Franja

θεός, ὁ, ἡ [Et. iz kor. fēs-, lat. feriae, festus ali pa iz dhwesó-s, slov. dehniti, dihati (iz dhus-), duh, duša (iz dhous-). – Obl. voc. NT θεέ, gen. dat. pl. ep. θεόθιν]. 1. bog, božanstvo, boginja, ἡ νερτέρα Perzefona; σὺν θεῷ (θεοῖς) z božjo pomočjo, hvala Bogu, τὰ τῶν θεῶν božja volja, zakon, bogoslužje, žrtve; τὰ πρὸς θεῶν božja volja, τὰ παρὰ θεῶν prorokbe, prorokovanje, τὰ τῶν θεῶν καλῶς ἔχει dolžnostim nasproti bogovom je zadoščeno; τὰ πρὸς τοὺς θεούς = τὰ τῶν θεῶν kar se tiče dolžnosti nasproti bogovom. 2. podoba bogov, hram, svetišče. 3. ep. kot adi. rabljen v comp. θεώτερος = θειότερος (θύραι samo za bogove, ne za ljudi).

ἱδρύω [Et. iz sedrujo, kor. sed, gl. ἕζομαι. – Obl. fut. ἱδρῡ́σω itd., aor. pass. ἱδρύνθην, adi. verb. ἱδρῠτέον]. 1. act. a) velim komu usesti se, utaboriti se στρατιήν, posadim koga kam λαούς, ἔν τινι, ἐπί τινι, ἐπί τινος, παρά τινι; b) postavljam, stavim, gradim, zidam βωμούς. 2. pass. usedem se ἐν τῇ κεφαλῇ, mirujem, počivam (brez dela) οὐχ ἱδρυτέον, ustavim se, utaborim se; pf. mudim se kje, bivam, stanujem ποῦ χθονός, sem napravljen, sezidan, ležim, stojim πόλις, ἱερόν; θεσμοὶ ἱδρυμένοι obstoječi, veljavni zakoni. 3. med. postavljam, zidam zase (sebi), gradim si, posvečujem βωμούς, ναόν.

ἱκετηρία, ἡ (sc. ἐλαία ali κλάδος) ion. -ίη 1. a) oljčna ali lovorova vejica onih, ki prosijo pomoči; τίθημι παρά τινι prosim koga pomoči; b) NT ponižna prošnja, molitev. 2. zaščitnik ponižno prosečih; Ζεύς pridevek Zevsa, kot zaščitnika prosečih varstva.

ἰσχῡ́ω sem močen, krepek, čvrst, mogočen, premorem, veljam kaj; imam vpliv pri kom, sem vpliven παρά τινι.

καπνός, ὁ [Et. iz κϝαπνός, quep-nó-s, lat. vapor (iz cvapor), slov. kipeti, (strslov. kypeti), kor. qwēp] 1. dim, para, hlap. 2. pren. malovredna stvar, malenkost, ropotija; κάπνου σκιά = οὐδέν.

κατα-βαίνω [gl. βαίνω; aor. 2 imp. κατάβα, κατάβηθι; ep. aor. 3 pl. κατέβαν; cj. 1 pl. καταβήομεν (-βείομεν); med. aor. mixtus κατεβήσετο, cj. καταβήσεται, imp. καταβήσεο] 1. intr. a) doli grem, stopam, korakam, skačem, lezem, grem iz mesta ali iz notranje dežele k obrežju, τινός, ἐκ, ἀπό τινος iz, z, ἀπὸ τοῦ ἵππου razjašem, τί, ἐς, ἐπί τι, ἐντός τινος, παρά τινα v, k, εἰς ἀγῶνα odrinem na niže ležeče borišče, grem v boj; θάλαμον v sobo, Ἀΐδαν v Had; κατέβη ἡ βροχή ploha se je usula NT; o govorniku: stopim z govorniškega odra; b) pren. spuščam se v kaj, ponižam se do česa, začnem o čem govoriti, končam govor s čim ἐς λίτας, κατέβαινε αὖτις παραιτεόμενος končal je s tem, da je zopet prosil, začel je zopet prositi. 2. (navidez) trans. κλίμακα grem po stopnicah doli, ὑπερώια iz gornjih sob.

