figuránt gledališče (statist) extra, super, supernumerary; walk-on, actor with a walk-on part; figurativno figurehead
figurantka, figurántinja (female) extra, super; walk-on, actress with a walk-on part
Zadetki iskanja
- izvŕsten excellent; first-class, first-rate; superior, žargon super; capital; surpassing; prime; (izbran) exquisite, choice, foremost
izvŕsten strelec a crack shot
v tem je on izvŕsten that is his strong point - super-quam = super quam, gl. super.
- típtop (odličen, izvrsten) tiptop; excellent, firstclass, first-rate; pogovorno super; žargon swell
típtop hotel firstclass hotel
típtop obleka finest (ali fashionable, pogovorno posh) clothes pl - nad... pref.
1. (za izražanje lege, položaja nad čim) sopra-
nadpalubje sopraccoperta
nadvoz soprapassaggio
2. (za izražanje preseganja družbenega položaja) pre-, arci-:
nadmoč predominio
nadškof arcivescovo
nadvojvoda arciduca
3. (za izražanje preseganja navadne mere) sopra-, super-:
nadprodukcija soprapproduzione
nadzvočen supersonico
nadštevilen soprannumero
4. (za izražanje kvalitetnega preseganja) sopra-, super-, sovra-, sur-:
nadčloveški sovrumano
nadljudje superuomini
nadnaraven soprannaturale
nadrealizem surrealismo
nadstrankarski superpartitico - naj-
1. presežnikova predpona: der -ste, am -sten (najlepši der schönste, am schönsten)
2. pomnoževalna predpona: aller- (najnajlepši der allerschönste, najpoprej zuallererst)
3. s samostalnikom Super- (najkonj das Superpferd) - posebno2 [é] ljubezniv, sovražen, pozoren: besonders, ausgesprochen
narejen: posebno za speziell/eigens für
posebno pogosto se pojavljati: gehäuft
posebno rad kaj početi: mit Vorliebe
extra- (fin extrafein), super- (lahek superleicht), hoch- (nadarjen [hochbegabt] hoch begabt, pomemben hochwichtig) - preveč [è] [zuviel] zu viel (kruha, sladkorja, hrupa [zuviel] zu viel Brot, Zucker, Lärm); v neprimerni meri: über Gebühr
veliko preveč viel zu viel, viel zu sehr
več kot preveč übergenug
vse preveč [allzuviel] allzu viel, [allzusehr] allzu sehr
ne preveč (pameten, priljubljen) nicht besonders (klug, beliebt)
kar je preveč, je preveč! was [zuviel] zu viel ist, ist [zuviel] zu viel!
s pridevnikom über- (pameten übergescheit, priden überfleißig, vnet übereifrig, kisel übersäuert), super- (pameten superklug), z glagolom über- (naprezati/obremenjevati überanstrengen, überfordern, überstrapazieren, posušiti übertrocknen, mešati überrühren, okisati übersäuern, popasti überweiden, poudarjati überbetonen, raztegniti überdehnen, vprašati koga (jemanden) überfragen, začiniti überwürzen), ver- (osoliti versalzen, popoprati verpfeffern)
figurativno preveč si naložiti sich [zuviel] zu viel zumuten, sich übernehmen
preveč si dati opraviti z [zuviel] zu viel Federlesens machen von
preveč si dovoliti sich [zuviel] zu viel herausnehmen, sich große Freiheiten herausnehmen
preveč si privoščiti es zu bunt treiben
preveč še s kruhom ni dobro [allzuviel] allzu viel ist ungesund, das ist des Guten [zuviel] zu viel
to je preveč (to je od sile) das schlägt dem [Faß] Fass den Boden aus, das geht über die Hutschnur, das ist die Höhe!, da hört doch alles auf! - pulcher (pulcer) -chra (-cra) -chrum (-crum) (stlat. polcher; etim. nedognana beseda (tudi njen osnovni pomen ni ugotovljen); nekateri jezikoslovci jo povezujejo z gr. περκνός pisan, barvit, indoev. kor. *perk- pisan [pri primitivnejših ljudstvih = lep], lat. osnovna obl. *polk-ros (starejše *pelk-ros), disimilirano iz *perk-ros; domnevi o osnovni obl. *po-li-cro-s iz polīre in *pol-cro-s iz pollēre sta ovrženi, domneva o etr. izboru pa ni dokazljiva)
1. lep, zal, mičen, ljubek, brhek, brdek, čeden, postaven (o živih in neživih subj.): Enn. ap. Ci., Pl., Ter., Val. Fl. idr., o puerum pulchrum Ci., pulchrae turpesque puellae O., Proserpina V., matre pulchrā filia quā pulchrior alter non fuit Aenaeadûm V., formā pulcherrima Dido V., pulcherrime rerum O. ti najlepši na svetu, pulcher corpore O., pulcro corpore creti Lucr., pulcher hortus O., domus Plin. iun., quin (sc. potest esse) aspectu pulchrius? Ci., pulcherrima totius Galliae urbs C.; pesn. pogumen, hraber, junaški, herojski, boder: satus Hercule pulchro V., proles pulcherrima bello V.
