marito Cat. — Od tod subst. coniūnctum -ī, n
1. kot govorna podoba = zveza, zevgma: et coniuncta quaeremus et genera et … Ci.
2. naravoslovno s čim zvezana lastnost: coniunctum est id, quod nusquam sine perniciali discidio potis est seiungi seque gregari Lucr. - cōnsequor -sequī -secūtus sum
I.
1. takoj za kom iti, priti, nastopiti (nastopati), slediti, slediti koga, za petami komu biti; abs.: Pl., Ter., cui (Ptolomaeo) cum … comitibus non consecutis in casa panis cibarius datus esset Ci., pars reliqua consequens C.; z acc.: Pl., Lentulum magistratus consecuti sunt Ci. so pospremili, eum vestigiis c. Ci. biti mu za petami; pren. (o abstr.): hominem consequitur aliquando, numquam comitatur divinitas Cu. sledi mu = mu pride pozneje; occ. sovražno slediti koga, zasledovati, za petami komu biti, pregnati (preganjati) koga, dreviti se za kom; ut copias Helvetiorum consequi posset C., consequuntur equites nostri, ut erat praeceptum Hirt., fugientem c. L., consecutis strenue hostibus cecĭdit Cu.
2. pren.
a) (časovno) slediti komu ali čemu, naslediti (nasledovati) koga ali kaj, nasta(ja)ti, nastopiti (nastopati) za čim, po čem: Ter., Cels., illa videamus, quae statim sunt consecuta Ci., in eum annum, qui consequitur, omnes anni consequentes, consecuti dies pauci Ci., hi ludi quindecim dies auferent, deinde continuo (ludi) Romani consequentur Ci., haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum Ci., consequitur tempestas, tranquillitas C., tempus praeteritum, instans, consequens Corn.; z acc.: nox consequitur diem Ci., quia libertatem pax consequebatur Ci., has tam prosperas res consecuta est subita commutatio N., quam crudelitatem sera paenitentia consecuta est Cu.; (o osebah): hunc Cethegum consecutus est aetate (po času) Cato Ci., et consecutus Sallustium Livius Tibullusque et Naso Vell., ille me in tribunatu liberorum iure praecessit, ego illum in praetura sum consecutus Plin. iun.
b) (kot posledica česa) slediti, nasledovati, iz česa izhajati, izvirati, videti se: Lucr., Q., necesse est consilia consequi consimilia Ter., si ubertas in fructibus percipiundis fuit, consequitur vilitas in vendendis Ci., ex quo fit, ut pudorem rubor … consequatur Ci., quod dictum magna invidia consecuta est N. ta beseda je rodila veliko sovraštvo; poseb. o logičnem zaključku (sklepu): si igitur, quod primum in conexo est, necessarium est, fit etiam, quod consequitur, necessarium Ci.
c) dalje iti po izbrani poti, slediti koga ali kaj kot vzgled ali vzor, stopinje za kom pobirati, držati se koga ali česa, ravnati se po kom ali čem, posnemati koga ali kaj: mediam consilii viam consecuturus L., vostram c. sententiam Pl., sententiae (principum), quas senatus sine ulla varietate est consecutus Ci., c. eum morem, suum quoddam institutum Ci., quem (Chrysippum) … consequens Ci. —
II.
1. priti za kom = koga dohiteti, doseči: Aureliā viā profectus est; si accelerare volent, ad vesperam consequentur Ci., interim reliqui legati sunt consecuti N. so dospeli; z acc.: Varr., Cu., Mel., Sen. tr., Suet., Ariovistus profugit, reliquos consecuti equites nostri interfecerunt C. so jih dohiteli in pobili, c. Ephesi regem L., fugientem L., novissimum agmen C., agmen morarentur, dum consequeretur ipse Hirt. da pride sam za njimi, accipiter … consequitur pinnis sublimem in nube columbam V., pedibus c. aliquem O., prius quam alter, qui nec procul aberat, consequi posset L.; Scipionem litterae consecutae sunt C. je dohitelo; pren.: habeo certam viam atque rationem, quā omnes eorum conatus investigare et consequi possim Ci. zalezovati.