κατα-κοιμάω, κατα-κοιμίζω [aor. pass. κατεκοιμήθην] 1. act. a) spravljam v posteljo, spravljam spat, uspavam ὄμμα; izbrišem iz spomina λάθα νόμους; b) zaležim, zaspim φυλακήν. 2. uležem se spat, zaspim, spim ἔν τισιν, παρά τινι.

κατα-τίθημι [fut. καταθήσω, aor. κατέθηκα, pl. κατέθεμεν itd.; ep. aor. κάτθεμεν, κάτθετε, κάτθεσαν, cj. καταθήομεν (-θείομεν), inf. κατθέμεν; aor. med. 1 pl. κατθέμεθα, 3 du. κατθέσθην, cj. κατθήομαι (-θείομαι)] I. act. 1. a) doli devljem, polagam, postavljam na tla, odlagam τὶ ἐπί τινος, ἐπί, ἔν τινι, εἰς Ἰθάκην postavljam na suho, τὸ στόμα πλησίον ὀφθαλμῶν postavljam, narejam blizu oči; b) izpostavljam (kaj) kot nagrado ἄεθλον, λέβητα; prirejam tekmo; c) ἐς μέσον Πέρσῃσι τὰ πρήγματα polagam oblast med P. kot skupno blago = vpeljem ljudovlado. 2. spravljam, shranjujem. 3. plačujem (dolg) δέκα τάλαντα, τιμήν, τί τινος kaj za koga, poravnam, izpolnjujem obljubo. II. med. 1. odlagam, polagam svoje stvari (sebi), porabim kaj za se, εἰς τὸ ἴδιον nalagam zase; ἐμαυτόν postavim sebi šator; ἀποστροφήν preskrbim si, osiguram si; τινὰ εἰς τόπον spravljam koga (od sebe) kam, εὐεργεσίαν izkazujem dobrote, χάριν zavezujem si koga, ugodim komu NT; κλέος osnujem si, pridobivam si; τὴν φιλίαν παρὰ τοὺς θεούς zaupam komu, izročam v varstvo; γνώμην izrekam svoje mnenje; θυμὸν ἔν τινι namerjam, obračam svoje nagnjenje kam; λύπας ἐγγυτέρω pomikam bliže k žalosti (kakor k radosti). 2. a) odlagam (s sebe) orožje, obleko; λείαν εἴς τι spravljam kam; b) shranjujem (si) za večerjo; c) pokopavam (mrtvece). 3. postavljam na stran, zanemarjam, ne brigam se za ποιητάς, τινὰ ἐν ἀμελείᾳ; πόλεμον opuščam, končavam, dovršujem; pass. odstranjen sem συμφορά.

κερδαίνω [fut. κερδανῶ, ion. κερδανέω in κερδήσω, -σομαι, aor. ἐκέρδηνα, ion. ἐκέρδησα] (κέρδος) 1. (pri)dobivam, iščem dobička, imam dobiček, korist, ἀπό, ἐκ, πρός, παρά τινος iz česa, od koga, μέγα κερδαίνω imam velik dobiček, χρηστὰ ἔπη dobim lepe (prijazne) besede, Μεγάροισι περιεοῦσι če se M. ohrani. 2. NT pridobim si kaj, naklonim si koga τί, τινά, obvarujem se česa ὕβριν.

