super-sum -esse -fuī -futūrus (super in esse)
1. o stvareh (kot ostanek ali prebitek) osta(ja)ti, prebi(va)ti, preosta(ja)ti, še biti prisoten (navzoč), še biti na voljo (na razpolago): Lamp., unum superesse laborem Enn. ap. Gell., quod superest fallaciae Ter., duae partes, quae mihi supersunt illustrandae Ci., quantum hominis avarissimi satietati superfuit Ci., cum hostes vestri tantum civium superfuturum putassent, quantum infinitae caedi restitisset Ci., quod omnino biduum supererat C., diei tantum superest L., cum audisset non multum superesse munitionis N., multaque de magnā superessent fercula cenā H., mihi vivam quod superest aevi, si quid superese volunt di H., tantum superesse maris, vox omnibus una V., spatia et si plura supersint V., quod superest, … morti … demitte V. ostanek; toda pogosto je quod superest = kar še ostane (narediti, storiti, reči), kar sem še hotel reči, končno, sicer: quod superest, scribe, quaeso, accuratissime, quid placeat Ci. ep., quod superest, oro, liceat dare tuta per undas vela tibi V., quod superest, laeti bene gestis corpora rebus procurate V., quod superest: haec sunt spolia et de rege superbo primitiae V., quod superest, … illae continuo saltus silvasque peragrant V., quod superfuit Ph. glede na ostalo (drugo); superesse v tmezi: Atheniensibus exhaustis praeter arma et naves nihil erat super N., illis vix decumae super portiones erant T., siquid super illi fuerit, id nobis sat est Pl., siqua super fortuna laborum est V.; superest z ut: Plin. iun., Lact., Vop.; z inf.: Plin., Tert., Lact. idr., supererat nihil aliud … quam per medios evadere hostes L., superest herbis sopire draconem O.; z dat. gerundivi: id (sc. temporis), quod gerendis rebus superesset, quieti datum L.
2. o osebah osta(ja)ti, preosta(ja)ti, še biti, še živeti, še biti živ, preživeti; supersum (pre)ostal sem: Auct. b. Hisp., Vop. idr., quod omni Gallia pacata Morini Menapiique supererant C., ex eo proelio circiter hominum milia CXXX superfuerunt C., nec quisquam peditum equitumve superfuit, qui in valle pugnaverunt L., te superesse velim V., nec fata vetabant stare decemque alios Priamum superesse per annos V., ut … superesse virum de tot modo milibus unum … videt O., dum superfuit Drusus T., cum superessent adhuc, qui spectaverant Suet.; v tmezi: iamque adeo super unus eram V.; z dat. preživeti koga, kaj, dlje (dalj časa) živeti kot … : tuom vis unicum gnatum tuae superesse vitae sospitem et superstitem Pl., Lucumo superfuit patri … , Arruns prior quam pater moritur L., superesse pugnae, fugae, ruinae urbis L., temporibus N. hude čase preživeti (prestati, prebiti), Neroni T., non enim desertis superfuit, sed desertor occidit Vell.
3. biti presežen (prebiten) kdo, kaj, biti na pretek (na prebitek) česa, osta(ja)ti kaj, biti v izobilju (zadosti) česa, več kot zadosti biti česa (naspr. deesse): quoi (= cui) tanta erat res et supererat? Ter., vereor, ne iam superesse mihi verba putes, quae dixeram defutura Ci. ep., quantum alteri sententiae deesset animi, tantum alteri superesse dicebat C., ut neque hostibus quicquam relinqueretur et sibi ac suis omnia superessent L., non solum ut esset pecunia, sed superesset etiam N., fama Iovi superest O., quamdiu supererunt (sc. vires aegroto) Cels., equi ad usum et ad decus supererant T., tantum illi (sc. Tito) … ingenii … superfuit Suet.; pesn.: modo vita supersit V. da bi le zadosti dolgo živel, superesse labori V. ali Veneri Col. v zadostni meri biti kos, dovolj biti dorasel (čemu, komu); occ. (v negativnem pomenu) preveč biti, odveč(en) biti, nepotreben biti: non defuisse magis quam superfuisse Varr. ap. Gell., ut neque absit quidquam neque supersit Ci., id Masinissae satis esse et fore, quod populo Romano superesset L., exilis domus est, ubi non et multa supersunt H.
4. pomoči (pomagati), na pomoč priti (prihajati), na pomoč priskočiti komu: ne, si superesset, eripere legibus reum, sin deesset, destituere ac praedamnare amicum existimaretur Augustus ap. Suet., superesse alicui Gell. biti zavetnik koga, biti komu v oporo (pomoč), stati komu ob strani.
5. biti nad čim, moleti, štrleti: agnoscit Iasona … armaque quique cava superest de casside vultus Val. Fl.
6. biti postavljen nad koga ali kaj, biti predstojnik (vodja, vodnik, voditelj, usmerjevalec) česa, voditi kaj: deos nobis superesse custodes Arn., superesse unctionibus, libidinum tutelis Arn.
Opomba: Zastar. obl. pr. superescit (= superest): Acc. ap. Non., Enn. ap. Non.
Zadetki iskanja
- superus 3 (super)
A. pozitiv zgoraj stoječ, zgoraj ležeč, (z)gornji, pozémski, pozêmeljski, nadzêm(elj)ski (naspr. īnferus spodnji, dolnji, podzemski, podzemeljski)
1. redkeje v sg.: limen Pl., Nov. ap. Non., lumen Enn. ap. Macr., V., Lucr., pars Lucr., mare superum Pl., Ci., Mel., Plin. ali superum mare Suet. zgornje (Zgornje) morje = Jadransko morje (naspr. mare inferum = Tirensko (Etrur(ij)sko) morje), v pismih tudi samo superum: iter ad superum, navigatio infero Ci. ep.; superi regnator Olympi V., supero caelicolûm regi V., inferus an superus tibi fert deus funera, Ulixes? L. Andr. ap. Prisc., Iuppiter superus (naspr. Iuppiter inferus = Pluto) Cat., Sen. tr. Pogosto v adv. abl. sg. f superā in (sinkop.) suprā (gl. suprā); kot subst. sg. n de superō Pl., Lucr. ali ex supero Lucr. od zgoraj. — Redka soobl. super -era -erum: super inferque vicinus Ca., quam (sc. naturam) totus habet super ignis Lucr. —
2. pogosteje (klas. v večini primerov) v pl.: spectatores rerum superarum et caelestium Ci., superae sedes O. nebeška, superis regnis detrudere Iovem V., superis ab oris V. z (z)gornjega sveta, superas evadere ad auras V. k pozemskim (pozemeljskim, dnevnim) sapam, na zgornji svet, superas caeli venire sub auras V., di superi atque inferi Pl., omnes di superi inferi Ter., di superi et inferi Ci., superi divi V., di superi H., superis deorum gratus et imis H. Kot subst.
a) superi -ōrum (pesn. večinoma -ûm), m α) (sc. dii) zgornji (pozémski, pozêmeljski, nadzemeljski, nebeški) bogovi, nebeščani, potem bogovi nasploh: flectere si nequeo superos, Acheronta movebo V., quae superi manesque dabant V., multum ille et terris iactatus et alto vi superûm V., aspiciunt superi mortalia O., rex superûm trepidare vetat O., superorum numina O., quis … digne scripserit … Tydiden superis parem? H., vota movent superos Pr. β) zgornji svet, ljudje na zemlji, zemljani (naspr. īnferi podzemlje, podzemljani): hic multum fleti ad superos … Dardanidae V. na zgornjem svetu, na zemlji (= od zemljanov) objokovani, viden, ut … (sc. Romulum) pater ipse suo superûm iam signat honore? V., quam apud superos habuerat magnitudinem (sc. Pompeius), illibatam detulisset ad inferos Vell. γ) (še) živi, (še) živeči (naspr. mrtvi, rajni(ki), pokojni(ki)): Vell.
b) supera -ōrum, n zgornje, višina: nihil habent haec genera proni et supera semper petunt Ci., ut omnia supera infera, prima ultima media videremus Ci., supera alta V. zgornji predeli, nebeške višine (višave), supera ardua V. zgornje višine, supera convexa V. nebesni obok.
