Franja

κατά¹, zapost. κάτα [Et. idevr. kn̥t, km̥t (ν ̥ = gršk. α), lat. com-, cum (iz k'om, km̥t), sor. contra, slov. s, sè-, iz k'n̥t. – vzpor. obl. κάται, v sestav., apokopi in asimil. κάγ, κάδ, κὰκ κεφαλῆς, κὰμ μέσσον, κὰν νύκτα, κὰπ πεδίον, κὰρ ῥόον; κάββαλε = κατέβαλε, κάτθανε = κατέθανε, κάλλιπε = κατέλιπε, κάσχεθε = κατέσχεθε] A adverb. doli, popolnoma (samo v tmezi) κατὰ δ' ἅρματα ἄξω. B praep. I. z gen. 1. kraj. a) na vprašanje kam: (od zgoraj) doli, raz, s, z, (doli) po, črez, preko, skozi, po βῆ κατ' Οὐλύμποιο καρήνων, βαλέειν κατὰ πέτρης, ἁλλόμενοι κατὰ τῆς πέτρας, καταβαίνω κατὰ κλίμακος, κατ' ὀφθαλμῶν ἐκέχυτο ἀχλύς, κατὰ χθονὸς ὄμματα πήξας v tla, κατ' ἄκρης z vrha, popolnoma; b) na vprašanje kje: pod ψυχὴ κατὰ χθονὸς ᾤχετο, ἀφανίζομαι κατὰ τὴς θαλάσσης izginem pod morje, ὑποδύομαι κατὰ τῆς γῆς, κατὰ γῆς εἰμι sem pod zemljo, ὁ κατὰ γῆς umrli, κατὰ νώτου γίγνομαι pridem (sovražniku) za hrbet, napadem ga od zadaj, καθ' ὅλης τῆς Ἰουδαίας po vsej Judeji NT, κατὰ σπείους κόπρος κέχυτο (okrog) po votlini (jami). 2. sovražno: proti, na, nad: λέγω, δίκην ψηφίζω, λόγχας ἵστημι κατά τινος, ἐγκαλῶ κατά τινος tožim koga, ἄνεμος ἔβαλεν κατ' αὐτῆς vihar vrtinec se je vzdignil proti njej (Kreti) NT. 3. pren. z ozirom na, glede, o, pri, na, σκοπέω κατ' ἀνθρώπων ogledujem kaj pri (na) ljudeh, συντιθεὶς λόγον κατὰ τοῦ ὄνου na osla, λέγω καθ' ἁπάντων pravim (menim) o vseh, ὃ μέγιστόν ἐστι καθ' ὑμῶν ἐγκώμιον največja čast (slava) za vas; ἐξορκίζω σε κατὰ τοῦ θεοῦ zaklinjam te pri Bogu NT. II. z accus. 1. krajevno: a) navzdol, doli v, πλέω κατὰ ποταμόν, κατὰ ῥόον po vodi doli, z vodo v isto smer, po reki navzdol, κατ' ἴχνος ᾄσσω hitim po sledu, sledim, εἶμι κατὰ τοὺς ἄλλους grem za drugimi, κατὰ πόδας po sledu; b) skozi, črez, preko, poleg, ob, po, ἴωμεν κατὰ τὸν Ἰλισσόν pojdimo ob I., κατὰ πᾶσαν τὴν χώραν po celi deželi, κατὰ γῆν καὶ κατὰ θάλασσαν terra marique, κατ' ἀγρούς ruri, ἔρχομαι κατὰ τὰς κώμας po vaseh NT, κατὰ τὴν ὁδὸν γίγνομαι pridem na pot, κατὰ πόλεις po mestih, mesto za mestom, κατὰ πρόσωπον spredaj, κατὰ ταῦτα po teh krajih, κατὰ στρατόν ᾤχετο, κατὰ πόλιν po mestih, αἱ ἔχιδναι κατὰ πᾶσαν τὴν γῆν εἰσιν; c) blizu, v, na, proti, nasproti, κατὰ τὸ εὐώνυμον κέρας nasproti levemu krilu, κατὰ τοῦτο na tem mestu, blizu, οἱ κατὰ τοὺς Μήδους τεταγμένοι ki so bili postavljeni nasproti M., κατ' ὄμματα ἀποθνῄσκω pred očmi, ἡ Πτερίη κατὰ πόλιν κειμένη pri mestu, κατὰ βορεὰν ἑστηκώς proti severu, εἶμι κατὰ στέγας v hišo, οἱ κατ' οἶκον domači (ljudje), κατ' οἶκον doma, v hiši, notri, καθ' ἅ koder, κατὰ στόμα na pročelni strani, βάλλω κατὰ στῆθος na prsi, κατὰ θυμόν v srcu, κατὰ τοῦτο τὸ χωρίον γίγνομαι pridem v ta kraj, κατὰ πλοῦν ὤν med vožnjo. 