2. pren.
a) zaseči, doseči, (pri)dobiti, dokopati se (do) česa: Vell., Cu., exsistunt in re publica largitores et factiosi, ut opes quam maximas consequantur Ci., meus labor ex vestro iudicio fructum amplissimum est consecutus Ci., HS sexagiens honestissime consequi potuit Ci., c. quaestum Ci., multa a diis optata consecuti sumus Ci., per quem ordinem ipse gloriam sit consecutus Ci., nemo, qui fortitudinis gloriam consecutus est insidiis et malitiā, laudem est adeptus Ci., c. imperium, libertatem, commodum C., siquid in dicendo consequi possum Ci. v govorjenju = kot govornik, c. dominationem non vi, sed suorum voluntate N., multum in eo N. pri tem, gloriam in rebus bellicis Q., honorem neque ab uno neque ex hoc loco, sed … ratione vitae consequemur Ci. niti od enega, niti s tega mesta, ampak po...; s finalnim stavkom: L., Q., Suet. idr., consequebatur, ut ad istum pecunia referretur Ci., hoc consecutus est, ne quis arbitraretur Ci.; abs.: quibus ex rebus largiter erat consecutus Auct. b. Afr. iz česar (s čimer) se je bil dodobra okoristil, non quod minore numero militum consequi difficile factu putaret, sed ut … Auct. b. Alx. doseči uspeh; redk. = doseči kaj škodljivega, nakopa(va)ti si kaj: perverse dicere homines perverse dicendo facillime consequi Ci., c. vitia Q., sinisteritatis atque malignitatis famam Plin. iun., itaque consequi medicum, ut hominem crudeliter iugulet Cels.
b) (o sreči in nesreči) zade(va)ti, doleteti, dohiteti, kot del priti komu: Vell., Q., matrem ipsam … mors consecuta est Ter., tanta prosperitas Caesarem est consecuta, ut … N., quia consequuntur magni dolores eos Ci., ex victoria non fere quemquam est invidia civium consecuta Ci., qua in re summa felicitas … Fabium consequitur Hirt. je spremljala, parricidas promptum exitium consequatur Cu.
c) α) doseči (dosegati) koga (v kaki značilnosti), biti enak ali kos komu v čem, meriti se s kom v čem: Vell., Sen. ph., Q., nec maiorem consequi poterat et minori necesse erat cedere Ci., verborum prope numerum sententiarum numero c. Ci. β) z besedami doseči = popolno (dodobra) izraziti (izražati), izreči (izrekati): cum verbis consequi non possim Ci. z besedami dohajati, causas ut verbis consequi potuero Ci., c. multitudinem beneficiorum oratione Ci., omnia verbis O. našteti. γ) duševno obseči (obsegati), pojmiti, uvideti, spozna(va)ti, poznati, ume(va)ti, doume(va)ti: similitudinem veri Ci., nullo modo possum omnia istius facta memoriā consequi Ci., totam causam diligentiā c. Ci., quid copiarum haberes, cum ipse coniecturā consequi poteram, tum ex tuis litteris cognovi Ci. ep. sem mogel uganiti, quantum coniectura consequebar C. in Ci. ep.
č) kaj zamujenega dohite(va)ti, dostoriti, doseči, nadomestiti (nadomeščati): his diebus quae praeterita erant superioribus opera consequi debebit Col. — Od tod adj. pt. pr. cōnsequēns -entis
1. gram. dosleden = pravilno sestavljen, v pravilnem skladu: in coniunctis (verbis), quod non est consequens, vituperandum est Ci.
2. fil. logično sledeč, dosleden, umen, primeren: Gell., Ulp. (Dig.), Lact., Aug., hoc probato consequens est beatam vitam virtute esse contentam Ci., consequens est eos invitos non posse retineri Q., quoniam scriptum est a te de optimo rei publicae statu, consequens esse videtur, ut scribas tu idem de legibus Ci. naravno sledi iz tega, da ...; subst. cōnsequēns -entis, n nasledek, posledica, izvodilo, zaključek: Q., demonstrando id, quod conludere illi velint, non effici ex propositis nec esse consequens Ci., nec tribuere (eam rem) in partes possumus … neque cernere consequentia, repugnantia videre Ci., itaque mihi placere non solet consequentia reprehendere, cum prima (premise) concesseris Ci. Adv. cōnsequenter
1. dosledno: Ap.; v komp.: Iulian. ap. Aug.
2. ujemaje (se), stvari primerno; abs.: Hier.; z dat.: Ap., Icti.
