coralloachātēs -ae, m (gr. κοραλλοαχάτης) koralasti ahat: Plin. corallum, gl. cūralium (cū̆ralium). cōram (iz *coōram, adv. acc. iz cum in acc. neke iz ōs, ōris izpeljane oblike, še verjetneje pa pretvorba nekega *cōre = *co(m) ōre, po analogiji s clam, palam, perperam)
I. adv.
1. osebno, sam, navzoči, na svoje oči, včasih tudi ustno: Icti. idr., c. videre aliquem ali aliquid Pl., Gell., c. loqui cum aliquo Ci. ep., cum c. sumus Ci. ep. ker smo osebno skupaj, c. deferre aliquid Ci. ustno, c. (naspr. litteris) agere Ci., histriones c. sedenti non pepercerunt Ci., c. intueri aliquid Ci., haec c. cernere C., nati c. cernere letum V., eadem fere, quae ex nuntiis litterisque cognoverat, c. perspicit C., c. adesse C. osebno navzoč biti, c., quem quaeritis, adsum V., c. adest cerniturque Cu., c. audire H. na svoja ušesa, quod c. ex ipso audiebamus Ci.
2. javno, vpričo, pred očmi koga, (komu) v obraz, pred koga, kaj, pred kom, čim: illum huc c. adducam Ter., non imperabat c., quid facto opus esset Ter., libenter haec c. cum Q. Catulo at Q. Hortensio disputarem Ci., ille Diomedonte coram … inquit … N. Diomedontu v obraz, Manlius quoque ad restituendam aciem se ipse c. offert L. stopi naprej (= pred vojake), coram adgnoscere voltus … videbar V. pred očmi, jasno, ut veni c. H. ko sem predenj stopil, oscula c. dare O., c. convinci T., c. confodi Suet., c. deprehendi Ap. —
II. (po Ci.) praep. vpričo koga, pred kom,
1. z abl.: c. genero meo Ci., c. frequentissimo legationum conventu N., c. populo H., non ubivis coramve quibuslibet (recito) H., cantabit vacuus c. latrone viator Iuv.; zapostavljeno: te c. H., ipso Germanico c. T., se c., illo c., populo c. Suet.
2. z gen., toda le pri Ap. (enkrat): non quidem coram noxae prehensus pri dejanju samem, pri zločinu prijet; pogosteje pri istem piscu in cōram z gen. vpričo koga, pred kom: in coram omnium, in coram sui.
Zadetki iskanja
- corrēctiō -ōnis, f (corrigere)
1. poprava, popravek, izboljšava, izboljš(ev)anje, poboljš(ev)anje: correctione quadam adhibitā Ci. z nekakšnim popravkom, c. veteris Academiae, c. philosophiae veteris et emendatio Ci., vitiorum Ci., morum Suet.; occ. (po)svaritev, (po)svarilo, opomin, poduk: delicto dolere, correctione gaudere Ci.
2. govorna podoba (= ἐπανόρϑωσις) poprava, popravek prej povedanega s primernejšimi, krepkejšimi besedami ali s čim tehtnejšim: Corn., Ci. (De orat. III, 53, 203), Q. - count2 [kaunt] samostalnik
račun; število; računanje, cenitev; glasovanje; rezultat; točka obtožnice; odlašanje; upoštevanje; ozir
to keep count of s.th. računati s čim
to lose count ušteti, zmotiti se pri računanju
out of all count nevšteven, neprešteven
to take count of s.th. prešteti, upoštevati kaj
on other counts v drugih pogledih
count of yarn številka prejice - crainte [krɛ̃t] féminin strah, bojazen; spoštovanje, respekt
crainte de quelque chose strah pred čim
dans la crainte que, de crainte que v, iz strahu, da ...
crainte de Dieu (religion) bogaboječnost
avoir crainte bati se - cry2 [krai]
1. prehodni glagol
klicati, vzklikniti, jokati, tarnati, razglasiti; izklicevati
2. neprehodni glagol
jokati, kričati, jadikovati, vreščati; lajati; dreti se
to cry for the moon želeti si nemogoče
to cry fie at (ali shame against) s.th. zgražati se nad čim
to cry halves zahtevati svoj delež
to cry shame upon s.o. (o)sramotiti, grajati koga
to cry out one's eyes izjokati si oči
it's no good crying over spilt milk kar je, je
to cry out before one is hurt vnaprej tarnati
to cry wolf povzročiti prazen hrup, izgovarjati se na neresnično bolezen
to cry quits poravnati spor
to cry to s.o. poklicati koga
don't cry stinking fish umazano perilo peri doma
do not cry till you are out of the wood ne hvali dneva pred večerom
to cry craven vdati se, popustiti - cuanto kolikor; vse kar; toliko kot
(todo) cuanto tengo vse, kar imam
(todos) cuantos estaban presentes vsi navzoči
con cuanto necesito kolikor potrebujem
un tanto cuanto malo
cuantas entradas, tantos gastos kolikor dohodkov, toliko izdatkov
cuanto antes čim prej
cuanto antes, mejor čim prej, tem bolje
cuanto más, cuanto y más (que) toliko bolj; zlasti; kje šele, kaj šele; vrhu tega; z druge strani
cuanto más cuanto toliko in toliko
(tanto más) por cuanto toliko bolj, ker
cuanto menos toliko manj
en cuanto a kar se tiče, glede na
cuanto a mí kar se mene tiče
cuanto a eso v tem pogledu
cuanto... tanto čim ... tem
tanto... cuanto prav toliko ... kot
en cuanto ker; v kolikor; kakor hitro; dokler (ne)
en cuanto llegó brž ko je prišel
en cuanto llegue brž ko pride
en cuanto coma (haya comido) kakor hitro bom pojedel - cultus -ūs, m (colere)
1. obdelovanje, obdelava, sajenje, gojitev; abs.: Mel., Q., frigida haec omnis duraque cultu et aspera plaga est L.; z adj.: regiones omni cultu propter vim frigoris aut caloris vacantes Ci., mons vastus ab natura et humano cultu S., loca humano cultu vacua Cu., humani cultus rara vestigia Cu., patrii cultūs V. obdelovanje polj po običajih prednikov; z objektnim gen.: Col., Sen. rh., Fl., c. agrorum L.; v pl.: cultūs agrorum Ci., Col., Lact., genus hominum suetum rapinis magis quam agri cultibus S. fr., tum patitur cultūs ager O., locorum cultūs O. obdelave; met. v pl. nasadi, zasadi, obdelana polja, njive: omnes cultus fructusque Cereris in iis locis interisse Ci.; s subjektnim gen.: nullius agricolae cultu Ci., quod est tam asperum saxetum, in quo agricolarum cultus non elaboret? Ci., insulam Gyarum immitem et sine cultu hominum esse T.
2.
a) (o živini) vzgoja, gojenje, oskrbovanje, oskrba, reja, vzrejanje: qui cultus habendo sit pecori V.; s subjektnim gen.: quae (oves) quidem neque ali … neque ullum fructum edere ex se sine cultu hominum et curatione potuissent Ci.
b) (o človeku) nega, negovanje; abs.: copia ex inopia, cultus ex illuvie tabeque L.; z objektnim gen.: vestitus cultusque corporis Ci., adhibere cultum et curationem corporis Ci., victus cultusque corporis C., eripi feminis cura cultusque sui non potest Cels.
