snéti (snámem) perf.
1. togliere, staccare; sfilare:
sneti ogrlico z vratu sfilare la collana
2. pren. prendere, trovare; ekst. pescare:
kje naj snamem toliko denarja?! e dove trovo tanti soldi?!
kje si pa to novico snel? questa dove l'hai pescata?
3. pog. pescare, arrestare; deportare:
tatu so sneli na ulici hanno pescato il ladro per strada
4. obrt. finire la maglia
FRAZEOLOŠKA/TERMINOLOŠKA RABA:
ne sneti pogleda z dekleta non distogliere lo sguardo dalla fanciulla
sneti besedo z jezika togliere la parola di bocca
sneti komu glavo ammazzare, decapitare qcn.
sneti novico s klina inventare qcs. di sana pianta
pren. tega ne morem sneti s kljuke non posso trovarlo, procurarlo su due piedi
sneti doge (s soda) sdogare
navt. sneti jadrno prečko sferire
sneti kapuco, klobuk scappucciare, scappellare
sneti podkev sferrare
sneti opore spuntellare
sneti s tečajev sgangherare
sneti krinko smascherare
obrt. sneti šive sbastire
sneti uzdo scavezzare
Zadetki iskanja
- so [sóu]
I. prislov
tako, na ta način, s tem; v takem stanju; v redu, dobro; zato, potemtakem, iz tega razloga, zaradi tega, torej, kot posledica tega; tudi
1.
so so tako tako, ne dobro ne slabo
so and so tako ali tako
so as na isti način kot; tako da (posledica)
so ... as toliko ... kolikor
never before so useful as now nikoli poprej tako koristen kot zdaj
so be it! tako bodi! pa dobro! (naj bo!)
so far doslej
so far so good doslej (vse) dobro
so far I haven't heard of him doslej nimam glasu o njem
so far as (in so far as) I am concerned kar se mene tiče
so far as I know kolikor (jaz) vem
so far forth do te stopnje, arhaično doslej
so far from nasprotno od, namesto da
so fashion ameriško na ta način, tako
so help me! (prisega) tako mi bog pomagaj!
so long! pogovorno na svidenje!
so many tako mnogi, toliki
so many men, so many minds kolikor ljudi (glav), toliko mnenj
so much toliko, v tolikšni meri
so much bread toliko kruha
so much for that toliko o tem, s tem je stvar urejena
so much the better (the worse) toliko bolje (slabše)
so tempting an offer tako zapeljiva ponudba
so then torej tako je to; zaradi tega
so to speak tako rekoč
2.
and so on, and so forth in tako dalje
even so celó tako, celó v tem primeru
ever so neskončno
he was ever so pleased preprosto (naravnost) očaran je bil
it was ever so much better as it was before bilo je neprimerno bolje poprej
every so often tu pa tam
if so če je (to) tako, v takem primeru
in so far as... v toliki meri, da...; toliko, da...
in so many words dobesedno, prav s temi besedami
Mr. So-and-so g. X.Y.
not so very bad ne ravno slabo
or so približno (toliko)
10 pounds or so 10 funtov ali kaj takega
quite so takó je, popolnoma točno
why so? zakaj tako? zakaj to?
3.
I hope so upam, da
I told so rekel sem tako (to)
Do you think he will come? -- I think so. Misliš, da bo prišel? -- Mislim, da (bo).
I sent it to you. -- So you did. Poslal sem ti to. -- Da, si (poslal). Res je. Tako je.
Her brother came and so did she. Njen brat je prišel in ona tudi
4.
I avoid him so as not to be obliged to talk to him izogibam se ga, da mi ni treba govoriti z njim
he is not so rich as his brother ni tako bogat kot njegov brat
I am sorry to see you so žal mi je, da vas vidim v takem stanju
it is not so much that he cannot as that he will not ni toliko, da ne more, kot pa, da noče
they climbed like so many monkeys plezali so kot (prave) opice
it is only so much rubbish vse to je nesmisel (neumnost)
is that so? je to tako? je res? tako? res?
you are unhappy, but I am still more so ti si nesrečen, jaz pa še bolj
he was not so sick but he could eat a hearty dinner ni bil toliko bolan, da ne bi mogel pojesti obilne večerje
I found them so many robbers ugotovil (spoznal) sem, da niso nič drugega kot tatovi
that is ever so much better pogovorno to je toliko bolje
he did not so much as look at me še (niti) pogledal me ni
as you make your bed, so you must lie kakor si si postlal, tako boš spal
and so say all of us in tega mnenja smo mi vsi
you don't say so! (saj to) ni mogoče!
all he said was so much slander vse, kar je rekel, ni bilo nič drugega kot samo obrekovanje
I told him everything, so you need not write to him vse sem mu povedal, torej ni treba, da mu pišeš
I do not want it, so there you are ne maram tega, da veš (sedaj veš)
II. veznik
pogovorno zaradi tega, zato; torej, potemtakem; (v pogojnih in dopustnih stavkih) če le
so, that's what it is! takó je torej to!
so that tako da
he annoyed us so that we never asked him again tako nas je dolgočasil, da ga nismo nikoli več povabili
III. medmet
tako! narejeno! opravljeno! - so1
1. tako, so nicht ne tako; so groß usw.: tako velik itd.; so X (= so sagt/meint X) tako (pravi/meni) tudi X
2. so viel toliko; dreimal/zehnmal usw. so viel trikrat/desetkrat itd. več
3. so ein/eine/ein tak/takšen, taka/takšna, tako/takšno
4. kaj, nekaj, so etwas kaj takega; so ähnlich nekaj podobnega
5. (ungefähr) enkrat (so gegen Abend enkrat proti večeru, so gegen fünf Uhr enkrat do petih, malo pred peto); približno (so fünfhundert Besucher približno 500 obiskovalcev, so zwei Wochen približno dva tedna)
6. kolikor mogoče, čim, so ... wie möglich (so schnell/viel/wenig usw. wie möglich kolikor mogoče hitro/veliko/malo, čim hitreje, več, manj) ; so gut wie nichts usw.: takorekoč (nič)
7. so oder so tako ali drugače; tako in tako; so und so tako in tako; so eine Sache taka čudna zadeva
8. (ohnehin) kar tako, brez drugega
9. res (so ganz egal res čisto vseeno); So? Res? - sot, te [so, sɔt] adjectif bedast, neumen; aboten; zmeden; masculin, féminin bedak, tepec; neumnež, -ica; histoire, littéraire (15. stol.) norec (igralec)
il n'est pas si sot qu'il en a l'air ni tako neumen, kot je videti
je ne suis pas assez sot pour croire ce que vous me racontez là nisem toliko neumen, da bi vam verjel, kar pripovedujete
ne riez pas comme un sot, une sotte! ne smejte se tako neumno!
sot comme un panier neumen kot noč
petite sotte (figuré) neumnica, goska
un sot en trois lettres tepec, bedak
triple sot! tepec (na kvadrat)!
il n'y a pas de sot métier (proverbe) vsi poklici so koristni in spoštovanja vredni
qu'il est sot! kako je bedast! - sound3 [sáund]
1. pridevnik (soundly prislov)
zdrav, čil; nepoškodovan, neranjen, cel, dobro ohranjen, brez napake; nepokvarjen (o sadju); (o spanju) miren, trden, globok; krepak, poštén (o udarcih); (o ceni) zmeren, ki ustreza vrednosti blaga; pameten, trezen, pravilen (sodba itd.); osnovan, upravičen, temeljit, tehten (razlog); pravi
pravno veljaven zakonit; dobro premišljen, pameten; (o osebi) zanesljiv, zvest, pošten; (vedenje) pravilno, brez graje
ekonomija soliden, zanesljiv; solventen
safe and sound živ (čil) in zdrav
sound as a bell, as sound as a roach zdrav kot riba
sound advice dober, poraben nasvet
a sound friend zvest prijatelj
sound currency ekonomija zdrava valuta
a sound fruit zdrav (negnil) sadež
sound in life and limb zdrav in čil
sound merchant soliden (nezadolžen) trgovec
a sound mind in a sound body zdrav duh v zdravem telesu
a sound objection utemeljen, tehten ugovor
a sound ship ladja v dobrem stanju
sound timber zdrav, jeder les
the child is sound already otrok že trdno spi
the firm is not quite sound tvrdka ni čisto solventna
is he quite sound in mind? je (on) čisto pri pravi pameti?