B. komparativ superior -ius
1. bolj zgoraj (višje) se nahajajoč (ležeč, stoječ), (bolj) (z)gornji, višji (naspr. inferior -ius): in superiore qui habito cenaculo Pl., deiectus vero qui potest esse quisquam nisi in inferiorem locum de superiore motus? Ci., inferiore omni spatio vacuo relicto superiorem partem collis … densissimis castris compleverant C., legionis nonae et decimae milites … confectos Atrebates … ex loco superiore in flumen compulerunt C. ali de superiore loco in eum impetum faciunt C. z višine, od zgoraj, tota domus superior vacat Ci. ep., superior pars Corn., fluminis pars L., pars aedium N., vada L., mare superius (mare superum) L., regio C., loca C. višje ležeče zemljišče, višje ležeče področje, višje ležeč položaj, labrum C., molares Col. zgornji kočniki, ex superiore fastigio Cu., Moesia superior Eutr. Zgornja Mezija; n pl. subst.: cuius (sc. muri) ima saxo, superiora crudo latere sunt structa Cu. spodnji deli, zgornji deli; occ.
a) de loco superiore dicere ali agere Ci. s sodnega stola, s sodnega odra (kot pretor); toda: agere beneficio populi Romani de superiore loco Ci. ali e superiore loco contionari Ci. = de rostris z govorniškega odra, z govorišča; prim.: meos multos et illustres et ex superiore et ex aequo loco sermones habitos Ci. ep. tako s sodnega stola (odra) kot tudi v navadnem življenju, sive ex inferiore loco sive ex aequo sive ex superiore (sc. loquitur) Ci. (gl. inferior in aequus).
b) (v kakem spisu) predhoden, spredaj (zgoraj) se nahajajoč, prejšnji (naspr. inferior sledeč, naslednji): scriptura superior Ci., exemplum superius, duo superiores libri Lact.
2. metaf.
a) (časovno) prejšnji, pretekel, nekdanji, minul: annus Ci., C., Suet., anno superiore Ci., N., superioribus annis S., superioribus diebus Ci., C., quid proxima, quid superiore nocte egeris Ci. zadnjo, predzadnjo noč, aetas Ci. višja starost, postaranost, priletnost, ostarelost, starost, omnes aetatis superioris C. vsi priletnejši (možje), pastores aetate superiores Varr. starejši (naspr. pueri), superiorum (sc. hominum) aetas Ci. ljudi, ki so prej živeli; od tod superior (sc. aetate) o istoimenskih osebah = starejši: superioris filius Africani Ci., ad illius superioris Africani in re gerunda celeritatem Ci., superior Dionysius Ci., N.; tempus superius (naspr. tempus posterius) Ci., superioribus temporibus Ci. ep., cum sentiret neque libere neque vere sibi de superioribus (sc. temporibus, naspr. inferiora tempora) tradendi potestatem relictam Suet., in superiore vita Ci., superior vir, uxor, superiores nuptiae Ci., comitia, leges, coniuratio, bellum, facinus Ci., factum superius, superiora aestiva Hirt., superioribus proeliis exercitati C., cuique superiorum regum … gloria par L., superior crudelitas, superioris solis defectiones N., addunt ad superiores totidem naves N. prejšnjim ladjam = ladjam, ki so že bile, ki so jih že imeli, superius genus Pl. prej omenjena, ut dixi superius (adv.) Pl. prej (= (bolj) zgoraj); kot subst. m. pl.: frumentum sumpsit sicuti superiores Ci. kakor njegovi predniki (predhodniki); kot subst. n. pl.: superiora illa, quamquam ferenda non fuerunt, tamen, ut potui, tuli Ci. tiste (one) prejšnje prigodke.
b) (po dostojanstvu, činu, stanu, redu) višji, odličnejši: ut ii, qui superiores sunt, summittere se debent in amicitia: sic quodam modo inferiores extollere Ci., qui monent, ut quanto superiores simus, tanto nos geramus summissius Ci., superioris etiam ordinis nonnulli C. nekateri (častniki) višjega čina, nekateri višji poveljniki, nonnulli ex inferioribus ordinibus … virtutis causā in superiores erant ordines … traducti C.; z abl.: honoris gradu superior, superior factus ordine Ci. ep.; kot subst. m. višji, nadrejeni, predstojnik: premendoque superiorem … sese extollebat L., cui omnem honorem ut superiori habuit Vell., invident autem homines maxime paribus et inferioribus … ; sed etiam superioribus invidetur Ci., superbia viri aequalium quoque, adeo superiorum intolerantis T.
c) (po dobrih lastnostih, veljavi, moči in drugih prednostih) imenitnejši, izvrstnejši, mogočnejši, močnejši, druge v čem prekašajoč, druge presegajoč, nadvladujoč nad kom, čim ali koga, kaj, prevladujoč (nad kom, čim), obvladujoč koga, kaj, zmagujoč (nad kom, čim), zmagovit, premagujoč koga, kaj, kot zmagovalec: aliquis superior Ci. imenitnik, imenitnež, superior contra improbos Ci., populus superior factus Ci. je zmoglo, je prevladalo, je nadvladalo, se, quo impudentius egerit, hoc superiorem discussurum Ci., superiores habebantur C., extemplo, simul pares esse coeperint, superiores erunt L. bodo prevladali (prevladovali) nad vami, in causā superiorem aliquem facere L.; poseb. kot voj. t.t. proelio superior discedere S. ali samo discedere superior N. priti iz boja kot zmagovalec, oditi z bojišča kot zmagovalec, iziti iz boja kot zmagovalec, zmoči koga, premagati koga, zmagati nad kom, ut nostri omnibus partibus superiores fuerint C. da so zmagali, da so bili zmagalci, hoc ipso fiunt superiores, quod nullum … acceperant detrimentum C. so zmogli, so premagali, res Romana erat superior L. je bila zmagovita, je zmagala, quo proelio fuit superior N. je ostal zmagovit, multo superiores bello esse coeperunt N. precej prevladovati (obvladovati, nadvladovati); pogosto z abl. (glede na kaj, po ali v čem): facilitate et humanitate superior Ci., pecuniis superiores Ci., loco, fortunā, famā superiores Ci., vi potius superiores quam iustitiā pares Ci., quod hostes equitatu superiores esse intellegebat C., causā superior L. za kogar govori pravica, komur v prid govori pravica. — Adv. superius, gl. suprā.
C. superlativ
I. superrimus (superrumus) 3 najvišji; to obl. navajata Varr. in Char. —
II. suprēmus 3 (prim. extrēmus: exterus, postrēmus: posterus)
1. (krajevno) najzgorn(j)ejši, najvišji, najskrajnejši, večinoma le pesn. in partitivno = najvišji del česa, vrh česa: supremus mons H., montes supremi Lucr., clamore supremos implerunt montīs V., rupes Sen. tr., arx Cl.; podobno: supremae Thetyos unda Mart.
2. (časovno) (najbolj) zadnji, (najbolj) poslednji; atrib. supremā nocte V., in te suprema salus V., manum supremam imponere bellis O. = končati vojno, supremis testamenti verbis T., iudicia (sc. hominum) suprema Plin. iun., Q. oporoke, tabulae Mart. oporoka, senecta suprema Plin. skrajna, visoka, siva, supremis suis annis Plin.; partitivno: sole supremo H. ob zadnjem sončnem siju, ob sončnem zahodu, nocte suprema Col. ob koncu noči. Poseb. o koncu življenja, obhajati (doživljati, preživljati) zadnji dan = umreti; od tod o vsem, kar je povezano s smrtjo: dies supremus Ci. zadnji (smrtni) dan, dan smrti, supremo vitae die Ci., supremo eius die Ci., supremā die H., diem obire supremum N., spoliatus illius supremi diei celebritate Ci. brez pogrebne svečanosti, prikrajšan za pogrebno slovesnost (za pogreb), hora suprema Tib. = supremum tempus H. zadnja ura, smrtna ura, ura smrti, supremo in tempore Cat., genitor digressu dicta supremo fundebat V., oscula suprema O. zadnji poljubi, poslovilni poljubi, mors suprema H. = supremus finis H. konec življenja, smrt = suprema funera O., mittit mille viros, qui supremum comitentur honorem V. ki naj bi ga (mrliča) častno spremljali, suprema munera V. zadnja (poslednja) čast, suprema officia Petr., T. pogreb, supremi tori O. mrtvaški oder, skolke, pare, supremus ignis O. grmada, supremi tituli Plin. iun. nagrobni napisi, supremum iter H. zadnja pot, suprema eius (sc. Augusti) cura Plin., in suprema ire Plin., Troiae sors suprema V. poguba, pogibel, uničenje, porušenje, razrušenje, razrušitev, dies regnis illa suprema fuit O., Phrygiae casus venisse supremos Cl.; enalaga: sociamque tori vocat ore supremo O. z umirajočimi usti, umirajoč, suprema versare lumina O. = versare supremo lumina motu O. poslednjič obrniti (obračati) oči. Pogosto kot subst. suprēma -ōrum, n
a) zadnji trenutki, zadnja (smrtna) ura, ura smrti, smrt, konec življenja: carmen, quo Germanici suprema defleverat T., agitare de supremis T. misliti na samomor, supremis adpropinquare ali admotum esse (bližati se) T., sentire suprema Plin., supremis divi Augusti Fausta quaedam … famem … portendit Plin., aliquem in supremis consolari Q.
b) zadnja (poslednja) čast, pogreb, pogrebna slovesnost (svečanost): cineri ingrato suprema ferebant (so izkazovali) V., cupido Caesarem invadit solvendi suprema militibus ducique T.
c) smrtni ostanki sežganega trupla, kosti, mrtvo truplo: supremis eius plures honores dati L. epit., habitus supremis honor T., humare suprema Amm.
d) poslednja volja, zadnje uredbe, oporoka, volilo: Icti., nihil primo senatus die agi passus est nisi de supremis Augusti T.