3. okras, okrasje, nakit, lepotičje, lišp, (sijajna) oprava, obleka, noša: Val. Max., Val. Fl., Plin. iun., Suet., Iust., ornavit (Thuyn) etiam torque atque armillis aureis ceteroque regio cultu N., c. miserabilis S., forma hominis miseranda cultu V. v revni obleki, ne virilis cultus in caedem (eum) … proriperet H., c. rusticus, militaris, amoenior, mundior iusto L., c. Punicus habitusque L., munditiae et ornatus et cultus, haec feminarum insignia sunt; … hunc mundum muliebrem appellarunt maiores nostri L., incinctus Gabino cultu L., specto cultum faciemque gradumque O., protinus induitur faciem cultumque Dianae O., c. pastoralis Vell., omni cultu triumphantium uti Vell., regali cultu habituque Cu., equites deinde Babylonii suo equorumque cultu … ultimi ibant Cu., colligere cultum suum Petr. svoj popotni plašč, c. muliebris Q., cultum dicimus, quem mundum muliebrem vocant Tert.; v pl.: regales cultus H., an cultus dotales … venum dedisset T. nevestin nakit, non his instrui cultus suos T.; sg. (tudi o stvareh): triumphi Vell. sijaj, vehiculum … cultu haud sane a vilioribus vulgatisque usu abhorrens Cu., arma quoque ad pristinum refecta sunt cultum Cu. blišč, aedes neque laxitate neque cultu conspicuae Suet.; pren. lepota, ličnost govora: scribere non sine cultu et nitore Q., carere cultu ac sententiis Atticis Q., locus exquisite et poëtico cultu enituit T.
4. način življenja, ureditev življenja, življenje, (o odraščajočih) tudi telesna vzgoja: Val. Max., Suet., c. vitae Ci., cultus victusque Ci., tenuissimo cultu vivere Ci. skromno, parsimonia victūs atque cultūs N. varčnost pri hrani in drugih življenjskih potrebah, (Pausanias) cultum vestitumque mutavit N., c. domesticus N. domača udobnost, c. Gallorum C., cultu et feritate non multum a Germanis differre Hirt. (ἓν διὰ δυοῖν) v neolikanem (divjaškem) življenju, Iugurthamque … eodem cultu quo liberos suos domi habuit S. je prav tako vzgajal kakor … , filiorum multus pueritiae c. S. sijajno dvorjanstvo za sinove, ultra Aethiopiam cultu Persarum agere S. fr., c. liberalis, humilis L., c. magnae fortunae L. visokemu stanu primerno življenje, gens dura atque aspera cultu V. utrjen v krutem življenju; occ. razkošno življenje, razkošnost, razkošje, udobno življenje, udobnost, udobje: c. humanitasque provinciae C., lubido stupri, ganeae ceterique cultus non minor incesserat S., c. ac desidia imperatoris L.
5. pren.
a) vzgajanje, vzgoja, izobraževanje, izobraženost, omika; abs.: genus hominum ad honestatem natum malo cultu corruptum Ci., homines a fera agrestique vita ad hunc humanum cultum civilemque deducere Ci. do tega položaja človeške in državne omike, de natura cultuque eius paucis dicere S., quīs neque mos neque cultus erat S., aspera sano levare cultu H., quid tam dignum cultu atque labore ducamus quam … Q., cultui est hoc legisse Gell.; z objektnim gen.: doctrina rectique cultūs pectora roborant H., animorum corporumque c. L., c. ingenii, cultum liberorum procurare Gell.
b) duševna nega, negovanje = ukvarjanje, bavljenje s čim: animi Ci., studiorum liberalium Sen. ph., litterarum Sen. ph., Gell., Iust., c. et studium philosophiae Gell.
c) α) čaščenje, spoštovanje, poklanjanje: sanguine convinctis tribuitur cultus Ci. se izkazujejo časti, benevolis officium et diligens tribuitur cultus Ci., c. meus T. meni izkazane časti, de cultu sui … respondit T. o njemu izkazanih časteh, c. in regem Cu. β) češčenje kakega božanstva, bogočastje: Val. Max., Lact., c. deorum Ci. ali deûm Cu. bogočastje, primus est deorum cultus deos credere Sen. ph., c. numinum T., cultui Christiano adhaerere Amm.; v pl.: deorum cultūs religionumque sanctitates Ci., cultūs iusti ac pii Lact.; occ. izvrševanje, opravljanje čaščenja: exquisitus religionis c. ali exquisitus et novus religionis c. Val. Max., c. religionis Aug. - cum2, st.lat. com (prim. gr. ξύν, σύν s, z, κοινός = ep. ξυνός skupen) Com ostane nespremenjen pred labiali m, b, p in deloma pred samoglasniki: committere, combibere, comparare, comedere; med dvema samoglasnikoma in pred ng izgine m: coarguere, coemere, coercere, coire, cohaerere, cohibere, cognatus, cognoscere; včasih se samoglasnika stopita: cōgere iz coagere, cōpia iz coopia, coetus iz coitus, coepere (coepio) iz coipere in to iz coapere (coapio); pred palatalom i (= j), pred guturali in dentali ter pred labialoma f, v se m priliči v n: coniungere, coniugium, conicere (=conjicere), concurrere, congerere, conqueri, conducere, contendere, confirmare, connectere (toda bolje cōnectere), conserere, consul, con-sulere, convenire, conviva; likvidama se popolnoma priliči: colligere, colloqui, corruere, corrigere.
A. adv. (le v zloženkah) v pomenu
1. vkup, skupaj, skupno: dii consentes, continuus, concurrere, confluere, convehere, convenire, convocare, copia.
2. vkup = na tla, na drobno, na kose: collabi, concĭdere, concīdere, confindere, consecare, conscindere; pren. cohorrēre, cohorrescere.
3. vkup = drug ob (na) drugega, med seboj: collidere, contingere, contiguus, configere, colloqui.
4. skupno, vsi skupaj (sprva za označevanje množine, potem preneseno na posamezne pojme): conclamant omnes L., id omnium iussu comprobatur L., senatus cunctus consurgit Ci., consurrexit consul L., consurgens e convivio Caesaris T., complorare idr.
5. s, z = hkrati, obenem, so-, pri-: coheres, collibertus, competitor, conservus (conserva), cognomen, eum collaudat ac petit N. (prim. sl. zloženke: sodedič, soosvobojenec, sosed, sopriča, priimek).
6. čisto, docela, popolnoma, povsem, vseskozi: comedere, consumere, conficere, complere, concutere, compos idr.
B. praep. pred abl. (le pesn. tudi za njim: sanguine cum soceri O.). Osebnemu in povratno-osebnemu zaimku se pritika: mecum, tecum, secum, nobiscum, vobiscum; klas. večinoma tudi oziralnemu zaimku: quocum, quacum, quibuscum, pesn. in pri N., L., Cu. in Vell. tudi cum qua, cum quibus.
I.