to be a sound sleeper imeti trdno spanje
to get a sound whipping biti pošteno našeškan (tepen)
2. prislov
trdno, globoko; zelo
to be sound asleep, to sleep sound trdno, globoko spati
I will sleep the sounder for it bom toliko bolje spal - spáti to sleep, to be asleep, to lie asleep; pogovorno to kip; to lie dormant
spáti oblečen to sleep with one's clothes on
spáti po obedu to have (ali to take) a nap, to have one's forty winks
dobro (slabo) spáti to sleep well (badly, poorly)
spáti doma (zunaj) to sleep in (out)
spáti pod milim nebom, na prostem to sleep in the open air
spáti polnih 12 (ali 24) ur to sleep the clock round
spáti zimsko spanje to hibernate
spáti spanje pravičnega to sleep the sleep of the just
trdno spáti to be fast (ali sound) asleep, to sleep very soundly
spáti nepretrgano do 7. ure zjutraj to sleep right through (ali without a break) until seven in the morning
predolgo spáti (= »zaspati«) to oversleep
spáti kot ubit, kot polh to sleep like a log (ali like a top, like a dormouse)
iti spat to go to bed, to lie down to sleep, (otroški govor) to go to bye-byes; to retire
to mi ne da spáti it keeps me awake at night
nisem mogel spáti I hardly slept a wink
hoditi zgodaj spat to retire early
ne spáti (biti buden, figurativno) to be watchful (ali vigilant), to be on the alert
bom toliko bolje spal zaradi tega I will sleep the sounder for it
zadeva spi (figurativno) the matter (ali affair) has been pigeon-holed
vso noč nisem spal I did not sleep a wink last night
kakor si boš postlal, tako boš spal as you make your bed, so you must lie - spatium -iī, n (indoev. kor. *spē(i)-, *spə- napenjati, raztegovati; prim. skr. sphā́yatē debeli se, postaja tolst, redi se, raste, sphāváyati, sphāráḥ obširen, raztegnjen, velik, širok, sl. speti, spešiti, dospeti, uspeh, let. spêt moči, močen biti, veljati, spêks moč, stvnem. spuot uspeh, pospešitev, spuon izvršiti se, uspe(va)ti, nem. sich sputen podvizati se, pohiteti)
I.
1. prostor, prostranstvo = razsežnost, razsežje, razsežaj, obsežnost, obseg, obsežje podolgem in počez, v dolžino in širino, dolžina, širina, mesto, kraj: Sen. ph., Q. idr., spatium castrorum C., spatia locorum C., spatium, qua flumen intermittit, mons continet C., ad impetum capiendum, equiti utique, modicum erat spatium L., quod spatium non esset agitandi (sc. equos) N., magnum campi spatium Cu., spatium maris L., caeli V., medium caeli spatium H., totum caeli spatium Lucr., spatium dare V., Lucr., Cu. narediti prostor, umakniti se, in spatium resilire breve O. skrčiti se.
2. occ.
a) prostranstvo = obseg, velikost, dolgost, dolžina: spatium victi victor considerat hostis O., viae O., oris et colli O., quod sit homini spatium a vestigio ad verticem Plin., spatium rhombi, parvi lateris Iuv., elephanti Lucan., vasti corporis Sen. tr., plantae Herculis Gell.; od tod in spatium v dolžino, podolgem, podolgič, podolgoma: trahit in spatium (sc. aures) O. podaljša, in spatium fugit O. beži naravnost (naspr. redit in gyrum), tum iacet in spatium sine corpore … vorago Sil.
b) vmesni prostor, presledek, razstop, razdalja, dalj(a), daljava, oddaljenost: spatium inter acies C., longo spatio distare C., hic locus aequo fere spatio ab castris Ariovisti et Caesaris aberat Ci. skoraj enako oddaljen, tanto spatio C. pri tolikšni razdalji, pri tolikšni daljavi, tako daleč, quod tanta machinatio ab tanto spatio instrueretur (po drugih constitueretur) C. v taki daljavi, paribus intermissae spatiis (sc. trabes) C. v enaki razdalji narazen ležeči, mediocri spatio relicto V. po zmernem presledku, ne predaleč, subit iniquo spatio V., spatio propinquitatis (= spatio propinquo) C. zaradi neznatne oddaljenosti = zaradi (velike) bližine, alterum (sc. genus siderum) spatiis immutabilibus ab ortu ad occasum commeans Ci., spatium discrimina fallit O.
3. razdalja, daljava, ki jo mora kdo prehoditi ali preteči, proga, pot določene dolžine, del poti, kos poti: duum milium spatium C., longo itineris spatio C., pari spatio transmissūs C. prav tako daleč prepeljan, illi medio in spatio chorus … occurrit comitum V., spatium conficere ali emetiri pot opraviti, prehoditi, preteči, premagati: magno spatio paucis diebus confecto C., dimidium fere spatium confecerat, cum … N., ingens die uno cursu emetiens spatium L., ut eadem spatia quinque stellae conficiant Ci.; pesn.: nec (sc. lapis) spatium evasit totum V.
4. occ. (= gr. στάδιον) dirkališče, dirkalna (temovalna) steza, tekališče, tir na dirjališču ali tekališču, stadion (štadion), tekmovališče: Sen. ph., Suet. idr., equus spatio qui saepe supremo vicit Olympia Enn. ali spatio extremo … sub ipsam finem adventabant V. na koncu … dirkališča, equique pulsabant pedibus spatium declivis Olympi O., spatia etsi plura supersint V. in ko bi bilo tekališče še daljše, nobiles equos cursus et spatia probant T., abstulerunt me velut de spatio L.; pren.: deflexit iam aliquantulum de spatio curriculoque consuetudo maiorum Ci. iz tira in s poti, spatiis exclusus iniquis V. ker me ovirajo preozke meje mojega načrta; meton. kroženje, obtek, krogotek, obkrožitev, krog, tek, pretek, pot (dirkačev), pesn. tudi v pl.: (sc. equus) ad … maxuma campi sudabit spatia V., quadrigae addunt in spatia V. končujejo obtek za obtekom (krog za krogom), corripiunt spatia V. pospešijo tek, zdirjajo po tekališču, adversi(s) spatiis V., septem spatiis circo meruere coronam O.; metaf. sploh tek, pot: ille (sc. turbo) actus habenā curvatis fertur spatiis V. v krogoteku, v krogih, immensum spatiis confecimus aequor V. pretekli smo plan (pot, površino) neizmernih razsežnosti, ruunt tritumque relinquunt quadriiugi spatium O., spatium defensionis Ci., ex medio gloriae spatio Cu. iz srede slovitega prizorišča, spatium iuventae transire, aevi spatium finire, vitae spatium decurrere O., decurso aetatis spatio Pl., quasi decurso spatio Ci., iam excurso spatio Ter., spatiis obstantia claustra H., currenti spatium praemonstra Lucr., mea quem spatiis propioribus aetas insequitur V. ki mi je po starosti bližji, mors est velocis spatii meta novissima Sen. tr.
5. sprehajališče: Academiae non sine causa nobilitata spatia Ci., ad illa spatia nostra sedesque pergimus Ci., spatia communia, silvestria Ci., locus planis porrectus spatiis H., in interius spatium … Cecropidas ducit O., innumeris spatia interstincta columnis Stat.; pren.: oratorem ex Academiae spatiis exstitisse Ci.; meton. sprehod, sprehajanje: a quibus si uno basilicae (po baziliki) spatio honestamur Ci., duobus spatiis tribusve factis Ci. po dveh ali treh sprehodih, ut in extremis spatiis subsultim decurreret Suet. —
II. metaf.
1. čas, doba, obdobje, vek, razdobje: annuum, dierum triginta, praeteriti temporis Ci., tam longo spatio Ci., hoc interim spatio Ci. v tem vmesnem času (obdobju, medčasju), in brevi spatio Ter., Lucr., brevi spatio S., L., H., parvo spatio Pr., tantam eorum multitudinem nostri interfecerunt, quantum fuit diei spatium C. naši so jih pobili toliko, kolikor je trajala dolžina dneva (= kolikor jih je dolžina dneva dopuščala pobiti), (sc. Galli) spatia omnis temporis non numero dierum, sed noctium finiunt C., totidem dierum spatio retardari N., post sexagesimum vitae spatium Plin. po šestdesetem letu, mari iussis non amplius quam horarum spatium dedit Suet.; occ. dolgost, dolžina časa, dolga doba, dolgotrajnost, (dolgo) trajanje, vek: arbor spatio durata O., prius quam dolor spatio evanescere possit O., spatio pugnae defatigati C., regem spatium initiorum Cereris tenuit L., spatia annorum lenibunt vulnera nostra Pr. dolgost let.
2. čas za kaj, določeni čas, prilika, priložnost, rok: Pl., Pac. fr., Plin., Val. Fl. idr., nisi tempus et spatium datum sit Ci. čas in priložnost, neque ut celari posset, tempus spatium ullum dabat Ter. čas ni dajal priložnosti, čas ni dopuščal priložnosti, alicui tridui spatium dare C. tri dni časa, irae spatium dare L., Sen. ph. pustiti jezo, da se izkadi (razkadi, poleže, pomiri), irae spatium et consilio tempus dare L., daret malorum paenitentia, daret bonorum consensui spatium T. naj da časa hudobnim za kesanje (da se pokesajo), dobrim za združitev (da se združijo), spatium animo dare Cu. dati si čas za preudarjanje (preudarek, premislek, razmislek), dare pugnae spatium Cu. prekiniti boj, prenehati boj (se bojevati), spatium deliberandi N. čas za premislek, ut spatium pila in hostes coniciendi non daretur C., spatium Vitellianis datum refugiendi T., si mihi spatium ad scribendum darent Ci., vix explicandi ordines spatium Etruscis fuit L., spatium habere ad dicendum Ci., nullum sibi ad cognoscendum spatium relinquunt C.; spatium sumere vzeti (jemati) si čas: spatio sumpto, spatio ad colloquendum sumpto L., spatium sumamus ad cogitandum Ci.; sex dies ad eam rem conficiendam spatii postulant C., tempus inane peto, requiem spatiumque furori V., spatium pro munere posco O.
