Franja

cōnsector -ārī -ātus sum (frequ. glag. cōnsequī)

1. venomer slediti, hoditi za kom (v tem prvotnem pomenu redko): hoc consector Ter., eos cupit, eos consectatur Pl., pren.: tardi ingenii est rivulos consectari, fontīs rerum non videre Ci.; occ.
a) hiteti za kom, zasledovati koga, preganjati koga (tudi pren.), poditi se za kom: Pl., Auct. b. Afr., praedones consectando mare tutum reddidit N., Fufium … sibilis consectantur Ci. ep., c. hostes, naves, equites C., pueros mulieresque C., fessos L., per urbem victos implacabili odio T., aliquem stricto gladio Iust.; o lovcih: Lucr., c. pecora L. loviti, lupus magno consectantium tumultu evasit L. preganjalcev.
b) (o živalskih samcih) letati, tekati, poditi se za samico: Plin.; od tod (o osebah): c. mares, feminas Pl.

2. pren. stremeti, težiti za čim, poganjati se za kaj, služiti čemu, poskušati kaj dobiti (doseči): levitatis est omnes umbras falsae gloriae consectari Ci., c. umbram virtutis Val. Max., Alexander largitione benevolentiam Macedonum consectatur Ci., verba c. Ci. držati se le besed, neque quisquam est, qui dolorem ipsum, quia dolor sit, amet, consectetur, adipisci velit Ci.; z inf.: dum passerem consectatur arripere Ap.; occ.
a) pretresajoč zasledovati, v nadaljnji pretres vzeti (jemati): ne plura, quae sunt innumerabilia, consecter, comprehendam brevi Ci., c. singulorum munificentiam Val. Max., sed quid singula consecter et colligo Plin. iun. zasledujem in navajam, Aratus minutissima sidera consectatur et colligit Plin. iun.
b) po sledeh česa iti, slediti čemu, kaj, poizvedovati po čem, kaj: deorum monita Val. Max. (o drobogledu), subtilius ista consectati Plin. ko so to dodobra premislili.
c) opisujoč (pišoč, posnemajoč) gnati se za čim, poskušati kaj doseči, lotiti se česa: ubertatem orationis Ci., rationem disputandi Ci. posnemati, vitium de industria, in historia puerile quiddam Ci. — Act. soobl. cōnsectō -āre preganjati (le v pass.): uxorem tuam … a populo lapidibus consectari video Lab. ap. Prisc.

Cōnsentia -ae, f Konsentija, glav. brutsko mesto (zdaj Cosenza): L., Mel., Plin. — Od tod adj. Cōnsentīnus 3 konsentijski: ager Varr., Plin.; subst. Cōnsentīnī -ōrum, m Konsentijci, preb. Konsentije: Ci.

cōnsentiō -īre -sēnsī -sēnsum

1. enakih misli biti, istega mnenja biti, skladati se, strinjati se, ujemati se: puro pioque duello quaerendas (sc. res) censeo, itaque consentio consciscoque Formula vetus ap. L. pritrjujem, privoljujem, animi consentientes Ci., populo Romano consentiente Ci. ali concordi et consentiente collegā Suet. v soglasju z, proinde consentite Plin. iun. sklenite soglasno; oseba s cum: consentite cum bonis Ci., cum his (oratoribus) philosophi consentiunt Q.; z dat.: Q., hic si sibi ipsi consentiat Ci. če si je dosleden; pren.: consentire suis studiis H. ujemati se; stvar z abl.: re consentientes vocabulis differebant Ci., qui naturā consentit Ci.; z de: Aug., qui de communi salute consentimus Ci., neque tamen Aristippus cum Cyrenaicis de ipsa voluptate consentiens Ci.; tudi brezos.: de prioribus consentitur T.; redk. z ad: non solum homines, sed etiam deos immortales ad rem publicam conservandam arbitror consensisse Ci.; z in in acc.: Q., G., extemplo … consensum in omnem formam luctus est L., equites in Aridaeum regem consentiunt Iust. glasujejo enodušno za kralja Aridija; z in in abl.: Sen. ph., Q., Suet., in qua (causa) … omnes ordines unā consentiunt Ci., cum omni provincia consentire in odio Cassii Auct. b. Afr.; z adversus: Front., in uno adversus patrum voluntatem consensisse L., adversus maleficium omne consensimus Sen. ph.

2. (z obj.) sporazume(va)ti se glede česa, zediniti (zedinjati) se v čem, strinjati se v čem, soglasno skleniti (sklepati) kaj; s pronominalnim obj.: idem socios consensisse omnes L.; potem z nominalnim obj.: c. bellum L.; pass.: bellum erat consensum L., consensa in posterum diem contio L.; z inf.: si consenserint possessores non vendere, quid futurum est? Ci., referre consensimus T., non, qui acervos turis dat concremandos igni, numina consentiendus est colere Arn. se mora imeti za pristojnega; z ACI: Q., hunc unum plurimae consentiunt gentes populi primarium fuisse virum Elogium ap. Ci., omnes mortales una mente consentiunt omnia arma … contra illam pestem esse capienda Ci., id (v tem) consensisse de Colatino plurimas gentes arbitramur, primarium populi fuisse Ci., omnium fluminum maximum esse Nilum consentitur Gell. soglasno mnenje je; s finalnim stavkom: senatus … censuit consensit conscivit, ut bellum cum Priscis Latinis fieret L.