1. s, z v pomenu spremstva, sožitja, druženja: semper ille antea cum uxore, tum sine ea Ci., nec … quaerere socios, cum quibus spem integram communicati non sint L., tecum venitque manetque; tecum discedet O., cum quîs (= quibus) simul ipse resedit O.; precej pogosto pri glag. mujenja (bivanja, prebivanja ipd.): esse, agitare, habitare, cenare, dormire, vivere cum aliquo, pa tudi pri glag. premikanja (hoje, pošiljanja ipd.): ire, abire, redire, cedere, mittere, dimittere, praemittere cum aliquo, secum ducere (deducere) aliquem idr.; (tudi o stvareh): semper aliquid secum afferunt tuae litterae Ci. ep., cum omnibus suis carris sequi, cum impedimentis venire C., aliquem cum litteris dimittere S., Polydorum auri quondam cum pondere magno infelix Priamus furtim mandarat alendum Threicio regi V. Pomni: Valerius cum exercitu in Aequos profectus L. z vojsko = v spremstvu vojske, spremljan od vojske, tako tudi: rex Hellespontum cum exercitu transiit, consul iam cum legionibus mare traiecit, duumviros navales cum classe Pisas ire, cum legionibus suis Pisis hiemare L.; toda: Caesar ea legione, quam secum habebat, militibusque, qui ex provincia convenerat, murum fossamque perducit C. ali: cum (consul) Pisas navibus venisset L.; v zadnjih dveh primerih so legio, milites in naves sredstvo (ne spremstvo) in zato stojijo v abl. instrumenti. Včasih pomeni cum s kom, v spremstvu koga = pod poveljstvom koga, pod nadzorstvom, varstvom, pokroviteljstvom, zaščito, stražo: nihil esse negotii … legionem, quae cum Cicerone hiemet, interfici C., eā (sc. viā) cum Magone equites Hispanorum praemissos L., reliquos cum custodibus in aedem Concordiae venire iubet S.; tako tudi: cum diis volentibus Ca. ali volentibus cum magnis diis Enn. ali cum diis bene iuvantibus L. ali cum superis Cl. pod varstvom (zaščito) … bogov, s pomočjo … bogov, v božjem imenu.
2. s, z v pomenu enotnosti, skupnosti, nerazdružljivosti pri vseh glag., ki označujejo (z)vezanje, skladanje, ujemanje, npr.: cum aliquo iungere, coniungere, conectere, sentire, consentire, congruere, in pri njihovih nasprotjih, npr.: cum aliquo disiunctum esse, distractum esse, differre, discrepare, dissentire, dissidēre. Poseb. v pomenu s čim ali kom vred: penetralia cum sacris O., cum satis (s setvami) arbusta simul O., Olympus cum dis O., ipse cum curru Cu. V tem pomenu cum opisuje in krepi
a) vezniško zvezo (z et, -que, ac, atque): in tabernaculo sellam auream cum sceptro et diademate iussit poni N. = sellam auream et sceptrum et diadema (troje kraljevskih znamenj), risus cum hilaritate coortus est N., negaretis hoc mihi cum diis L., Liber pater et cum Castore Pollux H., deum Palaemona dixit cum matre Leucotheē O. njega in (tudi) njegovo mater, Maenala transieram … et cum Cyllene gelidi pineta Lycaei O.; od tod tudi: abi hinc cum donis tuis tam lepidis Ter., abi hinc cum immaturo amore ad sponsum L., abi hinc cum tribunatibus et rogationibus tuis L. poberi se ti in tvoja tribunstva … Zaradi tega vezniškega pomena se vsa zveza pojmuje za množinsko in se zato (včasih) sklada s predik. v pl.: Demosthenes cum ceteris erant expulsi N., at Romae Lentulus cum ceteris … constituerant S., dux cum aliquot principibus capiuntur L., clamor cum plausu immplevere domos O.
b) pesn. se ta cum uporablja v smislu atrib. zveze: effigies nullo cum corpore O. brez telesa = breztelesna podoba, dapes cum sanguine O. krvava pojedina, teque pater Tiberine tuo cum flumine sancto Enn. ali genitor cum flumine sancto V.
3. s, z v pomenu skupnosti: quid mihi tecum (sc. est)? Ci. kaj je nama skupnega? quid mihi, inquit, cum ista summa sanctimonia ac diligentia? Ci., alia omnia sibi cum collega (esse) ratus L. da ima vse druge dolžnosti skupaj s tovarišem, unum imperium unumque magistratum habere cum ipsis L., quo magis mecum laetere V. tako kakor jaz, quod mecum ignorat H. česar ne ve kakor jaz ne; cum prīmīs = in prīmīs (imprimis) posebno, predvsem, pred vsem drugim: homo domi suae cum primis locuples Ci., sapiens videlicet homo cum primis nostrae civitatis Crassus ap. Ci., area cum primis ingenti aequanda cylindro V.; occ. v pomenu občevanja ali skupnega delovanja (sodelovanja) s kom = skupaj, v zvezi, zvezan, občujoč s kom, ob sodelovanju koga;
a) v prijateljskem smislu: cum aliquo se delectare ali se oblectare Ci., cum aliquo agere, loqui, colloqui, reputare Ci., od tod tudi secum reputare Ci. (sam) pri sebi; foedus, pacem facere cum aliquo Ci., quicum (= quocum) familiaritas fuerat, societas erat Ci., orationem habere cum multitudine Ci., facere cum aliquo Ci., N. idr. = stare cum aliquo N., L., O. na strani koga stati, koga pristaš biti, potegniti s kom, Varro cum iis, quas habebat, legionibus ulteriorem Hispaniam tueatur C., praedas bellicas imperatores cum paucis diripiebant S., nihil cum potentiore iuris humani relinquitur inopi L.
b) v sovražnem smislu: cum aliquo pugnare Ci., N., L. ali confligere Ci., L. ali congredi C., N., Iust., Aur. ali contendere Ci., C., S. ali dimicare N., Corn., proelium committere cum aliquo Pl., Ci., C., N. idr., bellum gerere cum aliquo Ci., C., N., L. idr., causam belli cum Boccho habere S., rixa cum Lapithis H., nobiscum certate! O., queri cum aliquo O. pričkati se s kom. Redk.: adversus regem bellum gessit cum Aegyptiis N. zoper kralja na strani Egipčanov, v zvezi z Egipčani, tako tudi: arma ferre cum aliquo contra aliquem N.