3. (metr. ali ret.) mera (po času), trajanje, dolžina: trochaeus, qui est eodem spatio quo choreus Ci., quae (sc. vitia) fiunt spatio Q.
4. meton. merska (merilna) vrv(ica): altitudo nullis inquirentium spatiis penetrabilis T. nedosegljiva merilnim vrvicam = ki je merilne vrvice ne morejo izmeriti. - speaking [spí:kiŋ]
1. samostalnik
govorjenje, govor, govorništvo
množina (redko) izreki (pomembnih osebnosti)
2. pridevnik
ki govori, govoreč; zgovoren, izrazit, osupljiv
speaking! (pri telefonu) pri aparatu!, govorim!
a speaking acquaintance bežno (negloboko) poznanstvo
the English speaking countries angleško govoreče dežele
frankly speaking odkrito povedano
legally speaking (gledano) s pravnega vidika
a speaking voice dober govorni glas
speaking likeness izredna (izrazita, osupljiva) podobnost, živ portret
public speaking govorniška umetnost
I am not on speaking term with him ne poznam ga toliko, da bi govoril z njim, figurativno z njim ne govorim, z njim sem skregan - spondeō -ēre, spopondī, spōnsum (sor. z gr. σπένδω prinašam pitno daritev, v med. sklepam pogodbo (s slovesno pitno daritvijo), σπονδή pitna daritev)
1. (kot držpr. in jur. t.t.) po vsem pravem in slovesno obljubiti (obljubljati), obečati (obečavati), obetati, zavezati (zavezovati) se, obvezati (obvezovati) se, zaobljubiti (se), priseči (prisegati), zapriseči (zaprisegati); abs.: qui stulte spondet Ca. fr., quis spopondisse me dicit? Ci., spoponderunt consules, legati, quaestores, tribuni militum nominaque omnium, qui spoponderunt, exstant L.; z acc.: si quis, quod spopondit … non facit, … condemnatur Ci., illis spondere pacem L., fenoris tui, quod stipulanti spoponderam tibi, reliquam particulam percipe Col., qui spondet mille nummûm? P. Africanus ap. Gell.; v pass.: spondebatur aut pecunia aut filia nuptiarum causā (gl. spodaj pod 2. b)) Varr., pecunia sponsa Varr.; z ACI: si spopondissemus urbem hanc relicturum populum Romanum L., ego mea fide spondeo futurum, ut … Plin. iun. Od tod subst. pt. pf. spōnsum -ī, n = spōnsiō
a) obljuba: sponsum negare H. krivoprisežno prelomiti.
b) pogodba, zaveza, zaveznost: Varr., ex sponso egit Ci. po pogodbi.
2. occ.
a) (pred sodnikom) zagotoviti (zagotavljati), (za)jamčiti (zajamčevati), porokovati, biti porok: se quisque paratum ad spondendum Icilio ostendere L., ita vindicatur Virginia spondentibus propinquis L.; v sup.: hic sponsum vocat H. me hoče za poroka, zahteva moje poroštvo, fraudator homines cum advocat sponsum improbos Ph., sponsum descendam, quia promisi Sen. ph.; s pro: quod pro Cornificio spopondisse dicit Ci. ep., ut ego doceo gratiosum esse in sua tribu Plancium, quod … pro multis spoponderit Ci., spondere levi (takemu, ki nima kredita) pro paupere H., pro iudicato (za obsojenca) Sen. ph.; z acc. (= za koga): sustine carnifex! adsum, quem spopondit Hyg.
b) hčer obljubiti (obljubljati, obetati) za ženo, zaročiti (zaročati): tuam sororem filio posco meo. Spondeo Pl., spondesne, miles, mihi hanc uxorem? Pl., sponden' (gl. opombo spodaj) tuam gnatam filio uxorem meo? Poeta ap. Varr., itidem spondebat Sulpicius ap. Gell.; v pass.: scis (sc. Pamphilam) sponsam mihi? Ter. Od tod subst. pt. pf. α) spōnsus -ī, m zaročenec, ženin: Tit. ap. Non., Ci. idr., cognito … paludamento sponsi L., quae tibi virginum sponso necato barbara serviet? H., impiae sponsos potuere duro perdere ferro! H.; pesn.: sponsi Penelopae H. snubci, snubači. β) spōnsa -ae, f zaročenka, nevesta: Kom., Iuv. idr., flebili sponsae iuvenemve raptum plorat et vires H., sponsus et sponsa Isid., sponsus sponsaque Icti.; preg.: suam cuique sponsam, mihi meam Atilius in Ci. ep. (Ad Atticum) = vsakemu po njegovem okusu.
c) vedežujoč (prerokujoč) obljubiti (obljubljati), obetati: illius et dites monitis spondentibus Indi Val. Fl., sponde adfore reges Val. Fl., de infante Scribonius mathematicus praeclara spopondit Suet.; o zvezdah: te fera nec quicquam placidum spondentia Martis sidera presserunt O.
3. metaf. sploh zatrdno obljubiti (obljubljati), obetati, zagotoviti (zagotavljati), (za)jamčiti, porokovati, porok biti: pater et filius ut tibi sponderent Ci. ep., non, si mihi Iuppiter auctor spondeat, hoc sperem V.; z acc.: iis honores et praemia spondere Ci., fortissimis legionibus pecunias, agros spopondistis Ci., nec solam spondere fidem (molčanja, molka) O., officium (uslužnost) commisso spondet amori O., impunitatem vitiis suis spondere Lact.; z acc. z de: quod ego non modo de me tibi spondere possum, sed de te etiam mihi Ci. ep., tantum sibi vel de viribus suis vel de fortuna spondentes Iust. toliko zatrdno si obetajoč, toliko zatrdno se nadejajoč, multa sibi de lenitudine Romana spondebant Amm.; z ACI: Pansa aut morte aut victoria se satisfacturum rei publicae spopondit Ci., eorum commoda curae nobis fore spondemus Ci., spondebantque animis … id quod instaret (sc. bellum) P. Cornelium finiturum L., spopondit Lacedaemonios eo nolle classe confligere, quod … N., at ego fide meā spondeo futurum ut omnia … invenias Plin. iun. slovesno ti dajem besedo; s samim inf.: oboedire praeceptis promptissime spoponderunt Amm.; occ. (o neživih subj.) zatrdno obljubiti (obljubljati), obetati, zagotavljati, dati se (biti moč, moči se, smeti se) pričakovati kaj od česa: (sc. epistulae tuae) iam non promittunt de te, sed spondent Sen. ph., quod prope diem futurum spondet et virtus et fortuna vestra L., quod (sc. ingenium) magnum spondebat virum Iust.
Opomba: Spondēn' = spondēsne: Pl.; pf. tudi spepondī: Valerius Antias ap. Gell. (po Gell. tudi pri Ci. in C.), spondisti, sponderit: It., sponderis: Vulg., sponsis = spoponderis: Formula vetus ap. Fest. - sramôta shame; infamy, ignominy, ignobleness, ignobility; shamefulness; disgrace; reproach
velika sramôta burning shame
on je sramôta za... he is a reproach to...
to je sramôta za mesto this is a reproach to the town
biti komu v sramôto to be a disgrace to someone
delati sramôto komu to shame someone, to bring reproach upon someone
sramôta! for shame!
kakšna sramôta! what a shame!
on je v sramôto svoji družini he is a disgrace to his family
nakopati sramôto komu (sebi) to bring shame on someone (on oneself)
toliko večja sramôta zanj! more shame to him! - star viejo ; (že v letih) anciano, de edad avanzada ; (stvar) vetusto ; (antičen) antiguo ; (nesvež) rancio
stoletja star de muchos siglos, secular
po starem običaju a la (usanza) antigua
Stari svet el Viejo Mundo
v starih časih en tiempos pasados, fam en tiempos del rey que rabió, en tiempos de Maricastaña
stari Slovani los antiguos eslavos
star lisjak (fig) perro m viejo
stari testament el Antiguo Testamento
staro in mlado jóvenes y viejos
stara šara (krama) trastos m pl viejos
moj stari! A ¡mi viejo!