3. (po meri, stopnji, dostojanstvu)
a) najvišji, največji, najskrajnejši, skrajen, najhujši: supremum supplicium Ci., mulcta suprema Gell., macie confecta supremā ignoti nova forma viri V.; subst. suprēmum -ī, n skrajno, najskrajnejše: ventum ad supremum est V. namen in smoter je dosežen.
b) najvišji, najvzvišenejši, prevzvišen: supremus Iuppiter Pl., Ter., H. ali Iuppiter supremus Pl., Iunonis supremi coniugis templum Poeta ap. Plin., tu me … supremum habuisti comitem consiliis tuis Pl., supremus deus Lact.
4.
a) adv. acc. sg. n suprēmum zadnjič, zadnjikrat, poslednjič, poslednjikrat: Plin., Ps.-Q. (Decl.), animamque sepulcro condimus et magnā supremum voce ciemus V. (o trikratnem poslovilnem pozdravu vale), quae mihi tum primum, tunc est conspecta supremum O.
b) adv. abl. sg. n suprēmō zadnjič, poslednjič: anima exitura supremo Plin. —
III. summus 3, gl. summus. - sup-plex -plicis, abl. sg. -ī, subst. in pesn. -e, gen. pl. (le subst.) -um, redko -ium, v pl. n. le abl., adv. suppliciter (sub in placāre)
1. kolena pripogibajoč (pripognivši), kolena upogibajoč (upognivši), klečé, klečèč, na kolenih: supplex te ad pedes abiciebas quid petens? Ci., ego me plurimis pro te supplicem abieci Ci., gener a Pisonis consulis pedibus supplex reiciebatur Ci.
2. ponižujoč se, ponižen, ponižno (milo, živo) proseč, pomoči (varstva, zavetja) proseč, moledujoč: dico … regem spoliatum regno … ad alios se reges … supplicem contulisse Ci., a te supplex fratris salutem petit Ci., ut in miseros ac supplices misericordiā usus videretur C., deos … adoravi veniamque supplex poposci L., supplex venit rogatum Auct. b. Alx., do manus scientiae, supplex et oro H., dicitur … multa Iovem manibus supplex orasse supinis V., supplex tua numina posco V., patrem supplex miseranda rogabo Stat.; z dat.: alicui supplicem fieri ponižno (po)prositi koga: ut tibi fierem supplex Pl.; alicui supplicem esse ponižno prositi koga: Pl., Ter. idr., Socrates … nec iudicibus supplex fuit Ci., quam multitudinem videtis … supplicem vobis Ci., tam tibi sum supplex, quam tu mihi saepe fuisti O.; s finalnim stavkom: veniebat ad me supplex, ut se defenderem Ci., cum se Alcibiades adflictaret lacrimansque Socrati supplex esset, ut sibi virtutem traderet Ci. Kot adv.: Plin., Suet., Iust., Amm. idr., suppliciter demisseque respondere Ci., suppliciter loqui C., suppliciter orare vitam L., postulare multo minaciter magis quam suppliciter L., preces suppliciter admotae Cu., suppliciter aram venerari V., suppliciter tristis V. kot kak varstva proseči, cerea (sc. effigies) suppliciter stabat H., suppliciter vestros quisque rogate deos O.; enalaga: tendit ad vos manus supplices Ci., supplice dextra Val. Fl., supplici oratione falli Ci., orat multis et supplicibus verbis Ci. ep., voce supplici postulare S. (prim.: uxor Arminii … neque voce supplex T.), supplice voce rogant O., si captivae apud dominum vitae necisque suae vocem supplicem mittere licet L., num vocem supplicem misit? Cu., dominamque potentem supplicibus supera donis V. z molitvami in darovi, iramque minasque supplicibus supera votis V. s pobožnimi zaobljubami, supplice vitta H., querelis supplicibus Tib., limina … lacrimis umida supplicibus Pr., supplicibus dominum lassare libellis Mart. s pis(me)nimi prošnjami, s prosili. Kot subst. m pomoči (varstva, zavetja) proseč človek, pri kom pomoč (varstvo, zavetje) iščoč prošnjík, ponižni prosilec, pribežnik: repudiatio supplicum superbiam … coarguit Ci., ramos oleae ac velamenta alia supplicium porrigentes orare (= orabant) L., quodsi apud eos supplicibus locus non sit L., tu supplice digno dignior Val. Fl., vester est supplex Ci., levate hunc aliquando supplicem vestrum Ci., socii populi Romani, supplices vestri Ci., supplicibus tuis parcas H. svojim oboževalcem, supplex paternus (pri očetu) Sen. tr.; z gen. (pri kom oz. h komu): quem vos supplicem vestrae misericordiae … sustentate Ci., quem cum supplicem dei videret in ara sedentem N., qui supplicibus deorum nocuissent N., eorum (sc. simulacrorum ararumque) supplices N. ponižno proseči ob … , supplex tui numinis Sen. tr., domus inimicae Ps.-Q. (Decl.). - supplicātiō -ōnis, f (supplicāre)
1.
a) javno (= v imenu države prirejeno) bogoslužno opravilo, klicanje in čaščenje bogov z molitvami in žrtvovanjem zaradi česa ali zaradi odvrnitve kake nesreče = spokorna molitev, spokorna slovesnost, spokorni praznik (svétek), spokorni (molitveni) dan, dan molitve (pokore), ali
b) v zahvalo zaradi kakega srečnega dogodka, torej zahvalna molitev, zahvalna slovesnost, (molitev) zahvalnica, zahvalni praznik (svétek), zahvalni dan, dan zahvale; trajanje slovesnosti se izraža z gen. ali acc. extensionis, tudi s praep. in (z acc.) ali per: in Crustumino diem unum in ipso loco (sc. prodigii) supplicatio fuit L., supplicatio quoque earum religionum causā fuit L., eius belli causā supplicatio per urbem habita L., unum diem Aesculapio supplicatio habita est L., eo anno prodigia multa fuerunt, quorum averruncandorum causā supplicationes in biduum senatus decrevit L., supplicatio triduum pro collegio decemvirorum imperata fuit … , quod luce inter horam tertiam ferme et quartam tenebrae obortae fuerant L.; ad omnia pulvinaria supplicatio decreta est Ci., supplicatio dis immortalibus pro singulari eorum merito meo nomine (zaradi mene) decreta est Ci., cui uni togato (sc. senatus) supplicationem decreverit Ci., decernere supplicationes mortuo Ci., in quatriduum supplicationes decernere L., decernere eo nomine (zaradi tega, zato) supplicationes T., ob recitationem supplicationem decernere Suet., M. Cornutus, praetor urbanus, supplicationes per dies quinquaginta ad omnia pulvinaria constituat Ci., ut parentalia cum supplicationibus miscerentur Ci., supplicatio omnibus diis (pri vseh bogovih), quorum pulvinaria Romae essent, indicta est L., quid in gratulationibus supplicationibusque nisi excellentiorem ornatum adiciunt? L. pri zahvalah in molitvenih slovesnostih; pogosto = zahvalna slovesnost pred zmagoslavjem: Ca. in Ci. ep., quo consule referente primum decem dierum est supplicatio decreta Cu., Pompeio … confecto Mithridatico bello, et cuius sententia primum duplicata est supplicatio consularis (mihi enim estis adsensi, cum eiusdem Pompei litteris recitatis confectis omnibus … bellis supplicationem dierum decem decrevistis) Ci., ob easque res ex litteris Caesaris dies quindecim supplicatio decreta est C., his rebus gestis ex litteris Caesaris dierum XX supplicatio a senatu decreta est C., his litteris cognitis Romae dierum XX supplicatio redditur (se je obhajala) C., prospere decedentibus rebus … plurimum quam quisquam umquam dierum supplicationes impetravit Suet.