4. s, z v pomenu imajoč kaj na (pri) sebi, oskrbljen (opremljen, oborožen) s čim, oblečen (odet, pokrit, obut) v kaj: illum dicis cum armis aureis Pl., esse cum catenis Pl. verige nositi, esse cum telo Ci. oborožen biti (kar je bilo v Rimu prepovedano), domi Caesaris deprehensum esse cum sica Ci., cum gladio cruento comprehensum esse in illo ipso loco Ci., cum telis impetum facere in aliquem Ci., cum armis, cum ferro eruptionem facere C., muliones cum cassidibus C. s čeladami na glavah, cursitare cum Sicyoniis (sc. calceis) Cor. v sikionskih čevljih, in hac officina praetor (Verres) … cum tunica pulla sedere solebat et pallio Ci., madidā cum veste gravatus V., cum bis trium ulnarum toga H., stabant cum vestibus atris O. v črnih oblačilih, agnus biceps cum quinque pedibus natus, porcus cum capite humano natus L., cum gravi vulnere ferri ex proelio, referri in castra L., cum febri domum redire Ci., navigare cum (v, na) navigio Ci. ep., esse cum imperio Ci. neomejeno oblast (vrhovno poveljstvo) imeti, tako tudi: aliquem cum imperio habere apud exercitum N. ali nemo cum imperio aut magistratu tenderet quoquam Suet. (esse in imperio = kako višjo državno službo opravljati); esse cum libro Ci. knjigo v rokah imeti, aliquem cum auro mittere S., aliquem pingere cum clipeo Plin., elephanti cum turribus Gell.; (o stvareh): salinum cum sale Pl., olla cum aqua Cu., duo pocula non magna, tamen cum emblematis Ci., naves cum commeatu C., scrinium cum litteris S., currus cum falcibus Gell.; v zvezi z num. ord. za označevanje obroditve: ager efficit cum octavo, cum decimo Ci. prinaša (rodi) osmeren, deseteren sad, ut ex eodem semine aliubi cum decimo redeat, aliubi cum quinto decimo Varr., cum centesima fruge agris fenus reddente terrā Plin.
5. cum označuje orodje ali sredstvo, ki spremlja dejanje; včasih je tak cum aliqua re le pojasnjujoče dopolnilo: acribus cum armis confligere Luc. ap. Non., silentio facto cum maxima voce conclamat Quadr. ap. Gell., ista cum lingua culos lingere Cat., caede caudam cum tabula aliqua non ponderosa P. Veg.; tako tudi gram. scribi cum littera quadam, npr.: terra in augurum libris scripta cum R uno Varr.
II.
1. v časovnem pomenu = hkrati z (s), obenem z (s), takoj (precej) po: abs te abii hinc hodie cum diluculo Pl., cum prima luce (tudi cum primo luci) Pomponii domum venisse dicitur Ci., cum ipsa luce Cu., cum primo lumine solis V. s prvim svitom, cum die surgente V. ko se je danilo, ob ranem jutru, cum die surgere O. s svitom, cum primo mane Leptim vehi Auct. b. Afr., exit cum nuntio Crassus C. takoj ko je prejel sporočilo, cum his nuntiis Roman ad consulendum redit L., nudo cum corpore patuit crimen O. takoj ko se je razgalila, cum tua vita Cu.; pogosto pesn.: cum sole V., cum luce O., cum sidere Cat.; cum okrepljen z adv.: pariter cum ortu (occasu) solis S., simul cum sole expergisci Ci., simul cum occasu solis egredi S., simul cum domo designavit templo Iovis fines L.
2. v načinovnem pomenu označuje postranske istodobne okoliščine = s, z, med čim, ob čem, ne brez; veže se ali s samim subst. ali s subst. v zvezi z atributom ter opisuje pogosto adv. modi: beate vivere, id est cum virtute vivere Ci. krepostno, pars deprehensa … cum cruciatu necabatur C. mučno, cum clamore in forum curritur L. kriče, cum silentio audiri ali ad aliquem convenire L. molče, tiho, saucios cum cura reficere S. skrbno, cum (magna) cura Ci. (prav) skrbno, cum (bona) gratia Ci. prav zlepa, prav z dobrim, cum (bona) pace Ci. povsem mirno, bona cum venia Ci. ali cum bona venia L. milostno, pa tudi = s slovesom (gl. venia), semper magno cum metu incipio dicere Ci., aliquid magno cum gemitu civitatis auferre Ci., obsides summa cum contumelia extorquere C., multis cum lacrimis obsecrare C. s solznimi očmi, magno cum periculo fugere C., maiore cum labore bellum conficere N. z večjim naporom, cum aliquo militum detrimento C. z znatno izgubo, summa cum laude C., summa cum celeritate ad exercitum redire Hirt., cum gratulatione et ingenti favore populi domum reduci L., cum multo sanguine Cu., legata ex testamento Iuliae Augustae cum fide ac sine calumnia repraesentata persolvit Suet.; cum označuje posledico, učinek = na (v) kaj: venit Lampsacum sum magna calamitate et prope pernicie civitatis Ci., magno cum periculo futurum, ut … C., quo factum est, ut … (Miltiades) Athenas magna cum offensione civium suorum rediret N. na veliko nejevoljo, maxima cum offensione patrum abire consulatu L., quo die ad Alliam cum exitio urbis foede pugnatum L., cum dolore Persarum Cu. Perzijcem v žalost. Načinovni pojem je opisan s konsekutivnim stavkom: ex insperato gaudium adfulserat cum eo, ut appareret … L. in to tako, da se je obenem pokazalo.
3. v omejevalnem pomenu = le z (s), toda le z (s): quibus videmus optabiles mortes fuisse cum gloria Ci. le če je bila slavna, ei omnia cum pretio honesta videbantur S. če je le (kaj) neslo; omejitev izraža finalni stavek: cum eo, ut … , cum eo, ne … , tudi cum eo, quod = (toda) le s tem pogojem (pridržkom), da (ne) … : Antium nova colonia missa cum eo, ut Antiatibus permitteretur L., cum eo tamen, ne quis … hoc cotidianum habeat Cels., obsequor voluntati tuae cum eo, ne dubites id opus geometrarum magis esse quam rusticorum Col., sit sane, quoniam ita tu vis, sed tamen cum eo, credo, quod sine peccato meo fiat Ci. ep., do tempori, ne hirta toga sit, … ne intonsum caput, … cum eo, quod … eadem speciosiora quoque sint, quae honestiora Q. - cumulō -āre -āvī -ātum (cumulus)
1. kopičiti, nakopičiti (nakopičevati), (na kup) spraviti (spravljati), (na)grmaditi: materiem Lucr., omnis generis arma in ingentem acervum, sarcinas in aquas L., in fossam compulsos ruinā cumulant L. mečejo drugega vrh drugega, viti, qui circa eum cumulati iacent L., cumulare sabulum, stipites Cu., nix cumulata vento, strue saxorum arborumque cumulatā, cumulatae subinde arenae Cu.; occ.: tantas opes … liberis posterisque cumulare Cu. kopičiti (nabirati) za otroke … ; pren.: cum aliae super alias clades cumularentur L. ko se je vrstila nesreča za nesrečo, tako tudi: ut aliud super aliud cumularetur nostrae familiae (v naši rodbini) funus L.; c. in aliquem benefacta, honores, probra T. obsuti (obsipavati) koga s čim.