2. časovno: za, med, ob, pri; καθ' ἡμέραν vsak dan, po dnevu, καθ' ἡμέραν τὴν νῦν danes, današnji dan, κατ' ἐκεῖνον τὸν χρόνον ob onem času; κατὰ φῶς po dnevu, κατὰ μεσονύκτιον o polnoči NT; οἱ καθ' ἡμᾶς naši sodobniki, οἱ κατ' ἐμέ moji sovrstniki; κατ' ἀρχάς s početka, v začetku; ὁ καθ' ἡμέραν βίος vsakdanji živež; κατὰ τωὐτό ravno tedaj, ob istem času, κατὰ τωὐτὸ τούτοισι obenem s temi dogodki; κατ' ἐνιαυτόν vsako leto, κατὰ τὸν πόλεμον ob času vojske; κατὰ Ἄμασιν βασιλεύοντα ko je bil A. kralj, κατὰ τὸν κατὰ Κροῖσον χρόνον ob času Kreza. 3. prenes. a) vzročno: α.) z ozirom na to, glede na, τὸ κατ' ἐμέ glede mene, kar se mene tiče; τὸ κατὰ τοῦτον εἶναι kolikor je na njem, τὸ καθ' ἡδονῆς kar se tiče veselja, κατὰ ταῦτα z ozirom na to, καθ' ὅτι z ozirom na dejstvo, češ da, κατὰ τὸν φραγμόν glede na ograjo; κατὰ τὴν τροφὴν τῶν παίδων o vzreji otrok, κατὰ πάντα v vsakem oziru; β.) po, vsled, po zgledu: κατὰ νόμον po šegi, postavi, κατὰ τὴν ἐμὴν δόξαν po mojem mnenju, κατὰ τοὺς νόμους po zakonih, zakonito; κατὰ τὸ ἔθος po navadi, κατὰ καρδίαν μου po mojem srcu NT, κατὰ δαῖτα ἔβη šel je k obedu, κατὰ τὸ ἔχθος τινός iz sovraštva do koga, κατ' αὐτὸ τοῦτο, ὅτι ravno zato, ker, κατὰ δύναμιν po svojih močeh, κατὰ κράτος na vso moč, καθ' ἅ = καθά istotako kakor, κατὰ Πλάτωνα po Platonu, καθ' ἡσυχίαν v miru, κατὰ σπουδήν urno, πλέω κατὰ πρᾶξιν po opravkih, καθ' ἁρπαγήν (ληΐδα) zaradi plenjenja, κατὰ τὰ λεγόμενα po ustnem sporočilu, κατὰ τὸ βέλτιστον z najboljšim namenom, κατὰ ἐπιταγήν vsled povelja NT; b) za comp. z ἤ: μᾶλλον ἢ κατὰ τὴν ἀνθρωπίνην σοφίαν ὠφελοῦμαι dobivam večjo korist nego jo more dati človeška modrost, μείζω ἢ κατὰ δύναμιν več nego premorejo človeške moči, μεῖζον ἢ κατ' ἄνθρωπων nadčloveški, črez človeško moč; c) distributivno κατ' ἔθνη po narod(nost)ih, κατ' ἐνιαυτόν na leto, καθ' ἕνα posamezno, posamni, vsak zase, κατὰ κώμας po vaseh (stanovati), κατὰ τρεῖς po trije, κατὰ μικρόν polagoma; κατὰ μόνας, κατ' ἰδίαν sami, na samem NT, κατὰ σφέας zase, αὐτοὶ καθ' ἑαυτούς sami zase (pa tudi: sami od sebe, radovoljno), κατ' ὀλίγα malo, κατὰ πόλεις διελύθησαν odšli so vsak v svoje mesto, κατ' ὀλίγας (ναῦς) v majhnih oddelkih; slično: κατὰ λόχους, τάξεις, ἴλας po oddelkih, četa za četo; d) modalno: κατὰ τύχην, κατὰ συγκυρίαν po naključju, κατ' ἄγνοιαν nevedoma, κατ' ἐπιβολάς premišljeno, po načrtu, κατὰ συλλογισμούς modro, preudarno, κατὰ τάχος naglo, hitro, κατὰ τοιόνδε takole, κατά σε na tvoj način, κατ' ἐμαυτόν na moj način, κατὰ ταὐτά na isti način, κατὰ πάντα τρόπον na vsak način; e) pri števnikih: približno, okoli, do, κατ' οὐδέν skoraj ničesar.

