audītōrius 3 (audītor)
I. slušen: cavernae Cael., Th. Prisc. sluhovodi.
— II. slušalen; subst. audītōrium -iī, n
1. poslušanje kakega pravnega primera, zaslišanje: Dig.
2.
a) (po)slušalnica, poslušališče, predavalnica, avditorij: plenum auditorium Q., auditorium exstruere T., propria auditoria instituere Suet., nonnulla in auditorio recitare Suet., auditorium Calpurnii Pisonis, populum in auditorium advocare Plin. iun.; od tod tudi = šola (naspr. javno življenje, forum = sodišče): non tamen eandem esse condicionem sciamus... fori et auditorii Q., auditoriis enim se, non iudiciis compararat (Isocrates) Q.
b) sodilnica, sodišče, izpraševalnica (rim. cesarjev): Cod. Th., Icti., Vulg.
c) pren. zbrani poslušalci, poslušalstvo, slušateljstvo: frequens Suet., adhibito ingenti auditorio Plin. iun., mox auditorio misso Ap.
Zadetki iskanja
- audītus -ūs, m (audīre) slišanje, in to
1. sluh: auditus semper patet Ci., auditus acerrimus, gravitas auditus Plin.; v pl. = ušesa: auditus hominum deorumque Ap.
2. slišanje, poslušanje: vereor, ut hoc... perinde intellegi auditu possit, atque ipse cogitans sentio Ci., auditu comperta habere Cu. ali auditum cognitum habere Plin. po slišanju, po drugih, od drugih, minus celeber auditu Cu. manj pogosto imenovan, non auditu, sed intellectu aliquid perpendere Q., verba ipso auditu aspera Q., brevi auditu quamvis magna transibat T., consultant, quonam modo ea plurium auditu acciperentur T. kako bi jih več moglo to slišati, nos cepimus pontificii iuris auditum Macr. smo se izobraževali v... pravu; v pl.: ut, quod visum arceret, auditūs non adimeret T.
3. met.
a) (slišan) zvok: Acc. fr., Ap., flatus emittere auditum Veg.
b) govorjenje o čem, govorica o čem: occupaverat animos prior auditus T., audire bella et auditūs bellorum It. ap. Cypr., auditum audivi a domino Vulg.
c) (govorjena) beseda, pripoved: Vulg.
č) predavanje: quis dignior unquam hoc fuit auditu? Lucan. - auf1 Präposition:
1. na (auf den Tisch na mizo, auf dem Tisch na mizi; auf der Reise na potovanju, auf die Arbeit na delo, einladen auf eine Tasse Kaffee povabiti na kavo, auf Ihr Wohl na zdravje, auf diese Weise na ta način, aufs Haar gleichen biti na las podoben, auf Leben und Tod na življenje in smrt); auf einmal naenkrat
2. v (auf die Schule v šolo, aufs Gymnasium v gimnazijo)
3. proti (auf jemanden zu proti komu, auf die Nacht proti noči)
4. do (auf die Minute pünktlich do minute točno, von ... auf do)
5. za (Schlag auf Schlag udarec za udarcem, Unglück auf Unglück nesreča za nesrečo)
6. po (auf deutsch po nemško, auf seinen Rat po njegovem nasvetu); aufs neue znova; auf Grund na osnovi; auf Morgen na svidenje jutri - auf2 Adverb:
1. lokal: gor, pokonci (sie ist schon auf je že pokonci); auf und ab gor in dol, sem ter tja; auf und davon gehen izginiti (er ist auf und davon izginil je)
2. temporal: od (von klein auf od malega)
3. odprt (die Tür war auf vrata so bila odprta); Auf! Gremo!; Augen auf! Pazi!, Odpri oči! - Auf2: das Auf und Ab des Lebens: vzponi in padci
- Aufbruch, der, (-s, Aufbrüche)
1. (Weggehen, Abreise) odhod
2. (Einbrechen) vlom (in v)
3. Geologie prelom, razpoka
4. Bergbau nadkop - Aufbruchstimmung, die, in Aufbruchstimmung v odhajanju
- auferō -ferre, abstulī, ablātum
I.
