Franja

τρι-πλόος 3, skrč. τριπλοῦς, ῆ, οῦν trojnat, trigub(en), ὁδός, κέλευθος, ἁμαξιτός tripotje, križpotje; adv. τριπλῇ trojno, na tri načine.

τρίχα adv., ep. τριχῇ (ῆ) τριχθά ep. v treh delih (oddelkih), v tri dele, trojen, trojnat, τρίχα νυκτός v tretjem (zadnjem) delu noči.

τυγχάνω [fut. τεύξομαι, aor. ἔτυχον, pf. τετύχηκα, ep. aor. (ἐ) τύχησα, τύχον, cj. 1 sg. τύχωμι, 3 sg. τύχῃσι, pt. τυχήσας, ion. pf. τέτευχα, plpf. 3 sg. ἐτετεύχεε, NT pf. τέτυχα] 1. a) zadenem (s strelom) τινά, τινός; pren. zadenem, pogodim resnico (zmisel, mnenje), τύχοιμι ἂν εἰπών bi pač prav imenoval, εἰ μή τι καιροῦ τυγχάνω ako ne pogodim resnice (= ako kaj neprimernega rečem); b) naletim, zadenem na kaj, srečam koga, snidem se s kom τινός; c) imam srečo, dosežem svoj namen, posreči se mi, ὅς κε τύχῃ komur se posreči, καὶ ἄγαν εἰ τύχοιμεν celo v najugodnejšem slučaju, οὐκ ἐτύχησεν ἑλίξας ni se mu posrečila vožnja (okrog stebra), χάρις, ἥνπερ τυγχάνων ὑπεσχόμην zahvala, katero sem obljubil, ako se mi to posreči; τυχών komur se je kaj posrečilo, kdor je imel uspeh; τῆς βουλήσεως ugodim želji, ὁ τυχὼν τῆς γνώμης kdor je prodrl s svojim mnenjem; (οἱ δ' ἄλλοι ἐτάξαντο) ὡς ἕκαστοι ἔτυχον kakor je (pač) vsak mogel, ὁπόθεν τύχοιεν odkoder je vsak mogel; d) (slučajno) dosežem, dobim kaj, deležen sem česa νόστου, συγγνώμης; βίης silo mi dela kdo, posili me; τινός τινος dobim kaj od koga, τί τινος, ἐκ, παρά, ὑπό, πρός τινος; ὁποίων τινῶν ἡμῶν ἔτυχον kakšne ljudi (neki) so v nas našli = kako smo se nasproti njim obnašali; ὅτι ἂν τύχωσιν, τοῦτο λέγουσιν kar jim ravno pride na misel, ὅτι ἂν τύχωσιν, τοῦτο πράξουσι kakor ravno pride = popolnoma bodo prepuščeni slepi sreči. 2. intr. a) nahajam se (sem) slučajno kje, μὴ σύ γε κεῖθι τύχοις, ὅτε da ne bi bil slučajno ravno tedaj tam, kadar, εἴπερ τε τύχῃσι μάλα σχεδόν ako je ravno (slučajno) zelo blizu, νῦν δ' ἀγροῖσι τυγχάνει nahaja se ravno sedaj na deželi, ὅπου ἐτύγχανεν ἕκαστος kjer se je ravno vsak nahajal; pf. razprostiram se, raztezam se, ležim πέτρη, πρών; ὁ τυχών katerikoli, katerisibodi, navaden (preprost) človek, majhen δύναμις NT, οἱ τυχόντες navadni ljudje, ljud(stvo); οὐδὲ γὰρ ὧν ἔτυχ' ἦν ni bil navaden človek; pogosto se veže τυγχάνω s part., ki izraža glavno dejanje, dočim se τυγχάνω prevaja z adverbi: slučajno, ravno, morda; n. pr. ἔπος τι τυγχάνει βαλών slučajno (ravno) je izgovoril (prevzetno) besedo, τὰ νοέων τυγχάνω kar ravno mislim, ὁ παῖς ἐτύγχανε καλὸς ὤν naključilo se je, da je bil tisti deček lep; včasih se mora part. dostaviti: τυγχάνει ἔνδον(sc. ὤν) ravno je notri; b) pridem komu v delež, doletim koga πολλά μοι ἔτυχε, σοὶ φόνος ἐξ ἐμέθεν τεύξεται zadela te bo smrt od moje roke; c) nav. impers. slučajno se kaj zgodi, pripeti se, naključi se, primeri se, ἡνίκ' ἂν τύχῃ kadar se ravno naključi, ὅπως ἐτύχομεν kakor se nam je ravno naključilo, kakor smo ravno mogli, ὡς ἔτυχεν kakor je ravno naneslo; ἂν οὕτω τύχῃ če tako nanese, morda, ὁπότε τύχοι včasih, εἰ τύχοι ako se primeri, morebiti, morda, na primer; pt. τυχόν slučajno, morda, morebiti.