κερδαίνω [fut. κερδανῶ, ion. κερδανέω in κερδήσω, -σομαι, aor. ἐκέρδηνα, ion. ἐκέρδησα] (κέρδος) 1. (pri)dobivam, iščem dobička, imam dobiček, korist, ἀπό, ἐκ, πρός, παρά τινος iz česa, od koga, μέγα κερδαίνω imam velik dobiček, χρηστὰ ἔπη dobim lepe (prijazne) besede, Μεγάροισι περιεοῦσι če se M. ohrani. 2. NT pridobim si kaj, naklonim si koga τί, τινά, obvarujem se česa ὕβριν.

κέρδος, ους, τό [gen. pl. κερδῶν, κερδέων] 1. a) dobiček, korist, ἐπὶ κέρδεσι zaradi koristi, κέρδος λέγω koristno svetujem (pa tudi: smatram za dobiček Soph. Ant. 462), κέρδος (ἐστί) koristno je, κέρδος φέρω imam dobiček; κέρδος νομίζω, ἡγέομαι, ἐν κέρδει ποιοῦμαί τι smatram kaj za dobiček, κέρδη οἰκήσαντα veliko korist donašajoč; b) zaslužek, τὸ κατὰ μῆνα κέρδος mesečna plača; c) dela, ki donašajo dobiček, dobičkarija, dobičkoželjnost. 2. prebrisanost, prekanjenost, κέρδεα εἰδώς prekanjen; dober svet; pl. zvijače, spletke, kovarstvo κακὰ κέρδεα.

κοινός 3 in 2, ep. tudi ξυνήιος, ξυνός [Et. iz kom-jó-s, sor. lat. com-, cum] I. o stvareh: skupen, vzajemen; splošen, navaden, občen, splošno znan, splošno veljaven, kar se sme vsem povedati; javen, državen; NT preprost, nizek, neumit, nečist, nesvet. – subst. 1. τὸ κοινόν skupnost, celota; a) občina, zveza, zbrana vojska, država, vlada; b) občna korist, skupno premoženje, državni dohodki; ἀπὸ κοινοῦ α.) iz skupnega premoženja, iz državne blagajne; β.) po ljudskem sklepu; γ.) na državne stroške (tudi ἐκ κοινοῦ), ἐν κοινῷ javno. 2. τὰ κοινά državne zadeve, država, državni uradi (uprava, blagajna), πράττω τὰ κοινά bavim se z državnimi zadevami, τὰ κοινὰ διοικέω upravljam (krijem) skupne potrebščine (izdatke). II. o ljudeh: 1. istoroden, soroden. 2. soudeležen, tovariš, sodrug. 3. nepristranski, pravičen, družen, prijazen, uslužen, priljuden. 4. kdor se z vsakim druži, preprost, podel. III. adv. κοινῶς, κοινῇ 1. skupno z, skupaj. 2. javno, v imenu države, na skupne stroške. 3. istočasno, vzajemno.

κοινο-φιλής 2 (φιλέω) poet. občno korist ljubeč.

λῆμμα, ατος, τό (λαμβάνω) dohodek, dobiček, korist.

λογίζομαι d. m. (λόγος) [fut. λογιοῦμαι, aor. ἐλογισάμην, pf. λελόγισμαι, aor. pass. ἐλογίσθην (vedno s pas. pom.), adi. verb. λογιστέον] 1. računam; a) pre-, zračunam, (se)štejem ὁπλῖται ἐλογίσθησαν, εὑρίσκω λογιζόμενος račun mi kaže, χρήματα εἰς ἀργύριον λογισθέντα po (v) denarju preračunjeno; b) vštejem, zaračunam, pripisujem komu kaj τινί τι, ἐλογίσθη αὐτῷ εἰς δικαιοσύνην štelo se mu je v pravičnost NT, εἰς οὐδὲν ἐλογίσθη prišel je ob veljavo; c) prištevam komu, štejem med kaj εἴς τι, μετά τινος NT, τὸν Πᾶνα τῶν ὀκτὼ θεῶν εἶναι štejem med osem bogov; pos. smatram, imam za kaj τινὰ οὐκέτι ὄντα, τινὰ ὥς τινα, τὶ εἴς τι NT; d) trdno se zanašam na kaj τί, τινά, πλείονας ἡμέρας ζῆν. 2. a) uvažujem, jemljem v poštev, pre-, razmišljujem, preudarjam τί, περί τινος, πρὸς ἐμαυτόν pri sebi, acc. c. inf., ὅτι; b) (po)mislim, menim, gledam na kaj, τὰ συμφέροντα na svojo korist; c) sklepam ἔκ τινος; d) hočem, nameravam, volja me je ἐπισιτιεῖσθαι.

