Franja

prae-dīves -itis (prae in dīves) zelo bogat: P. F., Aus., Cl., Sp. Maelius ex equestri ordine, ut illis temporibus praedives L., praedivites alii, alii quos fortuna non aequarent L., admodum inops pecuniae Philippus, Perseus contra praedives bellare cum Romanis coepit L., continentiae suae beneficio sine pecunia praedives (sc. Fabricius Luscinus) Val. Max., illi etiam praedivites, qui ab aratro arcessebantur, ut consules fierent Val. Max., sicut in homine praedivite famem timente incidit Cels., iussuque Neronis Longinum et magnos Senecae praedivitis hortos claudit Iuv., spado Thessalicus praedives Plin., ab Aeficio Calvino equite Romano praedivite Suet., in gratiam Quirini consularis praedivitis et orbi Suet., in tectis, praedivitis urbe Latini V., cum etiam tum praedives et praepotens supremis suis consuleret T., incessit totumque tulit praedivite cornu autumnum O. dodobra napolnjen.

praedīvīnō -āre (prae in dīvīnāre) (vnaprej) (za)slutiti, naprej vedeti: quasi volturii triduo prius praedivinant quo die e[ss]uri sient Pl., ab ha[e]c ea[n]dem voce[m] qui facile fantur facundi dicti et qui futura praedivinando Varr., cum alioqui praedivinaret hoc, quod accidit Ps.-Q., quod futurum cum praedivinasset Caesar Front., praedivinant enim ventos imbresque Plin.

prae-doceō -ēre -docuī -doctum (prae in docēre) prej poučiti koga o čem, prej naznaniti komu, prej obvestiti koga o čem, vnaprej povedati komu kaj, vnaprej seznaniti koga s čim: praedocti ab duce arma ornatumque mutaverant S., praedoctus esto: alia robustis prosunt, alia infantibus Plin., Elysio de fonte mihi pulsumque sinistrae da, genitor praedocte, lyrae Stat., horum adventum praedocti speculationibus fidis Amm., adhibitis aliis iam, quae essent agenda, praedoctis Amm., nuntiavit eventus inspectu iecoris, ut aiebat ipse, praedoctus Amm., quo itinere nos ituros Persae praedocti Amm., myrrheus pulvis sepulcrum praedocet Prud.

prae-fica -ae, f (menda iz prae in facere „ki dela kaj pred kom“) najeta žalovalka, najeta objokovalka, narical(j)ka pri pogrebu: sine virtute argutum civem mihi habeam pro praefica Pl., superaboque omnis argutando praeficas Pl. fr. ap. Varr., [praefica] dicta, ut Aurelius scribit mulier ab luco quae conduceretur, quae ante domum mortui laudis eius caneret Varr., Claudius scribit: „quae praeficeretur ancillis, quemadmodum lamentarentur, praefica est dicta“ Varr., mercede quae conductae flent alieno in funere praeficae, multo et capillos scindunt et clamant magis Luc. ap. Non., haec quidem hercle, opinor, praefica est: quasi mortuum collaudat Naev. ap. Varr., glosaria namque colligitis et lexidia, res taetras et inanes et frivolas tamquam mulierum voces praeficarum Gell.

prae-flōrō -āre -āvī -ātum (prae in flōrāre) prej osmukati (utrgati) cvet(ove); metaf.: gloriam eius victoriae praefloratam esse ad Thermopylas L. je ovenela, je izgubila svoj sijaj, et futurum gaudii fructum spes tibi iam praefloraverit Gell. zmanjšati, summumque illud purpurae decus non nisi praecerptum praefloratumque transmittere Plin. iun., vidua autem qualis nuptiis venit, talis divortio digreditur; nihil affert irreposcibile, sed venit iam ab alio praeflorata Ap. ki ji je drug vzel devištva cvet.

prae-fluō -ere (prae in fluere) mimo teči: infimā valle praefluit Tiberis L., praefluebat amnis vado incerto T., interim flumini Arsaniae (is castra praefluebat) pontem imposuit T., duo cingunt eam flumina, Clausala [a] latere urbis quod in orientem patet praefluens, Barbanna ab regione occidentis L., sin submotus longius a collibus erit amnis et loci salubritas editiorque situs ripae permittet superponere villam praefluenti Col., applicuerunt se flumini, quod altis in ea regione ripis praefluebat Front., Florentini praefluenti Arno adpositi Plin., cum praefluentes aquae tibiis fidibusque concinerent Fl.; pogosto pesn. trans., pa tudi sicer z acc. kraja: sed quae Tibur aquae fertile praefluunt H., sic tauriformis volvitur Aufidus, qui regna Dauni praefluit Apuli H., Noricam provinciam T., amnis Cephisus praefluens Delphos Plin., Pergamum Plin., Aquileiam coloniam Plin., Aufidus ex Hirpinis montibus Canusium praefluens Plin.