τύπτω [Et. slov. tipati, teptati, nem. tüpfen, kor. (s)teup-, sor. lat. stuprum; prv, pom. natepsti koga za kazen vsled onečaščenja. – Obl. v act. navadno παίω, πλήσσω, fut. τυπτήσω, aor. ἔτυψα, ep. ion. poet. (ἔ) τυψα, ep. impf. τύπτον, pf. pass. τέτυμμαι, aor. pass. ἐτύπην]. 1. act. udarjam, tolčem, bijem; sujem, dregam; tepem, šibam, bodem, ranim τί, τινά; ἴχνια πόδεσσι stopam v stopinje koga, hodim za kom; pos. a) τύπτω χθόνα μετώπῳ padam, telebnem na tla, ἅλα ἐρετμοῖς veslam; b) razžalim, pobijem, poparim ἡ ἀληθηΐη ἔτυψε Καμβύσεα. 2. pass. tepejo me, ἕλκεα ὅσ' ἐτύπη kolikor ran so mu zadali, καιρίῃ τέτυμμαι dobil sem smrtni udarec. 3. med. bijem se, τὰ στήθη na prsi v znamenje žalosti; τινά objokujem koga, žalostim se po kom.

Ὕβλα, ion. Ὕβλη, ἡ 1. Ὕβλα ἡ μείζων Velika Hibla, mesto na Siciliji, južno od Etne; preb. οἱ Ὑβλαῖοι. 2. Megarska Hibla ali Megara v sirakuškem okraju τὰ Μέγαρα. 3. Herajska Hibla v južni Siciliji Ἡραία ἢ ἐλάττων.

ὕπερ-θε(ν) adv. 1. a) od zgoraj; b) zgoraj, nad τινός, τὰ ὕπερθεν gornji deli. 2. pren. še več, še bolj, ὕπερθέν εἰμι ἤ sem večji (močnejši) od koga.

ὑπο-λείπω (gl. λείπω) 1. act. za seboj puščam, zapuščam, ostavljam, prepuščam πόλεμόν τινι, λόγον τινί priznavam, da je mogoče. 2. pass. a) puščajo me zadaj, zaostajam za kom τινός, τὸ ὑπολειπόμενον zadnja straža, zaostajalci, upehanci, betežniki; b) (pre)ostajam ἄεθλον, οὐδὲν ὑπολείπεται ἄλλ' ἢ ποιεῖν; c) o času: potekam, minevam νύξ. 3. med. (za)puščam kaj sebi, pridržujem si kaj, puščam kaj za seboj, puščam koga nepokopanega.

Ὑστάσπης, ου/ους, ὁ [dat. ῃ, acc. ην, voc. η, α, ion. gen. εος, dat. ει, acc. εα, voc. Ὕστασπες] ime odličnih Perzov: 1. prijatelj Kira Starejšega. 2. Darijev oče.

φαείνω ep. [aor. pass. (ἐ)φαάνθην, 3 pl. φάανθεν] 1. intr. sijem, svetim se. 2. trans. razsvetljujem, svetim; pass. (po)kažem se, vidim se, svetim se ὄσσε.