2. sinekdoha visoko (do vrha) (na)polniti, napolnjevati, prenapolniti, (pre)obložiti, (pre)obremeniti: altos fervida musta lacūs cumulant O., cumulata ligula salis cocti, cumulatum cochlear musti Col.; večinoma z abl.: c. aras lancibus V., propter quem … arae … honore (s kadilom), donis cumulentur L., cumulare altaria non ture modo, sed omnibus odoribus Cu., cumulatae flore ministrae O., locus, qui strage semiruti muri cumulatus erat L., corporibus cumulatus agger Sil., cumulatae corporibus fossae T. jarki napolnjeni s kupi mrličev; pesn.: neve Thyestēis cumulemus viscera mensis O. in ne obložimo … miz z drobovjem; pren. cumulare aliquem ali aliquid aliqua re prenapolniti, obsuti (obsipa[va]ti) koga ali kaj s čim: nunc meum cor cumulatur irā Caecil. ap. Ci. prekipeva od jeze, civitate cumulatā iniuriis Ci., non possum non confiteri cumulari me maximo gaudio Ci. ep. da me prevzema največje veselje, ponere cumulatum aliquem plurimis et maximis voluptatibus Ci., orator omni laude cumulatus Ci., c. aliquem certatim laude, aliquem apud aliquem tantis laudibus Plin. iun., Acesten muneribus cumulat magnis V., c. eloquentiam magnis praemiis T., tantis opibus, tot honoribus cumulatus T., ex immensis, quibus cumulabatur, honoribus Suet.
3. pren.
a) (na)kopičiti = (po)množiti, (po)večati, povišati (poviševati), v pass. tudi rasti, narasti (naraščati), uspe(va)ti, močan posta(ja)ti: haec (maleficia) aliis nefariis cumulant atque adaugent Ci., nonne etiam alio incredibili scelere hoc scelus cumulasti? Ci., c. eloquentiā bellicam gloriam Ci., c. funere funus Lucr. množiti mrliča z mrličem = kopičiti mrliča na mrliča, iniurias, invidiam L., gratia (hvalo) in remunerando L., accesserunt, quae cumularent religiones animis (dat.) L., aes alienum cumulatum usuris L. dolgovi, narasli zaradi obresti, vitia, quae … per singulos aetatis gradus cumulantur T., c. antiquiora beneficia posterioribus Plin. iun.
b) izpopolniti (izpopolnjevati), na vrh povzdigniti (povzdigovati): beneficia Pl., totam eloquentiam Ci., cumulata erant officia vitae Ci., quorum studiis ea, quae natura desiderat, expleta atque cumulata habemus Ci., ad cumulandum gaudium Ci. ep., quod (summum bonum) cumulatur ex (iz, zaradi) integritate corporis et ex mentis ratione perfecta Ci. — Od tod adj. pt. pf. cumulātus 3
1. nakopičen, zvrhan, napolnjen: uti mensura cumulatiore Ci., Hesiodus eādem mensurā reddere iubet, quā acceperis, aut etiam cumulatiore Ci.
2. pren.
a) pomnožen, povečan, povišan, vzvišen, obilen: gloria interdum cumulatior rediit L., id efficiebat multiplex gaudium cumulatioremque gratiam rei L. in je povečevalo čut hvaležnosti, quam (veniam) mihi cum dederis, cumulatam morte remittam V. ti hočem s svojo smrtjo (= ob svoji smrti) obilno povrniti. Adv. cumulātē popolnoma, zadostno, dodobra, obilno: cum haec omnia … cumulate … plana fecero Ci., explere c. vitam beatam Ci., si … vobis c. gratias egero Ci., quoniam coepi iam cumulatius hoc munus augere Ci., cumulatissime gratiam referre Ci. ep., quod prolixe tibi cumulateque contigit Plin. iun., cumulatissime pars reddita est Aug.
b) sinekdoha dovršen, popoln: hoc sentire et facere perfectae cumulataeque virtutis est Ci. je vrhunec dovršene kreposti, cumulata bonorum complexio Ci. popolni obseg.
c) (o osebah) z gen. = (pre)obložen s čim: homo ineptitudinis cumulatus Caecil. ap. Non., scelerum cumulatissime Pl. - cuōre m
1. srce:
malattie di cuore med. srčne bolezni
cuore artificiale pog. srčni spodbujevalnik, pacemaker
2. pren. srce:
cuore nobile plemenito srce
i palpiti del cuore srčni utrip, srčni vzgibi
amico del cuore najboljši prijatelj; ljubček
donna del cuore ljubica
persona di buon cuore dobrotljiva, plemenita oseba, dobra duša
di buon cuore, di tutto cuore prav rad, srčno rad
in cuore suo pri sebi
avere il cuore di pietra biti brezsrčen
avere a cuore qcs. imeti kaj zelo rad
avere in cuore di fare nameravati
rubare, prendere il cuore a qcn. pridobiti ljubezen nekoga
stare a cuore a qcn. biti komu do česa
sentirsi stringere il cuore stisniti srce
ho sentito un tuffo al cuore srce mi je poskočilo
ridere di cuore od srca se smejati
mangiarsi, rodersi il cuore gristi se od jeze
mettersi il cuore in pace pomiriti se s čim, vdati se v kaj
spezzare il cuore a qcn. komu streti srce
3. pren. srčnost, pogum:
perdersi di cuore obupati, zgubiti pogum
farsi cuore opogumiti se
non gli basta il cuore nima poguma
4. oseba:
cuore di coniglio pren. zajec; strahopetec
cuore mio! moj ljubi!, moja ljuba!
5. pren. čustva, zadeve:
pene del cuore srčne muke
affari del cuore srčne zadeve
6. pl. igre srce (pri kartah)
7. središče:
il cuore della città mestno središče
nel cuore della notte sredi noči
8. zool.
cuore di mare užitna srčanka (Cardium edule)
9. bot.
cuore di Maria goreče srce (Dicentra spectabilis)
PREGOVORI: occhio non vede, cuore non duole preg. daleč od oči, daleč od srca - cupidus 3, adv. -ē (cupere)
1. željan česa (v dobrem in slabem pomenu), strastno želeč, poželjiv, pohlepen česa, na kaj, za čim, hlepeč po čem, strasten, hlasten, (pre)nagel, silen, goreč, vnet; abs.: consul non cupidus Ci., potestis igitur cupidos moderatis anteferre? Ci., ut omnium cupidissimorum insaniam expleret Ci., cupidum … vires deficiunt H., quae si cum sociis stultus cupidusque bibisset H. hlastno, sublimis cupidusque H. in nagel, strasten, accessi et cupidus Phenei sub moenia duxi V. rade volje, siquoi quid cupido optantique obtigit umquam insperanti Cat., cupide amare aliquem Pl., c. accipere Ter. hlastno, praedium ne cupide emas Ca., illum cupide ad praetorem … accucurrisse Ci. poželjivo, ut ne cupide quid agerent, ne appetenter Ci., hoc si cupidius factum existimas, Caesari tribuas Ci. iz pretirane radovednosti, cupidissime proficisci Ci., cupide (cupidissime) appetere aliquid Ci., C., cupidissime aliquid petere C., cupide Auct. b. Afr. ali cupidius aliquem insequi C., cupidius instare C. prestrastno, presilno, cupide elaborare, ut … N., cupide spectare aliquid Cat., cupide arripere calicem ali apprehendere alicuius dextram Val. Max., cupidissime legere alicuius libros Sen. ph.; cupide = v slast, rad, rade volje: ego vero c. et libenter mentiar tuā causā Ci. ep., c. parēre, haec audire Iust., cupidissime facere aliqid ali domum ad se recipere aliquem C.; enalaga: equorum vis cupida Lucr., cupidae manus H., O., c. livor Pr. strastna, haustus, profectio Val. Max., avaritia Mart.; z objektnim gen.: c. auri Pl., auri et argenti Cu., pecuniae, artificii, laudis, vitae Ci., liberûm Ci. ali liberorum Q. otrók si želeč, novarum rerum Ci. ali rerum novarum C. novotarij, prevrata željan, contentionis cupidiores quam veritatis Ci. ki jim je več do prepira kakor do resnice, c. huius coniugii N. želeč (si) zakona z njo, nec salutis quam fidei erat cupidior N. in ni mu bilo toliko do življenja kakor … , litterarum cupidissimus fuit N. zelo se je zanimal za znanosti, bil je velik prijatelj znanosti, cupidus imperii C. oblastiželjen, magno pecoris numero, cuius sunt cupidissimi barbari, potiuntur C. ki je barbarom največ do nje, c. litterarum Cels. učenjak, qui cupidiores eius subtilitatis erunt Vitr. ki se bodo bolj zanimali za tako umetničenje, cupidus mortis H. smrti si želeč, pacis H. miroljuben, cupidi litium et rixae animi H. pravdarski in prepirljivi, c. gloriae Val. Max. slavohlepen, ultionis Val. Max. maščevalen, potentiae Vell., avicularum cupidissimus Fr.; z gen. gerundii ali gerundivi: c. redeundi domum, eius videndi Ter., c. bellandi, pugnandi C., bellorum gerendorum, civitatis retinendae Ci., cupidissimus rei publicae conservandae Ci. ki mu je bila vroča želja ohraniti državo, cupidus imperandi Vell. oblastiželjen, laedendi Q., male dicendi Q. opravljiv, ulteriora audiendi Plin. iun.; pesn. z inf.: mortemque timens cupidusque moriri O., tuas cupidi conponere laudes Tib., cupidus falsis attingere gaudia palmis Pr., privatae cupidus me reddere vitae Lucan.; z in in abl.: quis enim est tam cupidus in perspicienda cognoscendaque rerum natura, ut … Ci.