5 let star otrok un niño de 5 años
koliko ste stari? ¿cuántos años (ali qué edad) tiene usted?
ni še 20 let star no llega a los veinte (años)
umrl je 80 let star murió a la edad de ochenta años
za kako starega me imate (cenite)? ¿qué edad me echa usted?
toliko je star kot jaz tiene la misma edad que yo
on je dvakrat toliko star kot jaz me dobla la edad
kupiti kaj (že) staro (rabljeno) comprar a/c de segunda mano
vse ostane pri starem todo sigue como antes
star postati hacerse (ali volverse) viejo
zelo stara je postala (zelo se je postarala) ella ha envejecido mucho
videti je manj star, kot je (v resnici) aparenta menos edad de la que tiene - stár old; aged; advanced in years; (starodaven) ancient; (postaran) elderly; (staromoden) old-fashioned, (zastarel) antiquated, rusty; (beseda) archaic, obsolescent, obsolete; (obrabljen) used, worn, (ponošen) wornout, threadbare; (fraza) hackneyed, trite, timeworn; exploded; (že rabljen) secondhand (pohištvo furniture); (kruh, pivo, novica, šala) stale
stári vek ancient times, antiquity
stár dovtip, vic old joke
stáro železo scrap iron, scrap
stár grešnik inveterate sinner
stár (izkušen) mornar (figurativno) old salt
stár (odslužen) vojak veteran
stári Rimljani the ancient Romans pl
stára obleka worn-out (ali cast-off) clothes pl
na stára leta in one's old age
v stárih časih in ancient (ali in former) times
stári oče, stára mati grandfather, grandmother
stáro in mlado young and old
stára šara junk, lumber
stár kot zemlja as old as the hills
srednje stár middle-aged
stár kot Matuzalem as old as Methuselah
po stárem (načinu) in the old way
dobri stári časi the good old times pl
stára devica an old maid
diplomat stáre šole a diplomat of the old school
zgodba stára kot svet a story as old as the hills
stári jeziki ancient languages pl, classics pl (s konstr. v sg)
stára zgodovina ancient history
stára številka (časopisa) back number
iz stárih časov from days of yore
stára navada železna srajca habit is second nature
koliko ste stári? how old are you?, what age are you?, what is your age?
on je 15 let stár he is fifteen (years of age)
toliko je stár kot jaz he is my age, pogovorno he's the same age as me
stár sem več kot 30 let I am over thirty
on še ni (je blizu) 40 let stár he is on the right (ali on the sunny) side of forty
je že preko 40 let (star) he is on the wrong (ali on the shady) side of forty
ona še ni 20 let stára she is not yet out of her teens
to te dela stárega that makes you look old, pogovorno it puts years on you
on je kaki dve leti starejši od mene he is some two years my senior
on je (že) čez 70 let (star) he is seventy odd
ne bo delal stárih kosti he won't make old bones
stár postajati to grow old
vse gre po stárem everything's going on in the same old way
vse ostane pri stárem everything stays as it was (ali as before)
(zdravstveno) še nisem »stari« I am not my old self yet
kje so dobri stári časi? where are the good old days? - stàr âgé, vieux (vieil) ; (že v letih) d'un âge avancé, d'un grand âge, chargé d'ans ; (prejšnji) ancien ; (starinski) antique ; (obrabljen) usé ; (kruh) rassis
silno star extrêmement vieux, familiarno vieux comme les rues, les maisons, les pierres, le monde, Mathusalem, Hérode
star in mlado jeunes et vieux, tout Le monde
stari oče grand-père moški spol
stara mati grand-mère ženski spol
stari starši grands-parents moški spol množine
stari Grki (Slovani) les anciens Grecs (Slaves)
stari jeziki langues anciennes
star lisjak (figurativno) un vieux renard (ali routier)
stari in novi svet l'ancien et le nouveau monde
stari testament l'Ancien Testament
moj stari! mon vieux!, mon pote!, vieille branche!
koliko ste stari? quel âge avez-vous?, quel est votre âge?
za kako starega me imate? quel âge me donnezvous?
star sem nad 60 let j'ai plus de soixante ans, j'ai soixante ans passés, j'ai dépassé la soixantaine
toliko je star kot jaz il est du même âge que moi, il est aussi âgé que moi
stara je 20 let elle a vingt ans, elle est âgée de vingt ans
5 let star otrok un enfant de cinq ans
on je dvakrat toliko star kot ona il est deux fois plus âgé qu'elle, il a le double de son âge à elle
star postajati se faire vieux, avancer en âge
dosti star za ženitev en âge de se marier, nubile, mariable, (dekle familiarno) bonne à marier
nadaljevati po starem continuer comme par le passé (ali dans la même voie), suivre ses vieilles habitudes
vse ostane pri starem tout reste comme par le passé, il n'y a rien de changé
stara šara antiquaille ženski spol
vreči kaj v staro šaro mettre quelque chose au rancart (ali au rebut)
zelo stara je postala (zelo se je postarala) elle est devenue très vieille, elle a vécu très longtemps - Stirn, die, (-, -en) čelo (tudi Anatomie, Baukunst, Architektur); Baukunst, Architektur bei Bögen: lice; die Stirn runzeln namrščiti se, namrščiti čelo; die Stirn bieten postaviti se po robu (čemu/komu); die Stirn haben etwas zu tun biti tako/toliko predrzen, da ..., upati si; an der Stirn ablesen z obraza prebrati; sich an die Stirn fassen prijeti se za glavo; an/auf der Stirn geschrieben na obrazu zapisano; hinter seiner/ihrer Stirn figurativ v njegovi/njeni glavi; mit eiserner Stirn etwas behaupten: neomajno predrzno (trditi); vor die Stirn stoßen jemanden užaliti (koga)
- stokrat [ó] hundertmal
stokrat toliko das Hundertfache
že stokrat sem ti rekel …: zum hundertsten Mal … - strúp (-a) m veleno, tossico; biol. tossina; pren. veleno, dente:
voj. bojni strupi gas tossici
kačji, rastlinski strupi veleni di serpente, veleni vegetali
podganji strup ratticida
kobrin strup il veleno del cobra
pren. strup zavisti il dente, il veleno dell'invidia
zrak v mestih je zasičen s strupi l'aria delle città è satura di veleni
spremeniti se v strup andare in veleno, trasformarsi in veleno
pren. njegove besede so polne strupa le sue parole schizzano veleno
pren. ne jemlji toliko strupov non prendere tante medicine
biol. bakterijski strupi tossine batteriche
farm. srčni, želodčni, živčni strupi tossine cardiache, gastriche, neurotrope - stupide [stüpid] adjectif bedast, neumen, omejen, neinteligenten; odrevenel
réponse féminin stupide bedast odgovor
je ne suis pas assez stupide pour croire de telles balivernes nisem toliko neumen, da bi verjel take bedastoče
objection féminin stupide absurden ugovor - sūbula -ae, f (iz *sū-dhlā: suere = „šivalno orodje“; prim. češ. šidlo = sl. šilo)
1. šilo: Pall., Vulg., pudet in aciem descendere pro dis hominibusque susceptam subula armatum Sen. ph., das gladiatores, sutorum regule, Cerdo, quodque tibi tribuit subula, sica rapit Mart., prorsum enim non eo infiti[ti]as nec radio nec subula nec lima nec torno nec id genus ferramenti[s] uti nosse Ap.; preg.: subulā leonem exicipis? Sen. ph. = tako slabo se oborožuješ zoper toliko nevarnost?