φέρω [Et. lat. fero, ferre; nem. gebären (stvn. beran, nositi), slov. berem, brati, nabiram; lat. fors, feretrum, -fer, fer-tilis; nem. Bahre, Bürde, frucht-bar. – Obl. fut. οἴσω, aor. ἤνεγκα, -ον, pf. ἐνήνοχα, pass. ἐνήνεγμαι, -νεγξαι, -νεγκται, aor. ἠνέχθην, fut. ἐνεχθήσομαι, οἰσθήσομαι, adi. verb. οἰστός, οἰστέος, φερτός; med. fut. οἴσομαι (tudi pass.), aor. ἠνεγκάμην, -όμην, imp. ἐνεγκοῦ – ep. praes. cj. 3 sg. φέρῃσι, imp. 2 pl. φέρτε, inf. φερέμεν, impf. φέρον, iter. φέρεσκε, fut. act. inf. οἰσέμεν; aor. act. ἤνεικα, ἔνεικα, inf. ἐνεικέμεν, ἐνεῖκαι, med. ἠνεικάμην in ἐνεικάμην, aor. mixt. imper. οἶσε, οἰσέτω, οἴσετε, inf. οἰσέμεν(αι) ion. aor. inf. οἶσαι, pass. pf. ἐνήνειγμαι, aor. ἠνείχθην. – vzpor. obl. φορέω, ep. praes. cj. 3 sg. φορέῃσι, inf. φορέειν, φορῆναι, φορήμεναι; impf. φόρεον, iter. φορέεσκε, aor. φόρησε; NT fut. φορέσω, aor. ἐφόρεσα]. I. act. trans. 1. a) nosim, imam na sebi ἱμάτιον, χερμάδιον, ὅπλα sem oborožen, κοῦρον γαστέρι nosim pod srcem, ἄψοφον βάσιν = ἀψόφως βαίνω; b) prinašam, τὶ πρός τινα kaj h komu; pt. φέρων pogosto = s, z: πρέσβεις ἦλθον δῶρα φέροντες z darili, ἦλθον τὰ ὅπλα φέροντες z orožjem; pt. φέρων stoji tudi pogosto za natančni opis dejanja: ἔγχος ἔστησε φέρων prinesel je sulico in jo je postavil, σῖτον παρέθηκε φέρουσα prinesla je jed in jo je postavila pred njega; c) pren. prenašam, pretrpim, vzamem nase λυγρά, κακά, τύχας, τὰς διατριβάς prenašam, ῥᾷστα τὸν βίον, συμφορήν; ἀλγεινῶς, χαλεπῶς φέρω težko prenašam, težko mi dé, žalosten sem, zamerim, nejevoljen sem, tudi z dat. τῷ πολέμῳ, ἐπὶ τῇ πολιορκίῃ; o jedi: prenašam, prebavim ἐσθίουσι πλείω ἢ δύνανται φέρειν. 2. a) (nosim in) premikam, odnesem, odpeljem πόδες μιν ἔφερον, μένος ἰθύς τινος grem naravnost nad koga; o ladji: vozim, pripeljem ἐνθάδε, ἐπὶ πόντον; o vetru: ženem, podim ἄνεμος νῆας (ἄνεμος φέρων ugoden veter); zanesem ἄελλαι ἐπὶ πόντον, podim semtertja ἔνθα καὶ ἔνθα, raznesem πῦρ, odnesem ἔπος; ἅρμα vlečem, vozim, peljem πόλινδε. – pass. α.) meče, zanaša, podi me kdo ἀνέμοις φέρομαι, φέρομαι τῇ ἐπιθυμίᾳ žene (prevzame) me poželenje; β.) padam, tečem, letim πᾶν δ' ἦμαρ φερόμην, ἧκε φέρεσθαι vrgel ga je, da je padel; πόδα προέηκε φέρεσθαι izpustila je nogo, da je padla, ὁμόσε drevim, planem na kaj ἐπί τινι, εἰς, ἐπί τινα, κατὰ τῶν πέτρων zvrnem se (padem) s skale, δρόμῳ πρός τινα v skoku dirjam proti komu; o konju: ἵππος βίᾳ φέρεται uide, uteče; ἐπὶ τῷ ἅρματι vozim se; φυγῇ εἴς τινα bežim h komu, ὅποι γῆς gl. ὅποι; τὸ βέλος διπλάσιον φέρεται sega (nese) dvakrat tako daleč; part. φερόμενος naglo, hitro, urno, nenadoma; φερόμενοι ἐσέπιπτον hitro so napadali, ἥξει φερόμενα τὰ κακά hitro bo prišla nesreča, ᾠχόμην φερόμενος ἀπὸ τῆς ἐλπίδος bil sem nenadoma razočaran; γ.) uspevam, imam uspeh, srečno se iztečem, νόμοι οὐ καλῶς φέρονται slabo se godi zakonom, καλῶς (εὖ) φέρομαι dobro se mi godi, κακῶς φέρομαι slabo je z menoj, slabo se mi godi; b) odnesem, u-, pograbim τεύχεα, ἔναρα, grem si po kaj τεύχεα παρά τινος, φάρμακα; pos. α.) pridobim, več dosežem, μισθόν dobivam plačo, imam korist; β.) ἄγω καὶ φέρω robim in plenim, oropam do golega, zasužnjim; c) α.) nosim kam, pri-, donašam, dajem, δῶρα, plačujem φόρον, μισθόν; ψῆφον glasujem, χάριν izkazujem ljubav, ustrezam, storim kaj komu na ljubo; toda Sof. O. T. 764 χάριν φέρω izkaže se mi milost, hvaležen mi je kdo; pren. prispevam, pripomorem εἴς τι; β.) prinašam vest, sporočam, javljam μῦθον, ἀγγελίαν; φέρεται(lat. fertur) govori se, baje; pos. govorim o čem, pripovedujem, κλέος razširjam; pass. εὖ φέρομαι sem na dobrem glasu; oppos. πονηρῶς φέρομαι sem na slabem glasu; d) α.) nosim, rodim, donašam καρπόν NT, φάρμακα, ὥρια πάντα; abs. ἡ γῆ φέρει zemlja je rodovitna; donašam korist, δόξαν vzbujam mnenje; β.) nosim v sebi; τὸ πᾶν τοῦ πολέμου αἱ νέες φέρουσι odločitev boja je odvisna od ladij; γ.) naredim, povzročim, pripravim τὸ σωθῆναι, κακά, νίκην, πόλεμον vnamem, ὥσπερ τὸ δίκαιον ἔφερε kakor je zahtevala pravičnost. II. act. intr. 1. žene (podi) me kdo, hitim, φέρουσα(sc. ἑαυτήν) ἐνέβαλε νηῒ φιλίῃ z vso silo (naravnost) se je zagnala na prijateljsko ladjo. 2. a) razprostiram se, segam do λιμήν, ležim proti čemu ἡ ἐπὶ θάλασσαν φέρουσα χώρη; b) o potu (tudi brez ὁδός): vodim, peljem kam ὁδὸς φέρει ἐς ἱρόν, αἱ ἐς τὴν πόλιν φέρουσαι πύλαι, ἡ πρὸς ἕω ἐπὶ Σοῦσα φέρει; c) nanašam se na kaj, merim (kažem) na kaj, ἡ γνώμη ἔφερε mnenje je bilo, τοῦ στρατηγοῦ ὁ νόος ἔφερε poveljnik je menil (mislil), da, αἱ γνῶμαι τὸ αὐτὸ ἔφερον so isto mislili; d) sem (služim) za kaj εἰς ἄκεσιν, φέρει ἐς αἰσχύνην sem v (delam) sramoto, τὰ πρὸς τὸ ὑγιαίνειν φέροντα kar pripomore k zdravju; e) τὸ ἐκ θεῶν φέρον božja volja, usoda; f) imper. φέρε prinesi; nav. kot adv. daj(te)! hajdi(te)! urno! kvišku! φερ' εἰπὲ δή μοι daj, povej mi, povej mi no! φέρε ἀκούσω povej (da slišim), φέρε δὴ ἴδωμεν poglejva torej! III. med. 1. od-, prinašam zase (s seboj), ugrabim si, jemljem s seboj, grem si po kaj, οἶνον pijem, zauživam; prinesem s seboj ὕδωρ, ποδάνιπτρα, nosim s seboj φορβήν, σῖτον οἴκοθεν prinesem si z doma, φέρομαί τι ἐν χεροῖν nosim kaj v svojih rokah. 2. pridobivam si, prejemam, imam, dobivam (dosežem) zase δῶρα, δέπας, πλέον več dobim ali dosežem, μάντις πλέον φέρεται je modrejši.

