Franja

τελευτάω [ion. pt. praes. τελευτέων, fut. τελευτήσω, med. τελευτήσομαι tudi s pas. pomenom] 1. trans. a) dovršim, dokončam, ὅρκον izgovorim do konca, τὸν βίον (τὸν αἰῶνα) umrjem; kakor παύομαι tudi z gen.: λόγου sklenem govor, τοῦ ἐπαίνου ἐτελεύτα ἐς τάδε τὰ ἔπη svoj pohvalni govor je končal s temi besedami, τοῦ βίου umrjem; b) izvršim, izpeljem, izpolnim ἔργα, ἃ μενοινᾷς, τὸ ἔνθεν, γάμον, τινὶ κακὸν ἦμαρ pripravim, εὐχομένοισι τάδε ἔργα uslišim, podelim; pass. izpolnim se, dovršim se, zgodim se. 2. intr. a) o času: končam se, bližam se koncu, potečem, minem ἔτος, τοῦ θέρους τελευτῶντος; b) o dejanju in stanju: končam se, izidem se ναυμαχία, κατὰ νόον ὁ πόλεμος vojna se srečno konča; ἐς τοῦτο τελευτῶ tako se končam, τὸ κεφάλαιον ἐς τοῦτο τελευτᾷ teži po tem, obstoji v tem, ὃ μὴ εἰς ταῦτα τελευτᾷ, εἰς τί ποτε ἐλπὶς ταῦτα τελευτῆσαι kakšnega konca se moremo pri tem nadejati; τελευτάω ἐπί τι dospem (naposled) do česa; c) izpolnim se ὄψις τοῦ ὀνείρου; d) o osebah: umrjem, poginem, ὑπό τινος umori me kdo, νούσῳ umrjem za boleznijo, γήραϊ vsled starosti; e) neham (govoriti), καλῶς τελευτᾷς konec tvojega govora je dober, dobro govoriš, τελευτάω καταλέγων neham naštevati; f) o prostoru: končam se, neham ᾗ τελευτᾷ τὰ τῆς Λιβύης, τῇ ἡ Κνιδίη χώρη ἐς τὴν ἤπειρον τελευτᾷ, ἐς γράμμα končam se s črko; g) pt. τελευτῶν se prevaja adverbialno; τελευτῶν εἶπε naposled (končno) je rekel, τὴν τυραννίδα τελευτῶσαν (naposled) χαλεπὴν γενομένην.

τέλος¹, ους, τό [Et. iz qweles- iz kor. qwel, vrteti; prv. pomen: zvršitev, višek = konec; sor. τέλλω] 1. a) konec, meja, izid, sklep, konec življenja, smrt, τέλος ἔχω po meni je NT, mrtev sem, ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος začetek in konec NT, εἰς τέλος τοῦ ζῆν ἀφικνέομαι dospem na rob življenja, πρὸς τέλος γόων ἀφικνέομαι neham tarnati, τέλος γίγνεται τῇ ἡμέρᾳ dan se bliža (nagiba) h koncu, ἡ θυσία τέλος εἶχεν daritev je bila končana; μύθων konec govora, οὐ τέλος ἵκεο μύθων nisi še vsega povedal (kar bi moral povedati); b) (določen) rok χρόνου, μισθοῖο čas plačila; c) cilj, namen, smoter; τῆς πίστεως namen vere NT, τέλος (χαριέστερον) početje, dejanje; θανάτοιο τέλος = θάνατος, slično γάμοιο, νόστοιο τέλος = γάμος, νόστος; d) adv. τέλος, τὸ τέλος končno, naposled, nazadnje, slednjič, εἰς τέλος naposled, do konca NT, διὰ τέλους neprestano, popolnoma. 2. a) do-, izvršitev, uresničenje, izpolnitev, odločitev, τέλος ἔχει τι izpolnjuje se kaj, ἐν ἐμοὶ τέλος γίγνεται v mojih rokah je odločitev, τούτου τέλος ἐν θεῷ ἐστίν o tem odločuje bog; τέλος τίθημι καλῶς srečno dokončam, τόσσον τέλος ἔχον do tod (tako daleč) so bili narejeni, τέλος μάχης γίγνεται bitka se konča, ἐς τέλος ἔρχομαί τινος dospem do konca, končam (μανίας rešim se blaznosti), τέλος ἐπιτίθημί τινι končam kaj, ὃ πᾶσι τοῖς προτέροις ἐπέθηκεν τέλος s čimer je vsa prejšnja dejanja prekosil, τέλος γίγνεται ἐπ' ἀρῇσιν kletve se izpolnijo; τέλος ποιοῦμαί τινος dovršim kaj; b) uspeh ὁδοῦ, zmaga πολέμοιο, posledica τῶν γενομένων, δίδωμι ἀγαθὸν τέλος podelim uspeh, ἶσον τείνω πολέμου τέλος postavim izid vojne od obeh enako daleč, podelim (obema) enako bojno srečo. 3. vrh(unec), višek, poglavitna stvar, τῶν παίδων popoln razvitek, popolnost, vzor, τοῦ τέλους ἅπτομαι dosežem vzor, αἱ ἐν τέλει γυναῖκες zakonske (omožene) žene; τέλος λαμβάνω dozorim (o žitu), ἥβης τέλος mladostna moč, moška zrelost. 4. (državna) služba, čast, dostojanstvo, oblast, moč, πρὶν τέλος τι τούτων ἔχει predno bi postali pogoji pravnomočni, τέλος ἔχω imam oblast, εἰς τέλος καθίσταμαι, ἐν τέλει γίγνομαι nastopim službo; pos. τὰ τέλη (ἔχοντες), οἱ ἐν τέλει ὄντες višje oblasti, gosposka, vlada, oblastniki, uradniki, vojni svet, οἱ μάλιστα ἐν τέλει najvišji uradniki. 5. a) davek, carina, mitnina NT; b) stroški, izdatki, τοῖς οἰκείοις (ἰδίοις) τέλεσσι na lastne stroške, τέλη λύειν (= λυσιτελεῖν) koristiti τινί; c) (obljubljeno) darilo, daritev, nagrada, ἔγκαρπα sadni darovi, πάγχαλκα τέλη bojna oprava sovražnika, ki se mora Zevsu darovati. 6. pl. posvečenje, posvetitev, svete skrivnosti (misteriji), verska slavnost, praznik, νυμφικά svečano venčanje.