2. ponižna podaja, brezpogojna vdaja: supplex supplicatio Amm. - suppose [səpóuz] prehodni glagol
domnevati; dopustiti, sprejeti kot možno; smatrati, predpostavljati; imeti kot predpogoj (kaj)
neprehodni glagol
misliti, domnevati
always supposing s pogojem, da...
I suppose so verjetno, menda, tako mislim
Is he at home? -- I suppose so. Je on doma? -- Mislim, da je. Verjetno. Menda.
I suppose you've heard it menda (verjetno) ste to slišali
it is not to be supposed that... ni misliti, da...
I don't suppose he will come mislim, da ne bo prišel
you will come, I suppose? mislim (upam), da boste prišli?
suppose it rains vzemimo (recimo), da dežuje (bi deževalo)
suppose we went for a walk? kaj ko bi šli na sprehod?
suppose you meet me at 5 o'clock predlagam, da se dobiva ob petih
he is supposeed to be able to do it od njega se pričakuje, da bo mogel to napraviti
he was supposed to be dead mislili so (zanj), da je mrtev
you are not supposed to know everything ni ti treba vsega vedeti
why, that was to be supposed no, to se je moglo pričakovati
I suppose him to be an artist domnevam, da je umetnik; imam ga za umetnika
let us suppose that to be true domnevajmo (vzemimo, recimo), da je to res
his style of living supposes a big fortune njegov način življenja predpostavlja (da misliti na) veliko premoženje - surgō -ere, sur-rēxī, sur-rēctum (iz *subsregō)
I. trans. pokonci postaviti (postavljati), dvigniti (dvigati), vzdigniti (vzdigovati): lumbos surgite (po novejših izdajah porgite) Pl. — Soobl. sub-rigō (sur-rigō) -ere, gl. sub-rigō. —
II. intr.
1. dvigniti (dvigati, dvigovati) se, vzdigniti (vzdigati, vzdigovati) se, vsta(ja)ti (iz postelje, s počivala, s stola idr.): surge, nate deā V., surgere ante lucem Ci., cum die O. z dnevom, s (prvim) svitom, ob (prvem) svitu, mane, de nocte H., ad praescripta munia H., surge! … surge, ne longus tibi somnus … detur! H. o bolehajočih: recte est igitur surgetque? H.; kot klic spodbude: surge et inhumanae senium depone Camenae H. vstani že, no; na vprašanje odkod (od kod)? s česa? z abl.: sellā S. ap. Non., strato V., humo, solio, toro O.; s praep.: a mensa Pl. od mize, izza mize, a (po drugih e) cena Plin. iun., e lecto Ter., e lectulo, de sella Ci., e stratis V.; na vprašanje kam? z adv.: surgedum huc Pl.; s praep.: ad aetherias auras V. ali ab umbris ad lumina vitae V. priti na zgornji svet, na (beli) dan, conspexit … surgentem in cornua cervum V. vzdigujočega se v rogove = rogove dvigajočega (dvigujočega); pren.: multum supra prosam orationem Q., in Venerem Ap. spolno občevati, surrecturus in vires (= da bi začel vojno), in res novas (da bi sprožil upor) surrexerat Amm.; occ.
a) (o govorniku, ki hoče govoriti) dvigniti (dvigati) se, vzdigniti (vzdigovati) se, vsta(ja)ti: ad dicendum, ad respondendum Ci., quid sit quod, cum tot summi oratores … sedeant, ego potissimum surrexerim Ci., surgit ad hos (med njimi) … Aiax O. (prim.: τοῖσι δ' ἀνέστη Hom.); abs.: nolo eum, qui sit dicturus, et sollicitum surgere et colore mutari Q.
b) (o poveljniku) dvigniti se, odriniti (z vojsko): itaque refectis cibo somnoque militibus secundā vigiliā surgit Cu., in Teucros Aetolis surgit ab Arpis Tydides V. se vzdigne, se prikaže.
2. metaf. (večinoma o neživih subj.) (o zvezdah) vziti, vzhajati: Mel. idr., Vespero surgente H., surgente a sole H., hunccine solem tam nigrum surrexe (gl. opombo spodaj) mihi H., primo qui surgere mense … videt … per nubila lunam V., surgentia sidera V.; meton. vzdigniti (vzdigati, vzdigovati) se, dvigniti (dvigati, dvigovati) se, nasta(ja)ti, napočiti, nastopiti, začeti se, zazoriti (se) (o dnevu), narediti (delati) se, spustiti (spuščati) se, nastopiti (nastopati) (o noči, temi): surgente die V. z dnevom, s (prvim) svitom, cum lux (= dies) surrexerit O., tenebrae surgunt Sen. tr.; (o vodovju) vzdigniti (vzdigati, vzdigovati) se, dvigniti (dvigati, dvigovati) se, narasti (naraščati): surgunt aequora V., surgentibus undis V., cum mare surrexerit O., saevior illa freto surgente O., fontes surgentes Q.; (o drugih stvareh) vzdigniti (vzdigati, vzdigovati) se, dvigniti (dvigati, dvigovati) se, višati se: columnae surgentes V. po malem dvigajoči se, surgunt de vertice pinnae V., fistula disparibus paulatim surgit avenis O. se polagoma viša, ker postaja cevka za cevko (gl. avena) daljša, surgentia in altum cacumina oleae Q., iussit … lapidosos surgere montes O., ultra surgit mons Riphaeus Mel., quo magis surgit exilior (sc. Atlas) Mel., nemora surgentia Sen. tr., circum surgentibus iugis T.; occ.
a) vzdigniti (vzdigati, vzdigovati) se, vsta(ja)ti, nasta(ja)ti, zače(nja)ti se, prikazati (prikazovati) se: Sen. tr. idr., surgens a puppi (izza hrbta, za hrbtom) ventus V., surgentīs demoror austros V., imbrem surgentem fūgēre grues V., bella Tyro (od Tira sem) surgentia V., pugna aspera surgit V. se začne, nastopi, repens discordia surgit V., de quorum per me volnere surgit honor O., is rumor ab exploratoribus Vitellii dispersus an in ipsa Othonis parte … surrexerit, parum compertum T., quae nunc animo sententia surgit? V. se ti utrinja, non ulla laborum … nova mi facies … surgit V. ne prikazuje se mi, ne stopa mi pred oči.
b) rastoč vzdigniti (vzdigati, vzdigovati) se, dvigniti (dvigati) se, (z)rasti, narasti (naraščati), vzpeti (vzpenjati) se, (po)večati se; o rastlinah: Col. idr., pro molli viola, pro purpurea narcisso carduos et spinis surgit paliurus acutis V., quis sine nec potuere seri nec surgere messes V., ita culmo surgeret alto (sc. Ceres) H., virgaque per glaebas sensim radicibus actis turea surrexit tumulumque cacumine rupit O., arundo surgit O., segetum sine fruge surgentium marcor Sen. ph.; o zgradbah: ubi nunc ingentia cernes moenia surgentemque novae Karthaginis arcem V., cui gradibus surgebant limina V., aggere multo surgit opus Lucan., meliora surrectura, quam arsissent Sen. ph., in aede Isidis, antiquo quae proxima surgit ovili Iuv., horrea surrexerunt Amm.; pesn. pren. o pesnitvi, o pesniškem umotvoru: sex mihi surgat opus numeris, in quinque residat O.; o drugih stvareh: surgat … pius ignis ab ara O., ignis surgebat in flammas Ap. je vzplamteval, surgit … pellis Pers. oteka, solet a nudo surgere ficus (sramna bradavica) equo Mart., ne trito tibi pollice pusula surgat Mart.; o abstr.: altius irae Dardanio surgunt ductori V. višje (silneje, bolj) vzkipeva ihta; o ljudeh: Ascanium surgentem … respice V., spes surgentis Iuli V., toto surget gens aurea mundo V.