2. metaf.
a) lep = izvrsten, krasen, sijajen, slaven, odličen: H., Lucr., Plin., Sil. idr., exemplum C., facinus S., mors V., origo Caesaris V., fractus victoriae Ci., manu pulcher Fl. odlikujoč se z osebno hrabrostjo, nihil virtute pulchrius Ci. ep., pulcherrima classis S., pulcherrimum factum Ci., pulcherrima consilia V., res publica ex pulcherrimā pessima facta est S.; z gen.: pulcherrimus irae Sil. zaradi jeze; pogosto pulchrum est z inf. (naspr. turpe est): Pr. idr., pulchrum est bene facere rei publicae S., pulchrum mori in armis V., pulchrum est digito monstrari Pers., videre, ne, ut illis pulcherrimum fuit tantam vobis imperii gloriam tradere, sic vobis turpissimum sit, quod accepistis, tueri et conservare non posse Ci.; iron.: cui pulchrum fuit in medios dormire dies H.; tako tudi pulchrum ducere ali putare z inf.: turpe ducet cedere pari, pulchrum superasse maiores Q., qui me teste pati vel quae tristissima pulchrum Romanumque putant Lucan.
b) udoben, ugoden, srečen, vesel: dies H., victoria Iust., exitus Fl., ne pulchrum se ac beatum putaret Ci. da bi se ne imel za srečnega in blaženega. — Kot nom. propr. Pulcher -(e)rī Púlher = Lepi, rimski priimek, npr. P. Claudius Pulcher Publij Klavdij Pulher: L., Clodius Pulcher Klodij Pulher: Val. Max.; Pulchri promuntorium (= Mercurii promunturium) Pulhrov rt, severovzhodno od Kartagine: L. — Adv. pulchrē
1. lepo, krasno, izvrstno, odlično: dicere Ci., facere N., negare Ph., asseverare Ci. izvrstno, omnia a naturā pulcherrime regi Ci., phalerae pulcherrime factae Ci.
2. occ. (prav, zelo) dobro: Sen. ph. idr., macerare, callere Ter., intellegere Ci., placere O., nosse aliquem H., Plancus ap. Ci. ep., vendere Pl. dobro, drago, conciliare Pl. dobro (poceni) kupiti, narediti dober nakup, skleniti dobro kupčijo, mihi pulchre est ali pulchre est mihi Ci., H. = pulchre sum Pl. ali pulchre convenit Cat. dobro (udobno) mi je, dobro (lepo) se imam; kot pritrjevalni vzklik lepo!, izvrstno!, krasno!, (zelo) dobro!, super!, odlično!: Ter., clamabit: pulchre, bene, recte! H.
3. iron. lepo = docela, dodobra, dočista, čisto, povsem, popolno, popolnoma: peristi pulchre, pulchre occĭdi Pl., pendebit hodie pulchre Pl. - supercarburant [-karbürɑ̃] masculin gorivo boljše kakovosti, »super«
- supercarburante m avto super gorivo
- vele- (često ironično) Groß-, Erz-, Super-, hoch-, Hoch-
- abiciō -ere -iēcī -iectum (ab in iacĕ,re)
I.
1. odvreči, odmetati, proč, vstran, od sebe, s sebe vreči (metati): togam Ci., scutum Ci., suasor fui armorum non deponendorum, sed abiciendorum Ci. ep., si te forte uret sarcina ..., abicito H., statuas aëneas in propatulo domi abiecit N., abi. amiculum Ci., infantes Arn. izpostaviti; preg.: abi. scutum, hastam Ci. = vse pustiti, obupati.
2. pren.
a) pognati, (po)tratiti: Pl., Ter., pecuniam Ci., moecha agros abiciet Ph.
b) odreči (odrekati) se, odpoved(ov)ati se čemu, izogniti (izogibati) se česa, pustiti (puščati) kaj: Pl., memoriam veteris doloris, dolorem, curam, oboedientiam, amorem, timorem, aedificationem, consilium aedificandi, consilium belli faciendi Ci., spem omnem Ci., Cu., salutem pro aliquo ali vitam Ci. žrtvovati, personam abicere et sumere Ci., se abi. Ci. sam nad sabo obupati, abiciamus ista Ci. pustimo to, sapere est abiectis utile nugis H. pustivši šale, abi. legem L., uxorem Aur. zavreči.
— II.
1. dol, na tla vreči (metati): glebam in sepulcrum Varr., Cu., anulum in mare Ci. ali in profundum Val. Max., phialam in pelagus Cu., insigne regium de capite Ci., frumentum ex equo L., tela ex vallo C., caput centurionis ante pedes eius L.; pogosto refl.: se in herba Ci., se in puteos Cu. ali se e muro in mare Ci. strmoglaviti, se humi Plin. = corpus humi Cu., ubi se abiceret T.; abs.: multis vulneribus acceptis se abiecit exanimatus Ci., de industriā se abiecit Val. Max.; poseb.o prosečih: abi. se ad pedes ali se alicui ad pedes ali se ad alicuius pedes Ci. na kolena pasti, vreči se pred koga, poklekniti pred kom, ego me plurimis pro te supplicem abieci Ci. pred mnogimi sem zate proseč padel na kolena; occ. (v boju) pobi(ja)ti, podreti (podirati), uničiti (uničevati): Val. Fl., Servilium ad terram virgis abiectum Ci., super abiectum (hostem) pede nixus V.; abi. Erymanthiam beluam Ci.: poët. podreti, ustreliti
2. oddaljiti: tenebris abiectis Enn., Ap. ko je bila prešla.
3. pren.
a) poraziti, ponižati (poniževati), znižati (zniževati), (o)slabiti, omalovaževati: intercessorem Ci., sic te abicies atque prosternes, ut ... Ci., exaggerantem virtutem Ci., auctoritatem senatūs Ci., extenuantem cetera et abicientem Ci., natura ceteras animantes ad pastum abiecit Ci. je uklonila, cogitationes suas in rem tam humilem abicere Ci. tako nizko nameriti, ea lex tota a me reprehensa et abiecta est Ci., abi. hostem, inimicum Val. Max., animum Q. srčnost vzeti duhu.
b) (v govoru) nemarno podtakniti (podtikati): numquam agit hunc versum Roscius ..., sed abicit Ci., ponendus est ... ambitus, non abiciendus Ci. perioda se mora polagoma zaključevati, ne pa naenkrat končati. — Od tod adj. pt. pf. abiectus 3, adv. -ē
I.
1. (tja) vržen: olor udis abiectus in herbis O. ležeč.
2. nemarno izdelan, nemaren, nizek = brez poleta: comicorum senarii propter similitudinem sermonis ... sunt abiecti Ci., oratio humilis et abiecta Ci. (naspr. alta et exaggerata).
— II.