3. occ. (v slabem pomenu) dogovoriti (dogovarjati) se, sporazume(va)ti se s kom, zaroto naplesti (napletati), delati, kovati, zarotiti se; abs.: cum … cognovit … consentire omnem citeriorem provinciam C., qui coierit … convenerit … consenserit Ci., adversus consentientīs nec regem quemquam satis validum nec tyrannum fore L.; s praep.: si Gallia cum Germanis consentiret C., cum Demade de urbe tradenda Antipatro consenserat N., c. belli faciendi causā Ci., ad prodendam Hannibali urbem Romam L., in Philippi necem Cu., adversus patrem suum cum amicis Val. Max., pro Romanis tota Italia consensit Eutr.; z inf.: cum … confiterentur … se urbem inflammare, … delere rem publicam consensisse Ci.; s finalnim stavkom: consensisse Gaditanos principes cum tribunis..., ut Gallonium ex oppido expellerent C., consenserant autem, ut … nec ager ullus divideretur..., nec ulli … gleba ulla agri adsignaretur L., deferuntur … consensisse Pallas ac Burrus, ut Cornelius Sulla … ad imperium vocaretur T.

4. (o neživih subj.) skladati se, strinjati se, ujemati se, zlagati se; abs.: ratio nostra consentit, pugnat oratio Ci., utrumque nostrum incredibili modo consentit astrum H.; s cum: Enn. ap. Ci., Cels., Q., Dig., vestrae sententiae cum populi Romani voluntatibus consentiant Ci., cum vultus Domitii cum oratione non consentiret C.; z inter se: Q., quod inter se omnes partes (corporis) cum quodam lepore consentiunt Ci.; z dat.: his principiis reliqua consentiebant Ci., si personis, si temporibus, si locis ea, quae narrabuntur, consentient Ci., an lex sibi ipsa consentiat Q. — Od tod adj. pt. pr. cōnsentiēns -ēntis ujemajoč se, skladen, soglasen, enoglasen: incredibiliter consentiens populi Romani universi voluntas Ci., cuius de laudibus omnium esset fama consentiens Ci., pars orbis, quae coniunctum aliquid habeat aut consentiens Ci., clamore consentienti pugnam poscunt L., consentiente voce reliquam partem retulerunt Suet. Adv. cōnsentienter ujemaje se, skladno; z dat.: Boet.

cōnsequor -sequī -secūtus sum

I.

1. takoj za kom iti, priti, nastopiti (nastopati), slediti, slediti koga, za petami komu biti; abs.: Pl., Ter., cui (Ptolomaeo) cum … comitibus non consecutis in casa panis cibarius datus esset Ci., pars reliqua consequens C.; z acc.: Pl., Lentulum magistratus consecuti sunt Ci. so pospremili, eum vestigiis c. Ci. biti mu za petami; pren. (o abstr.): hominem consequitur aliquando, numquam comitatur divinitas Cu. sledi mu = mu pride pozneje; occ. sovražno slediti koga, zasledovati, za petami komu biti, pregnati (preganjati) koga, dreviti se za kom; ut copias Helvetiorum consequi posset C., consequuntur equites nostri, ut erat praeceptum Hirt., fugientem c. L., consecutis strenue hostibus cecĭdit Cu.

2. pren.
a) (časovno) slediti komu ali čemu, naslediti (nasledovati) koga ali kaj, nasta(ja)ti, nastopiti (nastopati) za čim, po čem: Ter., Cels., illa videamus, quae statim sunt consecuta Ci., in eum annum, qui consequitur, omnes anni consequentes, consecuti dies pauci Ci., hi ludi quindecim dies auferent, deinde continuo (ludi) Romani consequentur Ci., haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum Ci., consequitur tempestas, tranquillitas C., tempus praeteritum, instans, consequens Corn.; z acc.: nox consequitur diem Ci., quia libertatem pax consequebatur Ci., has tam prosperas res consecuta est subita commutatio N., quam crudelitatem sera paenitentia consecuta est Cu.; (o osebah): hunc Cethegum consecutus est aetate (po času) Cato Ci., et consecutus Sallustium Livius Tibullusque et Naso Vell., ille me in tribunatu liberorum iure praecessit, ego illum in praetura sum consecutus Plin. iun.
b) (kot posledica česa) slediti, nasledovati, iz česa izhajati, izvirati, videti se: Lucr., Q., necesse est consilia consequi consimilia Ter., si ubertas in fructibus percipiundis fuit, consequitur vilitas in vendendis Ci., ex quo fit, ut pudorem rubor … consequatur Ci., quod dictum magna invidia consecuta est N. ta beseda je rodila veliko sovraštvo; poseb. o logičnem zaključku (sklepu): si igitur, quod primum in conexo est, necessarium est, fit etiam, quod consequitur, necessarium Ci.
c) dalje iti po izbrani poti, slediti koga ali kaj kot vzgled ali vzor, stopinje za kom pobirati, držati se koga ali česa, ravnati se po kom ali čem, posnemati koga ali kaj: mediam consilii viam consecuturus L., vostram c. sententiam Pl., sententiae (principum), quas senatus sine ulla varietate est consecutus Ci., c. eum morem, suum quoddam institutum Ci., quem (Chrysippum) … consequens Ci. —

II.

1. priti za kom = koga dohiteti, doseči: Aureliā viā profectus est; si accelerare volent, ad vesperam consequentur Ci., interim reliqui legati sunt consecuti N. so dospeli; z acc.: Varr., Cu., Mel., Sen. tr., Suet., Ariovistus profugit, reliquos consecuti equites nostri interfecerunt C. so jih dohiteli in pobili, c. Ephesi regem L., fugientem L., novissimum agmen C., agmen morarentur, dum consequeretur ipse Hirt. da pride sam za njimi, accipiter … consequitur pinnis sublimem in nube columbam V., pedibus c. aliquem O., prius quam alter, qui nec procul aberat, consequi posset L.; Scipionem litterae consecutae sunt C. je dohitelo; pren.: habeo certam viam atque rationem, quā omnes eorum conatus investigare et consequi possim Ci. zalezovati.