Opomba: Sinkop. pf. surrēxtī (= surrēxistī): Mart.; inf. pf. surrēxe (= surrēxisse): H. - surprise1 [səpráiz]
1. samostalnik
presenečenje; začudenje, osuplost (at ob, nad)
ogorčenje
vojska nepričakovan napad
by surprise nepričakovano, nenadoma
full of surprise (zelo) presenečen
to my surprise na moje začudenje
taken by surprise osupel, presenečen
what a surprise! kakšno presenečenje!
to cause great surprise povzročiti veliko presenečenje
to give a child a surprise napraviti otroku presenečenje
to stare in surprise strmeti, debelo gledati od začudenja
to take s.o. by surprise presenetiti koga
to take a town by surprise vojska zavzeti mesto z nepričakovanim napadom
2. pridevnik
presenetljiv, nepričakovan
a surprise visit nepričakovan (nenajavljen) obisk
surprise packet nepričakovan paket - surprised [səpráizd] pridevnik
presenečen, začuden, osupel (at ob, nad)
ogorčen
more surprised than frightened bolj začuden (presenečen) kot prestrašen
I am surprised at you tega nisem pričakoval od tebe
I was surprised at his not knowing me bil sem presenečen (začuden), da me ne pozna - sur-ripiō (sub-ripiō) -ere -ripuī -reptum (sub in rapere)
1. skrivaj (od)vzeti (jemati), skrivaj odnesti (odnašati), izmakniti (izmikati), (u)krasti; abs.: acerbiorem scitote simulatam … istam emptionem quam si qui clam surripiat aut eripiat palam Ci., quare … periuras, surripis, aufers undique? H.; z obj.: Mart., Suet., Gell., Porph. idr., puerum, pallam, sacram coronam Iovis Pl., filium ex custodia Ci. skrivaj odvesti, skrivaj odpeljati, multos libros (sc. iz knjižnice) Ci., qui vasa ex privato sacra surripuerit Ci., in Parma surrepta Ci. v zvijačno osvojeni, de mille fabae modiis cum surripis unum H., surripere spiritum Q. neopaženo zaje(ma)ti sapo, neopazno vdihniti, male pubescentibus annis surripuere viros Petr. = so skopili; o literarni (pisateljski) kraji: qui a Naevio vel sumpsisti multa, … vel … surripuisti Ci. vzel … ukradel, fecisse illum, quod in multis aliis versibus Vergilii fecerat, non surripiendi causā, sed palam imitandi Sen. rh., Ennium hoc ait Homero surripuisse, Ennio Vergilium Sen. ph.
2. metaf. odtegniti (odtegovati, odtezati), odvzeti (odvzemati), odjemati: surripuisti te mihi iam dudum Pl., ne se surrepsit (gl. opombo spodaj) mihi Pl., surripere se aliquo Pl. prikrasti se kam, priti kam neopažen, surripiendum aliquid putavi spatii Ci. ep., virtus nec eripi nec surripi potest Ci., unum me surpite (gl. opombo spodaj) morti H. rešite me, otmite me, quae (sc. femina) me surpuerat (gl. opombo spodaj) mihi H. ki me je bila odtujila meni samemu, ki me je bila naredila čisto drugačnega, ki me je docela spremenila (predrugačila), motus quoque surpere (gl. opombo spodaj) debent Lucr., surripuit cum me principis ira tibi O., crimina sunt oculis subripienda patris O. prikrivati, surripere diem O. krasti dan = tratiti, zapraviti (zapravljati), nekoristno preživeti; tako tudi: tempus surripiebatur Sen. ph.; occ. subripi odtegniti (odtegovati) se kazni, uiti kazni, ubežati kazni, izviti se (izogniti se, ubežati) roki pravice (o obtožencu, ki se obsodbe reši s podkupovanjem in raznimi drugimi spletkami): ne actor quidem est is, cui (da bi ob njem) reus tam nocens, … aut occulte subripi aut inpune eripi possit Ci. — Zastar. soobl. sur-rupiō (sub-rupiō) -ere -rupuī -ruptum: Pl., Lex Atinia ap. Gell.; od tod sinkop. pt. pf. surptus: Pl.
Opomba: Sinkop. obl.: surpite (= surripite) H.; surpere (= surripere): Lucr.; surpuit (= surripuit) Pl.; surpuerat (= surripuerat) H. — Cj. pf. surrepsit (nam. surripuerit) Pl. - sursaut [sürso] masculin skok, poskok; drget
se dresser en sursaut planiti kvišku, pokonci
se réveiller en sursaut planiti iz spanja
faire un sursaut skočiti, planiti kvišku
la sonnerie du téléphone lui fit faire un sursaut ob zvonjenju telefona je planil kvišku
dans un dernier sursaut v zadnjem naporu
éprouver un sursaut d'énergie znova zadobiti moč - survenir* [sürvənir] verbe intransitif nenadoma, nepričakovano, iznenada priti, nastopiti, se pojaviti; naključiti se, nenadoma se dogoditi
je serais arrivé à temps si un incident n'était survenu jaz bi bil dospel pravočasno, če se ne bi bil dogodil neprijeten dogodek
survenir au bon moment priti ob pravem času, v zaželenem trenutku - suspectus2 -ūs, m (suspicere)
1. pogled navzgor, gledanje kvišku: ad aetherium caeli suspectus Olympum V., color nigricans aspectu idemque suspectu refulgens Plin. ko se ob njej gleda navzgor; pesn. meton. = višina: turris vasto suspectu V.
2. metaf. občudovanje, spoštovanje, čaščenje, čislanje: intravit mentes suspectus honorum O., nimius sui suspectus Sen. ph., suspectūs habent Vitr. - sus-pendō -ere -pendī -pēnsum (sub in pendere)
1. narediti (storiti, povzročiti) da kaj visi, obesiti (obešati), vesiti; pt. pf. suspēnsus 3 obešen; pogosto = viseč: Cels., Sen. ph., Gell. idr., acinacem Cu., intereas suspensus O.; poseb. v kakem svetišču bogovom na čast obesiti (obešati) posvečen, zaobljubljen dar: arma patri suspendet capta Quirino V., ubi figere dona solebant Laurenti divo et votas suspendere vestes V., suspendere potenti vestimenta maris deo H.; refl.: alii se suspendēre Pl., nisi me suspendo, occìdi Pl., te suspendas cum ero Pl., suspendere se Ci.; s česa? (v sl. na kaj?, okoli česa?, s čim?) z abl.: curru suspendere capita V. obesiti tako, da visijo z voza = obesiti na voz, suspendere arcum umeris, tignis nidum, dona tholo V., rapiam suspensa sacris insignia fanis Tib., suspendere aliquid collo Plin., ranae suspensae pedibus (za noge) Plin., reste suspensus L. viseč ob vrvi, se laqueo suspendere Aug., se suspendit fenestrā (sc. da bi ven gledal) Amm.; pesn.: nec sua credulitas piscem suspenderat hamo O. in ribe ni bila obesila na trnek njena lahkovernost = in riba ni bila obvisela na trnku v svoji lahkovernosti, ni bila lahkoverno popadla trnka (zgrabila za trnek); z gr. acc.: pueri … laevo suspensi loculos tabulamque lacerto (= qui laevo lacerto sibi suspenderunt loculos tabulamque) H. ki jim z leve rame visijo škatlice in računska deščica; pesn. pren.: suspendit pictā vultum mentemque tabellā H. je uprl oči v (lepe) slike in jim posvetil svoje misli, se je zagledal v slike in se ob njih zamislil, naso suspendere adunco ignotos H. nos vihati nad prostaki = ošabno in prezirljivo gledati na preproste ljudi = excusso (tj. emuncto) populum suspendere naso Pr.; Balatro suspendens omnia naso H. vse zasmehujoč; scis … iustum gemina suspendere lance Pr. pretehtati; s praep. e(x): se de ficu Ci. ali se e ficu Q., columbam mālo ab alto, oscilla ex alta pinu, spicula ex umero V., nodum e collo Plin., funiculum de clavo Amm.; kje? (v sl. včasih tudi kam?) z loc.: caput obnubito, arbori infelici (loc., ne dat.!) reste suspendito Lex ap. Ci., i, caput obnube liberatoris urbis huius, arbore infelici suspende L.; s praep. in: suspendere in carnario Ca., in foribus suspendit aranea casses V., suspendi in oleastro Ci., suspensae in litore vestes Lucr., herba solstitialis … suspensa in collo Plin., in trutina suspendit Homerum Iuv., sacrilegos in furca suspendisse Dig., suspendere sub ramo Plin.