1. podrt, poražen, oslabljen: Mars spoliantem evertit ab abiecto Ci. od premaganega, nimiis adversarii viribus abiectus Ci., civitas Spartana iacet armis nostris abiecta Val. Max.
2. pren.
a) pobit, potrt, malosrčen, malodušen, obupan: se perculsum atque abiectum sentit Ci., abiecta metu filia (civitas) Ci., nec abiecte illum casum tuli Ci., ne quid abiecte faciamus Ci.; z loc.: maestior et abiectior animi (v srcu) L.
b) nizek (po rodu, stanu ali mišljenju), zavržen, zaničljiv, podel: Aur., vestra familia abiecta et obscura Ci., homines abiecti ac perditi Ci., nihil humile, nihil abiectum cogitare Ci., aut animus abiectior aut spes fractior Ci., animus abiectissimus Q., abiectissimum negotium Val. Max., sordidus et abiectius nati T., abiectius se proicere Amm. - abundō -āre -āvī
1. valovito se izli(va)ti, razli(va)ti, stopiti (stopati) čez bregove: Lucr., Plin., quando aqua Albana abundasset L., abundabat fluidus liquor V.; z abl. = kipeti, prekipevati od česa, pluti, valoviti s čim, prepoln biti česa: umore novo mare, flumina, fontes semper abundare Lucr., aestivā Nilus abundet aquā Tib.; o krajih: cruore scaena abundavit Suet.; redkeje o tekočini sami = odteči (odtekati): ut ex his potius plagis humor defluat, quam ex insitione ipsa abundet Col., quae (aqua) ex lacu abundavit, eam nos caducam vocamus Front., si parum sanguinis abundaverit (ex renibus) P. Veg.; pren.: ripis superat mi atque abundat pectus laetitiā meum Pl. srce mi kipi od radosti, vestis in sinus flaccidos abundans Ap.
2. pren.
a) imeti veliko (mnogo) česa, bogat biti česa, na pretek, v obilju imeti česa (naspr. egere, indigere, defici aliqua re); z abl.: Q., Plin. iun., divitiis Ter., Fl., rebus omnibus Ci., (villa) abundat porco, haedo, agno, gallinā, lacte, caseo, melle Ci., ab. apibus V., equitatu C., omni genere copiarum N., caligine O., Copiā rerum Cu.; z abl. abstr. pojmov: amore Ter. presrečen biti v ljubezni, fortunis Acc. ap. Non., fortunā Q., honoribus, consilio, praeceptis philosophiae Ci., barbarie abundat amor O., ab. multitudine Cu. v številu prekašati, venere Plin., numero testium Q., pluribus virtutibus, dulcibus vitiis Plin. iun.; z gen.: quarum abundemus rerum Luc. ap. Non.; occ. (abs.) v izobilju živeti, vsega dovolj (napretek) imeti, bogat biti, srečen biti: sive deest naturae quidpiam sive abundat atque affluit Ci., istum impune eludentem circumfluere atque abundare Ci., Caietam, si quando abundare (polne žepe imeti) coepero, ornabo Ci. ep., egentes abundant Ci., in illis magis abundabit (orator) Q. bo imel več sreče.
b) na pretek, več ko zadosti biti česa, obilovati: Plin. velut abundarent omnia L., quod ex eius populis abundabat L. je bilo nadštevilno; od tod (pozno) preveč biti, odveč biti: Icti.; o zlogih v verzih in govoru: syllaba abundat Don., Prisc. je odveč, je hiperkatalektičen; pesn.: de terris abundant herbarum genera Lucr. obilno klijejo, bohotno poganjajo, ne desis operae neve immoderatus abundes (sc. operā) H. da ne presežeš mere. — Od tod adj. pt. pr. abundāns -antis, adv. abundanter
1. prestopajoč bregove, izlivajoč svoje valove, razlivajoč se, prepoln: flumen abundans Lucr., si amnis abundans exit V., fluvius abundantior aestate Plin. abundantissimus amnis Ci., podobno: menses abundantes Plin. prehude mesečne čišče.
2. pren.
a) obilujoč s čim, (pre)bogat česa; z abl.: locumque delegit ... fontibus abundantem Ci. vodnat, ager abundans omni copia rerum L., ex humidis et abundantibus (sc. humore locis) excitat humorem Vitr., terra abundans frumento et pecoribus Cu., vir abundans bellicis laudibus Ci., abundans ingenio Ci., abundantior consilio Ci., rerum copiā abundantissimus Ci.; z gen.: erat copiosa (via) omniumque reum abundans N., lactis abundans V.; occ. (abs.) = v izobilju živeč, bogat: non illa quidem (supellex) luxuriosi hominis, sed tamen abundantis Ci., haec utrum abundantis an egentis signa sunt? Ci.
b) obilen, preobilen, čezmeren, prekomeren, nadštevilen: non adesā iam, sed abundanti, pecuniā Ci., abundante multitudine freti Cl. zanašajoč se na preobilnost množice = na svojo premoč, abundantes voluptates L., abundantior materia (dar duha, duševna zmožnost) Q., abundantissima cena, abundantissimum epulum Suet., abundanter fructum ferre Plin., abundantius occurrere Ci., abundantissime cenam praebere Suet.; poseb. (o govoru in govorniku) bujen, obširen, v slabem pomenu preobložen, gostobeseden, mnogobeseden: non erat abundans, non inops tamen ... oratio Ci., abundans super necessitatem oratio Q., neque Attice pressi neque Asiane sunt abundantes Q., abundanter dicere, loqui Ci. obširno, izrazito. Subst. neutr. le v zvezi ex abundanti iz preobilja: velut ex apleno et abundanti perditis (tempus) Sen. ph. čas tratite, kakor da bi ga imeli v izobilju in na pretek, cumulus ex ab. Q.; od tod = po nepotrebnem, povrhu še: Icti., addit ex ab. Q. - acciō (adciō) -cīre -cīvī (ciī) -cītum (ad in ciēre) priklicati, poz(i)vati, poklicati: ego accivero pueros Ci. ep., horriferis accibant vocibus Orcum Lucr., z dvojnim acc.: qui hunc Alexandro filio doctorem accierit Ci. Od kod? ex Latio fortissimum quemque S., ex Etruria equos pugilesque L., e castris Virginium L., haruspices ex Etruria acciendi Ci., dictatorem ab exercitu L. Kam? eum in Hirpinos L., ingentem frequentiam in urbem Vell., aliquem in curiam, aliquem domum Suet. Čemu? Numam ad regnandum Romam Curibus Ci., aliquem in regnum ultro ali in regnum Romam L., aliquem in consilium L., aliquem in adoptionem T. posinoviti koga, aliquem super ea re L., aliquem auxilio (dat. finalis) T. na pomoč; pren. (o stvareh) priklicati: mortem Vell., Fl. (o samomoru). — Od tod pt. pf. accītus 3 (od drugod) sprejet (uveden), tuj, inozemski: accita scientia arsque haruspicum T., funditus everti (mores patrios) per accitam lasciviam T.