Opomba: Consequi v pass. pomenu doseči se (= ἀνύεσϑαι): Varr. et Orbilius ap. Prisc. - cōnsilium -iī, n (cōnsulere) svèt, nasvet, in to:
I. act.
1. posvetovanje, posvet: Ter., Sen. ph., Q., consulta sunt (so pri kraju) consilia Pl., consilia arcana, nocturna S., consilium est de re L., consilium summis de rebus habebant V., habere consilia principum domi L., in (med) consilio pronuntiat Pompeium venturum C., aliquem ali aliquid habere in consilio L., Cu. idr. koga ali kaj za svet vprašati, svoj sklep podvreči komu, čemu, uravnati po kom, po čem, ad consilium rem deffere Ci., C. spraviti v posvetovanje, vzeti na razgovor, consiliis interesse Ci., L. udeleževati se posvetovanj, quasi vero consilii res sit C. kakor da bi bilo dopustno posvetovati se o stvari, res est magni consilii Ci. o stvari je treba resnega posvetovanja, id arbitrium negavit sui consilii esse N., aliquem adhibere ad consilium Ci. ali consilio C. vzeti (jemati) koga k posvetu, posvetovati se s kom, dare aliquem alicui in consilium N. za posvetovalca; occ.
a) uradno ali sodno posvetovanje, seja: c. publicum Ci., L. državni svèt, senatova seja, in consilium eunt (iudices) Ci. ali itur in consilium Ci. gredo posvetovat se, (praetor iudices) in consilium mittit Ci. pokliče (sodnike) na posvet, venisse in consilium publicae quaestionis Ci., viros primarios civitatis multos in consilium advocare Ci., adesse in consilio Ci.
b) vojaško posvetovanje, vojaški (vojni) svèt: neque consilii habendi neque arma capiendi spatium datur L., consilium habere de Histrico bello L.
2. met. svèt = posvetovalna skupščina, svetništvo, (svetni) zbor, svétniki (consilium je posvetujoči se zbor, concilium pa poslušajoči zbor): consilium amicorum habere N., advocari in consilia amicorum Q., amicos in consilium rogare Sen. ph., c. propinquorum L. družinski, rodbinski svèt, c. bonorum atque sapientum Q.; (o senatu): senatum, id est orbis terrae consilium delere gestit Ci., summo consilio orbis terrae (= senatui) consilium (preudarnost) defuisse Ci., ita magistratus annuos creaverunt, ut consilium senatūs rei publicae praeponerent sempiternum Ci., orbis terrae sanctissimum gravissimumque consilium Ci., consilia semestria Suet. ožji senatovi odbori, senatova poverjeništva, c. sanctius L. ožji odbor kartaginskega starešinstva in etolske zaveze; o sodnih zborih (zbornih sodiščih): ex senatu in hoc consilium delecti estis Ci., de uno reo consilium cogitur Q. se skliče, consilium vocare V. ali advocare, convocare Ci., C., L., eorum consilium habere S., c. dimittere Ci., princeps consilii N., ex consilii sententia N., cognitā consilii voluntate N., rem ad consilium referre N., c. sanctissimum Val. Max. (o areopagu); o odboru sodniškega zbora centumvirov, razdeljenega na štiri odbore (starešinstva in senate), ki so razsojali bodisi posamič o raznih pravdah bodisi na skupnih sejah o posamezni pomembni pravdi: sedebant centum et octoginta iudices; tot enim quattuor consiliis colliguntur Plin. iun., omnibus non solum consiliis, sed etiam sententiis superior discessit Val. Max.; o drugih svetnih zborih: c. regium L. kraljevi (= kraljevi svetovalci), c. bellicum Ci. ali castrense, militare L. vojni svèt; occ.
a) kakemu rimskemu kralju kot sodniku ali kakemu višjemu oblastniku (pretorju) pridani svet, pridani svetovalci: cognitiones capitalium rerum sine consiliis per se solus exercebat (rex Tarquinius Superbus) L., cum consilio causam Mamertinorum cognoscere Ci. (o pretorju), de Caesaris actis cum consilio cognoscere Ci.
b) vojni svèt, vojaško sodišče: convocato consilio omniumque ordinum ad id consilium adhibitis centurionibus vehementer eos incusavit C., consilium habere (imeti) C., S., consurgitur ex consilio C. zapustijo vojni svèt, pro (pred) consilio S.
3. premišljenost, preudarnost, razsodnost, pamet, razumnost: simul consilium cum re amisisti? Ter. ali si izgubil glavo? magnitudo cum animi tum etiam ingenii atque consilii Ci., consilium par magnitudini animi Cu., consilii plenus Pl., Ci., N., vir et consilii magni et virtutis C., mulier imbecilli consilii Ci., consilio valere Ci., aetate et consilio ceteris anteire S., maiore studio quam consilio L. z večjo vnemo kakor preudarnostjo, quae res nec modum habet neque consilium H., vis consilii expers mole ruit suā H. sila brez pameti, consiliique inopes et stultos excutis ignes O. (o slepi ljubezni), consilii satis est in me mihi O.; kot ἕν διὰ δυοῖν: ratio et consilium C. previdno preračunavanje.