1. odnesti (odnašati), odpraviti (odpravljati), stran, vkraj spraviti (spravljati), stran da(ja)ti, stran vzeti (jemati): aufer manum! Pl. roko proč! auferre mensam Pl., vos haec intro auferte! Ter., auferre aulam in fanum Pl., multa palam domum suam auferebat Ci., fratrem suum... semianimem inter manus domum ablatum L., auferre ab ianua stercus Pl., sacra publica... ab incendiis procul L., Sopater de statua C. Marcelli vix vivus aufertur Ci., auferri ex proelio prope exsanguem L., inter manus e convivio tamquam e proelio auferri Ci. (o pijanem človeku), multos secum levis (aether) abstulit ignes Lucr., hi per dilectum alibi servituri auferentur T.; abs.: aufer! H. nà, vzemi! auferendi casus = ablativus: slovničarji; pesn.: deûm regnator nocte caecā caelum e conspectu abstulit Acc. fr., ore nostro caput incolume abstulisti Ph. si iz... žrela potegnil(o); refl. in med. = odpraviti se, oddaljiti se, preminiti, izginiti: te, obsecro hercle, aufer modo Pl., aufer te domum Pl., aufer te hinc Ter., se ipsos e conspectu nostro abstulerunt Ci., seque ex oculis avertit et aufert V., eripere se auferreque ex oculis Sen. ph., oculis sese abstulit Sil., conversisque fugax aufertur habenis V., pennis aufertur Olympum V. ali in silvam pennis ablata refugit V. ali (Perseus) aufertur in ortus O. odleti, ex oculis auferri T.
2. (o valovju, rekah, vetru idr.) zanesti (zanašati), odplaviti (odplavljati): tibi provectas auferet unda rates Pr., ne te citus auferat axis O., auferre calcaribus equum Sil., proventum optimum frumentorum fluvius improvisus... abstulit Aug.; poseb. pogosto v pass.: Crassipedis ambulatio ablata Ci. ep., in agris passim inundatis pecua ablata L., vento... celeriter e conspectu terrae ablati sunt L., auferor in scopulos O., impetu amnis ablati sunt Cu., (bubo)... traversus (poševno) aufertur Plin., milites... pavore fugientium auferebantur T. raztreseni po gozdovih.
3. pren.
a) s seboj potegniti, s seboj zanesti (zanašati), zavesti (zavajati): ne te auferant aliorum consilia Ci. ep., abstulere me velut de spatio Graeciae res L. so me odvrnile (od mojega predmeta), somnus... aufert intentum Veneri H., auferimur cultu O. premamlja (vara) nas oprava (nakit), quem inter equites... conturbatos alienus terror abstulerat Cu., aufert animum et digredi cogit contemplatio Plin., se inani verborum torrenti dare quasi tempestatibus quo volent auferendum Q., admiratione auferimur Q.
b) kaj (o)pustiti, nehati s čim, okaniti se česa: iurgium hinc auferas Pl. proč s..., cavillam aufer Pl., aufer nugas Pl. brez šale, aufer mi „oportet“ Ter. pusti tisto „treba je“, aufer istaec tua terricula Acc. ap. Non., aufer abhinc lacrimas Lucr., aufer frivolam insolentiam Ph.; z inf.: aufer me vultu terrere H.; abs.; insanis? aufer. Ter.
II.
1. s seboj vzeti (jemati) v dobrem ali slabem pomenu, večinoma pa v slabem = protizakonito ali s silo vzeti (jemati), odvze(ma)ti, odvleči, odnesti (odnašati), ugrabiti, oropati, ukrasti: securim atque lorum Ca. fr., commentarios quosdam Aristotelis Ci. s seboj domov vzeti (za branje), auri quinque pondo abstulit Ci., ea, quae apportarat, abstulerunt N., auferre observantibus etiam oculos L., Chio per vim signa pulcherrima dico (Verrem) abstulisse Ci., signa... ab Heio e sacrario Verres abstulit Ci., auferre pecuniam de sanctiore aerario Ci., aurum de medio L., pecuniam in ventre Ci. = pognati po grlu.
2. occ.
a) izsiliti (izsiljevati): Verrem HS quadringenties contra leges abstulisse Ci., potuit a Leonida nummorum aliquid auferre Ci. ep.
b) s kakim orodjem odvze(ma)ti = odrezati, odsekati, odbiti, tudi odtrgati: auriculam mordicus auferre Ci. ep. odgrizniti, caput auferre alicui V., L., Pers., dextram precantis abstulit O., linguam ei abstulit ense fero O.; pren. (kraj od kraja) ločiti, odločevati, oddeljevati: mare... Europam auferens Asiae (dat.) Plin., Armenia Euphrate amne aufertur Cappadociae Plin.; tako tudi o geografih: sunt et qui ulteriorem ripam Aethiopiae auferant annectantque Africae Plin.