2. šilasto zidarsko kladivo: zemljemerski pisci. - suit1 [sju:t] samostalnik
garnitura, serija, stvari, ki spadajo skupaj
pravno tožba, obtožnica, sodni proces, pravda; prošnja; snubljenje, dvorjenje; (moška) obleka (zlasti vsa iz istega blaga), ženski kostim; (karte) barva, serija kart iste barve
in suit with sporazumno z
out of suit ne v sporazumu z
at his suit na njegovo prošnjo
suit of armour celoten oklep
a suit (of clothes) obleka
suit at law, law-suit sodni proces, pravda
suit of spades serija pikovih kart
dress suit večerna obleka
civil suit civilna pravda
morning suit žaket
a two-piece suit dvodelni ženski kostim
to bring a suit vložiti tožbo
to cut one's suit according to one's cloth figurativno stegniti se toliko, kolikor dopušča odeja, živeti svojim dohodkom primerno
to follow suit (karte) odgovoriti na barvo
to make suit to the king napraviti prošnjo na kralja
to press (to push) one's suit nujno prositi - sum1, esse, fuī, futūrus (glag. tvori svoje obl. iz dveh osnov: 1. iz pr. osnove *H1es-; ind. pr. (iz podedovane osnove *H1es-/H1s-) su-m [iz *som = *esom], osk. súm = skr. ás-mi = gr. εἰ-μί [iz *ἐσ-μί] = sl. sem = lit. esmì, esù = got. im; es [iz *es-si < *H1esi] = skr. ási = gr. εἶ [iz *ἔ[σ]-σι] = sl. si; es-t [iz *H1es-ti], osk. est, ist, umbr. est = skr. ás-ti = gr. ἐσ-τί = sl. je = lit. esti = got. in nem. ist; su-mus [iz *s-mos, *sə-mos] = skr. s-máḥ = gr. ἐσ-μέν = sl. smo; es-tis = skr. sthá = gr. ἐσ-τέ = sl. ste; sunt [iz *s-enti], osk. in umbr. sent = skr. sánti = gr. εἰσί [iz *σ-εντί, ἑντί], dor. ἔντι = sl. so = stvnem. sint = got. in nem. sind; cj. pr. [oz. opt.]: si-m, sī-s, si-t itd., stlat. siem, siēs, siet, umbr. sins = lat. sint = gr. εἴη-ν [iz *ἐσ-ίην] = got. sijau; inf. pr.: es-se, osk. ezum, umbr. ezom = gr. εἶναι [iz *ἔσ-ναι]; imp.: es, es-te, es-tō [osk. estud], es-tōte, su-ntō = gr. ἵσ-ϑι, ἔσ-τω, ἔσ-των ali ἔσ-τωσαν; pt. pr. sprva *sēns, sentis [prim. ab-sēns, prae-sēns], pozneje so analogno po gr. ὤν, ὄντος [epsko ἐών iz *ἐσ-ών] tvorili obl. ēns, entis; star. incoh. escit = erit, escunt = erunt. Med dvema vokaloma se s spreminja v r (rotacizem): v ind. impf. er-am [nam. *es-am], er-ās, er-at itd. = gr. ἦν [iz *ἔ[σ]ην ali epsko ἦα [iz *ἦσα]; v fut. erō [nam. *esō], eri-s, eri-t itd. = gr. ἔσ-ο-μαι, ἔσῃ [ἔσει], ἔσται; prim. še epsko cj. pr. ἔω [iz *ἔσω]. 2. vse druge obl. tega glag. se tvorijo iz izposojene osnove *fu- [gl. fuō]: ind. pf. fuī [stlat. fūvī, fūī], cj. pf. fuerim, inf. pf. fuisse; ind. plpf. fueram, cj. plpf. fuissem; cj. impf. forem [iz *fu-sem], forēs, foret itd.; fut. II. fuerō; pt. fut. futūrus -a -um; inf. fut. futūrum -am -um esse, futūrōs -ās -a esse ali kratko fore [iz *fu-se, fu-re])
I. kot samostojen glag. (verbum substantivum)
1. biti, tu biti, bivati, imeti svojo bit (svoje bitje), biti na voljo (na razpolago), živeti, biti živ, obstajati, trajati, (z)goditi se, vršiti se, primeriti (primerjati) se, potekati ipd.: me fuisse quam esse mavelim Pl., Pompeius vir omnium, qui sunt, fuerunt, erunt, princeps Ci., homini omnium, qui sunt, qui fuerunt, qui futuri sunt, nequissimo Ci. ep., Homerus, qui multis ante saeculis fuit Ci., nec enim dum ero, angar ullā re Ci. ep., esse pro teste Ci., O. biti za pričo, veljati za pričo, rege sub hoc Pomona fuit O. je živela, est genitor Peleus O., sive erimus seu nos fata fuisse volunt Tib.; nullus sum, es, est, nulli sunt Kom., Ci. ni me, ni te, ni ga, ni jih, propadel sem (si, je), propadli so, po meni (tebi, njem, njih) je (prim. gr. ὄλωλα), alteri nulli sunt Ci. drugih ni = drugi so pomrli, me nusquam aut nullum fore Ci.; tako tudi: ergo nunc Dama sodalis nusquam est? H. torej … Dama (Dame) zdaj ni (nikjer) več = torej je … Dama umrl? S stvarnim in abstr. subj.: quid est tibi? Ter., esse ea dico, quae cerni tangive possunt Ci., dum hiems est Ci., solis defectio fuit Romulo regnante Ci., dum fortuna fuit V., est locus V., est nemus, via O., non galeae, non ensis erant O. ni bilo ne čelad ne meča, silentium erat L., neque enim est periculum Ci., periculum erat N., effecit, ut esset pecunia N. da je bil denar na voljo, apparuit, nisi ille fuisset, Spartam futuram non fuisse N. da bi bila Sparta izgubljena. V logičnem pf.: fuimus Troes, fuit Ilium V. bili smo … , bil je … (zdaj pa nas … , zdaj pa ga ni več), sed fortuna fuit V., fuit, cum hoc dici poterat L. bil je čas (pa ga zdaj ni več) = minil je čas.
2. occ.
a) (s subjektnim relativnim stavkom) sunt qui so ljudje, ki = nekateri, marsikateri, marsikdo, est qui, est quod je tu pa tam kateri, ki, je tu pa tam kaj, kar = ta in oni, to pa ono, marsikdo, marsikaj, redko (o stvareh) sunt quae = nekatere (marsikatere) reči, marsikaj; α) z ind., ki poudarja dejstvo (dejansko kakovost): sunt qui volunt te conventam Pl., sunt qui scripserunt Varr., sunt qui piscibus … vivere existimantur C. so nekateri, o katerih se misli, da … = o nekaterih se misli, da … , sunt quibus in satira videor nimis acer H., sunt quos genus hoc minime iuvat H., est qui nec … pocula Massici nec partem solido demere de die spernit H., sunt tamen, quae praeterii Ci. ep.; pesn.: est quibus Eleae concurrit palma quadrigae Pr. Subj. nekoliko bolj določen: sunt enim quidam qui molestas amicitias faciunt Ci., sunt autem bestiae quaedam, in quibus inest aliquid simile virtutis Ci., fuere tamen … complures, qui ad Catilinam initio profecti sunt S., permulta sunt, quae dici possunt Ci. β) pogosteje s cj., ki zaznamuje le namišljeno posledico ali kakovost sunt (sc. tales) qui (= ut ii), est (sc. talis ali is) qui (= ut is), redkeje (o stvareh) sunt quae, est quod: sunt qui discessum animi a corpore putent esse mortem Ci., est quod differet inter iustitiam et verecundiam Ci., fuere ea tempestate, qui dicerent S., sunt qui crustis et pomis viduas venentur avaras H., fuit et qui suaderet appelationem mensis Augusti in Septembrem transferendam Suet. Subj. nekoliko določnejši: sunt autem quidam e nostris, qui haec subtilius velint tradere Ci., erat porro nemo, in quem ea suspicio conveniret Ci., sunt non nullae disciplinae, quae officium omne pervertant Ci., tria sunt, quae sint efficienda dicendo Ci., sunt delicta tamen, quibus ignovisse velimus H., sunt verba et voces, quibus hunc lenire dolorem possis H. Včasih stojita ind. in cj. v isti periodi oz. pismu: quamquam non nulli sunt in hoc ordine, qui aut ea, quae imminent, non videant aut ea, quae vident, dissimulent. Qui spem Catilinae mollibus sententiis alluerunt coniurationemque nascentem non credendo corroboraverunt Ci. (Orat. in Catilinam 1, 30), vestīs Gaetulo murice tinctas sunt qui non habeant, est qui non curat habere H. (Epist. 2, 2, 181—182; prim. tudi H., Epist. 2, 2, 128—135). Za zanikanim esse stoji v zanikanem stavku nav. quin (nam. qui non): est fere nemo, quin acutius vitia in altero quam recta videat Ci., toda: nemo erit, qui nesciat Ci. — Podobni izrazi so: est ubi α) (krajevno) je kraj, kjer: est ubi plus tepeant hiemes … ? H. β) (časovno) je (tak) primer, da = primeri se, da … = nekaterikrat, včasih: erit ubi te ulciscar, sei (= si) vivo Pl., est ubi id isto modo valeat Ci., interdum vulgus rectum videt, est ubi peccat H.; est cum = (časovno) est ubi: est cum non est satius Corn.; est unde: est unde haec fiant Ter.; est quod je razlog (povod, vzrok), da … , non ali nihil est quod, non ali nihil est cur ni razloga (povoda, vzroka), da … : nam est quod invisam domum Pl., est quod me transire ad forum iam oportet Ter., est quod referam ad consilium L. imam vzrok, da … , etsi magis est quod gratuler tibi quam quod te rogem Ci. ep., nihil est illic quod moremur diutius Ter., nihil est quod extimescas Ci. ep. ali quod timeas non est O. nimaš se česa bati, non est quod multa loquamur H., quare non est cur eorum qui se studio eloquentiae dediderunt spes infringatur Ci., superiori epistulae quod respondeam nihil est Ci. ep.; redkeje v enakem pomenu est ut: ille erat ut odisset Ci. je imel vzrok sovražiti (da sovraži, za sovraštvo), magis est ut ipse moleste ferat erasse se Ci.