2. pren.
a) zaseči, doseči, (pri)dobiti, dokopati se (do) česa: Vell., Cu., exsistunt in re publica largitores et factiosi, ut opes quam maximas consequantur Ci., meus labor ex vestro iudicio fructum amplissimum est consecutus Ci., HS sexagiens honestissime consequi potuit Ci., c. quaestum Ci., multa a diis optata consecuti sumus Ci., per quem ordinem ipse gloriam sit consecutus Ci., nemo, qui fortitudinis gloriam consecutus est insidiis et malitiā, laudem est adeptus Ci., c. imperium, libertatem, commodum C., siquid in dicendo consequi possum Ci. v govorjenju = kot govornik, c. dominationem non vi, sed suorum voluntate N., multum in eo N. pri tem, gloriam in rebus bellicis Q., honorem neque ab uno neque ex hoc loco, sed … ratione vitae consequemur Ci. niti od enega, niti s tega mesta, ampak po...; s finalnim stavkom: L., Q., Suet. idr., consequebatur, ut ad istum pecunia referretur Ci., hoc consecutus est, ne quis arbitraretur Ci.; abs.: quibus ex rebus largiter erat consecutus Auct. b. Afr. iz česar (s čimer) se je bil dodobra okoristil, non quod minore numero militum consequi difficile factu putaret, sed ut … Auct. b. Alx. doseči uspeh; redk. = doseči kaj škodljivega, nakopa(va)ti si kaj: perverse dicere homines perverse dicendo facillime consequi Ci., c. vitia Q., sinisteritatis atque malignitatis famam Plin. iun., itaque consequi medicum, ut hominem crudeliter iugulet Cels.
b) (o sreči in nesreči) zade(va)ti, doleteti, dohiteti, kot del priti komu: Vell., Q., matrem ipsam … mors consecuta est Ter., tanta prosperitas Caesarem est consecuta, ut … N., quia consequuntur magni dolores eos Ci., ex victoria non fere quemquam est invidia civium consecuta Ci., qua in re summa felicitas … Fabium consequitur Hirt. je spremljala, parricidas promptum exitium consequatur Cu.
c) α) doseči (dosegati) koga (v kaki značilnosti), biti enak ali kos komu v čem, meriti se s kom v čem: Vell., Sen. ph., Q., nec maiorem consequi poterat et minori necesse erat cedere Ci., verborum prope numerum sententiarum numero c. Ci. β) z besedami doseči = popolno (dodobra) izraziti (izražati), izreči (izrekati): cum verbis consequi non possim Ci. z besedami dohajati, causas ut verbis consequi potuero Ci., c. multitudinem beneficiorum oratione Ci., omnia verbis O. našteti. γ) duševno obseči (obsegati), pojmiti, uvideti, spozna(va)ti, poznati, ume(va)ti, doume(va)ti: similitudinem veri Ci., nullo modo possum omnia istius facta memoriā consequi Ci., totam causam diligentiā c. Ci., quid copiarum haberes, cum ipse coniecturā consequi poteram, tum ex tuis litteris cognovi Ci. ep. sem mogel uganiti, quantum coniectura consequebar C. in Ci. ep.
č) kaj zamujenega dohite(va)ti, dostoriti, doseči, nadomestiti (nadomeščati): his diebus quae praeterita erant superioribus opera consequi debebit Col. — Od tod adj. pt. pr. cōnsequēns -entis

1. gram. dosleden = pravilno sestavljen, v pravilnem skladu: in coniunctis (verbis), quod non est consequens, vituperandum est Ci.

2. fil. logično sledeč, dosleden, umen, primeren: Gell., Ulp. (Dig.), Lact., Aug., hoc probato consequens est beatam vitam virtute esse contentam Ci., consequens est eos invitos non posse retineri Q., quoniam scriptum est a te de optimo rei publicae statu, consequens esse videtur, ut scribas tu idem de legibus Ci. naravno sledi iz tega, da ...; subst. cōnsequēns -entis, n nasledek, posledica, izvodilo, zaključek: Q., demonstrando id, quod conludere illi velint, non effici ex propositis nec esse consequens Ci., nec tribuere (eam rem) in partes possumus … neque cernere consequentia, repugnantia videre Ci., itaque mihi placere non solet consequentia reprehendere, cum prima (premise) concesseris Ci. Adv. cōnsequenter

1. dosledno: Ap.; v komp.: Iulian. ap. Aug.

2. ujemaje (se), stvari primerno; abs.: Hier.; z dat.: Ap., Icti.

Opomba: Consequi v pass. pomenu doseči se (= ἀνύεσϑαι): Varr. et Orbilius ap. Prisc.

cōnserō¹ -ere -sēvī -situm (cum in serere, sēvī, satum)

1. skupaj saditi, skupaj zasaditi (zasajati): arbores densae sunt … consitae Cu.

2. kak kraj zasaditi (zasajati), obsaditi (obsajati), obsejati: Lact., agrum, agros Ca., Ci., Icti., agrum oliveto Varr., agrum lupino vel fabā Col., arva frumento Cu., Indus agros conserit Ci. pospešuje rast na poljih, en, quîs consevimus agros! V., iuvat Ismara Baccho (s trtami) conserere V.; pogosto v pt. pf.: ager diligenter consitus Ci., ager arbustis consitus S., insula palmis frequentibus consita Cu., Lybia nullo consita cultu Lucan., locus consitus (naspr. incultus) Q., fundus oleā et vite consitus Gell.; pesn.: aera (= rostra) columnis consita Cl. obsejano = obstavljeno; pren.: muliebria arva c. Lucr. (o oploditvi žensk), od tod di conserentes Arn. ki pospešujejo oploditev.

3. rastlinstvo nasaditi, posaditi, zasaditi (zasajati), vsejati: Varr., olivetum, hoc genus oleae, vineam in agro, eodem fundo suum quidquid Ca., quam arborem consevisset L., consita pomus Tib., nemoribus manu consitis Cu., stili caeci mirabilem in modum consiti Auct. b. Afr.; abs.: c. in alieno fundo ali in alienum fundum Icti.; subst. pt. pf. cōnsita -ōrum, n nasad(i), posev, posevek: Icti.