τέλοσ-δε adv. do cilja, do konca (= εἰς τέλος).

τέρπω [fut. τέρψω, aor. ἔτερψα, pass. aor. ἐτέρφθην, med. fut. τέρψομαι, aor. ἐτερψάμην, ep. aor. 1 cj. τέρψομαι, aor. 2 ἐταρπόμην, redupl. τεταρπόμην, cj. 1 pl. ταρπώμεθα in τεταρπώμεθα, aor. pass. ἐτάρφθην, 3 pl. τάρφθεν, aor. 2 (ἐ) τάρπην, cj. 1 pl. τραπείομεν, inf. ταρπήμεναι] 1. act. nasitim, poživim, krepim, krepčam; razveseljujem, razvedrujem τινά, λόγοις tolažim, θυμόν razvedrim se, ἧλιξ τέρπει τὸν ἥλικα enako se rado druži z enakim. 2. med. in pass. a) nasitim se, naužijem se τινός, γόοιο najočem se (do sita); b) pren. krepčam se, uživam, naslajam se, veselim se, radujem se τινί, τί, ἐπί τινι, s pt. ὁρόων φρένα τέρψομαι.

τέως, ep. τῆος, τεῖος, τείως adv. 1. demonstr. a) dotlej, tako dolgo, do tedaj, tačas, nekaj časa, med tem; b) do sedaj, odslej; nekdaj, sicer. 2. relat. = ἕως dokler, dotlej da, medtemko.

τῑμωρέω in med. 1. a) maščujem koga, sem maščevalec koga, pomagam komu (τινί) do zadoščenja, preskrbim komu zadoščenje τινί τινος, ὑπέρ τινος, Πατρόκλῳ φόνον maščujem Patroklov umor; b) pomagam komu, stojim komu na strani, podpiram koga, hodim na pomoč; pass. τιμωροῦμαι dobim zadoščenje; c) branim, τιμωρούμενος v obrambo. 2. τινά maščujem se nad kom, kaznujem, pokorim, strahujem koga, škodujem komu; pass. sem kaznovan, trpim kazen.

τό-τε adv. 1. a) v onem času, tedaj, ὁ τότε tedanji, οἱ τότε tedaj živeči ljudje, sodobniki, predniki, εἰς τὰ τότε do tedaj, ἐκ τότε od tedaj; b) nekdaj, poprej. 2. korel. k ὅτε, εἰ, ἐπεί tedaj, nato, potem, tedaj še le.

τόφρα (korel. k ὄφρα) adv. 1. tako dolgo; do tedaj. 2. medtem, ta čas.