φημί [Et. kor. bhā-, govoriti, lat. for, fari, fatum, fabula, fateor, fama, fas; slov. bajati, basen, balij = zdravnik = ki zagovarja. – Obl. 2 sg. φῆς, φῄς, 3 sg. φησί, imper. φάθι, φαθί, inf. φάναι, pt. φάς; impf. 2 sg. ἔφησθα, ἔφης, fut. φήσω, aor. ἔφησα, adi. verb. φατός; – ep. pr. 2 sg. φῇσθα, cj. 3 sg. φῇσιν, φήῃ, inf. φάμεν; impf. φῆν, 2 sg. ἔφης, φῆς, φῆσθα, 3 sg. φῆ, 1 pl. φάμεν, 3 pl. ἔφασαν, ἔφαν, φάσαν, φάν; iter. ἔφασκον, φάσκον, med. praes. 2 pl. φάσθε, imper. 2 sg. φάο, inf. φάσθαι, pt. φάμενος, impf. (ἐ) φάμην, ἔφατο, φάτο, ἔφαντο, φάντο, vzpor. obl. φάσκω] I. 1. a) povem, (iz)javim, rečem, govorim, pravim, pripovedujem τί, τινί τι NT, πρός τινα, z inf., acc. c. inf., ὡς, ὅτι. Včasih stoji sredi stavka (= lat. inquit): ἐγὼ μέν, ἔφη, οἶμαι; ἔλεγε φάς = ἔφη λέγων, φᾱσί kakor pravijo, kakor pravi pregovor; b) z dvojnim acc. imenujem koga kaj τινὰ ἀνάλκιδα; c) trdim, obetam καί τέ μέ φησι μάχῃ Τρώεσσιν ἀρήγειν; d) odgovarjam; e) o govornikih: predlagam, nasvetujem πρῶτον μὲν τριήρεις παρασκευάσασθαί φημι δεῖν. 2. po-, pritrjujem, pravim, da v odgovoru: φημί dá; φημί dá; φάθι ἢ μή, ἃ ἐρωτῶ reci "da" ali "ne"! οὔ φημι a) zanikam, tajim, pravim, da ne; b) prepovedujem εἴτε μὴ σὺ φῄς. 3. mislim, menim, verujem φῆ γὰρ ὅγ' αἱρήσειν πόλιν. II. med. 1. = act. 2. ep. ἶσόν τινι primerjam se s kom, smatram se komu enakega.