4. pesn. pren.: consitus sum senectute Pl. obtežen, caecā mentem caligine Theseus consitus Cat. omračenega duha, lumine arva c. Lucr. obsevati.

Opomba: Pt. pf. cōnsatus 3 obenem (hkrati) sejan, oplojen: Tert.

cōnserō² -ere -seruī -sertum (cum in serere, seruī, sertum)

1. zvrstiti (zvrščati), stakniti (stikati), zvez(ov)ati, spojiti (spajati): Cels., Sil., rudis … arbor conseritur (namreč v ladje) Lucan., c. navigia Cu., scutis inter se conserti L. drug na drugega pripeti, ille consertis manibus in se redeuntium (Gratiarum) chorus Sen. ph. s prepletenimi rokami, c. avium plumas in usum vestis Sen. ph.; z abl.: pellis aënis in plumam squamis auro conserta V. z bronastimi pernatimi luskami okrašena in z zlatimi sponkami (pod trebuhom) pritrjena, vehicula vinculis c. Cu., conseritur bibula Memphitis cumba papyro Lucan.; z dat.: lateri c. latus O. pritisniti k..., femuri c. femur Tib. (prim.: teneros c. sinus Tib.), hos (truncos) alium alii quasi nexu conserunt Cu., vir viro, arma armis conserta sunt Cu.; occ.
a) spe(nja)ti: consertum tegumen spinis V., spinis conserto tegmine nullis O., tegumen omnibus sagum fibulā aut … spinā consertum T.
b) splesti, sklopiti, zverižiti: Front., stipatque carinis ingens argentum, … loricam consertam hamis auroque trilicem V. iz obročkov, spletenih iz trogube zlate žice, tegimen ferreis laminis … aut corio consertum T., monile consertum margaritis gemmisque Suet. spletena iz nanizanih biserov in kamnov; pren. = sestavljen biti iz česa, sestajati iz česa: vita conserta voluptatum varietate Ci., exodia conserta sunt fabellis Atellanis L. sestoje iz atelskih snovi, ordo rerum tribus momentis consertus Q.

2. pren. stakniti, pritakniti (pritikati) = združiti (združevati), strniti (strinjati): nocti c. diem O. noči pritakniti dan = delati noč in dan, c. sermonem Cu., Front. pogovarjati se (med seboj), cantus et verba medentia Stat., virtutes consertae et inter se cohaerentes Sen. ph.

3.
a) occ. sovražno skupaj spraviti (spravljati), voj. v zvezi manūs ali manum conserere spoprije(ma)ti se, spopasti (spopadati) se, z(a)grabiti se, spustiti (spuščati) se v boj: signa contulit, manum conseruit, magnas copias hostium fudit Ci., neque … conserundi manum copia erat S., conserendi manum fortuna data est L., manum c. cum hoste Varr., cum aliquo Ci. ep., cum his manum conseruit N., manūs conserere Val. Fl., consertis deinde manibus L., ut decet … cum inparibus manus conserturos, … tantum dextras armemus L., manus inter se c. S. fr., L., manus comminus c. L., manus comminus conserta Fr. dvoboj; pesn.: c. dextras Stat.
b) s proleptičnim obj. c. pugnam, proelium idr. = boj priče(nja)ti, spustiti (spuščati) se v boj, udariti se: Romanus conserere pugnam … velle L., c. pugnam alicui (s kom) Pl., comminus pugnam coacti conserere Cu., quo minus pugnam consererent, ne flumine quidem interiecto cohibebantur T., temperatum aegre est, quin missilibus … pugnam inter se consererent L., proelium c. L., multaque per caecam congressi proelia noctem conserimus V., c. certamen L.; abs.: levis armatura conserere (sc. proelium) L.; pass. = boj se prične (pričenja), vname (vnema), utrne (utrinja): quales (pugnae) in oppugnationibus urbium … conseri solent L., proelium conseritur L., arcis pugna conserebatur Cu., ibi levia proelia conserebantur Cu., certamine tanto conseruere acies Sil., consertae campis acies Sil., consertā acie T. v pravšnjem boju iz bližine (mož na moža). Posebne zveze: c. bella Val. Fl., bella c. bellis Lucan., sicubi conserta navis esset L. se je bila spustila v boj, duo acerrimā pugnā conserti exercitus Val. Max.; pren.: haud ignotas belli artes inter sese … conserebant L. so poskušali drug proti drugemu.
c) jur. in iure ali ex iure manum conserere pred sodiščem roko položiti na sporno stvar, seči po sporni stvari = lastninsko pravdo pričeti tako, da tožnik in toženi vzameta sporno stvar v roko: Gell., si qui in iure manum conserunt Tab. XII ap. Gell., non ex iure manum consertum (sup.), sed mage ferro rem repetunt Enn. in Ci. ep., aliquem ex iure manum consertum (sup.) vocare (povabiti) Formula vetus ap. Varr. et Ci. — Od tod adv. pt. pf. cōnsertē prepleteno = v tesni zvezi, tesno povezano: Ci.

Opomba: V rokopisih in tudi v izdajah so obl. iz perfektove osnove glagolov cōnserō¹ in cōnserō² pogosto zamenjane.

cōnservō -āre -āvī -ātum

1. shraniti (shranjevati): iis rebus tuendis et conservandis praefuerat Ci. je bil varuh tega in ohranitelj onega imetja (v svetišču), c. pecuniam (šalj. = zapraviti) Ci., ut pecunia conservata magis quam correpta esse videatur Ci.