3. pren.
a) odvze(ma)ti, vzeti, jemati, odtegniti (odtegovati): caligo rei faciem abstulit Cu., prospectum oculorum nubes pulveris abstulerat Cu., auferre regi caelestes honores Cu., hi ludi XV dies auferent Ci. bodo odvzele = bodo trajale 15 dni, auferre alicui vitam Ci., O., vitam data potione Q., ne cum sensu doloris aliquo... spiritus auferatur Ci., alicui non modo spem victoriae, sed etiam voluntatem defensionis auf. Ci., periculum omne auf. Ci. vse nevarnosti rešiti (koga), auferri periculo Plin. iun. iz nevarnosti rešiti se, auferte metūs V., cui timor aut cupido somnos aufert H., auf. curas H., auferat omnia irrita oblivio L., quae tibi membra pudorem abstulerunt O., auf. misericordiam, obsequia meliorum T., media orsa loquentis Stat. presekati (prestriči) govorečemu besedo, seči mu v besedo, abstulit virtus parricidam Fl. je rešila, auf. fugam Fl. beg onemogočiti, tuas et palatii tui auferre annonas Amm. tebi in tvojemu dvorjanstvu dohodke odtegniti.
b) occ. α) razdejati, pokončati, uničiti: mors Achillem abstulit H. je unesla, pobrala, Drusum matura mors abstulit Fl., auferat hora duos eadem O., quam (Ardeam) postquam barbarus ignis abstulit O., quodcumque fuit populabile, flammis Mulciber abstulerat O. β) odtujiti komu: longe hunc ab hoc genere auf. Ci.
III.
1. odnesti (odnašati) kaj kot sad svojega delovanja, truda idr. = dobi(va)ti, pridobi(va)ti si, doseči: pretium Pl., praemium Suet., de improbis viris auferri praemium et praedam decet Pl., ut illuc, quod me oras, impetratum ab eo auferam Pl., hicine ut a nobis tantum hoc argenti auferat? Ter., id inultum numquam auferent ali samo non sic auferent Ter. kazen za to jim ne uide, quis unquam ad arbitrum, quantum petiit, tantum abstulit? Ci., eo plus opis auferret, quo minus attulisset gratiae Ci., Quinctius a Scapulis paucos dies aufert Ci. dobi odloga malo dni, responsum auf. ab aliquo Ci., secum auf. gloriam sempiternam Ci., ut in foro statuerent (statuas), abstulisti Ci. si z vso silo dosegel, aufert Pacuvius docti famam senis H. si je pridobil glas, Tarquinius... pestiferum hins abstulit gaudium L.
2. povzeti kaj iz česa, sprevideti, spoznati: quis est in populo Romano, qui hoc non ex priore actione abstulerit (z ACI) Ci. - Auffahrt, die, privoz, dovoz; (Fahrt bergauf) vožnja navkreber; in den Himmel: odhod
- aufgeben*
1. (übergeben) oddati, oddajati; eine Anzeige, Aufgaben: dati, dajati, einen Ball: servirati; Rätsel: zastaviti, zastavljati, (auferlegen) naložiti, nalagati; (angeben) Maße, Gewichte: navajati; Technik dodajati, dovajati, aufgeben in spuščati v
2. (verzichten auf) odpovedati se čemu, opustiti kaj; eine Figur beim Schachspiel: žrtvovati; jemanden figurativ odvrniti se od; dvigniti roke od, obupati nad; bei Wettkämpfen: vdati se, (nicht mehr teilnehmen) odstopiti
3. den Geist aufgeben izdihniti - aufgehen*
1. (sich öffnen) odpreti se, odpirati se, Naht: parati se, Geschwür: predreti se, Tau: odviti se; Saat: vznikniti, skaliti, kaliti; Teig: vzhajati, Gestirne: vzhajati, vziti; Vorhang: dvigniti se; figurativ Gedanken, Entschlüsse: poroditi se, porajati se
2. Rechnung: iziti se
3. aufgehen in zliti se z, pretapljati se v; in Arbeit aufgehen živeti samo za (delo); in Flammen aufgehen pogoreti, zgoreti; X ist in Flammen aufgegangen X so pogoltnili plameni - Aufguß, Aufguss, der, (Aufgusses, Aufgüsse)
1. nalivanje, naliv, nalivek; poparek, infuz
2. in der Kunst usw.: posnetek - aufhängen obesiti, obešati, Technik vpeti, vpenjati (in v)
- Aufidius 3 Avfidij(ev), ime rim. plebejskega rodu. Poseb.
1. Cn. Aufidius Gnej Avfidij, tr. pl. l. 114, pretor l. 108, napisal je rim. zgodovino v gr. jeziku; v starosti je oslepel, vendar še deloval kot politik in znanstvenik: Ci., Plin.
2. njegov posinovljenec Cn. Auf. Orestes Aurelianus Gnej Avfidij Orest Avrelijan, konz. l. 71: Ci.