φιλέω [fut. φιλήσω, aor. ἐφίλησα itd., med. fut. φιλήσομαι (tudi pas. pom.) adi. verb. φιλητέος; ep. praes. cj. 3 sg. φιλέῃσι, inf. φιλήμεναι, impf. φίλεον, iter. φιλέεσκε, fut. inf. φιλησέμεν, aor. act. φίλησα, med. (ἐ) φίλατο, imp. φῖλαι, pt. φιλάμενος, pass. 3 pl. φίληθεν; dor. pr. 3 pl. φιλέωντι] I. act. 1. ljubim, imam rad, τινά sem komu naklonjen, izkazujem komu ljubav φιλότητα. 2. a) ljubeznivo ravnam s kom, ljubeznivo sprejemam, prijazno pogostim; b) τῷ στόματι poljubljam, ljubkujem, božam τινά, τί. 3. o stvareh: odobravam ἔργα, rad gledam, rad imam, rad delam, sem navajen kaj delati; pogosto se prevaja z "rad", "navadno"; n. pr. φιλέει γίγνεσθαι rado pride do česa (se zgodi), ὅπερ φιλεῖ kar se navadno dogaja, kar je običajno. II. med. (ἐφιλάμην) brigam se, skrbim za τινά, περὶ πάντων.

φοβέω (φόβος, φέβομαι) [fut. φοβήσω, aor. ἐφόβησα, ep. φόβησα; pass. pr. pt. φοβεύμενος, impf. 3 pl. φοβέοντο, plpf. 3 pl. πεφοβήατο, aor. 3 pl. (ἐ) φόβηθεν; ion. pr. 2 sg. φοβέαι, imp. 2 sg. φοβέο in φοβεῦ] I. act. prepodim, spodim, zapodim v beg, preženem; plašim, strašim koga τινά. II. pass. 1. dam se prepoditi, zapodijo me v beg, preplašen bežim pred kom τινά, ὑπό τινος. 2. a) dam se preplašiti, strašim se, plašim se, bojim se, sem v strahu, ὑπό τινι pred kom, τινά, τί koga, česa, περί τινος, ἀμφί τινι za koga, εἰς, πρός τι z ozirom na kaj, tudi ὅπως μή, z inf. pomišljam se, ne upam se; b) častim, spoštujem, οἱ φοβούμενοι τὸν θεόν izpreobrnjenci NT.

φοιτάω, ion. φοιτέω [ep. impf. 3 sg. (ἐ) φοίτα, 3 du. φοιτήτην] 1. a) pogosto hodim (zahajam) kam, pri-, dohajam, obiskujem koga εἰς, πρός, παρά τινα; hodim semtertja, okrog hodim (hitim, letam, dirjam); εἰς διδασκάλου, -ων(sc. οἰκίαν) hodim, zahajam v šolo, εἰς αὐτό τινι pogosto se shajam s kom, hodim na razgovor s kom; b) rojim, blodim, klatim se, μανιάσιν νόσοις okoli besnim. 2. hodim na trg, dohajam (o dohodkih), dovažam se (o stvareh), ὄνομα prodiram do …, razširjam se (o slavi in govorici).