2.
a) (z abstraktnim obj.) ohraniti (ohranjati), obdržati, pridrža(va)ti, paziti na kaj, držati, izpolniti (izpolnjevati), držati se česa: Lucr., Plin., Pompeiani ordines conservaverant C. so bili ostali v bojnih vrstah, c. ordinem (vrstni red) Ci., rerum vicissitudines ordinesque Ci., ordinem temporum ali tempora (kronološko zaporedje) Ci., neque ex decumis vectigal conservari potest Ci. nadalje prejemati se, c. morem veterem Hennensium Ci., consuetudinem, ius augurum, considerata iudicia mentis, nomen aliquod Ci., maiestatem populi Romani Ci., L., Dig., libertatem et salutem populi Romani Ci. ep., a quo mea salus conservata est Ci., c. beneficium, disciplinam Ci., auctoritatem Ci., Q., benevolentiam Ci. ep., pristinam erga aliquem voluntatem Ci. ep., iusiurandum Ci., N., patroni mortui voluntatem Ci. izpolniti zadnjo voljo, religionem pristinam Ci., conservatā religione N. prisego zvesto izpolnivši, c. leges, indutias, fidem N., fidem erga imperatorem suum C. zvest ostati, pristinum animum erga populum Romanum L., ne hoc quidem propositum Cels.; z dat. personae: privilegia athletis c. Suet.; z dvojnim acc.: incorrupta mei conserva foedera lecti Pr.
b) bitja ali stvari ohraniti (ohranjati), (o)čuvati, pred pogubo (ob)varovati, rešiti, kaj v dobrem stanju ohraniti (ohranjati), nepokvarjeno, nepoškodovano pustiti (puščati), vzdrževati (naspr. perdere, v pass. perire): Icti., conservasti te atque illam Ter., c. patriam, cives suos Ci., ad se conservandum Ci., rem publicam vitamque omnium vestrum, bona, fortunas, coniuges liberosque vestros atque hoc domicilium imperii, fortunatissimam urbem hodierno die conservatam vobis videtis Ci., domino navis … multa pollicens, si se conservasset N., se a Themistocle non superatum, sed conservatum iudicavit N., conserves puerum mihi pudice Cat., c. reliquias legionum Vell., Minucius subsidio Fabii conservatus Val. Max., conservari alitem et sobolem iussere haruspices Plin., c. rem familiarem diligentiā et parsimoniā Ci., res suas, simulacra arasque N., summam omnem Lucr., vires Cels., humerus facilius conservatur Cels., c. arborem Suet.; z dat. rei: praedia c. successioni suae Dig.; z dvojnim acc.: uti Brutus pro consule Graeciam incolumem conservet Ci., homines miseros incolumes c. Ci., rectam c. stirpem Col.; v pass.: ita me gessi, … ut salvi omnes conservaremini Ci.; abs.: conserva, quaere, parce Ter.; occ. življenje pustiti (puščati) komu, pomilostiti koga: (Caesar) omnes conservavit C., Caesar … sese eos … conservaturum dixit C., Antigonus hunc conservasset, si per suos esset licitum N., reliquos Antonii reginaeque communes liberos … conservavit Suet. — Od tod adj. pt. pr. cōnservāns -antis, ohranjujoč, ohranitven; z gen.: Arn., ea, quae conservantia sunt eius status Ci.

cōnsessus -ūs, m (cōnsedēre)

I. skupno sedenje: cum amicis tam familiariter vixit, ut communis esset ei saepe consessus Lamp. da je pogosto z njimi po domače skupaj sedel; od tod pravica do sedenja pri kom: consessum offerre alicui Lamp., liberum consessum habere Cod. Th. —

II. met.

1. seja, skupščina, zbor, zborovanje: tollitur … a praeconum consessu in Galliam Naevius Ci., c. senatorum Ci. seja (zaničljivo), in hunc consessum P. Sestius venit Ci., non umquam turpior in ludo talario consessus fuit Ci.; poseb. zbor, zbrani svèt (v gledališču, v cirkusu): ludorum gladiatorumque consessu Ci. če se v gledališču skupaj sedi, consessus theatrales gladiatoriique Ci., caveae c. V. ali c. caveaï Lucr. = c. caveae T., c. spectantium Val. Max., consessu frequenti Suet.

2. occ. sodna seja: non enim coronā consessus vester cinctus est, ut solebat Ci., nunc autem vester, iudices, conspectus et consessus iste reficit et recreat mentem meam Ci.

Opomba: Consessu … exstructoque resedit V. (Aen. V, 290) po Serv. = in je sédel na vzvišeni sedež (sporno mesto).

cōnsīderō -āre -āvī -ātum (iz cum in sīdus, sprva o mornarjih, poljedelcih idr., ki opazujejo zvezde; prim. lat. sīderārī sončarico dobiti, dēsīderārī: desiderare et considerare a sideribus dici certum est Fest.)

1. opazovati, skrbno (natančno) motriti, ogled(ov)ati (si): trullam gemmeam diligentius c. Ci., faciem utriusque considerate Ci., pictores suum quisque opus a vulgo considerari vult Ci., cum vos considero, milites S., c. pallium diligentius Petr. (o kupcu), caelum Val. Max., sedebamus in puppi et sidera lucentia considerabamus Gell.; z ACI: cum pampinos et folia decĭdere considerassent Col. ko so bili zaznali; z odvisnim vprašanjem: num tamen exciderit ferrum, considerat, hastae O.