- addō -ere -didī -ditum (ad in dare)
I.
1. prida(ja)ti, doda(ja)ti, pridoda(ja)ti (naspr. demere, adimere, detrahere, deducere): Ter., H., Suet., cum aliquid ... additur aut demitur Ci., auget, addit, accumulat (acervos pecuniae) Ci., add. ad decumas tritici modios triginta Ci., multas res novas in edictum N., quorum maiores multum rei publicae addiderant S., add. numerum colonorum L., annos duos ad duo lustra O.; skrajšana rekla: gradum addere (sc. gradui) Pl., L., Plin. iun. korak doda(ja)ti koraku = korake pospešiti, quadrigae addunt in spatia (sc. spatia) V. pospešijo tek; occ. mat. seštevati: addendo deducendoque videre, quae reliqui summa fiat Ci.
2. pren. pridejati (pridevati), dostaviti (dostavljati), pristaviti (pristavljati), privze(ma)ti: add. historiae maiorem sonum Ci., vim victis V. pomnožiti, noctem operi V. še noč uporabiti za ..., hominem Troiae periturae V. zaplesti v propad Troje, sceleri scelus L. ali scelus in scelus O. zločin na zločin nalagati, laborem ad cotidiana opera C., addito tempore T. sčasoma = addita aetate Plin., quo nihil addi potest Ci. = ki mu ni vrste, poëmata pronuntiabat sic, ut nihil posset addi N. = izborno, quid ad hanc mansuetudinem addi potest? Ci., addita denuntiatione belli Cu.; poseb. o govoru: verbum adde unum! Pl. le besedico še zini! verbum non amplius addam H., add. aliquid ore, verbis V., addit "aratorum pecunia" Ci. vstavi v stalno besedilo besedi ..., add. ad hoc maledicta alia S., addito metu mortis Cu. zapretivši mu celo s smrtjo, addunt etiam de Sabini morte C.; z ACI: Ter., C., addit etiam illud, equites non optimos misisse Ci.; s quod: Plin. iun.; s finalnim stavkom: Plin. iun., addidit, ut redirem in patriam Ci., ut media nocte proficiscamur, addunt C.; od tod poklasično v absolutnem abl. addito s pristavkom, pristavivši: Plin., Ap., Lamp., vocantur patres, addito consultandum (esse) super re magna T., miserat duas praetorias cohortes Caesar, addito, ut magistratus Calabriae ... suprema erga memoriam filii sua munera fungerentur T., paucis receptis et addito, ne caelestis religio decerneretur T. Pogosto imp. adde, adde huc (his), adde eo dodaj še k temu, primisli še temu; z obj.: adde ductūs aquarum Ci., adde huc fontium perennitates Ci., adde his saltatores Ci., adde eo exsilia, luctūs Ci., adde huc populationem agrorum L.; s kavzalnim stavkom: adde, quod: L., O.; oblika adde tudi, če se ogovarja več oseb: L. (XXVI, 41).
II.
1. prideti, sploh kam dati, postaviti, naložiti (nalagati), položiti (polagati) (naspr. demere, adimere): Varr., Tib., Col., Plin., Sil., eas (epistulas) in eundem fasciculum Ci. ep., manūs alicuius in vincla, soleam pedi O., frena feris V. uzde nadeti živalim, obrzdati jih, equo calcaria L. in (pren.) calcar (calcaria) alicui H., Plin. iun. izpodbosti (izpodbadati) koga, iugis arcem V. prizidati, album in vestimentum L., venenum in plagam Suet. vli(va)ti; occ. pridružiti, pridodeliti: T., Argum Iovi custodem Pl., aliquem alicui comitem V., L., his ego te ductorem milibus addam V. additis auxilio (dat.) perfugis S.; od tod additus alicui komu v nesrečo pridružen, komu sovražen, nadležen: Luc. ap. Macr., Teucris addita Iuno V., nequitiae additus custos H.
2. pren. pridevati = komu kaj da(ja)ti, navdihniti koga, navda(ja)ti koga s čim, prizadeti komu kaj, vzpodbujati v kom kaj, pripraviti (pripravljati) koga do česa: pudicitiae vitium Pl., fidem contioni L., alimenta rumoribus L., dignitatem, favorem alicui S. nakloniti (naklanjati), decus ebori V., alicui honorem L. ali honores V. izkaz(ov)ati, (alicui) cognomen V. ali nomen (nomina) C., Plin. iun. ali vocabulum T. nadeti, sibi nomen gloriamque S. pridobi(va)ti si, alicui animum (animos) Ter., Ci. ep., L., V., O. ali mentem H. osrčiti koga, furorem animis V. razbesniti srca, mentibus ardorem V. razvne(ma)ti srca, audaciam, virtutem S., formidinem S., iram O., metum T., strenuis vel ignavis spem metumve T., spes addita V. ponovljena, nova, add. alicui alacritatem scribendi Ci.; occ. addere alicui z inf. naučiti koga: ille viris ... ferro circumdare pectus addiderat Sil. - adiciō -ere -iēcī -iectum (ad in iacere)
I.