prae-furnium -iī, n (furnus)

1. pečna (kurilna) odprtina, istéje, ístje: si uno praefurnio coques Ca., si duobus praefurnis coques, lacuna nihil opus erit; cum cinere eruto opus erit, altero praefurnio eruito Ca., ventus ad praefurnium caveto ne accedat Ca.

2. = gr. προπνιγεῖον (propnigeum) kurišče, kurilnica (v kopeli): ad hypocausim, uti pila, cum mittatur, non possit intro resistere, sed rursus redeat ad praefurnium ipsa per se Vitr., ante id fit fornacula habens in laconicum nares, et eius praefurnium magna diligentia comprimitur Vitr., caelum, quod est ibi ex praefurniis ab ignis vapore percalefactum, corripit ex pavimentis aquam Vitr.

praelātiō -ōnis, f (praeferre) dajanje prednosti komu ali čemu: Ambr., et erant ab eo instituti heredes … alieni et humiles, ut non solum flagitiosum silentium, sed etiam praelatio contumeliosa videri posset Val. Max., alterius Tert.

prae-lūstris -e (prae in lustrāre; beseda je tvorjena analogno po illūstris) zelo lep, zelo imeniten, zelo mogočen, zelo visok: vive tibi, quantumque potes, praelustria vita: saevum praelustri fulmen ab arce venit O.

prae-mittō -ere -mīsī -missum (prae in mittere)

1. naprej poslati (pošiljati): Auct. b. Hisp., V., Cu., Stat., T., Front., Hyg., Ap., Macr., Amm. idr., nuntium Pl., L., aliquem a portu domum Pl., aliquem Acheruntem Pl., aliquem Ci., aliquem in Siciliam Ci., aquilam argenteam Ci., aliquem cum equitatu Ci. ep., alicui litteras odiosas Ci. ep., legiones in Hispaniam C., aliquem cum navi C., impedimenta C., naviculam C., edictum C., L., equitatum ad castra Hirt., equitatum ante Auct. b. Afr., legatum cum cohortibus ad flamen S., Rutilium legatum cum expeditis cohortibus et parte equitum praemisit ad flumen S., Setiam Coram Lanuvium praemisit L., Villium ad Demetriadem praemisit ad temptandos animos L.; brez obj.: praemittit, qui viderent C. ljudi, ki (naj) bi … , petebant, ut ad equites praemitteret C., Acilius consul ab Thermopylis Heracleam ad Aetolos praemisit L., quibus rebus perterritus Varro cum itinere converso sese Italicam venturum praemisisset C. dal je sporočiti, da … — Subst. pt. pf. praemissa -ōrum, n naprej poslano = prvi sadovi, prvi pridelki, prvenci: olei et vini Plin.

2. metaf.
a) postaviti (postavljati) pred kaj, predpostavljati čemu: ficetis caprificus praemittitur Plin.
b) vnaprej postaviti (postavljati): cogitationes in longinquum p. Sen. ph. daleč naprej misliti.
c) prej omeniti (omenjati), prej povedati, prej (iz)reči: Eccl., postquam haec favorabili oratione praemisit T., praemissā voce „hoc age“ Suet. zaklicavši prej: „Ud(a)ri!“

praemium -iī, n (nam. *prae-emium iz prae in emere)

1. plen, lovína: Pl., Tib., Val. Fl. idr., spectat sua praemia raptor O., praemia pugnae V., praemia malle quam stipendia T., leporem et gruem iucunda captat praemia H. (o lovcu), captare calamo (sc. aucupatorio) praemia Pr.