2. pren. duševno opazovati = (pre)motriti, premisliti (premišljevati), preudariti (preudarjati); abs.: ille se considerare velle (ait) Ci. ep.; z obj.: cum causam ipsam considero Ci., c. civitatum iura atque officia Ci., ex ipsius Chrysogoni iudicio Rosciorum factum consideremus Ci., cum res atque pericula nostra considero S., c. tempus anni Cels., se Ph. preskušati se, simul ipse qui suadet considerandus est T.; z odvisnim vprašanjem: Corn., Cels., Cu., Q., videas … et consideres, quid agas Ci., Cretam ad Gortynios venit, ut ibi, quo se conferret, consideraret N., cum considero, quae condicio vitae futura sit S., cum se consideraturum ..., quid faciendum sibi esset, dixisset L.; redk. s finalnim stavkom: Col., considerandum est, ne … temere desperet Ci.; s praep.: cum egomet nunc mecum in animo vitam tuam considero Ter., eos casus … mecum ipse (sam pri sebi) considerans Ci., considerate cum vestris animis (v svojem srcu) vosmet ipsi, ecquem putetis … Ci., nunc de praemiis consideremus Ci., his de rebus velim cum Pomponio consideretis Ci.; brezos.: quale sit id, de quo consideretur Ci. — Od tod

1. adv. pt. pr. cōnsīderanter preudarno, premišljeno, oprezno: c. et mansuete (agere) Val. Max.; neizpričan komp. cōnsīderantius pri Fr.

2. adj. pt. pf. cōnsīderātus 3, adv. -ē
a) (o stvareh pass.) premišljen, preudarjen: Cod. Th., nihil (feci) non diu consideratum Ci., factum … paulo minus consideratum Ci., c. tarditas, ratio bene c., consideratius consilium dare Ci. ep., illud verbum consideratissimum nostrae consuetudinis ARBITROR Ci.
b) (o osebah med.) preudaren, razborit, oprezen: Auct. b. Afr., Val. Max., Plin. iun., iudex lentus et consideratus Cu., tu, homo sapiens et considerate, quid dicis? Ci., quis consideratior illo? Ci., Quinctius fuit … una in re paulo minus consideratus Ci.; adv.: Atticus in Ci. ep., Col., considerate agere Ci., consideratius aliquid facere C., consideratissime aliquid facere Ci. ep., consideratius concordiusque bellum gerere L., consideratius loqui cum aliquo Suet.

cōnsīgnificō -āre obenem pomeniti: Boet., Cass.; od tod subst. pt. pr. cōnsīgnificāns -antis, n le v zvezi z drugimi (besedami ali pojmi) o kom ali o čem izražajoča beseda, le v zvezi z drugimi pojmi popoln pomen izražajoča beseda (npr. nullus, totus, quis): Prisc.

cōnsīgnō -āre -āvī -ātum

I.

1. udariti (udarjati) čemu pečat, pečatiti, podpečatiti, zapečatiti, s pečatom podkrepiti: Icti., epistulas, tabellas Pl., tabulae … signis hominum nobilium consignantur Ci., c. decretum L., consignata omnia ad senatum misit L., c. tabellas dotis ali samo c. dotem Suet. ženitno pismo sestaviti.

2. pren. (s pismom) potrditi (potrjati), poveriti (poverjati), izprič(ev)ati, jamčiti, porok biti: Gell., ratio certa est Atheniensium et publicis et privatis litteris consignata Ci., senatūs iudicia de illo publicis populi Romani litteris monumentisque consignata Ci., fundi publicis commentariis consignati Ci., monumentis testata consignataque antiquitas Ci. —

II. zapis(ov)ati, zabeležiti: dies apud Ennium et in maximis annalibus consignatus Ci., ut litteris consignamus, quae monumentis mandare volumus Ci.; pren.: quasi consignatae in animis notiones Ci. zarisane v dušo. — Od tod

1. adv. pt. pr. cōnsīgnanter jasno izražano; le v komp.: significantius cōnsīgnantiusque (nekateri berejo consignatiusque) dicere Gell.

2. adv. pt. pf. cōnsīgnātē jasno izraženo; v superl. cōnsīgnātissimē Gell.

cōnsiliārius 3 (cōnsilium) svetujoč: senatus Pl., amicus Pl., Fr., homines Gell., anima Ap., fulmen Sen. ph. ali fulgur Amm. (pri kaki nameri) svetujoč ali odsvetujoč. Od tod subst. cōnsiliārius -iī, m posvetovalec, svetovalec, svétnik, tudi prisednik v svétu ali na sodišču: tui convivae, consiliarii Ci., derisum esse credo hominem a suis consiliariis Ci., comite et consiliario eodem ad bellum uti posse L., unus e consiliariis Suet., alicui se offere consiliarium Suet.; s subjektnim gen.: consiliarii regis Ci. ep., Verris amici et consiliarii Ci., consiliarii iudicum Icti.; z objektnim gen.: c. caedis Vell.; z in in abl.: viginti sibi depoposcerat velut consiliarios in negotiis publicis Suet.

Cōnsilīnum castrum Konsilinska trdnjavica, utrjeno brutijsko mesto: Mel., Plin. — Od tod adj.

1. Cōnsilīnās -ātis konsilinski: civitas Cass.

2. Cōnsilīnēnsis -e konsilinski: praefectura Consilinensis Front.

cōnsociō -āre -āvī -ātum

1. (socialno ali politično) združiti (združevati), zediniti (zedinjati), (z)vezati: vel consociare mihi quidem tecum licet Pl. dobro pobratiti se s teboj; z obj. v acc.: c. animos L., audaces T., pinus et populus umbram consociare amant H., c. se in omnia belli pacisque consilia L. v politiki popolnoma ujemati se s kom; v pass.: inter nos naturā ad civilem communitatem coniuncti et consociati sumus Ci., sidera … cur tria sint consociata, canam O., delecta ex iis et consociata forma T. iz teh izbranih življev sestavljena državna oblika; z dat.: consociare se pelago Mel. (o reki), soporem morti consocians defecit et mortuus est Vulg.; gram.: aliis consociari verbis ali indicativo consociari Prisc. vezati se.