2. occ.
a) po ljubezni koprneč, ljubeč, zaljubljen: numquam amor quemquam nisi cupidum hominem postulat Pl., neu me cupidum eo impulisset, quod mihi principium est mali Ter., animus alicuius cupidus Ter., c. mens, c. maritus, amans Cat., cupidi amantes O., a iuvene et cupido credatur reddita virgo? O., cupidi ad ripas arma relicta dei Tib., pateat cupidis semper aperta domus Tib.; enalaga: hunc simulac cupido conspexit lumine virgo Cat., invenit Eurydicen cupidisque amplectitur ulnis O. jo objame hrepeneče.
b) (denarja) lakomen, pogolten, samopašen, sebičen: homo castus ac non cupidus Ci., homo non cupidus neque appetens Ci., propter multitudinem cupidorum hominum Ci., paulo cupidior publicanus Ci., cupidi milites Q., naturā cupidissimus Suet.; z in in abl.: qui in illa re turpis aut cupidus aut petulans fuerit Ci.; enalaga: hoc consilium tam cupidum, tam audax Ci.
c) strastno privržen komu α) (v dobrem pomenu) vdan, naklonjen komu, navdušen za koga, nad kom; z objektnim gen.: illi mei tam cupidi Ci., tales viros, tam cupidos sui … , crudelissime perire voluit? Ci., homo nostri cupidissimus Ci. β) (v slabem pomenu), pristran(ski), strankarski; večinoma abs.: cupidis testibus iudex non credere debet Ci., tum enim forsitan improbis nimis cupidus videretur, si, qua de re iudex fuisset, testis esset Ci., tamen is cupidior esse videatur, quam sapientem iudicem esse aequum est Ci., fautor cupidior Ci., orator, sive apud infestos sive apud cupidos sive apud invidentes … dicendum habuerit, tenebit venas animorum T., quid cupide a senatu, quid temere fiebat, cum … ? Ci., ob aliquod emolumentum cupidius aliquid dicere Ci., cupide condemnare aliquem Suet.
č) adv. cupidē strastno = častihlepno, častilakomno: nihil agere cupere Ci. ep. auri Pl., auri et argenti Cu., pecuniae, artificii, laudis, vitae Ci., liberûm Ci. ali liberorum Q. otrók si želeč, novarum rerum Ci. ali rerum novarum C. novotarij, prevrata željan, contentionis cupidiores quam veritatis Ci. ki jim je več do prepira kakor do resnice, c. huius coniugii N. želeč (si) zakona z njo, nec salutis quam fidei erat cupidior N. in ni mu bilo toliko do življenja kakor … , litterarum cupidissimus fuit N. zelo se je zanimal za znanosti, bil je velik prijatelj znanosti, cupidus imperii C. oblastiželjen, magno pecoris numero, cuius sunt cupidissimi barbari, potiuntur C. ki je barbarom največ do nje, c. litterarum Cels. učenjak, qui cupidiores eius subtilitatis erunt Vitr. ki se bodo bolj zanimali za tako umetničenje, cupidus mortis H. smrti si želeč, pacis H. miroljuben, cupidi litium et rixae animi H. pravdarski in prepirljivi, c. gloriae Val. Max. slavohlepen, ultionis Val. Max. maščevalen, potentiae Vell., avicularum cupidissimus Fr.; z gen. gerundii ali gerundivi: c. redeundi domum, eius videndi Ter., c. bellandi, pugnandi C., bellorum gerendorum, civitatis retinendae Ci., cupidissimus rei publicae conservandae Ci. ki mu je bila vroča želja ohraniti državo, cupidus imperandi Vell. oblastiželjen, laedendi Q., male dicendi Q. opravljiv, ulteriora audiendi Plin. iun.; pesn. z inf.: mortemque timens cupidusque moriri O., tuas cupidi conponere laudes Tib., cupidus falsis attingere gaudia palmis Pr., privatae cupidus me reddere vitae Lucan.; z in in abl.: quis enim est tam cupidus in perspicienda cognoscendaque rerum natura, ut … Ci.
2. occ.
a) po ljubezni koprneč, ljubeč, zaljubljen: numquam amor quemquam nisi cupidum hominem postulat Pl., neu me cupidum eo impulisset, quod mihi principium est mali Ter., animus alicuius cupidus Ter., c. mens, c. maritus, amans Cat., cupidi amantes O., a iuvene et cupido credatur reddita virgo? O., cupidi ad ripas arma relicta dei Tib., pateat cupidis semper aperta domus Tib.; enalaga: hunc simulac cupido conspexit lumine virgo Cat., invenit Eurydicen cupidisque amplectitur ulnis O. jo objame hrepeneče.
b) (denarja) lakomen, pogolten, samopašen, sebičen: homo castus ac non cupidus Ci., homo non cupidus neque appetens Ci., propter multitudinem cupidorum hominum Ci., paulo cupidior publicanus Ci., cupidi milites Q., naturā cupidissimus Suet.; z in in abl.: qui in illa re turpis aut cupidus aut petulans fuerit Ci.; enalaga: hoc consilium tam cupidum, tam audax Ci.
c) strastno privržen komu α) (v dobrem pomenu) vdan, naklonjen komu, navdušen za koga, nad kom; z objektnim gen.: illi mei tam cupidi Ci., tales viros, tam cupidos sui … , crudelissime perire voluit? Ci., homo nostri cupidissimus Ci. β) (v slabem pomenu), pristran(ski), strankarski; večinoma abs.: cupidis testibus iudex non credere debet Ci., tum enim forsitan improbis nimis cupidus videretur, si, qua de re iudex fuisset, testis esset Ci., tamen is cupidior esse videatur, quam sapientem iudicem esse aequum est Ci., fautor cupidior Ci., orator, sive apud infestos sive apud cupidos sive apud invidentes … dicendum habuerit, tenebit venas animorum T., quid cupide a senatu, quid temere fiebat, cum … ? Ci., ob aliquod emolumentum cupidius aliquid dicere Ci., cupide condemnare aliquem Suet.