2. metaf.
a) plačilo, častno darilo, nagrada (naspr. poena, supplicium): Ter., V., Lucan., Stat., Suet. idr., legibus et praemia praeposita sunt virtutibus et supplicia vitiis Ci., honores et praemia Ci., aliquem praemio afficere Ci. naplačati, poplačati, nagraditi koga, praemio aliquem donare Ci., alicui praemium (praemia) dare pro aliqua re Ci., alicui praemium tribuere Ci., praemium exponere Ci., praemium proponere Ci., honores et praemia spondere Ci., praemio elicere Ci., praemia extorquere Ci., alicui praemium persolvere Ci., alicui praemium deferre Ci., praemia ab aliquo expectare C., praemio deduci C., praemium ponere S. ustanoviti, postaviti, določiti, alicui praemium reddere Cat., hederae doctarum praemia frontium H., si sibi praemio foret L. ko bi bil naplačan, praemia dare O., praemium dare Plin. iun.; praemium est z ACI: age, hoc non est praemium, unum spectare omnium cruces? Sen. rh.; iron. plačilo = kazen: cape praemia facti O. plačilo (= kazen) za zločin.
b) nadpravica, predpravica, posebna pravica, korist, dobiček, odlikovanje, ugodnost, izkazovanje naklonjenosti (milosti), protežiranje, v pl. tudi darovi, zakladi (ki jih ima kdo pred drugimi): omnia praemia donaque fortunae Ci., frontis urbanae praemia Ci. predpravica velikosvetne (velikosvetske, svetovljanske) drznosti, praemia vitae Lucr., praemia insani scribae H., licebat celerius legis praemio Ci. po posebni ugodnosti zakona.

praenāvigātiō -ōnis, f (praenāvigāre) jadranje mimo, objadranje česa: ab ea V dierum praenavigatione Plin., a Gorgonum insulis praenavigatione Atlantis dierum XL Plin.

prae-nōscō -ere -nōvī -nōtum (prae in nōscere) (po)prej spozna(va)ti, ugotoviti (ugotavljati), dozna(va)ti, v pf. prej vedeti, prej (po)znati: Suet., Gell., Ap., Veg., Macr., Amm. idr., neque non possunt futura praenoscere Ci., officium autem esse eius praenoscere Ci., hoc signum veniens poterunt praenoscere nautae Ci. poet., nate deā, nam te famā praenovimus, inquit O., promissumque sibi voluit praenoscere caelum O., quae praenoscere sine lumine animi Col., posse praenosci Sen. ph., facta sentiat (sc. mens), quae futura praenosci non possint Plin., qui stimulante metu fati praenoscere cursus Lucan., si praenoscere casus contentus Lucan., rerum praenoscere fata iubetur Sil., aut ego multo nequiquam didici casus praenoscere Marte Sil., at grandaeva deum praenoscens omina mater Sil., parens Latius, cuius praenoscere mentem fas mihi Stat., mille etiam praenosse vices Stat., iter praenosse Stat., praenosse laborem Stat., cui genitor tribuit monitu praenoscere divum omina Val. Fl., siquid ab excitis melius praenosceret umbris Val. Fl., ab ea se quae agenda aut vitanda essent praenoscere adseverabat Front.

prae-occupō -āre -āvī -ātum (prae in occupāre)

1. (vna)prej (zgodaj, predhodno) zasesti (zasedati), polastiti (polaščati) se česa: Macedoniam N., iter, vias C., loca opportuna L.

2. metaf.
a) (vna)prej obvze(ma)ti, (vna)prej prevze(ma)ti, (vna)prej obvez(ov)ati, (vna)prej vezati, (vna)prej pridobi(va)ti zase, (vna)prej si nakloniti (naklanjati) si, (vna)prej si pridobi(va)ti naklonjenost koga: Sen. ph., Petr. idr., animos timor praeoccupaverat Ci., omnia praeccupavit accusator L., praeoccupatum sese legatione a Cn. Pompeio C. da ga veže legatstvo na Gneja Pompeja, collegae gratiam apud plebem praeoccupant L. si (vnaprej) pridobivajo, praeoccupati beneficio animi L.; pleonast. v zvezi z ante: praeoccupatos iam ante ab Hannibale Gallorum animos esse L.
b) prehite(va)ti, presenetiti (presenečati): ne alteruter alterum praeoccuparet N., ne adventu Pompei praeoccuparetur (sc. Domitius) C.; z inf.: legem ipsi praeoccupaverant ferre L. podvizali so se, da so prej predložili zakon(ski predlog).
c) (vna)prej (poprej) omeniti (omenjati): quod superius praeoccupando iam dixit Aug.

praepositūra -ae, f (praepōnere) načelništvo, predstojništvo, nadzorništvo, vodstvo, poverjeništvo, prepozitúra: militaribus etiam praeposituris et tribunatibus et legationibus et ducatibus venditis Lamp., ab omnibus, qui aut praeposituras aut provincias acceperant Lamp., dabat praeposituras locorum civilium, non militum Lamp., pozni Icti.

praerogātiō -ōnis, f (praerogāre)

1. predpravica, posebna pravica, posebna ugodnost, poseben privilegij, prerogácija: habemus quandam praerogationem sacerdoti ab ipso numine datam Sen. rh.