3. M. Auf. Lurco (= Požrešnik) Mark Avfidij Lurkon, kot tr. pl. l. 61 je sprožil zakon de ambitu, ki pa ni obveljal; začel je kot prvi pitati pave, s čimer si je prislužil mnogo denarja: Ci. ep., Varr., Plin.; najbrž tega istega Avf. omenjajo H. (Sat. II, 4, 24: Aufidius forti miscebat mella Falerno) kot požrešnika, Ci. (Pro Flacco 4, 10: iratus Flacco dixit M. Lurco) kot pričo v Flakovi pravdi, Suet. (Calig. 23) kot Livijinega deda.
4. T. Auf. Tit Avfidij, rim. govornik srednje mere: Ci.
5. Sex. Auf. Sekst Avfidij, rim. vitez: Ci. ep.
6. Auf. Luscus Avfidij Lusk, najvišji oblastnik (pretor) v Fundih, prej pisec, zelo nečimrn človek: Fundos Aufidio Lusco praetore libenter linquimus, insani ridentes praemia scribae H. (Fundi so bili v Horacijevem času municipij s polnim rim. državljanstvom ter so si zato sami volili svoje oblastnike).
7. Auf. Bassus Avfidij Bas, zgodovinopisec v Avgustovem in Tiberijevem času, napisal je zgodovino rim. državljanskih vojn in zgodovino rim. vojn v Germaniji (to je nadaljeval Plinij st.) Sen. rh., Sen. ph., Plin., Plin. iun., Q., T. — Od tod adj. Aufidiānus 3 Avfidijev (= Seksta Avfidija): nomen Ci. ep. - Auflösemaschine, die, Technik in der Mühle: razvejalnik
- auflösen
1. in einer Flüssigkeit: topiti, raztopiti, raztapljati (sich se), sich razpustiti se
2. sich auflösen Menschenmenge: raziti se, razpršiti se, Wolke, Nebel: razpršiti se; (zerfallen) razpadati, razpasti; sich in nichts auflösen razbliniti se
3. einen Knoten: razvezati, razvozlati, Geflochtenes: razplesti, eine Form: razkrojiti, razvezati, ein Bild im Raster: razstaviti; Textilwesen rahljati
4. eine Ehe: razvezati, ein Kloster, Parlament, einen Verein: razpustiti, ein Konto: likvidirati, ukiniti, eine Tätigkeit: opustiti
5. sich auflösen in izteči se v, preiti v
6. ein Rätsel, eine matematische Aufgabe: rešiti, reševati, ein Rätsel: razvozlati; sich auflösen Mathematik Aufgabe: iziti se - Aufmachung, die, (-, -en)
1. oprava, obleka
2. von Waren: prezentacija, oprema, adjustiranje in großer Aufmachung v veliki toaleti - aufnehmen*
1. Gäste, in einen Verein, in die Kirche, Zeitung: sprejeti, sprejemati, (einbeziehen) vključiti, in eine Liste: vpisati; Empfindungen, Reize, Licht: zaznavati, Nahrung aufnehmen hraniti se
2. aus dem Darm, Sauerstoff usw.: absorbirati, vsrkavati, vsrkati, črpati, resorbirati, adsorbirati; Gerüche, Feuchtigkeit: navzeti se (vonja, vlage), adsorbirati, privzemati, privzeti (vonj, vlago)
3. (fassen) držati
4. (hochheben) dvigniti, dvigovati, vom Boden, eine Laufmasche: pobrati, pobirati, der Bagger Erdmaterial: zgrabiti; Hund - eine Fährte: slediti (sledi); eine Anregung, Diskussion: prevzeti (pobudo), priključiti se (diskusiji), vključiti se (v diskusijo)
5. Schwingungen, eine Last: prestrezati, prestreči, Kräfte: prevzemati
6. eine Anleihe, Hypothek: najemati, najeti
7. (beginnen) začeti (z)
8. (festhalten) schriftlich: zapisati (si), zapisovati (si), fotografisch: fotografirati, slikati, einen Film, den Ton: snemati, posneti
9. (auffassen) dojemati, dojeti, razumeti in sich aufnehmen sprejemati, asimilirati; es mit jemandem/etwas aufnehmen spoprijeti se z - aufquellen*
1. nabrekati, nabrekniti, napeti se
2. ein Gefühl: aufquellen in polaščati se (koga) - Aufregung, die, (-, -en) razburjenje; vor Aufregung zaradi razburjenja, od razburjenja; in Aufregung geraten razburiti se, X gerät in Aufregung Xa se je polastilo razburjenje