κιχάνω in med., κιγχάνω ep. poet. [Et. iz κιχάνϝω. – Obl. fut. κιχήσομαι, aor. κιχήσατο, cj. κιχήσομαι, aor. 2 ἔκιχον, cj. κίχω, 3 sg. ep. κίχῃσι, opt. κίχοιμι, kor. aor. ἐκίχην, κίχης (-εις), du. κιχήτην, pl. κίχημεν, cj. κιχήω, -ήομεν (-είω, -είομεν), opt. κιχείην, inf. κιχῆναι, -ήμεναι, pt. κιχείς, κιχήμενος]. 1. dosežem, dohitim, dospem do koga τινά, νῆα, χῶρον, βέλος κιχήμενον ki ga je hotela zadeti; pren. νῦν με μοῖρα κιχάνει, τέλος θανάτοιο κιχήμενον; ποσί dohitim v teku, δουρί dosežem s kopjem, ἄστυ osvojim si. 2. naletim na koga, dobim, najdem τινὰ παρὰ νηυσί, τινὸς ἐμψύχου.

λαμβάνω [Et. kor. slabh, gl. λάφυρον. – Obl. fut. λήψομαι, aor. ἔλαβον, imper. λαβέ, pf. εἴληφα, med. pass. εἴλημμαι, aor. pass. ἐλήφθην, fut. pass. ληφθήσομαι, adi. verb. ληπτός, ληπτέος; med. aor. ἐλαβόμην, ep. aor. ἔλλαβον in λάβον, iter. λάβεσκον, cj. 3 sg. λάβῃσι, med. ἐλλαβόμην, inf. λελαβέσθαι, ion. fut. λάμψομαι, pf. act. λελάβηκα, med. in pass. λέλαμμαι, aor. pass. ἐλάμφθην, adi. verb. λαμπτέος; poet. fut. λαψοῦμαι, NT fut. λήμψομαι]. A act. I. trans. primem, vzamem 1. a) primem, popadem, zgrabim τί, τινά, τί τινι kaj s čim, ἔν τινι, εἰς χεῖρας vzamem v roke, τινὰ τῆς ζώνης koga za pas, χεῦμα zajamem, γούνων oklenem se, πέτρης držim se skale, πλαγίους τοὺς πολεμίους primem (napadem) od strani; θυμόν ali μένος ohrabrim se, osrčim se, πεῖράν τινος poskusim, napravim poskus; b) vzamem, ujamem, spravim v svojo oblast, uplenim, ugrabim τί, τινά; ἐν ταῖς χερσί dobim v roke, στράτευμα potegnem na svojo stran, πόλεις osvojim si; pren. ἀραῖόν τινα (za)vežem koga z zakletvijo, πίστι καὶ ὁρκίοισί τινα zavežem koga s sveto prisego; c) dosežem, dobim, pridobim si κλέος, τὶ παρά, πρός, ἀπό τινος, τινὰ γυναῖκα dobim za ženo, oženim se (pa tudi brez γυναῖκα); μισθὸν ἔκ τινος dobivam plačo; σθένος dobim moč, postanem močen, καρπόν žanjem, ἀρχήν začenjam NT, ὑπόμνησιν spominjam se NT, λήθην pozabim NT, χαράν, τέρψιν uživam, συμβούλιον posvetujem se NT, συμμέτρησιν κλιμάκων posnamem, določim, πιστά, δίκην, δεξιάν (gl. te besede); ὕψος postanem visok, ἐπίδοσιν napredujem, ἐλπίδα začnem upati, upam, θέαν vidim, pogledam, τὴν Ἴδην ἐς ἀριστερὴν χέρα dobim na levo stran, pustim na svoji levi strani; d) nakopljem si, trpim κακά, ζημίαν, συμφοράν, ὀνείδη, τὴν ἀξίαν (sc. δίκην) dobim (trpim) zasluženo kazen, αἰτίαν obdolžijo me, δίκας λαμβάνω καὶ δίδωμι gl. δίκη. 2. sprejmem, (pre)vzamem (kar mi kdo da), dobim ἄποινα, δῶρα, χάριν, μισθούς; pos.: a) vzamem s seboj κήρυκας, ἐσθῆτα oblečem si; odvzamem κτήματα; b) sprejmem pri sebi Od. 7, 255, τὸν ἱκέτην sprejmem gostoljubno, τινὰ ἐχέγγυον sprejmem v varstvo; c) λόγον zahtevam račun; d) prevzamem (delo) ἔργον, trudim se πόνον, ἔργον ἰατρικόν dobim službo zdravnika; e) pt. λαβών z acc. se prevaja pogosto s s, z: στρατὸν λαβὼν ἐπακτὸν ἔρχεται. 3. duševno: z umom dosežem, (raz)umem, uvidim, spoznam νόῳ, ἐν νῷ, φρενί, ἐν τῇ ψυχῇ; πρόσωπον gledam na NT, ἐν ταῖς γνώμαις βεβαίως sem trdno prepričan, πῇ τι razumem kaj na kak način, pojasnjujem, smatram za kaj τί, χαλεπῶς περί τινος zamerim komu, hudujem se nad kom. 4. a) o telesnem in dušnem stanju: napade, prevzame, obide, izpreleti me kaj χόλος, φόβος, πένθος, ἄλγος λαμβάνει τινά; navdušim θεὸς ἡμᾶς; b) najdem ἀνεῳγμένην τὴν θύραν, iznenadim, zasačim τινὰ μόνον, ἀπαρασκευότατον βασιλέα, τινὰ ἀδικοῦντα, κλέπτοντα; pass. δρῶσ' ἐλήφθης. II. intr. καιρὸς λαμβάνει prilika se ponudi, ugoden čas je. B med. 1. jemljem zase, držim se česa, polastim se, osvojim si τινός. 2. dosežem, doidem τῶν ὀρῶν; primem, zgrabim, χειρός za desnico, χαλεπῶς τινος hudo ravnam s kom.