2. (raz)delitev: Eccl., annonae Hyg.

praes², adv. (iz prae kakor abs iz ab; prim. gr. ἀμφίς iz ἀμφῖ) = praestō vpričo, tu, pri roki (rokah), na voljo, na uslugo, na službo: nam ibi tibi parata praes est Pl.

prae-sāgiō -īre -īvī in -iī (prae in sāgīre)

1. (vna)prej (za)čutiti, (vna)prej (za)slutiti, (vna)prej zazna(va)ti, predvideti (predvidevati), pričakovati: Ter., Plin. idr., praesagire, id est futura ante sentire Ci., hoc ipsum praesagiens animo L., Scipionis velut praesagiens animus de fine belli L.; z ACI: Ci., praesagibat (sinkop. = praesagiebat) animus frustra me ire Pl.; brezos. praesagit z ACI: quam rationem habuit primus dies ad quartum eandem praesagit habiturum qui est futurus ab eo quartus Varr. — Dep. obl.: nescio quid profecto mi animus praesagit mali Pl.

2. (vna)prej uganiti (ugibati), vnaprej ugotoviti (ugotavljati), napoved(ov)ati, prerokovati, (vna)prej naznaniti (naznanj(ev)ati), vnaprej nakaz(ov)ati, vnaprej namigniti (namigovati): Ci. ep., Cels., luna tempestatem praesagit Plin., galli praesagivere victoriam Plin.; z ACI: id quoque praesagit (kaže na to) mortalem videre mentem Lucr.

prae-scrībō -ere -scrīpsī -scrīptum (prae in scrībere)

1. spredaj napisati (zapisati), postaviti (postavljati) na začetek, (pis(me)no) postaviti (postavljati) na začetek, na(d)pisati: sibi quae Vari praescripsit pagina nomen V. ki ima spredaj zapisano, spredaj nosi ime, diplomatibus nullum principium praescribere T., nomen libro, epistulae titulum Gell., auctoritates praescriptae Ci. v pooblastilo (poverilo senatnega sklepa) napisana imena (prisotnih senatorjev); abs.: ut praescripsimus Vell. kakor smo prej (zapisali =) omenili; occ.
a) uporabiti za (kot) pretvezo: frustra aliquem T.
b) (kot jur. t.t.) uporabiti ugovor za pretvezo, nasproti postaviti ugovor, ugovarjati: Q., Icti.

2. metaf.
a) predpis(ov)ati, vele(va)ti, ukaz(ov)ati, odrediti (odrejati): ut ipse praescripserat N., munia H., iura civibus Ci., senatui, quae sunt agenda Ci.; s finalnim stavkom: N., in foedere praescriptum est, ut navem dare necesse sit Ci.; z inf.: T., mos praescribit praetores in parentum loco esse oportere Ci.; z odvisnim vprašalnim stavkom: senatui, quae bella sint gerenda, praescribo Ci., quid fieri oporteret, non minus commode ipsi sibi praescribere quam ab aliis doceri poterant C.
b) načrta(va)ti, (na)risati: lineamenta Plin.; pren.: formam futuri principatus T. pred oči (po)staviti podobo … — Subst. pt. pf. praescriptum -ī, n

1. predpis za pisanje ali učenje na pamet: Sen. ph., Q.

2. predpisana (naznačena, označena, določena) meja, predpisano (naznačeno, označeno, določeno) področje, območje: intra praescriptum equitare H.

3. metaf. predpis, pravilo, smernica, vodilo, ravnilo: alterius praescriptum C., ad praescriptum consulis L., omnia legum praescripto fieri videbitis Ci., praescripta calcis (= meta) Lucr.

Opomba: Sinkop. pf. praescripsti: Ter.

praesentō -āre (praesēns) delati koga navzočega, kaj navzoče = (po)kazati, poda(ja)ti, izročiti (izročati), prinesti (prinašati) pred koga: supplicanti statim sese Iuno cum totius sui numinis augusta dignitate praesentat Ap., caput ab Achilla, Ptolomaei satellite … cum anulo Caesari praesentatum est Aur.