φράζω [fut. φράσω, aor. ἔφρασα, pf. πέφρακα, pass. pf. πέφρασμαι (act.), aor. ἐφράσθην (act.) ep. aor. 1 φράσα, 2 redupl. (ἐ) πέφραδον, inf. πεφραδέμεν in πεφραδέειν, pass. praes. imper. φράζεο, -ευ, impf. iter. φραζέσκετο, med. fut. φράσ(σ)ομαι, aor. ἐφρασ(σ)άμην, cj. φράσσομαι] I. act. 1. naznanim, (po)kažem τὴν ὁδόν, διὰ μαντικῆς, dam znamenje χειρί, označim, razlagam τὰ Πώλου μουσεῖα, raz-, pojasnim, odkrijem τινί τι. 2. a) povem, naznanim, poročam ἃ λέγει, νίκης τὸ μέγεθος; b) svetujem, zapovem, ukrenem, odredim τινί inf., ἃ δεῖ ποιεῖν; c) menim, mislim, izmislim, nasvetujem δόλος ἦν ὁ φράσας. II. med. in pass. 1. raz-, premišljam (preudarjam) pri sebi τί, θυμῷ, κατὰ θυμόν, ἐνὶ φρεσίν, εἰ, ἢ … ἤ; ἀμφί τινι o čem; ἀμφὶς φράζομαι sem različnega mnenja, sem nesložen; pos. varujem se, čuvam se μή z inf., ξύλινον τεῖχος, πρός τι česa. 2. izmislim, snujem, naklepam, sklenem κακά, ὄλεθρον, θάνατον, ἠρίον τινί sklenem postaviti; tudi s ὅπως, ὡς in inf. 3. a) gledam na kaj, opazujem ὁδόν; b) opazim, vidim, spoznam τινά προσιόντα, πάντα, pren. uvidim, spoznam, razumem.

φύω [Et. lat. sor. fui, futurus, slov. biti (iz by-ti), sem, bivati, nem. (ich) bin, bauen (stvn. būan), gršk. φύσις, φυτόν, φῦλον. – Obl. ῠ pred vok., ῡ pred kons.; fut. φῡ́σω, aor. ἔφῡσα, ep. impf. 3 sg. φύεν; intr. in med. φύομαι, fut. φῡ́σομαι, aor. ἔφῡν, cj. 3 sg. φύῃ, 3 pl. φύωσι, opt. φυίη, φύη, inf. φῦναι, pt. φῡ́ς, pf. πέφῡκα; ep. impf. med. φύοντο, aor. 3 sg. φῦ, 3 pl. ἔφῡν, redupl. aor. ἐπέφῡκον, pf. 3 pl. πεφῡ́κασι, πεφύᾱσι, pt. masc. πεφυῶτες, -ῶτας, fem. πεφυυῖα, plpf. πεφῡ́κεε(ν), NT pt. φυέν, fut. φυήσεσθαι]. I. act. 1. trans. storim, da kaj nastane, storim, da raste ali uspeva; povzročam, pripravljam πόνους τινί, ustvarjam, podelim φρένας τιvί; poganjam, rodim, donašam; ἄδηλα spravljam na dan, πώγωνα puščam si rasti brado, dobivam brado; γλώσσαν dobim, φρένας izpametujem se (Sof. El. 1463 postanem prevzeten), δόξαν napihnem se; ὁ φύσας oče, οἱ φύσαντες starši, ἡ ἡμέρα φύσει σε dan bo pokazal tvoj rod (kdo te je rodil). 2. intr. sem, postanem, rastem Il. I 149, NT Hebr. 12, 15. II. pass. 1. nastanem, rastem, rodim se, sem kakega rodu, izhajam od koga τινος, ἐκ, ἀπό τίνος, τὰ φυόμενα rastline, τὰ ἐκ τῆς γῆς φυόμενα zemeljski pridelki, μέγα πρᾶγμα velika nevarnost nastaja, ἔν τ' ἄρα οἱ φῦ χειρί stisnil mu je roko, ὀδὰξ ἐν χείλεσι vgriznem se v ustnice; aor. ἔφυν postal sem. 2. (pf. πέφυκα) sem od narave tak, sem sposoben za kaj, sem (bistroumen), οἱ τὰ σώματα πρὸς ὥραν (οἱ τὰς ψυχὰς πρὸς τὴν ἀρετὴν) εὖ πεφυκότες od narave bogato obdarjeni z lepimi telesi (z lepim dušami), οὕτως πεφυκότων v teh (takih) razmerah, ἄνθρωπος πεφυκώς človek, kakor je od narave ustvarjen, ὁ ἄνθρωπος πέφυκεν ὑπερφρονεῖν je po svoji naravi nagnjen k ošabnosti, πολὺ ῥᾷον ἔχοντας φυλάττειν ἢ κτήσασθαι πέφυκε πάντα naravno je, da je lažje; δένδρα πεφυκότα čvrsto ukoreninjena drevesa τὰ τοῖς ἵπποις πεφυκότα (ἡδέα) naravi konj (konjem) primerno.