b) (s subjektnim inf.) svobodno je, dovoljeno je, mogoče je, more se, da se, sme se: Ca., Ter., Val. Max., Dig. idr., est gaudia prodentem vultum celare H., unde laboris plus haurire mali est H., neque est te fallere quicquam V., quae contingere non est corpore, sint animo cuncta videnda meo O., nec non et Tityon, Terrae omniparentis alumnum, cernere erat V., ut coniectare erat intentione vultūs T., verbo obiecta verbo negare [satis] sit L., nec sit mihi credere tantum! V. o da bi ne smel verjeti v kaj tako groznega!, ne tibi si[n]t duros montes et frigida saxa, Galle, neque expertos semper adire lacus Pr., nec tibi sit duros acuisse in proelia dentes Tib., fuerit mihi eguisse aliquando pretium tuae amicitiae S.
c) (subj. je zahtevni stavek) est ut je, da … , primeri (zgodi) se, da … , nanese, da … : „est“ inquit „ut dicis, Antoni, ut plerique philosophi nulla tradant praecepta dicendi … “ Ci., quando denique fuit ut quod licet non liceret? Ci., est ut viro vir latius ordinet arbusta sulcis H., non est igitur, ut mirandum sit Ci. ni torej, da bi se človek čudil, ni se torej treba čuditi, neque est, ut putemus Plin. ni, da bi verjeli, ne smemo verjeti. Za zanikanim esse stoji v zanikanem stavku tudi quin: numquam est enim, quin aliquid memoriae tradere velimus Corn. Poseb. pogosto je opisovanje inf. fut. act. in inf. fut. pass. s fore ut ali futurum esse ut (gl. tudi fuō): clamabant fore, ut ipsi se di immortales ulciscerentur Ci. To opisovanje je običajno nam. (redkega) inf. fut. pass.: futurum esse paucis annis, uti omnes ex Galliae finibus pellerentur C., exaudita vox est a luco Vestae … futurum esse, nisi provisum esset, ut Roma caperetur L.; opisovanje je nujno pri glag. brez sup.: spero fore ut perspiciam Ci. ep., spero fore studiis non solum amicorum sed etiam alienorum ut vi resistamus Ci. ep.
3. (s krajevnimi določili) kje bi(va)ti, nahajati se, muditi se: esse in castris Ci., N., in hortis, in publico, Romae Ci., Athenis Ci. ep., nonne mavis tuae domi esse? Ci. ep., esse in foro, in vinclis N., ante oculos esse O., non est Bacchus in illis O. Bakha ni med njimi, si foret in terris H. = ko bi še živel; esse in aliquo loco včasih = kje biti (stati) zapisano: est in lege Ci., quid enim fuit in illis (sc. litteris) praeter querelam temporum? Ci. ep., quamquam est in (sc. Catonis) Originibus (z ACI) Ci., erat (fuit) in fatis O. v knjigi usode stoji zapisano, v knjigi usode je določeno. Z adv. loci: nisi prius a vobis impetraro … ut hic sitis hodie Ci., hostes prope sunt L., procul este V., O. ali este procul Mart. oddaljite se, caput est (leži) a corpore longe O. Z abstr. subj.: in Miltiade erat cum summa humanitas, tum mira communitas N., quantum in te fuit L. kolikor je bilo na tebi = kolikor je bilo odvisno od tebe = kolikor je bilo v tvoji moči; tako tudi: quod in familia nostra fuit, praestitit S. Pomni še rekla:
a) esse in aliquo O. biti (tičati) v kom, v podobi koga, spremenjen biti v koga
b) esse ad ali apud aliquem biti, muditi se pri kom = biti, muditi se na domu ali v hiši koga, priti na obisk h komu, obisk(ov)ati koga: tum ad me fuerunt (po novejših izdajah ferunt) Varr. ap. Non., fuisti igitur apud Laecam illa nocte Ci., fuit (sc. Curio) ad me sane diu Ci. ep., quorum sint legati apud se C., sub uno tecto esse atque ad eosdem penates L., apud me sis volo Ter. da si pri meni na kosilu; nam. krajevnega določila (z ad ali apud) tudi esse cum aliquo biti s kom = α) biti v hiši ali sobi koga: me te oblectes, mecum tota sis Ter., quam vellem Menedemum invitatum, ut nobiscum esset Ter. da bi bil pri meni na kosilu, essetne quis intus cum Caesare Suet.; dvoumno: tu vero, inquam, ducas licet, si sequetur; erit enim mecum (a) z menoj in b) na moji strani), si tecum erit Ci. β) skupaj biti, družiti se s kom, občevati s kom: erat cum eo quidam ex Arcadia hospes N., eram cum Stoico Diodoto Ci., complectar eius familiarissimos, qui … multumque mecum sunt Ci. ep., erat nemo qui cum essem libentius quam tecum et pauci quibuscum essem aeque libenter Ci. ep., secum esse Ci. zase biti (živeti). γ) biti (živeti) skupaj s kom, stanovati pri kom, oženjen biti s kom, omožena biti s kom: Pl., O. idr., cum hac si qui adulescens forte fuerit Ci., cuius soror est cum P. Quinctio Ci.
c) esse ab aliquo biti čigav, biti na strani koga, biti pristaš koga, držati s kom (prim. stare ab aliquo): esne tu annon es ab illo milite Macedonio? Pl., ab Andriast ancilla haec Ter., erat enim ab isto Aristotele Ci., erant (sc. epistulae) abs te Ci. ep., vide, ne hoc … totum sit a me Ci. da … ne govori zame; podoben pomen ima besedna zveza esse pro aliquo biti za koga, biti (hoditi) komu v dobro ali v hvalo, biti (priti) komu prav, biti komu v prid ali v uspeh: iudicia … partim nihil contra Habitum valere, partim etiam pro hoc esse Ci.
d) esse in aliquem locum iti kam in biti tam, oditi kam in biti tam: Pl., fui hodie in funus Petr. šel sem danes na pogreb = danes sem bil na pogrebu, quo die in Tusculanum (po novejših izdajah in Tusculano) essem futurus Ci. ep., ex eo tempore res esse in vadimonium coepit Ci., in vulgus gratus ali in vulgus ignotus Ci. ep. (pri) ljudstvu. Metaf. (v kakem stanju) biti, nahajati se, živeti: esse in noxa Ter., in mora Ter. zamudo povzročati, hominem video … non modo in aere alieno nullo, sed in suis nummis multis esse et semper fuisse Ci. da ni le brez dolga, temveč da je in da je bil vedno zelo petičen, alicui in amore atque deliciis esse Ci. ljub in drag biti komu, esse in officio Ci., in magna spe Ci. ep. v dobri (trdni) nadi biti, trdno upati, (za)trdno se nadejati, summo in honore Ci. zelo spoštovan (veljaven, uveljavljen) biti, in laudibus Ci. ali in summa laude M. (zelo) sloveti, in magno nomine et gloria Ci. imeniten in slovit biti, in magna gloria magnisque opibus L. zelo slovit in premožen (imovit) biti, in honore, in pretio H., in summa infamia, in probris, in vitio, in iniustitia, in tanta maestitia, in servitute Ci., in invidia S., O. osovražen biti, mrzek biti, vzbujati ne(je)voljo, in periculo N., in ingenti periculo L., in ambiquo, in dubio O. biti v dvomih, dvomiti, in incerto S., T., Auct. b. Alx. biti negotov, in crimine O. veljati za krivega, imeti se za krivega, in pace L., in laxa … toga Tib.; poseb.: si quid eo fuerit Pl. (evfem.) ko bi se mu kaj pripetilo, quidnam se (abl.) futurum esse L. kaj neki da bo z njim; pomni frazo: in eo est, ut na tem je, da: cum iam in eo esset, ut oppido potiretur N.
e) biti v čem ali pri čem, stati na čem, odvisen biti od česa, zaviseti od česa: res erat non in opinione dubia Ci., totum in eo est, ut … Ci., omnem reliquam spem in impetu esse equitum L., auxilium est in aliquo C., vestroque in numine Troia est V. in od vaše volje je odvisna Troja, vivat an ille occidat, in dis est O. je v božjih rokah, non est in medico semper, ut … O., tudi: quoniam totum in eo sit, ne contrectentur pocula Col., totum in eo est, quod … Ci. ep.
4. (z načinovnim adv.) biti kakšen, imeti se kako, goditi se kako (komu): sic (tak) sum, ut vides Pl., si ita (tak) es, ut ego te volo Pl., postquam haec [c]aedīs ita erant ut dixi tibi Pl., ita sunt res nostrae Ci. v takem položaju so, na tem so, sic vita hominum est Ci., sic, inquit, est Ci. meni se dobro godi, pulchre ut simus Pl. da nam bo dobro, pulchre fuerit tibi H., est pulchre tibi cum tuo parente Cat., quare non tibi sit bene ac beate? Cat., non, si male nunc, et olim sic erit H., frustra id inceptum Volscis fuit L., dicta impune erant T. niso bile podvržene kazni, niso bile deležne kazni, niso bile kaznovane; poseb. pogosto sat ali satis est (za)dosti je, dovolj je: nam mihi facti fama sat est V., sed periisse semel satis est V.; tako tudi terrorum et fraudis abunde est V.