II. pass.
1. na posvetovanju sprejeti sklep, odlok, odredba, ukrep: consilii auctor, consilii socius L., consilia clandestina C. skrivna kovarstva, consilia (con)coquere L. spletkariti, consilium capere Ci., C., N. ali consilium inire Ci., C., N., L. skleniti, in consilio permanere C., consilio desistere C., consilia detegere, patefacere Ci., patēre consilia tua non sentis? Ci.; v loc.: certus (incertus) consilii L., Cu. trden (omahljiv) v sklepih; s subjektnim gen.: sive casu, sive consilio deorum C. po sklepu (volji) bogov, Gallorum subita consilia C., ipsorum esse consilium C. da jim je sklepati, superioris temporis consilia C. poprejšnji sklepi; subjektni gen. je nadomeščen z adj. ali svojilnim zaimkom: communi consilio C., privato consilio Ci., C. po svojem sklepu, na svojo roko, id suo privato, non publico fecit consilio N. po lastnem sklepu, ne na državni odlok (na senatov sklep), quid sui consilii sit C. kaj da je sklenil, consilii sui te certam facit O., consilia domestica T. kabinetni odloki; z objektnim gen.: consilia profectionis C. sklep, da odpotuje, consilium fugae Cu., consilia caedis adversum imperatorem T. naklepi na … življenje, consilium urbanum Ci. sklep notranje (domače) politike, belli pacisque consilia L. zunanja in notranja politika; z gen. gerundivi ali gerundii: inire consilium senatus interficiendi Ci. ali Caesaris interficiendi Vell., belli renovandi consilium capere C., consilium mittendi Hannibalis L., occidendi te consilium inivimus Cu., haesitare inter revertendi fugiendique consilium Cu.; nam. tega s finalnim stavkom: consilium cepi, ut, antequam luceret, exirem Ci. ep., capit consilium, ut nocte Indebili obviam iret L., ea uti acceptā mercede deseram, non est consilium S.; z inf.: c. non adesse Ci., consilium ceperunt ex urbe profugere C., iniit consilia reges Lacedaemoniorum tollere N., consilium erat hiemando bellum continuare L.; z odvisnim vprašanjem: consilia inibat, quemadmodum ab Gergovia discederet C.; occ.
a) načrt, namen, namera, nakana, naklep: rem publicam consilio quodam regere Ci. po gotovem načelu, eodem uti consilio C. ravnati se po istem načrtu, his consiliis uti iisdem Ci.; pogosto v abl.: quo consilio C. s kakšnim namenom, sine consilio C. brez namena, hoc consilio, ut montium altitudine tegerentur N., eo (hoc) consilio, ut (ne) … Ci., C.; tudi samo consilio = namenoma, nalašč: si consilio id fecisset Ci., pars forte, pars consilio oblati L., consilio hanc omnes animisque volentibus urbem adferimur V., qui casu peccat, qui consilio est nocens Ph.
b) voj. zvit vojni načrt, vojna zvijača, vojna prevara: consilium imperatorium Ci. ali consilium imperatoriae artis Val. Max.; brez določila: tali consilio proditores perculit N., victus est consilio Themistoclis N., c. fallax L., nostrorum militum virtuti consilia cuiusque modi Gallorum occurrebant C., non sunt mihi Marte secundi; consiliis cessere meis O.
2. svèt = nasvèt: consilia recta Ter., c. prava Ph., consilium fidele Cu. dan iz zvestobe, Alcibiadis consilio et auctoritate N., quid mei consilii est? C. kaj je moj nasvet? hoc fecit de eius consilio C. na njegov nasvet, iuvare consilio et re (operā) Pl., Ter. pomagati z besedo in dejanjem, tako tudi: eum aut consilio aut re adiuvare Ci. ali quae consilioque manuque utiliter feci O.; consilium dare Ci., C. svetovati, ab eo consilium petere Ci. za svet ga vprašati, inops consilii L., O. brez nasveta, ne vedoč si pomagati, orba consilio auxilioque res Gabina L., egere consilio Ci., suo consilio uti C. ravnati po svoji glavi, alicuius consilium sequi L. ravnati se po nasvetu koga, consilium spernere Cu.; pesn. met. svetovalec: ille ferox hortator pugnae consiliumque fuit O.; o ženskah = svetovalka: illa (Egeria) Numae coniunx consiliumque fuit O., per socias Clymenen Aethramque loquamur, quae mihi sunt comites consiliumque duae O.