č) adv. cupidē strastno = častihlepno, častilakomno: nihil agere cupere Ci. ep. - curse2 [kə:s]
1. prehodni glagol
preklinjati, psovati, obrekovati, sramotiti, izobčiti
2. neprehodni glagol
kleti
to curse by bell, book and candle vse po vrsti prekleti
curse him! naj ga vrag vzame!
to curse with s.th. kaznovati, mučiti s čim - cūstōdiō -īre -īvī (-iī) -ītum (cūstōs)
1. stražiti, čuvati, (ob)varovati, (o)braniti, ščititi, paziti na koga, na kaj, česa, nad čim, pred čim; z acc. personae: quod (Plancius) me vel vi pulsum vel ratione cedentem receperit, iuverit, custodierit Ci., ubi me non solum amicorum fidelitas, sed etiam universae civitatis oculi custodiunt Ci., hic stilus … me veluti custodiet ensis vaginā tectus H. (o satirah, ki so pesnikovo obrambno orožje), sine dominam custodiat Sen. rh.; c. se diligentissime Ci. ep. skrbno oprezovati, kar najbolj skrbeti za svojo varnost, neque enim se usquam custodit magis iudex Q.; (tudi o živalih): quanto se opere custodiant bestiae Ci. se pazijo; z acc. rei: salutem et vitam Ci., corpus domumque alicuius Ci., provinciam Macedoniam tueri, defendere, custodire Ci. (o prokonzulu), consulum gravis in re publica custodienda cura Ci., ni tua custodis, avidus iam haec auferet heres H., c. locum intentius, eam maritimam oram viginti navibus longis L., regnum, quod a patre tuo tutelā eius custoditum et auctum etiam accepi L., c. poma O. (o kači), urbes Q.; z a(b): Gortynii templum magnā curā custodiunt, non tam a ceteris, quam ab Hannibale N. so branili svetišče ne toliko pred drugimi kakor pred Hanibalom, c. cutem a vitiis Plin. ali tenuiores annos ab iniuria Q. (ob)varovati (česa); pesn.: hic paries … , laevum marinae qui Veneris latus custodit H. ki ščiti kipu morske Venere levo (t.j. srečno) stran; v pass.: ut haec insula ab eā (sc. Cerere) … incoli custodirique videatur Ci.
2. occ.
a) α) (s)hraniti: liber tuus a me custodietur diligentissime Ci. ep., Byzantini urbis ornamenta sanctissime custodita tenuerunt Ci., ornamenta triumphi Caesaris retinenda et custodienda curarat Auct. b. Afr., codicilli tam diu custoditi Suet., faces ignem assiduā concussione custodiunt Plin. iun.; poseb. kaj ohraniti (ohranjevati) = pred propadanjem ipd. (ob)varovati: poma in melle Col., leporis pulmones sale Plin., ladanum custodit nigritiam capillorum Plin., et quaerendi et custodiendi (sc. rem familiarem) scientia Sen. ph. β) z abstraktnim obj. hraniti, ohraniti (ohranj[ev]ati), obdrž(ev)ati, vzdrž(ev)ati, pridrž(ev)ati, držati se česa, ravnati se po čem, paziti (gledati) na kaj: ut ea, quae existimarem a summis oratoribus de eloquentia divinitus esse dicta, custodirem litteris Ci., aliquid posse percipere animo et memoriā custodire Ci., ut … has (iniurias) tenax memoria custodiat Sen. ph., quod illi in suis civibus custodiunt Sen. ph., c. praecepta Col., morem, ordinem Plin., decorem, regulam loquendi Q., defunctorum voluntatem, testamenta ut legitima Plin. iun., parcimoniam Gell.; s finalnim stavkom: Col., Suet., custodiendum est, ut inviti et necessario et parce iudicemur dixisse Q., id est praecipue custodiendum, ne id, quod similitudinis gratiā ascivimus, aut obscurum sit aut ignotum Q.
b) (kot paznik, prežalec) na koga paziti, opazovati, čuvati, nadzirati ali nadzorovati koga, kaj, bdeti nad kom ali čim: multorum te etiam oculi et aures non sentientem, … speculabuntur et custodient Ci., fac se abs te custodiri atque observari sciant (competitores) Q. Ci., P. Carvilium mitteret, qui (legatos), donec navem conscendissent, custodiret L., A. Terentius Varro ad custodiendum iter eorum (legatorum) missus L., hi (piratae), qui oculis tantummodo eum (Caesarem captum) custodiebant Vell., c. patronum, simulationem Q.; s finalnim stavkom: qui … , ne quid auferas, custodiendus sis Ci., castra sunt … nocte custodita, ne quis elabi posset L., lugentem timentemque custodire solemus, ne solitudine male utatur Sen. ph.
c) koga stražiti = zaprtega imeti, v ječi (zaporu) imeti (držati) koga: noctu nervo vinctus custodibitur (gl. opombo) Pl., custodiri ducem praedonum novo more … placuit Ci., si qui publice (= po državni odredbi) custodiendi sunt Ci., hos (obsides) Aeduis custodiendos tradit C., legatos separatim c. L., per municipia custodiri Vell., nullo non die in catenis aut compedibus custoditus Plin., filium eius … deprehensum honorate custodierant T. so bili imeli v častnem zaporu, custodiri in carcere Suet., Arionem quasi falleret, custodiri iussit Gell.; (o kravi): una boum … Caci spem custodita fefellit V. zaprta. — Od tod adj. pt. pf. cūstōdītus 3, adv. -ē umerjen, pazljiv, pozoren: gravis oratio et custodita Q., parce custoditeque ludere Plin. iun., custoditius pressiusque dicta Plin. iun.