λέγω³, λέχω [Et. kor. legh, lat. lectus, slov. ležem, ležati, -ložiti, nem. liegen, legen, Lage. – Obl. aor. ἔλεξα, imp. λέξον, med. fut. λέξομαι, aor. ἐλεξάμην, cj. λέξωμαι itd.; aor. tudi ἔλεκτο, λέκτο, imp. λέξο, inf. λέχθαι, pt. λέγμενος, aor. pass. ἐλέχθην]. 1. act. denem, spravim, položim v posteljo, uspavam Διὸς νόον. 2. med. ulegam se, ležem εἰς εὐνήν, spim, posedam, ležim παρὰ τάφρον.

λιγνύς, ύος, ἡ poet. dim, para, hlap.

λογιστής, οῦ, ὁ (λογίζομαι) 1. računar, presojevalec τῶν παρὰ τῶν θεῶν. 2. v Atenah: pregledovalec računov (oblast, ki je štela 10 mož).

μάθησις, εως, ἡ (μανθάνω) 1. učenje, spoznavanje, izkustvo, σοὶ μάθησις οὐ πάρα ti se ne daš poučiti, μάθησιν ποιοῦμαι περί τινος (z)menim se za kaj, vzamem kaj na znanje. 2. nauk, poduk. 3. znanost, veda.

μανθάνω [Et. iz mn̥dh, podaljš. iz kor. men, misliti: men-dh, slov. moder, (strslov. mądrъ), nem. munter. – Obl. fut. μαθήσομαι, aor. ἔμαθον, pf. μεμάθηκα, adi. verb. μαθητός in -έος; ep. aor. ἔμμαθον in μάθον]. 1. učim se, naučim se παρά, ἔκ τινος, inf.; aor. in pf. naučil sem se, vem, (po)znam, razumem; οἱ μανθάνοντες učenci. 2. spoznam, izvem, slišim, opazim, umem, navadim se; poizvedujem, povprašujem, τί po čem, τινά koga, τινός, ἀπό, πρός, παρά τινος, ὅτι, ὡς, εἰ; s pt. ἔμαθε ἔγκυος οὖσα izvedela je, da je noseča, μὴ μάθῃ μ' ἥκοντα da ne opazi, da sem prišel; pomni τί μαθών; (ako kdo začudeno ali nejevoljno vpraša) zakaj? čemu? v zavisnem stavku: ὅτι μαθών, n. pr. τί ἄξιός εἰμι παθεῖν, ὅτι μαθὼν οὐχ ἡσυχίαν ἦγον da nisem – Bog ve zakaj – ostal miren = da mi je prišlo na um, ne mirovati.