ὑμέτερος 3, ep. ῑ̓μός 3 vaš, z gen. ὑμέτερος αὐτῶν θυμός vaš lastni, ὑμέτερος ἑκάστου vsakega od vas, ὑμέτερόνδε v vašo hišo, τὸ ὑμέτερον vaše ravnanje ali postopanje, vaš način, kar vi morete, kolikor se vas tiče, αἱ ὑμέτεραι ἐλπίδες nade, ki jih stavimo na vas, ἡ ὑμετέρα παρακέλευσις opomin do vas, τὰ ὑμέτερα vaš položaj, vaša stvar.

ὑπ-αιδέομαι d. p. imam nekaj spoštovanja do koga, malo se bojim.

ὑπέρα, ἡ, ep. ion. -ρη vodilna vrv, ki je šla od obeh koncev jadrnice do krova, vrv na jadrnici.

ὑπο-δῡ́νω ion. ὑπο-δύομαι intr. [fut. ὑποδῡ́σομαι, aor. ὑπέδῡν, pf. ὑπο-δέδῡκα; ep. fut. 2 sg. ὑποδύσεαι, aor. mixt. 3 sg. ὑπεδῡ́σετο] 1. potapljam se pod kaj; a) grem (lezem, smuknem, skrijem se) pod kaj, grem ali vderem v kaj; b) počenem, sklonim se, pripogibam se pod kaj, jemljem kaj nase τὸν μὲν ὑποδύντε φερέτην; c) oblečem spodaj, podoblečem si kaj, podobujem si kaj pod kaj τί τινι; d) prikradem se, prilezem, izkušam priti komu do živega; e) lotevam se česa, izvršujem, jemljem nase, začenjam πόλεμον; f) izpreletim, obidem γόος; g) prilizujem, prikupim se komu τινά. 2. prihajam izpod česa (na vrh) pomolim iz (vode), prilezem izpod česa θάμνων; pren. izkopljem se iz česa, osvobodim se česa κακῶν.

ὑπο-μένω 1. a) (za)ostanem ἔν τινι, οἱ ὑπομένοντες ki so ostali (= ki niso zbežali); τὸ ὑπομένον preostanek; ostanem na svojem mestu, vztrajam, ostanem pri življenju Her. 4, 149; ἐν ὁδῷ mudim se na potu; b) čakam, počakam, pričakujem τινά, οὐκ ὑπέμεινε γνώμεναι ni pa čakal, da bi ga spoznali, ni se dal spoznati, ὅσα ἡμᾶς ὑπέμενεν ki so nas čakala. 2. čvrsto stojim, ne bežim, uprem se, ustavim se τινὰ τὰς χεῖρας προσφέροντα, ἐρωὴν Πηνελέωο, Πάτροκλον, ὑπομενέουσι χεῖρας ἐμοὶ ἀνταειρόμενοι drznili se bodo, se proti meni v bran postaviti. 3. pretrpim, prenesem, sem stanoviten, vztrajam do konca, vzdržim, trpim, pripustim δουλείαν, ἀλγηδόνα; αἰσχρόν τι, ὑπομένουσα πονεῖν pripravljena se truditi, ὑπομένω τοῦτο ποιῆσαι upam si to storiti; s pt. κηδεύων.

ὑπο-τέμνω in med., ion. ὑπο-τάμνω [gl. τέμνω, aor. ep. ion. ὑπέταμον] spodaj (od)režem, izpodrežem, odrežem; skrivaj (zvijačno) prerežem, zaprem, presekam komu pot do česa τινά, τὸ ἀπὸ τῶν νεῶν; πλοῦν preprečim, oviram, ἐλπίδας (od)jemljem.

ὑπο-τίθημι [gl. τίθημι, ep. aor. med. imp. 2 sg. ὑπόθευ, tudi v tmezi.] I. act. 1. a) postavljam, polagam pod kaj, podlagam, podstavljam κύκλα πυθμένι; b) delam (gradim) temelj, jemljem za temelj, ὑπόθεσιν vzamem za podlago, ὤμους sprejemam kaj na svoje rame; c) ἐλπίδας vzbujam (dajem) upanje, ἰσχύν dajem; εὐπραγίαν obetam, obljubujem. 2. izročam, dajem (v zastavo), zastavljam τὸ ἐνέχυρον; τράχηλον svoje življenje NT. 3. mislim si, domnevam. 4. vcepim, vdahnem kaj τέχνας. II. med. 1. podlagam si kaj, postavljam si kaj kot temelj (načelo), jemljem za predmet razprave, trdim kaj. 2. mislim si, predstavljam si, predočujem si kaj, sklepam; lotevam se česa, nameravam kaj. 3. grem na roko, pripomorem komu do česa, nasvetujem, svetujem βουλήν, ἔπος; pomagam, opominjam, naročam NT; ukazujem, τινί komu, τί, inf., ὅπως.