Opomba: Star. fut. pass. cūstōdībitur: Pl. - čàs (čása) m
1. tempo:
čas teče, beži il tempo corre, vola
čas se vleče il tempo si trascina
enota časa unità di tempo
s časom (sčasom) col tempo
2. (omejeno obdobje kot del neomejenega trajanja) tempo:
zdaj ni več časa za take stvari adesso non è tempo per queste cose
že dolgo časa ni bilo dežja non ha piovuto già da molto tempo
od časa do časa di tempo in tempo
pred časom (non molto) tempo fa
vsake toliko časa ogni tanto
od tistega časa da allora
seja je odložena za neodločen čas la riunione è rimandata sine die, a data da stabilirsi
3. omejeno trajanje
a) s katerim človek razpolaga: tempo:
nimam časa za razvedrilo non ho tempo per divertirmi
izgubljen, zapravljen čas tempo perso
prosti čas tempo libero
b) trajanje, ki je dogovorjeno, določeno za kaj: tempo, termine:
čas za povračilo dolga je pretekel il termine per il pagamento del debito è scaduto
zadnji čas je, da kaj storiš è ora che tu faccia qualcosa
o pravem času in tempo
pred časom (predčasno) anzi tempo
obratovalni čas orario (d'apertura, di chiusura)
delovni čas giornata, settimana lavorativa
c) trajanje, ki je primerno za kaj: tempo, ora:
to ni čas za obiske non è l'ora (giusta) per le visite
č) trajanje v letu: stagione:
čas setve, trgatve la stagione della semina, della vendemmia
poletni, zimski čas stagione estiva, invernale
d) omejeno trajanje v življenju, bivanju: tempo, età:
čas mladosti gioventù
čas staranja vecchiaia
4. omejeno trajanje z razmerami, stvarnostjo vred: tempo:
povojni čas dopoguerra
v prejšnjih, davnih časih una volta
za časa Rimljanov al tempo dei romani
v zadnjem času, zadnje čase negli ultimi tempi
prve čase (sprva) in un primo tempo
dobri, stari časi! i vecchi, bei tempi!
FRAZEOLOŠKA/TERMINOLOŠKA RABA:
odločite se, še je čas decidetevi, siete ancora in tempo!
prišel bom, če mi bo čas dopuščal verrò se avrò tempo
začeli so z zamudo, pa jih bo lovil čas hanno cominciato in ritardo perciò dovranno far presto
stavbo je načel zob časa l'edificio risente delle ingiurie del tempo
čas ga je prehitel non ha fatto in tempo; pren. è superato, non è all'altezza dei tempi
s čim krajšati si, preganjati čas ingannare il tempo con qcs.
pren. Bogu čas krasti oziare, perder tempo, battere la fiacca
pren. videti se za svete čase vedersi ogni morte di papa
pridobiti na času guadagnare tempo
iti, hoditi s časom andare al passo coi tempi
biti dolgčas (komu) annoiarsi
že lep čas da parecchio tempo
imeti pisan, zlat, židan čas avere molto tempo a disposizione
biti pravi otrok svojega časa essere figlio del proprio tempo
presti čas girare i pollici; pog. grattarsi la pancia
biti na tesnem s časom avere poco tempo
za božji čas! per l'amor del cielo
čas celi rane il tempo è un gran medico
pustimo času čas diamo tempo al tempo
čas je zlato il tempo è denaro
astr. sončni čas tempo solare
krajevni čas tempo locale
greenwiški čas tempo di Greenwich
fiz. nihajni čas periodo di oscillazione
fot. čas osvetlitve tempo di posa
jur. čakalni čas termine di attesa
čas zastaranja termine di prescrizione
šport. rekorden čas tempo record
lingv. sedanji, pretekli, prihodnji čas (tempo) presente, passato, futuro
sosledica časov consecutio temporum, concordanza dei tempi
prislovno določilo časa complemento di tempo
o pravem času a tempo debito
zob časa le ingiurie del tempo
v teh (težkih) časih coi tempi che corrono
gastr. čas kuhanja tempo di cottura
izdelavni čas tempo di lavorazione
inform. resnični čas tempo reale
teh. dodatni čas tempo supplementare
agr. čas jagnjetenja agnellatura
čas med dvema košnjama erbatura
čas sajenja piantatura
PREGOVORI:
čas vse pozdravi il tempo guarisce tutti i mali
čas vse poravna il tempo è galantuomo - čimboljši ipd. ➞ → čim boljši itn.
- číst (-a -o)
A) adj.
1. (brez umazanije) pulito, netto; puro, limpido:
čista srajca camicia pulita
čist zrak aria pura
2. (brez primesi) puro:
čisto zlato oro puro
čista pasma razza pura
čista matematika matematica pura
3. (ki ni hripav) puro, limpido:
čist glas voce limpida
4. ekon. netto:
čisti dobiček guadagno netto
5. (čist v moralnem pogledu) onesto; puro; immacolato; senza macchia:
čisto srce cuore puro
čisti nameni intenzioni oneste
čisto življenje vita immacolata, senza macchia
6. pren. (poudarja pomen samostalnika) puro:
to je čista resnica è la pura (sacrosanta) verità
to je čista laž è una menzogna bell'e buona
FRAZEOLOŠKA/TERMINOLOŠKA RABA:
farm. čisti bencin benzina depurata
filoz. čisti razum ragione pura
gastr. čista juha brodo liscio
trg. čista teža peso netto
pren. poglej, če je zrak čist vedi se c'è nessuno in giro
pren. imeti čiste roke avere le mani pulite
pren. naliti, natočiti komu čistega vina sputare il rospo, spiattellare a qcn. la verità nuda e cruda
PREGOVORI:
čisti računi, dobri prijateji patti chiari, amici cari
B) čísti (-a -o) m, f, n
prepisati na čisto trascrivere in bella copia
biti s čim na čistem vederci chiaro in qcs.
priti si na čisto venire a capo di
pog. ni pri čisti gli manca qualche rotella
gozd. sečnja do čistega, v, na čisto disboscamento totale - črnobela fotografija stalna zveza
1. (posnetek) ▸ fekete-fehér fénykép, fekete-fehér fotó
Devet fotografov bo poskušalo ujeti kurenta v čim bolj estetsko dovršeno črnobelo fotografijo. ▸ Kilenc fotós igyekszik majd az egesztétikailag lehető legtökéletesebb fekete-fehér fotón megörökíteni a busójárást.
Objavila je črnobelo fotografijo pod tušem, na kateri si z rokama zakriva prsi. ▸ Egy fekete-fehér fotót posztolt magáról a zuhany alatt, amelyen kezével takarja a melleit.
Sopomenke: črno-bela fotografija
2. neštevno, fotografija (dejavnost) ▸ fekete-fehér fényképezés, fekete-fehér fényképészet
Sopomenke: črno-bela fotografija - črnoborzijanec samostalnik
lahko izraža negativen odnos (kdor nezakonito trguje s čim) ▸ feketéző, üzér, zugárus
Črnoborzijanci namreč vedo, da imajo novopečeni ruski bogataši polne žepe dolarjev in evrov, zato je najnižja cena 800 evrov za najslabši sedež tekme ruske reprezentance. ▸ A feketézők tudják, hogy az újgazdag oroszok zsebe tele van dollárral és euróval, ezért 800 euró a legalacsonyabb ár a legrosszabb helyért az orosz válogatott egy meccsére. - čúti2 (-újem) imperf. (bedeti)
1. essere sveglio, desto; vegliare:
spiš ali čuješ? dormi o sei desto?
čuti ob postelji (med boleznijo) vegliare al capezzale del malato
čuti pri mrliču vegliare un morto
2. knjiž. (posvečati skrb)
čuti nad kom, čim avere cura di, occuparsi di qcn., qcs. - čúvati guardar; proteger
čuvati se guardarse (pred de), preservarse (pred de)
čuvati koga pred čim preservar a alg de a/c
čuvajte se ga! ¡tenga cuidado con él!