2. skupno napraviti (napravljati) kaj, (raz)deliti si (med seboj), soudeležiti (soudeleževati), udeležiti koga pri čem, razode(va)ti komu kaj, priobčiti (priobčevati) komu kaj: imperium, regnum L., patres rem inter se consociant L. se skupno dogovore o čem, cum Themisto consociata res L., dii consociati L. skupni, zavezni bogovi, cum iis, qui ad se tuendos venissent, omnia esse consociata L., c. furorem cum aliquo L. ali consilia cum aliquo Ci., non cum malefico usum ullius rei c. Ph., c. vocem T. z govorjenjem se ponižati. — Od tod adj. pt. pf. cōnsociātus 3 (tesno) zvezan: numquam cum senatu tam vehementer consociati fuistis Ci., consociatissima voluntas Ci. ep. popolna skladnost mišljenja.

cōnsonō -āre -sonuī (—)

I.

1. hkrati (obenem) oglasiti (oglašati) se, (za)doneti, (za)zveneti, (za)brneti, razlegati se: apes consonant vehementer Varr., consonuere cornicines funebri strepitu Pert. trobilci so zatrobili pogrebno koračnico, cum ex pulpito omne tibiarum genus organorumque consonuit, fit concentus ex dissonis Sen. ph., doces me, quo modo inter se acutae ac graves consonent Sen. ph., consonante clamore nominatim Quinctium orare L. prosijo enoglasno kričé. Od tod ret. o govoru = ujemati se: initia et clausulae inter se consonant Q.; o besedah = preglašati: extremis syllabis c. Q.

2. odmevati, odjekniti: tubae utrimque canunt contra: consonat terra Pl., tum plausu fremituque virûm studiisque faventum consonat omne nemus V., consonat assensu populi precibusque faventum regia O., consonuisse ululatibus theatrum T., consonantesque (loci), quos appellant συνηχοῦντας Vitr. —

II. pren. s čim ujemati se, skladati se, zlagati se; z dat.: hoc enim contractui bonae fidei consonat Dig., aequalitas ac tenor vitae per omnia consonans sibi Sen. ph.; s praep.: si opus ad hanc vocem consonet Sen. ph., fac potius, quo modo animus secum meus consonet nec consilia mea discrepent Sen. ph., sibi in faciendis ac non faciendis c. Q.; abs.: numeri universitas (skupna vsota) consonat Aug. — Od tod adj. pt. pr. cōnsonāns -antis

1. soglasen, skladen, gram. subst. cōnsonāns -antis, f (sc. littera, zato fem.) soglasnik, konzonant: Q. idr. slovničarji.

2. pren. ujemajoč se, skladen, primeren: non semper consonans est per omnia referri iusiurandum Dig.; adv.: consonantissime ad harmoniam composita Vitr.

cōnspiciō -ere -spexī -spectum (cum in speciō -ere)

I. trans.

1. (skupno) opaziti (opažati), pogledati, zagledati, gledati, videti, v pass. (splošno, od vseh skupaj) opaziti (opažati) se, gledan biti, videti se; occ. videti se moči, videti se dati, viden biti: c. nostros equites C., quem cum omnes conspicerent propter novitatem ornatus N. ko so vsi vanj oči uprli, Demetrium ut pacis auctorem cum ingenti favore conspiciebant L., locum insidiis (prostor, primeren za …) conspeximus ipsi V., si forte virum quem conspexere, silent V., infestis omnium oculis conspici Ci., quoquo tempore conspectus erat Ci. se je bil pokazal, lucus, qui ex insula conspiciebatur N., super tabernaculum, unde ab omnibus conspici posset, imago Solis … fulgebat Cu.; pren.: ut conspiciatis eum mentibus, quem oculis non potestis Ci.; occ. v pass. = v oči biti (bijem), na očeh biti (sem), pozornost zbuditi (zbujati): Corn., Vell., Q., vehi per urbem, conspici velle Ci., supellex modica, non multa, ut in neutram partem conspici posset N., sic (ali se) quisque … conspici, dum tale facinus faceret, properabat S., vestitus nihil inter aequales excellens; arma atque equi conspiciebantur L., quid te ut regium iuvenem conspici sinis? L., maxime conspectus ipse est curru equis albis iuncto urbem invectus L., quorum conspicitur nitidis fundata pecunia villis H., tu formosissimus alto conspiceris caelo O., ne quid faciat, quod conspici et derideri possit Augustus ap. Suet.

2. (o posamezniku) zagledati, zapaziti, opaziti, zaznati, videti: quas (aedes) quotiescumque conspicio, fleo Pl., procul conspexit armatos Ci., quando te in iure conspicio Ci., quos cum Ariovistus conspexisset C.; pren.: si illud signum solis ortum et forum curiamque conspiceret Ci., cum bene notum porticus Agrippae et via te conspexerit Appi H. — Skladi: z ACI: colones, qui ab decumana porta nostros victores flumen transisse conspexerant C., conspexit terrā centum procumbere tauros Cat.; pogosteje kot izraz neposrednega čutnega zaznavanja s predikatnim acc. participii: ne eundem paulo post spoliatum omni dignitate conspiciat Ci., quam (imaginem patris) paucis ante diebus laureatam … conspexit Ci., hostes superatos c. Ci., hostes …, ubi ex litore aliquos singulares ex navi egredientes conspexerant C., postquam … naves suas oppletas conspexerunt serpentibus N., multi (Hannibalem) saepe militari sagulo opertum humi iacentem inter custodias … conspexerunt L., ut me conspexit venientem V., adrasum aliquem c. H.; v pass. s predikatnim nom. participii ali adiectivi: cum … iam omnia fere superiora loca multitudine armatorum completa conspicerentur C., quamvis non alius flectere equum sciens aeque conspicitur H., terribilior niger conspicitur (canis) Col.; v pass. tudi z grškim dat.: quae mihi (= a me) tunc primum, tunc est conspecta supremum O.