1. vreči kam, zagnati kam, metati kam: laqueos funium ad saxa eminentia Cu., hostes non longius aberant, quam quo telum adici posset C., adiectae (auribus) voces Ci. udarjajoči na ušesa; od tod met.: volnera corpori adi. T. zada(ja)ti; preg.: album calculum adi. rei Plin. iun. (gl. calculus); occ. da(ja)ti, (po)staviti, položiti (polagati) kaj na (v) kaj, k čemu: capiti insignia Cu., Armeniae manum Vell. lotiti se Armenije, napasti jo, rogum ... ad aedes alienas Tab. XII ap. Ci., olivas in vas Col., humores clystere intus Cels.; pren.: quid virus in angues adicis? O. množiš kačam strup?
2. pren. vreči, metati, obrniti (obračati) kaj na kaj: oculos ad aliquem Pl., cum ad omnia vestra pauci homines cupiditatis oculos adiecissent Ci., quo ne imprudentiam quidem oculorum adici fas fuit Ci. kamor se ni smelo vreči oči niti nehote?, adi. animum ad virginem Ter., animum ad consilium L. domisliti se načrta; z dat.: animum militi Pl., oculum hereditati Ci., animum novo consilio L., dictis mentem O. misliti, začeti ... (prim. animum advertere); modum adi. (= adhibere) T.
— II.
1. vreči, metati k čemu = pride(ja)ti (pridevati), pridoda(ja)ti: denas vestes, mille talenta ex praeda Cu., maiorem munitionem C.; aggerem ad munitiones C.; z dat.: aggeri ac vallo loricam pinnasque C., Britannos imperio H., Coronidem sacris urbis (v mestu čaščenim bogovom) O.
2. pren.
a) pridoda(ja)ti, priložiti (prilagati), pomnožiti (pomnoževati), (po)večati (naspr. demere, detrahere): centuriones L., morem ritusque sacrorum V., adiecere bonae paulo plus artis Athenae H.; s praep.: legiones ad exercitum L., hordei numerum ad summam tritici Ci., ad belli laudem doctrinae ... gloriam Ci., ira adicitur ad violentiam Cu. se pridružuje, adi. aliquem super legitimum numerum Plin. iun.; z dat.: unum donis istis adicias V., adi. muneri agri aliquantum L., aggeri latitudinem Cu. nasip razširiti, constantiam dictis T., fessis ingentem terrorem L., favor adicit animos iuveni O., aliquantum ea quoque res duci famae adiecit L.; pren.: stimulos frementi adi. O. še bolj spodbadati; brez objektnega acc.: magnitudini Pori Cu. večati, prioribus Q. presegati, celeritati Cels., beneficio adicit, iniuriae demit Sen. ph.; occ. (v govoru) pridati, dostaviti (dostavljati), pristaviti (pristavljati) kaj: mala verba Pr., minas Cu., talia carminibus celebrant: super omnia Caci speluncam adiciunt V.; z ACI: Valerius ... adiecit M. Furium sibi pro dictatore ... futurum L., adiecit in domo eius venenum esse T.; s quod (da): adiciunt his, ... quod saepe ... eadem in aliis defendant Q.; poseb. α) adice dostavi si še v mislih: huc natas adice septem O., adice, si vis, et illud Sen. ph.; adice, quod ...: Sen. ph., T., Plin. iun.; tudi adice, ut ...: Sen. ph. β) absolutni abl. adiecto s pristavkom: adiecto trepidam sibi vitam (esse) T.
b) poslovno (pri kupovanju, na dražbi) doda(ja)ti, več ponuditi (ponujati): supra adiecit Aeschrio Ci., adi. plus Icti., pretium Icti. - aethēr -eris, m (gr. αἰϑήρ)
1. zgornje, čistejše ozračje, eter (naspr. aër): ultimus et a domiciliis nostris altissimus omnia cingens et coërcens caeli complexus, qui idem aether vocantur Ci., ab aethere lucidissimo aër in terram usque diffusus est Sen. ph.; za stoike je eter vir plodeče toplote, prvotnega ognja: (aërem) complectitur immensum aether, qui constat ex altissimis ignibus Ci., od tod: ex terra aqua, ex aqua aër, ex aëre aether (= ogenj) Ci., inde mare, inde aër, inde aether ignifer ipse Lucr.
2. pesn. nebo: hoc, quod memoro, nostri caelum, Grai perhibent aethera Pac. ap. Ci., famā super aethera notus V., rex aetheris ... Iuppiter V., Iuppiter aethere summo despiciens V., ne forte sacer (kot bivališče bogov) tot ab ignibus aether conciperet flammas O., stellae sub aethere fixae O.; met.
a) bogovi: oneravit aethera votis V., quos evexit ad aethera virtus V., aliquem in aethera ponere O. v nebo = med bogove.
b) nebeške reči: recludam aethera O.
c) kako božanstvo obsevajoči svit: aethere plena corusco Pallas Val. Fl.
3. pesn. sinekdoha = aër, zrak: clamor ad caelum volvendus per aethera vagit Enn. ap. Varr., verberare aethera pennis V., ferar pennā per liquidum aethera H., apes trans aethera vectae V., veniens ab aethere telum V., concussus mugitibus aether V., patuit mihi pervius aether O.; occ. zrak v nasprotju s podzemljem = zgornji svet, zemlja, jasnina: tanges aethera O., vellent (mortui) aethere in alto pauperiem pati H.
4. pooseb. Aether -eris, m bog neba, Eter, mož matere Zemlje, Kajlov (Caelus) oče, kot oplajajoči bog pogosto istoveten z Jupitrom: Ci., Lucr., O., pater omnipotens Aether descendit V.; po drugih Jupitrov oče, Solov (Sol) ded: Arn.