2. metaf.
a) kvišku spraviti (spravljati), dvigniti (dvigati, dvigovati), vzdigniti (vzdigati, vzdigovati), (z)višati, povišati (poviševati), vzvišati (vzviševati), narediti (delati) kaj visoko: turris tectum pressionibus suspendere ac tollere C., quibus (sc. tignis) suspenderent eam contignationem C., (sc. tellurem) tenui suspendere sulco V. v plitve brazde (z)orati, razri(va)ti, glebas Col. ali litora vomere Stat. (z)rahljati, vineam in summa terra Col. rahlo zasaditi (zasajati), nemora Sen. ph. na hišnih strehah zasaditi (zasajati), terram Ap. vzdigniti, castraque praeruptis suspendunt ardua saxis Sil. in postavijo tabor (se utaborijo) visoko na … , campus subeunte stagno suspensus Mel. močvirno; occ. podpreti (podpirati), podložiti (podlagati): muro suspenso furculis L., (sc. opus) ita aedificatum, ut suspendi non posset Ci. brez podpore trdno stati, dolia suspendere subiectis lapidibus Col., cum terra levis mediam virgultaque molem suspendant Lucan., insulam incredibili arte Sen. ph., tellus ligneis columnis suspenditur Plin., humilis casa fumoso suspensa tigillo Petr., tu Libycos Indis suspendis dentibus orbes Mart. ti podpiraš (podlagaš) svoje libijske mizne plošče s slonokoščenimi nogami.
b) spraviti (spravljati) kaj v viseče (zibajoče se, lebdeče) stanje, (za)zibati, narediti (storiti, povzročiti) da kaj visi ali lebdi, narediti (storiti, povzročiti), da kaj plava po zraku, narediti (storiti, povzročiti), da se kaj ziblje v zraku, ohraniti (ohranjati) v visečem (plavajočem, zibajočem se, lebdečem) stanju; v pass. po (v) zraku plavati, po zraku zibati se, v zraku viseti ali lebdeti, nalahko gibati se: Iunonem suspendit Olympo Val. Fl. Junoni je dal plavati po nebu, Junono je pritrdil na nebo, suspendere gressum Sen. ph. ali gradum P. Veg. rahlo (lahno, tiho) stopati, pes summis digitis suspenditur Q. se ziblje na prstih, suspenso gradu ire Ter. = suspenso pede evagari Ph. = suspensos gradus ferre O. = suspensos pedes ponere Sen. rh. = suspensa vestigia ferre Sil. ali levare Ps.-V. (Ciris) po prstih hoditi, vestigium suspensum Plin. iun. netrdno (omahljivo, majavo) stopanje, netrden (omahljiv, majav) korak, suspensis passibus Amm. z lahkimi koraki, rahlo, tiho stopajoč, primos suspensus in artus O. dvignivši se (vzpenši se) na konice prstov, suspendi lectus debet et moveri Cels., Seianus genu vultuque et manibus super Caesarem suspensus T. sklonivši (nagnivši) se, ali: sklonjen (nagnjen) nad cesarja; occ. kako poslopje obokati, (se)zidati v obok, (z)graditi v obok: primus balneola suspendit Ci. ap. Non. — Pren.
a) zadrž(ev)ati, ustaviti (ustavljati), odstraniti (odstranjevati), odpraviti (odpravljati), zavreti (zavirati), ovreti (ovirati), prekiniti (prekinjati), ukiniti (ukinjati), preprečiti (preprečevati): fletum, lacrimas O., spiritum Q., dolore per intervalla suspenso Ps.-Q. (Decl.), quasi suspendendus sermo sit Q., fluctiones oculorum suspendere Plin., psyllion … epiphoras suspendit Plin., canon Aegypti, qui suspensus fuerat Vop. dovoz žita, ki je bil zavrt (preprečen), quae (sc. causae morbi) suspendi possunt P. Veg., apparatum saporis arte quadam suspendere Amm.
b) pustiti ali držati koga v negotovosti (dvomu, napetosti), pustiti (puščati) kaj neodločeno (nedognano, nedokončano): medio responso (z dvoumnim odgovorom) rem suspenderunt L., suspenditque animos ficta gravitate rogantes O., animos exspectatione suspenderat Cu., suspendere aliquem exspectatione Plin. iun., senatum Suet., fratris exemplum mentem eius anxiam suspendebat Amm. — Od tod adj. pt. pf. suspēnsus 3
I.
1. dvignjen, vzdignjen, privzdignjen, vzvišen, visok: Roma cenaculis suspensa Ci. visoko v nadstropja zidani Rim, ubi … vasto Cori cum murmure fluctus suspensum in terras portat mare Sil., aura suspensa levisque Lucr. visoka (po drugih: rahla, mirna), saxis suspensam hanc aspice rupem V. ležečo visoko na skalovju, suspensis auribus Pr. z vzdignjenimi = nastavljenimi ušesi, radix suspensa pariter et mersa Plin. iun.
2. viseč, (v vodi, po zraku) plavajoč, (v zraku, v vodi) lebdeč (vozeč se, zibajoč se), leteč, vešajoč se nad čim, nalahko gibajoč se: aquila suspensis demissa leniter alis L. spustivši (spuščajoč) se … na plavajočih perutih (kreljutih), suspensa gravīs aulaea ruinas … fecere H., equi … qui „per undas currūs suspensos rapuisse“ dicuntur Ci., (sc. Camilla) mare per medium fluctu suspensa tumenti ferret iter V., suspensum inter nubila corpus Sil., inde ferebant nubila suspenso celerem temerasse volatu Persea Stat., dentibus suspensis Lucr. blago (ne močno, ne ostro) grizoč, molis suspensis Col., suspensa mola olivam frangito Col., suspensum et nutans machinamentum Amm., suspensa cohors, agmina Cl. leteča, hiteča.
3. zrahljan, rahel: terra Col., suspensissimum pastinatum Col. —
II. metaf.
1. viseč na čem, odvisen od česa, stoječ na čem, temelječ na čem: nec suspensa (sc. omnia) aliorum aut bono casu aut contrario pendēre ex alterius eventis … coguntur Ci., non aliunde pendēre nec extrinsecus aut bene aut male vivendi rationes suspensas habere Ci. ne čislati, da sta blagor in gorje življenja odvisna od zunanjih reči (zunanjih dejavnikov), dubii suspensaeque ex fortuna spei L., animi ex tam levibus momentis fortunae suspensi L., numquam credideris felicem quemquam ex felicitate suspensum Sen. ph.
2. negotov, v negotovosti bivajoč, neodločen, omahujoč, dvomeč, ne zagotovo vedoč, težko (željno) pričakujoč, poln pričakovanja, napet: suspensus incertusque vultus Ci. neodločnost in negotovost kažoč, cum servitiorum animos propter bellum suspensos videret Ci., animus suspensus curis maioribus Ci., suspensior animus Auct. b. Afr., suspensa mens V., nolo suspensam et incertam plebem Romanam obscura spe et caeca exspectatione pendēre Ci., suspensa exspectatio Ci., Cu., illa (sc. turba) exspectatione suspensa Cu., suspensumque exspectatione … rogat Cu., exspectationem hominum … suspensam tenere Plancus in Ci. ep. v negotovosti puščati, ne diutius oratione mea suspensa exspectatio vestra teneatur Ci., suspensum me tenes Ci. ep., suspensum incertumque aliquem dimittere Plin. iun., erecti suspensique in minime gratum spectaculum animos intendunt L. z napeto pozornostjo, napeto, rebus suspensis L. ob negotovosti političnih razmer, v nevarnem položaju, suspensa oratio Q., Tiberio … suspensa semper et obscura verba (sc. erant) T., in suspenso relinquere Plin. iun. v negotovosti (neodločeno, nedognano) pustiti (puščati), in suspenso sit Dig. bodi (ostani) neodločeno; z loc.: tot populos inter spem metumque suspensos animi habetis L. v duhu omahujočih med upom in strahom, suspensus animi mecum ipse cogitationes … agitabam Ap.; z gen.: exspectatio te spei suspensum fatigabit Gell.; z odvisnim vprašanjem: perterriti oppidani, cum, quid ageretur in locis reliquis, essent suspensi Hirt. ker niso zagotovo vedeli. — Adv. v komp. suspēnsius bolj dvomeče, bolj neodločno: Aug.
3. tesnoben, plašen, boječ, zaskrbljen, nemiren, vznemirjen, vznemirljiv: cura Ci. poet. tesnobna, vznemirljiva, timor O., metuque mutuo suspensa erant omnia L., ne suspensi … capesserent proelium Cu. razvneti, razburjeni, meque ad tua limina … multo suspensum numine ducit V. drhtečega od silne groze božje, suspensa nox Plin. iun., manu suspensā laudare Plin. iun. zadržano, udržljivo, previdno, oprezno, suspensus pro homine amicissimo Plin. iun. v skrbeh, Vespasiani nomen suspensi … circumibant T. v zadregi; est suspensum et anxium (z inf.) tesnoben in bridek položaj je, človeka navdaja s tesnobo in strahom.