5. v resnici, (za)res biti, v moči (veljavi) biti, veljati, imeti moč ali veljavo: neque testimonii dictio est Ter., neque provocatio erat L., (sc. consules) quorum cognitio et iudicium fuit Ci. ep., si sum regina O., est, ut dicis, Cato Ci. je tako, sicut est ali sicut erat O., Ci. kakor je res, kakor je res bilo, sunt ista, Laeli Ci. to je res tako, nihil horum est, iudices Ci. nič od tega ni res, quod, ut est, hebes esse videtur O., sic est: acerba fata Romanos agunt H. res je tako!, sit ita ali sit quidem bodi tako, bodi; tudi: sit sane ita Ci.; še pogosteje esto (= εἶεν) toda bodi tudi, bodi, naj bo, dobro (kot dopustilo, kadar se v govoru prehaja k čemu znamenitejšemu, pri tem pa se aktualna tematika obravnava kot manj pomembna): esto; ipse nihil est, nihil potest; at venit paratus cum subscriptoribus exercitatis et disertis Ci., non dabitur regnis (esto) prohibere Latinis atque immota manet fatis Lavinia coniunx: at trahere atque moras tantis licet addere rebus V., sedit qui timuit, ne non succederet. Esto. Quid? Qui pervenit, fecitque viriliter? H.; z ACI: verum esto aliis alios rebus studiisque teneri: idem eadem possunt horam durare probantes? H.
6. na razpolago (voljo) biti; od tod
a) z dat. personae alicui aliquid est komu biti kaj = kdo imeti kaj: Kom. idr., pater est mihi Iuppiter ipse O., mihi Tantalus auctor (sc. est) O., est mihi nonum superantis annum plenus Albani cadus H., quo nunc iter est tibi? H. kam ti je pot? kam gre tvoja pot? kam te nese pot? kam greš?, amicorum neque nobis neque quoiquam omnium satis fuit S., nisi iam tum esset honos eloquentiae Ci., mihi est in animo Ci. kanim, nameravam, fides alicui est L. zaupa (verjame) se komu, di, quibus imperium est pelagi V., sunt mihi semidei, sunt (anafora) rustica numina, Nymphae O., spes mihi fuit O., his erat inter se de principatu contentio C.; tudi est alicui aliquid cum aliquo: est igitur homini cum deo similitudo Ci., cum quo ei hospitium erat N., nobis cum Faliscis … societas non est L.; res est alicui cum aliquo, tudi brez subst. res = kdo imeti s kom opravka, kdo imeti opraviti s kom, kdo biti s kom v zvezi: quod si tibi res sit cum eo lenone, quo mihist Ter., tecum enim mihi res est, T. Rosci Ci., cum homine edaci tibi res est Ci. ep., cum senatore res est Ci. ep., cum his mihi res sit, qui eruptionem probant C., quod cum duce haudquaquam Flamini Sempronique simili futura sibi res esset L., tecum nil rei nobis … est Ter., sibi cum illa … posthac nihil futurum Ci., si mihi tecum minus esset quam est cum tuis omnibus Ci. ep.; frazi nomen est alicui „komu biti (kako) ime“ ali „kdo se (kako) imenovati“ dostavlja Ci. ime nav. v nom., L. večinoma v dat., poklas. lat. tudi v gen.: Hecyra est huic nomen fabulae Ter., altera autem est urbs Syracusis, cui nomen Achradina est Ci., fons aquae dulcis, cui nomen Arethusa est Ci., nomen Mercuriost mihi Pl., Troia et huic loco nomen est L., pagoque Troiano inde nomen est L., leges decemvirales, quibus tabulis duodecim est nomen L.; tako tudi: P. Cornelius Scipio, cui postea Africano fuit cognomen L. (prim. S. Iug. 5) ki je imel pozneje priimek Afriški. K dat. personae utegne pristopiti še kak atribut: plebi militia (sc. esse) volenti putabatur S., quibus bellum volentibus erat T., ut quibusque bellum invitis aut cupientibus erat T. proti volji ali po volji. Elipt.: quae tibi causa viae (sc. est)? O., quid tibi cum armis? O.
b) z dat. personae in dat. rei ali samim dat. rei komu v (za, kot) kaj biti, komu v (za, kot) kaj rabiti, komu v (za, kot) kaj služiti: mihi impedimento estis Ter., esse alicui auxilio, praesidio, curae C., esse laudi S., esse gloriae N., esse ludibrio L., esse usui C., N., rem esse testimonio Ci., satis magno argumento esse debet, quod … Ci., accusant ii, quibus occidi patrem Sex. Rosci bono fuit Ci. je bilo v korist; elipt.: cui bono (sc. est)? Ci., quae victoria tantae fuit Atticis laetitiae, ut … N., huic nemus est odio O. ta sovraži gaj, sibi oneri esse O. sam sebi biti v nadlego, sam sebi biti preveč, radix eius vescendo est decocta Plin., quae humori extrahendo sunt Cels., quae esui et potui forent Gell., quae esui potuique sunt Dig.; pesn.: hoc iuvat et melli est H. to je sladko kot med, to je medenosladko. —
II. Kot vezni glagol (verbum copulativum)
1. (vežoč kot vez (copula) s subj. raznovrstna predikatna imena) biti: aureus axis erat O., homines mortales sunt Ci., loci natura erat haec C., Demetrius iis unus omnia est L., omnia pontus erat O., tota domus duo sunt O., nos numerus sumus H., captivi militum praeda fuerant L., mors ultima linea rerum est H., omnium rerum mors est extremum Ci. ep. Pogosto razlagajoč id est, hoc est to je, to se pravi: at Orpheus, id est imago eius, ut vos vultis Ci. in scaena, id est in contione Ci., ut aegritudine opprimatur, id est miseriā Ci., vos autem, hoc est populus Romanus … satis habebatis animam retinere S. Vez je pogosto izpuščena, poseb. v obl. est, sunt in esse, in to ne le v pregovorih in rekih (kot npr.: quot homines, tot sententiae: suos quoique (= suus cuique) mos Ter., summum ius summa iniuria Ci. idr.), ampak tudi sicer, zlasti pri pesnikih, pa tudi v dobri prozi, v kateri sta npr. inf. pf. pass. in inf. fut. večinoma brez vezi esse: quo res summa loco (sc. est), Panthu? V., linquenda tellus (sc. est) H., habenda ratio valetudinis (sc. est), utendum exercitationibus modicis (sc. est) Ci., hostibus belloque gratiam habendam (sc. esse) L., suspicor has quoque somni (sc. esse) O., Poeni foedifragi (sc. sunt), crudelis Hannibal (sc. est), reliqui iustiores (sc. sunt) Ci., egressus e castris iure iurando se solutum (sc. esse) putabat Ci., quod iam pridem factum (sc. esse) oportuit Ci., si vim facere conentur, (sc. se) prohibiturum (sc. esse) ostendit C., a Pyrrho perfuga senatui est pollicitus se venenum regi daturum et eum necaturum (sc. esse) Ci.; redkeje se izpuščajo druge obl.: ad arcem oppidi praesidium hostium (sc. erat) S., nec vero in armis praestantior (sc. fuit) quam in toga Ci., nomen quod et ante (sc. fuerat), remansit O., potest incidere contentio, utrum honestius (sc. sit) S., dolus an virtus (sc. sit), quis in hoste requirat? V., videret, ut, quibus lingua prompta ac temeraria (sc. esset), aeque in pugna vigerent manus L.
2. predikatno ime je opisano
a) s posesivnim gen. biti čigav, spadati kam, pripadati komu ali čemu, podvržen biti komu ali čemu: neque se iudicare Galliam potius esse Ariovisti quam populi Romani C., praeter Capitolium atque arcem omnia haec hostium erant L., cuius tum fasces erant L., qui Romanae partis erant L., ut semper optimarum partium esset N., ea civitatis Rhodiorum essent L., Dolopes numquam Aetolorum fuerant, Philippi erant L., eiusdem civitatis, aetatis esse N., Ptolemaeus propter aetatem alieni etiam tum arbitrii erat L. je bil pod tujim vodstvom (oblastjo); occ. α) (v zvezi s totus ali brez njega) biti čigav = vdan biti komu ali čemu, ozirati se na koga ali kaj, (po)brigati se za koga ali kaj, poskrbeti za koga, kaj: me Pompei totum esse Ci. ep., plebs novarum rerum atque Hannibalis tota esse L., hominum, non causarum toti erant L., eorum hominum Attalus erat L., suarumque rerum erant omissā publica cura L. β) alicuius est s pron. subj. n. ali s subjektnim inf. ali celim stavkom = stvar (lastnost, značilnost, svojstvo, navada, naloga, opravilo, dolžnost, dokaz, znamenje) koga, česa biti, pristajati komu, čemu, kazati ali pomeniti koga, kaj, primerno biti za koga, kaj: id negavit sui esse consilii N. da to ni stvar njegove sodbe, da to ne pristoji njegovi sodbi, est igitur adulescentis maiores natu vereri Ci., cuiusvis hominis est errare Ci. vsak človek se lahko moti, est enim sapientis iudicis … semper, … quid lex et religio cogat, cogitare Ci., an cuiuslibet auris est exigere litterarum sonos? Q.; redkeje z ut: est miserorum, ut malevolentes sint Pl., negavit moris esse Graecorum, ut in convivio virorum accumberent mulieres Ci., est enim hoc Gallicae consuetudinis, uti … cogant C. to spada h galskim navadam, to je galska navada. Nam. gen. osebnih zaimkov se uporablja n. sg. svojilnih zaimkov: est tuum … videre, quid agatur Ci., fuit meum quidem iam pridem rem publicam lugere Ci. ep.