Opomba: Gen. sg. (redko) aetheros: Stat.; acc. sg. nav. aethera, acc. aetherem (poleg aërem) šele pri Tert. in Serv.; pl. aethera pri poznih piscih. - alius, alia, aliud (prim. alis, alter)
1. (izmed mnogih) drugi (alter = drugi od dveh): alius vir erat L., Labeonem seu quem alium arbitrum Ci., augur „alio die“ dixit Ci. (stalno besedilo, s katerim so avgurji prelagali komicije), me alii metus atque aliae curae moverunt Ci., Caesar ad Lingonas litteras... misit, ne eos frumento neve alia re iuvarent C., sibi esse in animo... iter per provinciam facere, propterea quod aliud iter haberent nullum C., alia omnia, et alia multa, et multa alia, et alia plura (plurima) Ci.; neutr. aliud in pl. alia subst.: ut, etiam si aliud melius fuit, tamen legatorum reditum exspectetis Ci., aliud commodi Ci., aliud praecipui Ci., ad alia properare L. k drugi snovi, k drugemu predmetu, si alia desint L. če bi mu primanjkovalo druge snovi, in aliis gloriari licet L. v drugih rečeh, et alia amplius A. in še več drugega, animum ad alia detorsit T. k drugim rečem; acc. neutr. pl. adv. = v drugem, za drugo, sicer: alia sanctus S. fr., et alia clarus T. tudi sicer že slaven. Distributivno: apud alium prohibet dignitas, apud alium ipsius facti pudet Ter. pred enim — pred drugim, an aliud Romae aequum est, aliud in Sicilia? Ci. to — kaj drugega, alii vestrum anseres sunt, alii canes Ci. eni — drugi, aliis indignum, aliis ridiculum videbatur Ci. enim — drugim (tem — onim); alius se večkrat ponavlja: si... neque alium pudor, alium cogitatio, alium satietas deterreret Ci., proferebant alii — purpuram, tus alii atque odores, gemmas alii et margaritas, vina nonnulli Graeca Ci.; ret. premenjevano: alii — reliqui Ci., alii — quidam L., quidam — alii Plin., alii — pars ali pars — alii S., alii — plurimi N., alii — partim N., alius — alius — plerique C., alias — alias — quasdam (nonnullas) Ci., alios — alios — raros quosdam Ci., alii — alii — aliqui Plin., quidam — alii — aliqui Plin.; alii (kot prvi člen) včasih izpuščen: virgis caedi (sc. alii), alii securi subici L.; aliud — aliud deloma — deloma, nekaj — nekaj: aliud tuā gratiā, aliud nostra Ci. ep., toda: aliud est maledicere, aliud accusare Ci. kaj drugega — kaj drugega; alternativno, včasih recipročno: Romani alius alium hortari S. drug — drugega, cum alius alii subsidium ferret C. drug drugemu, tako tudi: alius alii exprobrantes L., alius alii occursantes Cu., alius ex alio causam tumultus quaerit C. drug drugega; a večinoma nerecipročno: alium alio pacto Pl. tega tako, onega drugače, vsakega drugače, fecerunt alii alia Ci. ti to, oni ono, alius alios homines complexus est Ci. ta tega, oni drugega človeka, vsak drugega človeka, alius ex alia navi C. ta iz te, oni iz one (druge) ladje, legiones aliae in alia parte resistunt C. ena (ta) tu, druga (ona) tam, alios alio tempore producere Ci. tega ob tem, onega ob onem času, aliud alii numeratur (natura) Ci. temu to, onemu ono, enemu to, drugemu ono, aliud alio melius Ci. eno bolje od drugega; alius post alium S. drug za drugim, exstructis (nubibus) aliis alias super Lucr., alius super alium L. ali super alios alii L. ali alii super alios Sen. ph. drug nad drugim, alia super alia ausus L. drugo za drugim, prodigia alia super alia L., Saturninus... tibi apud me gratias aliis super alias epistulas agit Plin. iun. s pismom za pismom; aliud ex alio malum Ter. zlo za zlom, coepi... aliam rem ex alia cogitare Ter. stvar za stvarjo, dicam, verum ut aliud ex alio incidit Ter. ali aliud ex alio mihi occurrit Plin. iun. (od tod elipt.: ut aliud ex alio [sc. mihi occurrit ali incidit] Ci. ep.), me cotidie aliud ex alio impedit Ci. ep., cum rerum causas alias ex aliis aptas... videt Ci. vzrok za vzrokom, alias ex aliis nectere moras L.; qui interitus quaeque ex alio in aliud vicissitudo Ci., nos alia ex aliis in fata vocamur V.; alius v zvezi s svojimi tvorjenkami: alius aliorsum it Pl. ta sem, oni kam drugam, aliis aliunde est periculum Ter. temu od tod, onemu (drugemu) od kod drugod, alii aliunde coibant L. nekateri od tod, drugi od ondod, iussit alios alibi fodere L. ene (te) tu, druge tam, illi alias aliud sentiunt Ci. zdaj to, zdaj ono, alias alios deos venerari Ci. zdaj ene (te), zdaj druge (one). Kakor, kot sloví v trdilnih primerjalnih stavkih predklas. in v vzorni prozi atque (ac) ali et: illi sunt alio ingenio atque tu Pl., quicumque aliarum atque senatus partium erant S., hi longe alia ratione ac reliqui Galli bellum gerunt C., lux longe alia est solis ac lychnorum Ci., alia atque antea sentire N., non enim alia causa est aequitatis in uno servo et in pluribus Ci.; v nikalnih stavkih quam, nisi, praeter: ut eam (rem publ.) defendentem occidere non aliud sit quam oppugnantem rerum potiri Ci., multas hereditates nulla alia re quam bonitate consecutus N., me nihil aliud nisi ratio belli movet Ci., nec quidquam aliud est philosophia... praeter studium sapientiae Ci., nec tela iam alia habebant praeter gladios L.; podobno: cum aliud, praeterquam de quo rettulissent, decemviri prohiberent (= non sinerent) L.; redkeje nadomešča omenjene členice abl. comparationis: edicto vetuit, ne... alius Lysippo (= quam Lysippus) duceret aera... H., neve putes alium sapiente bonoque beatum H., quod si accusator alius Seiano foret Ph.; v manj vzorni prozi stoji quam tudi v trdilnih stavkih: Plin. iun., si adempta provincia alii quam Mario traderetur S., simulando aliud quam parabatur L.; nam. quam abl. comparationis: quod est aliud melle Varr., in (poklas.): valde alius ab: Aug. — Pomni (po gr. οὐδέν posnete) okrajšane izraze: nihil aliud nisi ali (od L.) nihil aliud quam, quid aliud quam (ki jim je dostaviti agere ali facere v primernem času) nič drugega kakor, kaj drugega kakor = (edino)le, zgolj: tribunatus Sestii nihil aliud (sc. egit) nisi meum nomen causamque sustinuit Ci. ni storil nič drugega, kakor da je pazil ... = je pazil le na moje ime, nihil aliud (sc. egit) quam bellum paravit N. = pripravljal se je zgolj na vojno, hostes... nihil aliud (sc. faciunt) quam... citato agmine abeunt L., quibus quid aliud quam admonemus cives vos eorum esse L., quid est aliud (sc. quam hoc, quod tu facis) librarium Bruti laudare, non Brutum? Ci. kaj je to drugega kakor hvaliti = ali se to ne pravi hvaliti...?