3. pren.
a) z duševnimi očmi opaziti (opažati), zapaziti, zazna(va)ti: nullus error talis in (pri) L. Aemilio Paulo conspectus est Val. Max.
b) uvide(va)ti, doume(va)ti, razume(va)ti, pojmiti: quantum ego nunc corde conspicio meo Pl., satis in rem quae sint meam ego conspicio mihi Pl.

II. redk. intr. (po)gledati kaj, kam, (svoje) oči obrniti kam, (svoj) pogled upreti kam: quid nunc supina susum in caelum (ali susum caelum) conspicis? Pl., inter eas regiones, quā oculi conspiciant Varr., numquam in tabernam conspexerat Petr. = nikoli ni bil obiskal krčme. — Od tod

I. adj. pt. pf. cōnspectus 3

1. viden, očiten, zaznaven: tumulus hosti conspectus, conspecti inter se, agmina ex pluribus collibus inter se satis conspecta L.

2. očividen = v oči bijoč, očiten, pozornost zbujajoč, ugleden, vznesen, odličen, izvrsten, znamenit: Pallas … pictis conspectus in armis V., conspectus elatusque supra modum hominis privati L., patris avique fama conspectum eum faciebat L. mu je dajala ugled, plebs turbā conspectior quam dignitate L., Galatea platano conspectior altā O.; o abstr.: c. iuventus O., conspecta mors eius fuit L., ne in ipsa urbe conspectior mors foret T., supplicium conspectius eo, quod … L. —

II. gerundivum cōnspiciendus 3 vreden, da se vidi, ogleda vreden, znaten, znamenit, odličen, izvrsten: opus vel in hac magnificentia urbis conspiciendum L., c. templa, formā conspiciendus Hyas, in neutrum conspiciendus eques, mater … inter Dictaeos conspicienda greges O., totus et argento contextus, totus et auro, insideat celeri conspiciendus equo Tib.

cōnspīrātiō -ōnis, f (cōnspīrāre) pravzaprav „soglasje piščali“, od tod pren.

1. soglasje, soglasnost, sloga, enotnost, enodušnost: tanta c. bonorum omnium Ci., c. hominum atque consensus Ci., hanc conspirationem in re publica gerenda diremerunt Ci.; o abstr.: c. consensusque virtutum Ci., magnā amoris conspiratione consentientes amicorum greges Ci.

2. occ. (v slabem pomenu) skrivna zveza, zarota, kovarstvo: Sardorum c. Ci., conspirationem detegere, principes conspirationis Suet., c. militaris T., c. certorum hominum contra dignitatem tuam Ci., adversus rem publicam Lacedaemoniorum c. orta Val. Max.; met. zarota = zarotniki, pristaši, stranka: cum tota eius c. late quaereretur Val. Max.

cōnspīrō¹ -āre -āvī -ātum „skupaj, hkrati dihati“, od tod

1. obenem (hkrati, soglasno) zveneti, doneti: aereaque adsensu conspirant cornua rauco V. in rogovi zatrobijo hkrati in votlo odmeva odjek.

2. pren.
a) v soglasju biti, skladati se, zlagati se, zediniti (zedinjati) se, složno sodelovati: tantus autem est consensus municipiorum coloniarumque …, ut omnes ad auctoritatem huius ordinis maiestatemque populi Romani defendendam conspirasse videantur Ci., colligite vos, tribuni plebis, … conspirate nobiscum, consentite cum bonis Ci., proinde consentite, conspirate Plin. iun.; o abstr.: naturam quasi cognatione continuatā conspirare Ci., in iis operibus, in quibus plurium conatus … conspirat Q. skladno sodeluje; pogosto pt. pr. cōnspīrāns enodušen, ujemajoč se, složno sodelujoč: Lucr., horum consensum conspirantem non nosse Ci., tanta rerum consentiens, conspirans, continuata cognatio Ci., consilium omnis vitae consentiens et paene conspirans Ci. kakor iz ene duše izhajajoč; včasih se v istem pomenu dobi pt. pf. med.: milites legionis nonae subito conspirati pila coniecerunt C. enodušno, multarum aetatum exempla, sed in unum conspirata Sen. ph. skladno zedinjeni, spojeni; adv. komp. cōnspīrātius bolj enodušno, složneje: c. ad arma concurrere Iust.
b) occ. (v slabem pomenu) zarotiti se zoper koga, upreti (upirati) se komu, dvigniti se nad koga: priusquam plures civitates conspirarent C., c. in appellationem, in praesentis temporis iniuriam L., percontanti Neroni, cur in suam caedem conspiravisset, respondens … T., c. in aliquem, cum aliquo, cum aliquo in aliquem Suet., contra aliquem Icti., ad res novas Suet., ad defectionem Front.; s finalnim stavkom: Vulg., venit in suspicionem conspirasse cum Marco Crasso, … ut … senatum adorirentur Suet.; z inf.: quem (Silanum) cum Messalina et Narcissus conspirassent perdere Suet.; v absolutnem abl.: conspiratis factionum partibus Ph. potem ko so se bile ločene stranke zarotile. — Od tod subst. pt. pf. med. cōnspīrātī -ōrum, m zarotniki: Suet.

cōnspondeō -ēre -spondī -spōnsum drug drugemu (vzajemno, medsebojno) obljubiti (obljubljati); večinoma pt. pf. cōnspōnsus 3 zaobljubljen, z zaobljubo vezan: consponsi Naev. ap. Varr., consponsa factio Ap., foedus consponsum Aus. — Od tod subst. pt. pf. cōnspōnsa -ae, f zaročenka: Vulg.

Cōnstantīna -ae, f Konstantina,

1. ime hčere Konstantina Velikega: Amm.

2. mestno ime,
a) mesto v Mezopotamiji: Amm.
b) poznejše ime nekdanje numidijske prestolnice Kirte (Cirte): Aur., Aug. — Od tod adj. Cōnstantīnēnsis -e konstantinski: civitas Cod. I.