λῡσιτελέω koristim, sem koristen τινί; λυσιτελεῖ μᾶλλον bolje je, τὸ λυσιτελοῦν korist.

λῡσι-τελής 2 [Et. λύω + τέλος] koristen, raben, τὸ λυσιτελές korist.

μετα-τίθημι (gl. τίθημι) 1. act. a) vmes postavljam (spravljam) kaj, κέλαδον povzročim, napravim hrup; b) prestavljam, premeščam, izpreminjam, premenim, podtikam προφάσεις; pridobivam na svojo stran. 2. med. a) izpreminjam kaj svojega, preobračam, izpreminjam svoje mnenje (nazore) γνώμην, odpadam od, obračam se od česa NT, νόμους odpravljam, εἰρημένα jemljem nazaj, preklicujem; b) izpreminjam se NT; c) izpremenim, storim, da je kaj komu v korist τινὶ κέρδος.

μισθός, ὁ [Et. slov. mèzda, got. mizdô, plača = nem. Miete] 1. plača, nagrada, najemnina, τινός za kaj, μισθὸς ῥητός dogovorjena plača, ἐπὶ μισθῷ ali μισθοῦ za plačo, μισθοὺς φέρω ali φέρομαι dobivam plačo, imam korist, μισθὸν λαμβάνω, δέχομαι dobivam plačo, πράττομαι zahtevam, τελέω, δίδωμι dajem. 2. povračilo; plačilo, kazen NT.

οἰκειόω, ion. οἰκηιόω (οἰκεῖος) 1. act. in pass. prilastim, prisvojim si kaj, pridobivam kaj, napravljam koga za prijatelja; pass. sprijaznim se s kom, postanem komu prijatelj. 2. med. a) prisvajam, pridobivam si kaj, obračam kaj v svojo korist (svoj prid), zahtevam zase; b) pridobim (si) koga na svojo stran.

ὄνειαρ, ατος, τό (ὀνίνημι) ep. vse, kar koristi ali pomaga: 1. pomoč, korist, zaščita, bramba, zaslomba. 2. jed, hrana, krepilo, (o)krepčalo, poživek. 3. dragocenosti, blago, zaklad Il. 24, 367.

ὄνησις, εως, ἡ (ὀνίνημι) korist, podpora, pomoč, sreča, blagoslov.

ὀνίνημι [inf. ὀνινάναι, za impf. se rabi ὠφέλουν, fut. ὀνήσω, aor. ὤνησα, ep. ὄνησα; med. ὀνίναμαι, impf. ὠνινάμην, fut. ὀνήσομαι, aor. ὠνήμην, ὤνησο itd., ep. poet. ὀνήμην, opt. ὀναίμην, 3 pl. ὀνοίατο, imper. ὄνησο, inf. ὄνασθαι, pt. ὀνήμενος, aor. pass. ὠνήθην, inf. ὀνηθῆναι] 1. act. koristim, pomagam, podpiram, pospešujem, razveseljujem, storim kaj komu na ljubo τινά τι, s pt., inf., τινί s čim. 2. med. pass. imam korist (dobiček, užitek, pomoč), dobro mi je, radujem se, uživam τινός in τί; ὀνήσεσθε ἀκούοντες koristilo vam bode, ako poslušate, ὄναιο Bog te blagoslovi, bodi srečen, μὴ ὀναίμην proklet naj bom; pt. ὀνήμενος srečen, blagoslovljen.

ὄφελος, τό [Et. iz ὀ + φελο sad, prebitek] 1. korist, dobiček, ὄφελος γίγνομαί τινι sem komu v korist, koristim komu, οὐδὲν ὄφελός ἐστί τινος nič ne koristi, nobene koristi ni od česa, τί ὄφελος kaj koristi? kaj pomaga? NT. 2. jedro, cvet vojščakov τοῦ στρατεύματος.

πάλαισμα, ατος, τό (παλαίω) 1. borjenje, boj, borba, tekma. 2. pren. spretnost, umetelnost, umetni obrat ali kretanje (pri borjenju), zvijača δεινόν; τὸ καλῶς ἔχον πόλει πάλαισμα trudapolno prizadevanje, ki je mestu v korist.