2. occ. drug = drugačen: alium esse censes nunc me atque olim quom dabam? Ter., alium domi esse caeli haustum, alium lucis aspectum Cu.; alium facere aliquem koga (vsega) predrugačiti (spremeniti), v pass. alium fieri (ves) drug postati, (ves) se predrugačiti (spremeniti): quam cito alium fecisti me Pl., librum tibi daret, si totum alium faceres Ci. ep. če bi jo vso predelal, ibo, alius nunc fieri volo Pl., ita homines alii facti sunt Ci.; in alia omnia ire ali discedere Ci. ali transire Hirt. (o glasovanju v senatu) vse drugega mnenja biti = proti glasovati; alias res agere Ter., Ci. ali aliud agere Ci. ali alia omnia agere Plin. iun., tudi aliud curare Ter. ali alia curare Pl. druge (ne k stvari, ki se obravnava, spadajoče) stvari delati = ne paziti, ne biti pazljiv, ne pozorno poslušati; facis, ut alias res (sc. facere) soles Pl. to ti je podobno, podoben si, da bi kaj takega storil; tako tudi: pariter hoc atque alias res (sc. facere) soles Pl.
3. drugi = preostali (ὁ ἄλλος): ex aliis (Gallis) ei (Diviciaco) maximam fidem habebat C., sacra diis aliis Albano ritu, Graeco Herculi facit L., plures (equites) in officio mansere; aliud vulgus... arma cepit T.; manj natančno, kadar se dodaja nov pojem = poleg tega drugi, siceršnji: an tenebras Orci visat..., an pecudes alias divinitus insinuet se Lucr., plaustra iumentaque alia L., uxor materque regis et alius feminarum grex Cu., inde alias animas... deturbat,..., simul accipit alveo... Aenean V.
4. (redko = alter) drugi (od dveh): duas leges promulgavit, unam... aliam C., duo Romani super alium alius corruerunt L., duo reges, alius alia via... civitatem auxerunt L. eden po tej, drugi po drugi poti, pater alius Plin. iun. drugi oče; posebno pri lastnih imenih, rabljenih apel.: ne quis alius Ariovistus regno potiretur T., alius Cicero Val. Max., alius Nero Suet.
5. drugi = bližnji, sočlovek (naspr. ipse): Ci. (De orat. II, 211). Od tod
I.
1. adv. abl. sg. fem. aliā (sc. viā) po drugi poti: Pl., Fl., Dig., non alia nisi per Thraciam reverti L., equites alii alia in civitates suas dilapsi sunt L. ta po tej, oni po drugi poti.
2. adv. abl. sg. neutr. aliō
a) (kam) drugam: profectus al. fueras Ter. kam drugam si hotel iti, kam drugam si bil namenjen, confer te al.: habes hortos ad Tiberim Ci., decurrens al. H., al. traducere aliquem L., Romam aliove quo mitterent legatos L. Distributivno: penetrare alio sonitus alioque saporem cernimus e suco, alio nidoris odores Lucr.; alternativno: alius alio Ci., L. ta sem, oni tja, aliud alio dissipavit Ci. to sem, ono tja, aliunde alio Sen. ph. od tod tja, nihil alio atque alio spargitur Sen. ph. sem in tja.
b) h komu (čemu) drugemu, na koga (kaj) drugega, v (kak) drug namen: suum animum al. conferunt Ter., a te causam regiam al. transferebant Ci., de Chelidone reticuit, al. responsionem suam derivavit Ci., al. properare S., translatos al. maerebis amores H., hoc longe al. (vse kam drugam) spectabat atque videri volebant N., plebem nusquam al. natam quam ad serviendum L. za nič drugega kakor..., non al. datam summam quam in emptionem Suet., quo al. nisi ad nos socios confugerent? L. Distributivno: hic alio res (familiaris), alio ducit humanitas Ci. sem... tja; alternativno: si alii alio trahant res L. ti sem, oni tja, vsak na drugo stran.
II. adv. acc. pl. fem. aliās (prim. forās)
1.
a) (časovno) drugikrat, drugič, ob drugi priliki, sicer: et alias et in consulatus petitione vincebar Ci., sed haec alias pluribus; nunc ad institutam disputationem revertamur Ci., facete is quidem, sicut al. Ci. kakor sicer, consilio numquam alias dato H.; redkeje o relativni sedanjosti: et saepe alias et maxime censor saluti rei publ. fuit Ci., neque tum solum, sed saepe alias N., alias imperare soliti, tum... Cu., raro al. L., non al. L. sicer ne (nikoli), semper al. Suet. sicer vedno (vselej). Distributivno: non potest quisquam alias beatus esse, alias miser Ci. kdaj — drugikrat = zdaj — zdaj, alias — plerumque Ci., interdum — alias Ci., alias — saepius (aliquando) Plin.; alternativno: atque alias alios venerari solemus Ci. zdaj tega, zdaj onega, alii sunt alias Ci. ep. so zdaj takšni, zdaj takšni, so zdaj te, zdaj one misli, alias aliud Ci. zdaj to, zdaj ono, alias in aliam rem Ci., alias aliter Ci. zdaj tako, zdaj drugače.
b) sicer (ne glede na čas): pomum ipsum alias non manditur Plin., Homerus multus al. in admiratione Circes Plin.