4. dela oproščen, praznujoč: familia Amm. - suspicāx -ācis (suspicārī)
1. sumeč, nezaupen, nezaupljiv, sumničav, sumen: populus acer, suspicax ob eamque rem mobilis N., minime malus ac suspicax frater L., in rumore tam suspicax Ps.-Q. (Decl.), suspicax animus T., haud alias intentior populus plus sibi in principem vocis aut suspicacis silentii permisit T.
2. sumen, sumljiv = sum vzbujajoč: est suspicax Sen. ph., ut per haec suspicacioribus fidem facias Ap. da … potrdiš hudi sum. - suspiciō1 -ere -spexī -spectum (sub(s) in speciō -ere)
I. intr. kvišku (gor) (po)gledati: in caelum Ci., de lectulo Ap.; abs.: nec suspicit nec respicit Ci., suspicit et … quaerit O., respicientes suspicientesque et despicientes Plin. —
II. trans.
1. navzgor pogledati (pogledovati, pogledavati) na kaj, navzgor gledati na ali v kaj: caeli palatum Enn. idr., caelum Ci., O., Suet., astra, lunam O., signorum ortus, fastigia urbis V., ramos O., pisces, qui neque videntur a nobis neque ipsi nos suspicere possunt Ci.; z ACI: pueri … dum recentes musteos in carnario fluitare suspiciunt Varr.
2. metaf.
a) (duševno) pogled (oči) povzdigniti (povzdigovati), obrniti (obračati) na kaj, k čemu, duševno (duhovno) povzpeti se, povzdigniti se, vznesti se do česa: nihil enim altum, nihil magnificum ac divinum suspicere possunt Ci.
b) spoštljivo gledati na koga, kaj, meton. spoštovati, čislati, častiti, ceniti, občudovati: Plancus in Ci. ep., Vell., Suet. idr., eos viros, naturam, eloquentiam, nihil Ci., hunc Carthaginienses suspexerunt, ut neminem magis admirarentur N., aeraque et artes suspice H., suspicere iustitiam Plin., suspicienda est figura Ci. ali eius pietas suspicienda est N. je vredna pogleda, je občudovanja vredna, grati in eius rei cogitationibus sunt suspecti Vitr.
c) skrivaj gledati na koga, kaj, skrivaj opazovati koga, kaj, meton. α) sumiti (na) koga, sumničiti koga, na sumu imeti koga: Bomilcar … ipse eum suspiciens novas res cupere S. β) hudo misliti o čem, glede česa, za sumljivo imeti kaj, sumiti (na) kaj, slutiti kaj: quibus rebus suspectis S. fr., suspectis e re nata, quae gesta sunt Ap. — Od tod adj. pt. pf. suspectus 3 „od spodaj (po)gledan“; od tod metaf.
1. pass. sumljivo (sumničavo, sumno) gledan ali opazovan, sumen, sumljiv = sum vzbujajoč, na sumu bivajoč ali imet: tu me habebis falso suspectum Pl., suspectus, cave, sis Ca., nec metues suspecta Cyrum H., metuit foveam lupus accipiterque suspectos laqueos H., suspectum bellum L. ki se sluti, locus L., Plin., Plin. iun., freta Sen. tr., doli Val. Fl., fides Stat., perfidia, fraus Cu., inexperta remedia esse suspecta Cu., frigidam (sc. aquam) suspectam haurire Plin., tumores suspecti Plin., suspectae horae quartanae Sen. ph., periculum Suet. ali insidiae Amm. pričakovana, aliquem (aliquid) suspectum habere C., S. idr. imeti koga za sumljivega, imeti kaj za sumljivo, imeti koga (kaj) na sumu, suspectum aliquem facere Dig.; z inf.: non dare suspectum (sc. est) O.; v komp.: quo enim quis versutior et callidior, hoc invisior et suspectior est Ci.; z dat.: tibi me esse suspectum Ter., si me meis civibus iniuria suspectum viderem Ci., medicina animi pluribus suspecta Ci., Bomilcar … suspectus regi et ipse eum suspiciens S., regibus boni quam mali suspectiores sunt S., civitas non suspecta nobis C., (sc. illud vitium) suspectam … facit iudici causam Q., suspectissimum quemque sibi haud cunctanter oppressit Suet.; z abl. (s čim, zaradi česa): lacus … ambiguis suspectus aquis O., contumaciā suspectus Cu., suspectus societate consilii Vell.; s praep. (glede na kaj, zaradi česa): cum filius iamiam patri suspectus esset de noverca Ci., ne super tali scelere suspectum sese haberet S., quod propter novitatem posset esse suspectum Cu., suspectus in eadem Poppaea T., suspectus in ea (sc. filia) Suet., suspectus et in morte matris fuit Suet., suspectus in parricidio Val. Max., ut vilior ob ea regi Hannibal et suspectior ad omnia fieret L.; poklas. (po gr. ὕποπτός τινος) z gen. (nam. praep.): suspectus cupiditatis imperii L., ob ea non quidem sceleris, sed contumaciae tamen esse suspectum Cu., suspectus nimiae spei, capitalium criminum, aemulationis T., proditionis Iust., falso incesti suspecta, dominationis suspecti Aur.; z inf.: suspectus res novas voluisse Cu., suspectus bellum malle, suspectus consilia eius fovisse T. — Adv. (abl. sg. n) suspectō sumljivo, na sumljiv način: Paul. (Dig.). —
2. act. sumeč, sumen = dvomeč, nezaupen, nezaupljiv: Tert., timidi et suspecti Ca., suspectior de obscuris Amm.
Opomba: Dvomljiva dep. soobl. suspicior -spicī -spectus sum: idque, quod acciderat, suspecti Amm. - sūtēla -ae, f (suere) (se)šivanje; pren. v pl. = splet (spletenina, mreža) laži, spletke, kovarstvo, rovarstvo, spletkarstvo: ob sutelas tuas Pl., sutelis tuis praeripere Casinam uxorem Pl., sutelae dolosae astutiae a similitudine suentium dictae sunt Fest., sutelae dolosae astutiae a similitudine suentium dictae P. F.
- sùtjeskī -ā -ō: -a bitka bitka ob Sutjeski
- suus 3, pron. possessivum za 3. osebo sg. in pl. (gl. suī)
1.
a) kot direktni refleksiv α) (nanašajoč se na subj. istega stavka) svoj: ille suom (= suum) gnatum (sc. videre) cupit Pl., uxorem suam interrogavit Ci., hi (sc. septem sapientes) omnes praeter Milesium Thalem civitatibus suis praefuerunt Ci., sentit animus se suā vi, non alienā moveri Ci., de suis homines laudibus libenter praedicant C., aliquem suum facere L. prilastiti si koga (z nakupom), consulatu suo nono temptatus Suet. β) (nanašajoč se na obj. istega stavka v dat. ali acc.) njegov (njen, njihov) lastni; gl. spodaj 2. a). γ) (nanašajoč se na splošni, nedoločni subj.): in ceteris habenda ratio non sua (= sui na sebe) solum, sed etiam aliorum Ci.
b) kot indirektni refleksiv (v notranje odvisnih stavkih) njegov, njen, njìh, njihov: quid sui consilii sit, proponit C., quasi Appius ille Caecus viam muniverit … ubi impune sui posteri latrocinarentur Ci., Scythae petebant, ut regis sui filiam matrimonio sibi iungeret Cu.; v okrajšanih stavkih: quae (sc. Minerva Pallantis) patrem dicitur interemisse virginitatem suam (njeno) violare conantem Ci.; redkeje v primerah: incidit in eandem invidiam quam pater suus (= cum patre suo) N.; prim.: domo eādem fuit contentus, quā Eurysthenes, progenitor maiorum suorum N. njegovih; pesn. (nanašajoč se na glavni subj. in navidezno nam. ipsius): nutricem adfata Sychaei; namque suam (njeno) … cinis ater habebat V.; pron. v zvezi
a) s quisque: suum cuique! Ci., quo sua quemque natura maxime ferre videatur Ci., quas tamen inter omnes est suo quoque in genere mediocris Ci., tempore, quo singulis membris suum cuique consilium, suus sermo fuerit L.; z atrakcijo: equites suae cuique (nam. suos cuique) parti post principia collocat L.
b) s proprius: sua cuique laus propria debetur Ci., calamitatem aut propriam suam aut temporum queri … etiam mediocris est animi C., suo proprio proelio L.