ὑπ-ουράνιος 2 ep. pod nebom (bivajoč), podneben; nebotičen, do neba (segajoč).

φέρω [Et. lat. fero, ferre; nem. gebären (stvn. beran, nositi), slov. berem, brati, nabiram; lat. fors, feretrum, -fer, fer-tilis; nem. Bahre, Bürde, frucht-bar. – Obl. fut. οἴσω, aor. ἤνεγκα, -ον, pf. ἐνήνοχα, pass. ἐνήνεγμαι, -νεγξαι, -νεγκται, aor. ἠνέχθην, fut. ἐνεχθήσομαι, οἰσθήσομαι, adi. verb. οἰστός, οἰστέος, φερτός; med. fut. οἴσομαι (tudi pass.), aor. ἠνεγκάμην, -όμην, imp. ἐνεγκοῦ – ep. praes. cj. 3 sg. φέρῃσι, imp. 2 pl. φέρτε, inf. φερέμεν, impf. φέρον, iter. φέρεσκε, fut. act. inf. οἰσέμεν; aor. act. ἤνεικα, ἔνεικα, inf. ἐνεικέμεν, ἐνεῖκαι, med. ἠνεικάμην in ἐνεικάμην, aor. mixt. imper. οἶσε, οἰσέτω, οἴσετε, inf. οἰσέμεν(αι) ion. aor. inf. οἶσαι, pass. pf. ἐνήνειγμαι, aor. ἠνείχθην. – vzpor. obl. φορέω, ep. praes. cj. 3 sg. φορέῃσι, inf. φορέειν, φορῆναι, φορήμεναι; impf. φόρεον, iter. φορέεσκε, aor. φόρησε; NT fut. φορέσω, aor. ἐφόρεσα]. I. act. trans. 1. a) nosim, imam na sebi ἱμάτιον, χερμάδιον, ὅπλα sem oborožen, κοῦρον γαστέρι nosim pod srcem, ἄψοφον βάσιν = ἀψόφως βαίνω; b) prinašam, τὶ πρός τινα kaj h komu; pt. φέρων pogosto = s, z: πρέσβεις ἦλθον δῶρα φέροντες z darili, ἦλθον τὰ ὅπλα φέροντες z orožjem; pt. φέρων stoji tudi pogosto za natančni opis dejanja: ἔγχος ἔστησε φέρων prinesel je sulico in jo je postavil, σῖτον παρέθηκε φέρουσα prinesla je jed in jo je postavila pred njega; c) pren. prenašam, pretrpim, vzamem nase λυγρά, κακά, τύχας, τὰς διατριβάς prenašam, ῥᾷστα τὸν βίον, συμφορήν; ἀλγεινῶς, χαλεπῶς φέρω težko prenašam, težko mi dé, žalosten sem, zamerim, nejevoljen sem, tudi z dat. τῷ πολέμῳ, ἐπὶ τῇ πολιορκίῃ; o jedi: prenašam, prebavim ἐσθίουσι πλείω ἢ δύνανται φέρειν. 2. a) (nosim in) premikam, odnesem, odpeljem πόδες μιν ἔφερον, μένος ἰθύς τινος grem naravnost nad koga; o ladji: vozim, pripeljem ἐνθάδε, ἐπὶ πόντον; o vetru: ženem, podim ἄνεμος νῆας (ἄνεμος φέρων ugoden veter); zanesem ἄελλαι ἐπὶ πόντον, podim semtertja ἔνθα καὶ ἔνθα, raznesem πῦρ, odnesem ἔπος; ἅρμα vlečem, vozim, peljem πόλινδε. – pass. α.) meče, zanaša, podi me kdo ἀνέμοις φέρομαι, φέρομαι τῇ ἐπιθυμίᾳ žene (prevzame) me poželenje; β.) padam, tečem, letim πᾶν δ' ἦμαρ φερόμην, ἧκε φέρεσθαι vrgel ga je, da je padel; πόδα προέηκε φέρεσθαι izpustila je nogo, da je padla, ὁμόσε drevim, planem na kaj ἐπί τινι, εἰς, ἐπί τινα, κατὰ τῶν πέτρων zvrnem se (padem) s skale, δρόμῳ πρός τινα v skoku dirjam proti komu; o konju: ἵππος βίᾳ φέρεται uide, uteče; ἐπὶ τῷ ἅρματι vozim se; φυγῇ εἴς τινα bežim h komu, ὅποι γῆς gl. ὅποι; τὸ βέλος διπλάσιον φέρεται sega (nese) dvakrat tako daleč; part. φερόμενος naglo, hitro, urno, nenadoma; φερόμενοι ἐσέπιπτον hitro so napadali, ἥξει φερόμενα τὰ κακά hitro bo prišla nesreča, ᾠχόμην φερόμενος ἀπὸ τῆς