b) z gen. qualitatis biti kakšen, imeti kako lastnost, pripraven, uporaben, raben, sposoben biti za kaj, biti zmožen česa, zmoči: tam nulli (nullius) consili sum Ter. tako brez nasveta sem, prav nič si ne znam svetovati, me timidum, nullius animi, nullius consili fuisse confiteor Ci., disputatio non mediocris contentionis est Ci., haec iumenta (konji) cotidianā exercitatione, summi ut sint laboris, efficiunt C. da so zmožni največjega napora, potestatis suae esse L. biti sam svoj, biti samostojen, sentiebat se Alcibiade recepto nullius momenti apud exercitum futurum N., sui roboris esse O., tantae molis erat Romanam condere gentem V. tako težko je bilo, refer … cuius fortunae, quo sit patre H., (sc. Claudius) somni brevissimi erat Suet.; z gen. gerundivi biti, biti, rabiti ali služiti kot (za, v) kaj, biti zmožen (sposoben) kaj narediti (storiti), móči kaj narediti (storiti): victoria non ferendae invidiae erit O., quae res evertendae rei publicae solent esse Ci., regium imperium, quod initio conservandae libertatis atque augendae rei publicae fuerat S., quae temere agitassent, ea prodendi imperii Romani, tradendae Hannibali victoriae esse L.; nam. gen. tudi dat. gerundivi ali gerundii: oneri ferendo esse L. móči nositi breme, tu nec solvendo eras nec … Ci. nisi mogel niti plačati niti … , nec tamen solvendo aeri alieno res publica esset L., illud quaero, sintne ista praedia censui censendo Ci. ali so … zmožna cenitve (popisa) = ali se lahko štejejo … za civilnopravno last, qui cultus habendo sit pecori … canere incipiam V. kakšna skrb (kakšna nega) je potrebna pri živinoreji, kako gleštanje je potrebno pri živinoreji; s praep. ad: vinum murteum est ad alvum crudam Ca., valvae, quae olim ad ornandum templum erant maxume Ci., res, quae sunt ad incendia C.; occ. α) z gen. pretii (gen. nedoločne cene ali cenitve) biti vreden, biti kake vrednosti, imeti vrednost, veljati, stati: a me argentum, quantist (sc. servus), sumito Ter., qui (sc. ager) nunc multo pluris est, quam tunc fuit Ci., frumentum tanti fuit, quanti iste aestimavit Ci.; pren.: pluris est oculatus testis unus quam auriti decem Pl., magni mihi erunt tuae litterae Ci. ep., mea mihi conscientia pluris est quam omnium sermo Ci. ep., videbant Eumēne recepto omnes prae illo parvi futuros N., aliquid est tanti, est mihi tanti gl. tantus; določena cena stoji v abl. pretii: mille sestertiis esse Ci., sal erat sextante L. je stala en sekstant; vendar tudi: emere denario, quodsi mille denarium Ci., agellus erat centum milium nummum Plin. iun. β) z gen. mere ali vsebine (določene z atributivnimi števniki) biti (toliko in toliko) česa, sestajati iz česa, biti sestavljen iz česa, meriti, obsegati, v sebi imeti, imeti, šteti: quorum erat quinque milium numerus C., spatium est pedum sescentorum C., huius (sc. Xerxis) enim classis mille et ducentarum navium longarum fuit N., via erat dierum fere decem N. je bila dolga skoraj deset dni hoda, annumque (sc. Caesar) ad cursum solis accomodavit, ut trecentorum sexaginta quinque dierum esset Suet., annorum octoginta esse N. imeti 80 let, biti star 80 let.
c) z abl. qualitatis biti (z gen. kakovosti), imeti kaj (na sebi ali v sebi): aetate eā sum Ter. te starosti sem, v teh letih sem, esse capite operto Ci., esse aegro corpore Ci. biti bolan, tenuissima valetudine esse C., simus eā mente Ci., fac animo magno sis Ci., bono (alieno) animo esse in aliquem Ci. biti dobrohoten (zlohoten) do koga, esse ingenti magnitudine corporum C., summā iracundiā esse C. biti zelo nagle jeze, biti zelo jezljiv, hi (sc. uri) sunt … figurā tauri (gen.) C., staturā fuit humili (sc. Agesilaus) et corpore exiguo N.
d) s predikativnimi prepozicionalnimi izrazi; s subjektom identično predikatno ime je izpuščeno: is liber, qui est de animo (sc. liber) Ci. ki razpravlja o duši, v katerem se razpravlja o duši, in libris, qui sunt de natura deorum Ci., haec omnis, quae est de vita et de moribus philosophia Ci. ki se tiče življenja, ki zadeva življenje (= etika); od tod potem biti, sestajati, biti sestavljen iz česa: domus est ex aere (= aënea) O., de duro est ultima (sc. proles) ferro (= ferrea) O., sed et haec de plebe (= plebeia) fuerat O., dactylus, qui est e longa et duabus brevibus Ci., temeritas ex tribus brevibus et longā est Ci.
e) s predikativnimi časovnimi adv.: sunt procul ab huius aetatis memoriā Ci., non solet esse diu Pr. dolgo trpeti (trajati). —
III. kot pomožnik (verbum auxiliare) = biti, ki se uporablja za tvorbo opisnih pasivnih glagolskih oblik, in sicer v zvezi s pt. pf. za opisovanje ind. in cj. pf. in plpf. pass. in pass. ind. fut. II: scriptum -am -um esse, scriptus -a -um sum (sim, eram, essem, ero), v zvezi s pt. fut. act. in z gerundivom ter za tvorbo aktivne oz. pasivne opisne sprege (coniugatio periphrastica activa et passiva): scripturus -a -um sum (sim, eram, essem, fui, fuerim, ero itd.) oz. scribendus -a -um sum (sim, eram, essem, fui, fuerim, ero itd.). Pt. pf. v zvezi z esse izraža kot pf. ali plpf. historicum v preteklosti dovršeno oz. pred kakim drugim preteklim dejanjem dovršeno dejanje: epistula scripta est, scripta erat pismo je bilo napisano, pismo je bilo napisano (prej); kot pf. ali plpf. logicum pa sedanje oz. preteklo stanje: epistula scripta est pismo je pisano, epistula scripta erat pismo je bilo pisano. K pt. pf. pa lahko pristopi pomožnik tudi v obl. fui, fuerim, fueram, fuissem za izražanje preteklega stanja: epistula scripta fuit pismo je bilo pisano, scripta fuerat (fuisset) je bilo (bi bilo) pisano; prim.: cui (sc. aquilae argenteae) domi tuae sacrarium constitutum fuit Ci., consulares, qui tibi persaepe ad caedem constituti fuerunt Ci., si qui foederatis civitatibus adscripti fuissent Ci., Literni monumentum monumentoque statua superimposita fuit L., bis tibi triceni fuimus vocati Mart. V avgustejski in poklasični, pri deponentnikih pa tudi že v predklasični dobi so začeli mešati in zamenjevati oba sklada: miratus fui, oblitus fui (= miratus sum, oblitus sum) Pl., Leontinorum … nemo post captam urbem violatus fuerat (= violatus erat) L., quid enim tandem passurum fuisse filium suum … si fusus, fugatus, castris exutus fuisset (= … exutus esset) L., Manto per medias fuerat … vaticinata vias (= erat vaticinata) O., frustratus (pass.) fuit (= frustratus est) Gell., proeliatum (pass.) fuit (= proeliatum est) Iust.; pt. pf. najdemo tudi v zvezi s fuero nam. ero (toda ne pri Ci.): si copiae fuerint (= erunt) coactae Pompeius in Ci. ep. (Ad Atticum). Redko in le poklas. stoji esse pri pt. pr.: Hecuba est apud Ennium dicens (= Hecuba … dicit) Gell.
Opomba: Zastar. obl.: esum (= sum) Varr.; escit (= erit) Lucr., Tab. XII ap. Gell., ap. Ulp., ap. Fest.; escunt (= erunt) Tab. XII ap. Ci.; siem (= sim) Pl., Ter.; siēs (= sīs) Pl., Ter., Ca. fr.; siet (= sit) Acc. fr., Pl., Ter., Ca., Lucr., Formula vetus ap. Gell.; sient (= sint) Pl., Ter., Ca.; pt. pr. ēns je (po Prisc.) baje uporabljal C.