παρ-έχω, παρ-ίσχω [gl. ἔχω; ep. aor. inf. παρασχέμεν, adi. verb. παρεκτέον] I. act. 1. imam pripravljeno, pri rokah: a) nudim, ponujam, molim, nastavljam σιαγόνα NT, podarjujem, podeljujem, dajem, priskrbujem ἱερήια, δῶρα, σῖτον, τροφήν; ἡσυχίαν mirujem NT, σιγήν molčim, τύχην ustvarim, pripravim srečo; b) izročam, prepuščam τὴν ψυχὴν θεραπεύειν, ἀγωνίζεσθαι bojno polje, λόγον τινί postanem predmet razgovora; c) povzročujem, κόπους delam skrbi NT, dajem povod k čemu, αἴσθησιν vzbujam pozornost, πράγματα delam težave, nadlegujem, ζητήσεις napravljam, ἔρευναν poizvedujem, φόβον pripravljam v strah, strašim; d) kažem, iz-, dokazujem εὔνοιαν, χάριν, φρενὶ χάριν ustrezam; e) naredim koga za kaj γῆν ἄσυλον, τινὰ βέλτιστον, τινὰ ταπεινόν delam ponižnega, ponižujem; f) dam priliko za kaj ἐρωτᾶν. 2. a) ἐμαυτόν kažem se, vedem (obnašam) se, ponujam se, ἐν φανερῷ izkažem se javno, ἄνδρα kažem se vrlega moža, εὐπειθῆ kažem se poslušnega: z inf. dopustim, dovolim; ἐμαυτὸν διαφθαρῆναί τινι pustim, dam se pogubiti (uničiti), τινὶ κρῖναι (εἰς κρίσιν) podvržem se njegovi razsodbi; pron. refl. se včasih izpusti Pl. Prot. 384 a, Her. 9, 17, Sof. Aj. 1145; b) impers. παρέχει τινί nudi se prilika, mogoče je, sme se, παρέχον ker se sme, ker je (bila) prilika (ugoden čas), slično παρασχόν. II. med. 1. ponujam se, dajem iz lastnega (premoženja), iz svoje volje νέας, μάρτυρα pokličem (navedem) za pričo, πᾶσαν προθυμίην kažem komu popolno vdanost, τινὰ ζῶντα nudim komu življenje, τεκμήριον navajam za dokaz, κροκοδείλους imam (v sebi), εὔνοιαν kažem. 2. a) imenujem (naredim) koga (iz svoje srede) za kaj τινὰ ἄρχοντα, ἀρχαιότατον ἔθνος smatramo se za najstarejši narod; b) pridobim (priskrbim) si kaj, naredim (si) za kaj τούτους πιστούς, τοὺς ἄνδρας ἀβλαβεῖς, πειθομένους τοὺς στρατιώτας napravim (si) vojake pokorne. 3. ponujam, nudim, obetam kaj ἀψευδέα μαντήια, τὸ εὐπρεπὲς τῆς δίκης ponudim (predlagam) sodnijsko razsodbo, τίνα ὠφέλειαν παρέξεται ὁμιλία kakšno korist bo donašala?

πλάσσω, at. πλάττω [Et. iz πλαθjω, sor. πλάθανον. – Obl. fut. πλάσω, med. πλάσομαι, aor. ἔπλασα, ἐπλασάμην, pf. m. p. πέπλασμαι, aor. ἐπλάσθην, adi. verb. πλαστός]. 1. act. a) tvorim, upodabljam, izdelujem, delam, ustvarjam NT, θεόν predstavljam si; λόγους govorim umetno (prisiljeno); b) izmišljam λόγους ψιθυρούς. 2. med. a) hlinim se, pretvarjam se, skrivam svoje misli, τῇ ὄψει πλασάμενος πρὸς τὴν συμφοράν v obrazu se je kazal ravnodušnega nasproti temu dogodku; b) izmišljam kaj (v svojo korist) ψευδῆ.

πλεονεκτέω (πλεον-έκτης) = πλέον ἔχω 1. imam več (večji del), imam prednost, sem na dobičku, nadkriljujem τινός, povečujem vpliv, τοῦ ψύχους, ἡλίου laže prenašam mraz, solnčno vročino. 2. imam korist, obogatim (-éti), prevaram, ukanim, opeharim koga NT, prikratim komu kaj; pass. prikratijo ali prevarajo me, trpim škodo ὑπό τινος. 3. hočem več imeti, sem pohlepen, lakomen.