μεγαλῡ́νω (μέγας) 1. act. a) storim koga velikega (močnega), povečujem, jačim τινά; b) poveličujem, slavim, παρά τινι pred kom. 2. med. poveličujem se, povzdigujem se, postanem velik, baham se, širokoustim se.

μένω, μίμνω μιμνάζω [Et. lat. maneo iz m°n-, gršk. μίμνω, μονή. – Obl. fut. μενῶ, aor. ἔμεινα, pf. μεμένηκα, adi. verb. μενετέον; ep. impf. iter. μένεσκον, fut μενέω; od μίμνω: pt. pr. dat. pl. μιμνόντεσσι]. 1. intr. a) ostanem, kjer sem, obstanem, (po)mudim se, zaostanem ἔνδον παρὰ νηυσί; ἀπό τινος sem oddaljen od česa, ne prihajam kam, izostanem; b) ostanem v veljavi, sem v moči, trajam, ostanem neizpremenjen ὁ νόμος, τὰ ὅρκια κατὰ χώρην; c) trdno stojim, držim se, vztrajam v boju (opp. φεύγω); d) mirujem, ἐπὶ τούτων sem zadovoljen, zadovoljim se s čim; s pt. neprestano kaj delam, ἐν ἀπορίᾳ ὄντες neprestano so v stiski; čakam ἐς ἠέλιον καταδύντα, μένον δ' ἐπὶ ἕσπερον ἐλθεῖν da se je približal večer. 2. trans. a) čakam na koga τινά, μένει τινά τι čaka kaj koga, οἵαν σε μένει πυθέσθαι ἄταν; b) pričakujem (sovražnika), prenašam (boj), kljubujem, upiram se τινά, τί.

μέρος, ους, τό (μείρομαι) 1. (odmerjeni ali pristojni) del, delež, osoda, τοὐμὸν μέρος kar se mene tiče, z moje strani; ὅσον τὸ σὸν μέρος kolikor je od tebe odvisno, kolikor je na tebi τὸ τούτου μέρος kolikor je v njegovi moči a) uloga, mesto, naloga, služba, stan, dostojanstvo, veljava, pomen, κατὰ τὸ μέρος τινός namesto koga, ἐν τῷ σῷ μέρει na tvojem mestu, mesto tebe, ἐν ἀρετῆς μέρει τίθεμαι smatram za čednost, prištevam k čednosti, ἐν προσθήκης μέρει kot privesek, dodatek, ἐν οὐδενὸς μέρει εἰμί nič ne veljam; b) red, vrsta, ἐν μέρει po vrsti, po redu, kadar pride vrsta nanj, ἐν τῷ μέρει v vrsti παρὰ τὸ μέρος izvun vrste, κατὰ μέρος izmenoma, ἀνὰ μέρος premenoma, drug za drugim, ἐν μέρει μάχομαι vrstim se v boju. 2. a) del celote, kos, μέρος τι εὐταξίας dobršen kos, dober zgled, imeniten dokaz, τὰ μέρη kraji NT; b) ulomek, τὰ δύο μέρη dve tretjini; c) oddelek, stranka, ἀπὸ μέρους vsled pomoči ene (politične) stranke; κατὰ μέρος posamič, deloma, οὐδὲν μέρος nič; μέρος, ἐκ, ἀπό μέρους deloma NT.

μετ-ανίσταμαι med. [fut. μεταναστήσομαι, aor. μετανέστην] menjam bivališče, odhajam (drugam), iz-, preselim se, umikam se εἴς τι, παρά τινα preidem, zatečem se h komu.