χείρ, χειρός, ἡ [Et. iz kor. g'her, prijeti; sor. χέρης podložen, εὐχερής. – Obl. at. ε samo χεροῖν in χερσί, sicer ει; ep. ion. χερός, χερί, χέρα, toda χειροῖν in χείρεσ(σ)ι]. 1. roka, dlan, pest; šapa, taca; ἐκ χειρός od (človeške) roke (ne od divje zveri) Sof. Aj. 27.; (leva, desna) stran, ἐπ' ἀριστερὰ χειρός na levi strani; χειρὸς αἱρέω (ἔχω, ἀνίστημι, κρατέω) zgrabim (držim, vzdignem, primem) za roko NT; χειρὸς πίστιν ἐμβάλλω dam roko v poroštvo, obljubim; χεῖρας προσφέρω τινί zgrabim z roko koga, διὰ χειρῶν λαμβάνω vzamem v roke, διὰ χειρὸς ἔχω držim (imam) v roki (oblasti, oskrbi), διὰ τῶν χειρῶν ἐγένετο σημεῖα po rokah (z rokami) NT; ἐκ χειρὸς (τῶν χειρῶν) λίθοι z roko metani kameni, οἱ ἐκ χειρὸς βάλλοντες suličarji; πρὸ χειρῶν ἔχω imam (držim) pred seboj v rokah, φέρω nosim pred seboj; ἐν χερσίν, μετὰ χεῖρας ἔχω imam v rokah, bavim (ukvarjam) se s čim, ἐν χερσὶ τίθημι izročim v roko, πρὸς ἐμὴν χεῖρα προχώρει k meni, na mojo stran ἐν χειρί τινος s pomočjo koga, po kom NT. 2. izraža χείρ a) bližino, boj v bližini, spopad, tepež, εἰς χεῖρας ἔρχομαι, εἶμί τινι spopadem, spoprimem se s kom, εἰς χεῖρας δέχομαι sprejmem (začnem) boj od blizu, spopadem se, εἰς χεῖρας ἄγομαι podvzamem kaj, lotim se česa, ἐκ χειρός v boju od blizu, v bližini, mož z možem, v spopadu, ἡ ἐκ χειρὸς μάχη spopad, boj od blizu, ἐν χερσίν εἰμι sem blizu, spopadem se, sem navzoč, χειρῶν ἀδίκων ἄρχω začnem se biti; ἐκ χειρὸς ἀμύνομαι zapodim iz svoje bližine, συνάπτω εἰς χεῖρας spustim se v (začnem) bitko, ἡ μάχη ἐν χερσί ἐστι bitka se vrši; b) dejanje, delo, delavnost; hrabrost, sila, moč, oblast, nasilnost, εἰς χεῖρας ἔρχομαι pridem v oblast koga, τῇ χειρὶ χράομαι rabim roko, delam, ἔπεσι καὶ χερσὶν ἀρήγω z besedo in dejanjem; χερσὶ πέποιθα zanašam se na svojo moč (hrabrost), ὑπὸ χεῖρα λαμβάνω (ποιοῦμαι) podvržem si, ὁ ὑπὸ χεῖρα ὤν podložen; χειρῶν νόμος pravo močnejšega, pravica pesti, ἐν χεροῖν δίκῃ s pravom sile. 3. pren. a) lastnoročni podpis NT; b) σιδηρᾶ železna kljuka, maček; c) peščica, krdelo, kopa, četa, moštvo, vojska (gl. lat. manus).