ἐλπίδος bil sem nenadoma razočaran; γ.) uspevam, imam uspeh, srečno se iztečem, νόμοι οὐ καλῶς φέρονται slabo se godi zakonom, καλῶς (εὖ) φέρομαι dobro se mi godi, κακῶς φέρομαι slabo je z menoj, slabo se mi godi; b) odnesem, u-, pograbim τεύχεα, ἔναρα, grem si po kaj τεύχεα παρά τινος, φάρμακα; pos. α.) pridobim, več dosežem, μισθόν dobivam plačo, imam korist; β.) ἄγω καὶ φέρω robim in plenim, oropam do golega, zasužnjim; c) α.) nosim kam, pri-, donašam, dajem, δῶρα, plačujem φόρον, μισθόν; ψῆφον glasujem, χάριν izkazujem ljubav, ustrezam, storim kaj komu na ljubo; toda Sof. O. T. 764 χάριν φέρω izkaže se mi milost, hvaležen mi je kdo; pren. prispevam, pripomorem εἴς τι; β.) prinašam vest, sporočam, javljam μῦθον, ἀγγελίαν; φέρεται(lat. fertur) govori se, baje; pos. govorim o čem, pripovedujem, κλέος razširjam; pass. εὖ φέρομαι sem na dobrem glasu; oppos. πονηρῶς φέρομαι sem na slabem glasu; d) α.) nosim, rodim, donašam καρπόν NT, φάρμακα, ὥρια πάντα; abs. ἡ γῆ φέρει zemlja je rodovitna; donašam korist, δόξαν vzbujam mnenje; β.) nosim v sebi; τὸ πᾶν τοῦ πολέμου αἱ νέες φέρουσι odločitev boja je odvisna od ladij; γ.) naredim, povzročim, pripravim τὸ σωθῆναι, κακά, νίκην, πόλεμον vnamem, ὥσπερ τὸ δίκαιον ἔφερε kakor je zahtevala pravičnost. II. act. intr. 1. žene (podi) me kdo, hitim, φέρουσα(sc. ἑαυτήν) ἐνέβαλε νηῒ φιλίῃ z vso silo (naravnost) se je zagnala na prijateljsko ladjo. 2. a) razprostiram se, segam do λιμήν, ležim proti čemu ἡ ἐπὶ θάλασσαν φέρουσα χώρη; b) o potu (tudi brez ὁδός): vodim, peljem kam ὁδὸς φέρει ἐς ἱρόν, αἱ ἐς τὴν πόλιν φέρουσαι πύλαι, ἡ πρὸς ἕω ἐπὶ Σοῦσα φέρει; c) nanašam se na kaj, merim (kažem) na kaj, ἡ γνώμη ἔφερε mnenje je bilo, τοῦ στρατηγοῦ ὁ νόος ἔφερε poveljnik je menil (mislil), da, αἱ γνῶμαι τὸ αὐτὸ ἔφερον so isto mislili; d) sem (služim) za kaj εἰς ἄκεσιν, φέρει ἐς αἰσχύνην sem v (delam) sramoto, τὰ πρὸς τὸ ὑγιαίνειν φέροντα kar pripomore k zdravju; e) τὸ ἐκ θεῶν φέρον božja volja, usoda; f) imper. φέρε prinesi; nav. kot adv. daj(te)! hajdi(te)! urno! kvišku! φερ' εἰπὲ δή μοι daj, povej mi, povej mi no! φέρε ἀκούσω povej (da slišim), φέρε δὴ ἴδωμεν poglejva torej! III. med. 1. od-, prinašam zase (s seboj), ugrabim si, jemljem s seboj, grem si po kaj, οἶνον pijem, zauživam; prinesem s seboj ὕδωρ, ποδάνιπτρα, nosim s seboj φορβήν, σῖτον οἴκοθεν prinesem si z doma, φέρομαί τι ἐν χεροῖν nosim kaj v svojih rokah. 2. pridobivam si, prejemam, imam, dobivam (dosežem) zase δῶρα, δέπας, πλέον več dobim ali dosežem, μάντις πλέον φέρεται je modrejši.

φιλανθρωπία, ἡ ljubezen do ljudi, ljudomilost, človekoljubje, priljudnost, prijaznost, ljubeznivost, dobrota, dobrotljivost.

φιλ-ελεύθερον, τό svobodoljubnost, ljubezen do svobode.

φιλεργία, ἡ veselje do dela, delavnost, pridnost.