c) z etičnim dat. sibi = svoj (njegov) lastni: Vitr., Col., Ap., suo sibi suco vivont (= vivunt) Pl., suo sibi gladio hunc iugulo Ter.
d) z ipse: alios suā ipsos invidiā opportunos oppressit L., sunt, qui eam … dicant … suā ipsam (= ipsius) peremptam mercede L., suis ipsi tormentis occupati Lact.; pron. okrepljen s -pte ali -met = svoj (lastni): suipte patris Pl., suompte (= suumpte) amicum Pl., Crassum suāpte interfectum manu Ci., suopte nutu Ci., suopte ingenio L., Plin., suāmet ipsum pecuniā praecipitem casurum S., suomet ipsi more praecipites eant S., suamet ipse scelera occultare S., suismet ipsi corporibus dimicantes miscuere certamina L., a suismet ipsis praesidiis indigna … patiebantur L., suāmet vi Plin., a filio suómet Ap.; subst.
a) suī -ōrum, m svojci, sorodniki, učenci, svoji ljudje, svoje čete, pristaši, sodržavljani, someščani: quem sui Caesarem salutabant Ci. ep., aequabiliter in alienos et in suos inruebat Ci., Caesar suos a proelio continebat C., in eo colle Iugurtha extenuatā suorum acie consedit S., recurrere ad suos L., plures suos reddiderat N. si je bil pridobil (naklonil), qui optime suos nosse deberet N., cum … eum obsecraret, se sibi suisque reservaret N., a conspectu suorum recesserant N.; redkeje v sg.: tutores in ea quoque re partium memores ad suum tendere L. so bili za svojca, dextra decisa quaerit te suum V. svojega lastnika, (sc. volucres avem) fecere suam Stat. naredijo za svojo, jo sprejmejo (vzamejo) za svojo.
b) pl. sua -ōrum, n svoje = svoje (njegovo, njeno, njihovo) imetje, svoja (njegova, njena, njihova) last, svojina, imetek: cum se suaque omnia in oppidum … contulissent C., cum se suaque ab iis defendere non possent C., plebi (civibus N.) sua restituere S., se suaque omnia potestatis alienae facere L., ad sua redire Amm., ut in suis requirerent barbaros Amm. v njih (njihovi) deželi; sg. suum -ī, n svojina, svoja (njegova, njena, njihova) last: Dig., ne suum adimeret alteri Pl., alicui suum vendere Ci. njegovo zakonito last, ut ad suum quisque perveniat Ci., quid quisque habeat sui Ci., sui nihil deperdere C., largius suo uti S., quod suum non esset L., aliquid suum dicere Q. proglasiti kaj za svojo last.
2. occ.
a) svoj (njegov, njen) ljubi, ljubljeni, priljubljeni; večinoma pesn.: constitit alma Venus … suique Caesaris eripuit membris … animam O., cumque choro meliore sui vineta Timoli Pactolonque petit O., deseruere sui nymphae vineta Timoli O., quodque suus coniunx riguo collegerat horto, truncat olus foliis O., pinus suis montibus caesa O. na domačem gorovju.
b) svoj (njegov, njen, njihov) lastni, lasten, svojski, sam svoj, samosvoj: indulsit illi suus pater semper Ci. ep., illum ulciscentur mores sui Ci. ep., hunc (sc. Hannibalem) sui cives e civitate eiecerunt Ci., is poterit semper in disputando suus esse Ci. samobiten, samostojen, neodvisen, suosque deos aut novos aut alienigenas coli confusionem habet religionum Ci., suā sponte Ci., C., L. idr. sam po svoji volji, sam od sebe, po svoji glavi, introire ad Ciceronem ac … domi suae inparatum confodere S., plebi sui magistratus essent L., suus fuit accusator N. sam svoj, neminem neque suo nomine neque subscribens accusavit N. v svojem (lastnem) imenu, sam zase, ei … sua manu scripsit N. svojeročno, lastnoročno, in sua potestate esse N. ali sui iuris esse Ci., Paul. (Dig.) sam svoj biti, biti samostojen, biti neodvisen, ancilla nunc sua est Pl. samosvoja, materiam suo praebet seges arida damno O., suas cuiusque eorum clientelas (sc. esse) C. (De bello Gallico 7, 32; gl. clientela) vsak … ima svoje posebno, sua sidera norunt V. imajo svoje posebne zvezde, viscum … quod non sua seminat arbos V., suas iniurias persequi C. krivice, ki so se jim zgodile, neque cuiquam mortalium iniuriae suae parvae videntur S. njemu storjene krivice; pesn. in poznolat.: vix sua erat O. pri sebi, suus non est Icti. ni pri sebi, ni pri pameti; subst.: suum illud … tenet ad extremum Ci. drži se svojega (znanega) načela …
c) svoj = pravšen, pravšnji, pravi, pripadajoč, pristoječ, pristojen, primeren, prikladen, ustrezen, določen, ustanovljen, odločen, navaden, običajen, naraven, prirojen: domesticus et suus consul Ci., si suum numerum naves haberent Ci. pravšno, določeno, numerum non habet illa (sc. ratis) suum O., esse sui roboris O. pravšne, suae aetatis Dig., suo iure N. po pravici, ki mu gre, po vsej pravici, suo iure Ennius sanctos appellat poëtas Ci., verecundiae erat equitem suo alienoque Marte pugnare L. na prav(šn)i bojni način = na konju, jezdeč, fessosque sopor suus occupat artus V. jim pristoječ(e), suis quemque stimulis movere L. vsakega njegovo (= primerno), iusto desunt sua verba dolori O. primerne, ad quam (sc. immortalitatem) eum sua fata ducebant L. njemu določena usoda, stat sua cuique dies V. določeni, subito reliquit annum suum Ci. opustil je svoje za potegovanje (kandidaturo) za službo (pretorstvo) zakonito določenega leta, qui autem anno suo petierint Ci. ki so se potegovali za službo v (svojem) zakonito določenem letu, factus consul est bis, primum ante tempus, iterum sibi suo tempore, rei publicae paene sero Ci. ob času, ki je bil zanj pravi, fortuna sua mobilitate, quem paulo ante extulerat, demergere est adorta N. ob svoji običajni nestanovitnosti, pennas ambo non habuere suas O. prirojenih, suā morte defungi Suet. svoje smrti, sam od sebe umreti = umreti naravne smrti, (sc. aurum) statim suum est Plin. je takoj (je že) naravno (= čisto); suum est z inf.: quia suum est interiectionis voce abscondita proferri Prisc.
d) pripraven, ugoden: suo loco, suis locis C., suo loco pugnam facere S., suo maxime tempore atque alieno hostibus bellum incipere L., occasio sua L., aestu suo Locros traiecit L., ferunt sua flamina classem V., vere suo V., ventis iturus non suis H., sua sidera Val. Fl., primo variā fortunā, mox pugnavit suā Vell.
e) komu vdan, naklonjen: Alfenus … utebatur populo sane suo Ci., vota suos habuere deos O., Ambracienses sui L. ali Chatti sui T. ki so njemu vdani, naklonjeni, Hispania sua T.
Opomba: Gen. pl. suûm: Ter., Sis. ap. Non.; zastar. (predklas.) obl.: sam = suam: sam pro suam (sc. antiqui) dicebant P. F.; sōs = suōs: sos interdum pro suos (sc. antiqui) ponebant P. F.; sās = suās: sas suas: Ennius: „Virgines nam sibi quisque domi Romanus habet sas“ P. F.; sīs = suīs: per dativum casum idem Ennius effert: „Postquam lumina sis oculis,“ pro suis P. F. - svéča candle; (kot svetlobna mera) candlepower
lojena svéča tallow candle
voščena svéča wax candle, (tanka) taper
ledena svéča icicle
ob, pri svéči by candlelight
raven kot svéča bolt upright, straight as a dart (ali as an arrow)
10-svečna žarnica a ten candlepower lamp
ogorki svéč candle ends pl
jakost svéče candlepower
svetloba svéče candlelight
stenj svéče candlewick
prižgati svéčo to light a candle, to apply a match to a candle
škarje, utrinjač za svéče candle-snuffers pl
od svéče kaplja, teče the candle runs (ali gutters)
utrniti svéčo to trim a candle - svečánost (-i) f
1. cerimonia, festa, onore, onoranza:
svečanost ob podelitvi nagrad cerimonia in occasione dell'assegnazione dei premi
pogrebne svečanosti onoranze, onori funebri
2. solennità