χέω [Et. kor. g'heu, liti; lat. fundo, fūdi (iz g'heu-d-), nem. gießen (got. giutan, stvn. giozan). – Obl. fut. χέω, aor. ἔχεα, pf. κέχυκα, pass. pf. κέχυμαι, aor. ἐχύθην, fut. χυθήσομαι, adi. verb. χυτός, med. fut. χέομαι, aor. ἐχεάμην; ep. impf. χέον, fut. χεύω, aor. ἔχευα, χεῦα, cj. 1 pl. χεύομεν, imp. χεῦον, inf. χεῦαι, pt. χεύας, plpf. pass. 3 sg. κέχυτο, aor. med. (ἐ) χευάμην, cj. 3 sg. χεύεται, kor. aor. (ἐ) χύμην, 3 sg. χύτο, pt. χύμενος, ion. pf. 3 pl. κεχύαται]. I. trans. 1. act. a) o tekočinah: lijem, iz-, po-, razlivam ὕδωρ, οἶνον; o Zevsu: ὕδωρ pustim, da dežuje, pošljem dež; χιόνα pustim, da sneži; χέει sneg pada, sneži; δάκρυα prelivam solze; b) o suhih stvareh: α.) sipljem, sujem, po-, nasipljem, stresam (na tla) φύλλα, ἄλφιτα, δούρατα mečem, τύμβον, σῆμα nasujem (napravim) gomilo, postavim spomenik; β.) pustim, da pade ἡνία, καλάμην pokosim; γ.) pustim, da se razlega, pojem μέλος, φωνήν, λειρά nežno pojem; δ.) pustim, da visi, pobešam δένδρεα καρπόν; ε.) razprostiram, razgrnem, razširim ἀνέμους, ἀχλὺν κατ' ὀφθαλμῶν, ὕπνον. 2. med. izlivam svoje (od sebe), (iz)sipljem sebi κόνιν, τινί komu, κατά τινα na koga, εἴς τι kam, πρός τινα proti komu obrnjen, χοάς izlivam pitne daritve komu na čast, βέλεα streljam, πήχεε ἀμφί τινα ovijem roke okoli koga, objamem. II. intr. (med. pass.) 1. iz-, razlivam se, tečem, razprostiram se črez kaj, širim se, razpršim se, χυθέντος πάγου kadar je led zemljo pokrival, φρίξ ἐπὶ πόντον ἐχεύατο se je razlilo črez morje, ἀὴρ πάλιν χύτο megla se je razpršila (je izginila), ἀχλὺς κατ' ὀφθαλμῶν tema se je razgrnila črez oči, νόσος κέχυται bolezen se je razširila po celem telesu. 2. sem nasut (nakopičen), ležim (zbiram se) v trumah, stekam se (o ljudeh); κέχυντο ἀθρόοι ležali so drug na drugem (v kupih), ἀμφί τινι zbiram se okrog koga, objemam ga ἀμφ' αὐτῷ χυμένη.

χρεώ, οῦς, ἡ χρειώ ep. [dat. χρειοῖ] (χρή) 1. potreba, sila, stiska, hrepenenje, želja, τινός po kom; χρεοῖ ἀναγκαίῃ vsled silne potrebe; ἦ τι μάλα χρεώ zares, bilo je zelo potrebno (da sta prišla), ἵν' οὐ χρεὼ πείσματός ἐστιν kjer ni potreba vrvi. 2. χρεώ ἐστι (γίγνεται, ἵκει, ἱκάνει) potreba je (nastane, nastopi) = χρή; veže se z acc. osebe in gen. stvari: ἐμὲ χρεὼ γίγνεται νηός potrebujem ladje, οὔ τί με ταύτης χρεὼ τιμῆς ne potrebujem te časti; τίπτε δέ σε χρεώ čemu potrebuješ to?

χρή [Et. iz kor. g'herē(i), poželeti; sor. χαίρω, χάρις, χρεῖος (iz χρῆjος), χρῆμα, χρεία (iz χρηίη). – Obl. pravzaprav subst. (= potreba, gl. χρεώ), ki se veže z glagolom εἰμί; cj. χρῇ, opt. χρείη, inf. χρῆναι, pt. χρεών, impf. (ἐ) χρῆν, fut. χρῆσται in χρήσει]. 1. treba je, mora (dolžan je) kdo, sme se, prav je z acc. c. inf. ali z inf. χρὴ μὲν τὸν μῦθον ἀποειπεῖν, χρή σε πόλεμον παῦσαι moraš. 2. usojeno je ὡς μητρὶ μὲν χρείη με μειχθῆναι, κεἰ χρή με παντελῶς θανεῖν. 3. χρή μέ τινος potrebujem česa, μυθήσειαι, ὅττεό σε χρή kaj potrebuješ; οὐ δέ τί σε χρὴ ἀφροσύνης ni treba, da bi bil nespameten, τί με χρὴ μητέρος αἴνου kaj mi je treba mater hvaliti. 4. (ἐ) χρῆν treba bi bilo z inf. ali acc. c. inf.