2. (načinovno, za nikalnico) sicer, drugače, na drug način: Icti., non alias quam simulatione mortis tutior Cu. na noben drug način kakor..., non al. indoluisse Caesarem, quam quod T. sicer ne..., razen ker... = iz nobenega drugega vzroka, non al. magis, quam adversus beluas Ci. za nič drugega bolj kakor zoper...
3. (krajevno) v drugo smer, (kam) drugam, (kje) drugje: quod si... flumen alias fluere coeperit G. (Dig.), si alias aditum non habeat Paul. (Dig.), primum quod nusquam alias tam torrens fretum... Iust.; pren.: alias (= aliorsum) accipere leges Ulp. (Dig.) v drugem smislu (drugače) razumevati.
Opomba: Nenavadni gen. sg. se nadomešča z alterīus, pogosto tudi dat. sg. z alterī. Nalične tvorbe: gen. sg. masc. aliī: Ca. ap. Prisc., Varr., gen. sg. fem. aliae: Ci., L., Lucr., dat. sg. masc. aliō: Pl., Sen. ph., dat. sg. fem. aliae: Pl. - alō -ere, aluī, altum, mlajše alitum
1. rediti, (pre)hraniti, (pre)živiti, krmiti, pitati, dojiti: Kom. idr., se et suos C., elephantos Ci., anseres in Capitolio Ci., aliquem publice N., equorum greges Cu., puerum tepidi ope lactis O., binos ubere fetus V., agrestes peregrino frumento L., se suosque latrociniis C. preživljati se z roparstvom, živeti od roparstva, nautae palmarum radicibus alebantur Ci., ali lacte Ci. ali panico corrupto C. ali nectareis aquis O.; qui... per dedecus Neronis alebantur T. ki so živeli ob Neronovi sramotnosti; pren.: alere oratorem quodam uberi iucundoque suco Q.;
a) vzdrževati, z živežem zalagati, živež dovažati: cum agellus eum non satis aleret Ci., idem hic... agellus illos alet N., sterilis diu palus aptaque remis vicinas urbes alit H., quam (plebis turbam) nec capere tam exiguus collis nec alere in tanta inopia frumenti poterat L., al. exercitum, maiores copias Ci., Metelli exercitum stipendio frumentoque S., exercitūs contra aliquem iam multos annos C., venatus viros pariter ac feminas alit T. možje in žene žive od lova; quos manus atque lingua periurio aut sanguine civili alebat S.
b) vzrediti (vzrejati), vzgojiti (vzgajati): is natus et omnem pueritiam Arpini altus S., cum Hannibale... alto educatoque inter arma L., locus..., ubi alitus... est Ci. je zrasel, aliquem alicui committere alendum clam O. ali aliquem alicui furtim alendum mandare Cu. v vzrejo na skrivnem, si cui... filius... aletur H. če bo komu sin zrasel; pesn.: virgo regia, quam lectulus in molli complexu matris alebat Cat.; pren.: urbs, in qua et nata et alta sit eloquentia Ci., inter parietes aluit eam gloriam, quam... Ci.
2. pren.
a) rediti = rasti dajati, roditi: Ci. idr., tellus umida maiores herbas alit V., ductores..., quos Africa terra... alit V., tunc rhombos minus aequora alebant? H., gramen erat circa, quod proximus humor alebat O. je napajala, interiora alendis frugibus mitia Cu., eadem terra et rhinocerotas alit (daje nosorogom hrano), non generat Cu., multa arbor et vitis largos... fructus alit Cu., pax aluit vites Tib.; amnis, imbres quem super notas aluere ripas H. ki ga je dež napel (vzdignil), ki je po dežju narastel, idem (mons) amnem Iordanen alit T. zalaga z vodo; alere ignem Cu. ali flammas O. ali flammam T. netiti, tako tudi: mercimonium, quo flamma alitur T., diductis, quibus flamma alebatur Q., ipsis in undis alitur incendium Iust.; globum lunae Titaniaque astra spiritus intus alit V. oživlja duh vesolja, itaque se ipse (mundus) consumptione et senio alebat sui Ci. se je oživljal.
b) pospešiti (pospeševati), podpirati, (o)krepiti, razvi(ja)ti, izobraziti (izobraž[ev]ati), pomnožiti (pomnoževati), poveč(ev)ati (naspr. minuere): alere corpus O., Cels., Plin., omnes corporis extremas quoque partes Lucr., (castitate) ali staturam, ali vires putant C., alere capillum, pilos Plin. pospeševati rast las, cibi, qui alunt Cels. hranljive, močnate jedi; honos alit artes Ci., haec studia adulescentiam alunt Ci., quid alat formetque poëtam H., alit aemulatio ingenia Vell., alere audaciam Ci., bellum Ci., Cu., dubitatione bellum T., civitatem C. pospeševati blaginjo države, rumores credulitate sua L., seditiones civitatium T., spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt Ci., al. otium Cu., omnis opera alitur otio Ci. uspeva ob..., eorum furor alitur impunitate Ci., alitur diutius controversia C. se goji, dulcibus verbis alitur amor O., malignis sermonibus non ali Plin. iun. ne veseliti se... govoric, alere morbum N. bolezen (po)slabšati; pren.: haec vulnera vitae... mortis formidine aluntur Lucr., regina... volnus alit venis V. goji rano (= ljubezen), alitur vitium V. raste, toda: alitur ulcus ali vulnus Cels. se celi.