Franja

íti (grém)

A) imperf., perf.

1. andare:
gosi so šle druga za drugo le oche andavano una dietro l'altra
iti z letalom, z vlakom andare in aereo, col treno
iti k fizerju, k zdravniku andare dal barbiere, dal medico

2. pog. (premikajoč se pojavljati se iz česa ali kje) andare, venire:
iz dimnika gre dim dal camino viene il fumo
iz rane gre kri dalla ferita viene sangue

3. pog. (teči, delovati) andare, funzionare:
ura gre naprej, nazaj l'orologio va avanti, indietro

4. (biti speljan, voditi) andare; portare:
stopnice gredo v klet le scale portano in cantina

5. impers. (izraža bližnji nastop stanja, kot ga nakazuje določilo) avvicinarsi; essere a momenti:
šlo je na jesen in se je že ohladilo si avvicinava l'autunno e si sentiva il freddo

6. (s prislovnimi določili izraža obstajanje dejanja, kot ga nakazuje določilo) andare, procedere:
z zdravljenjem gre počasi la terapia procede lentamente

7. (biti dostopen, razumljiv) andare:
matematika mu ne gre la matematica non gli va, gli è incomprensibile

8. pog. (biti določen komu, pripadati) andare:
določen delež gre podjetju una parte va all'azienda

9. pog. (miniti, minevati) passare:
leto je šlo ko blisk l'anno è passato come un lampo

10. pog. (porabiti, potrošiti se) andare:
na sto kilometrov gre deset litrov bencina per cento chilometri vanno (si consumano) dieci litri di benzina

11. impers. andarne:
gre za življenje in smrt ne va della vita o della morte
gre mu za čast ne va del suo onore

12. impers. (izraža istost, opredelitev) trattarsi: tu ni šlo za nesrečo, pač pa za malomarnost non si è trattato di infortunio bensì di negligenza

13. impers. (izraža nedopustnost česa) non andare + participio:
tega ne gre podcenjevati la cosa non va sottovalutata

14. impers. (moči, zmoči) farcela:
poskušal je vstati, pa ni šlo tentò di alzarsi ma non ce la fece

15. pog. (z nedoločnikom poudarja dejanje, ki ga izraža nedoločnik) andare:
vse stori zate, kar zmore, ti pa mu greš nagajati lui fa per te quel che può e tu vai a fargli dispetti
šole še ni končala, dela še nima, ona pa gre in se poroči non ha ancora finito gli studi, non ha ancora trovato un lavoro e lei va a sposarsi
FRAZEOLOŠKA/TERMINOLOŠKA RABA:
pren. prišlo je vse, kar leze in gre venne tantissima gente
pog. kako že gre tista pesem? come va, come fa quella canzone?
pren. stvari gredo svojo pot le cose vanno normalmente
pren. priznati komu mesto, ki mu gre riconoscere a uno il ruolo che gli spetta
pog. staviti grem, da boš spet zamudil scommetto che farai ancora tardi
pren. iti stvarem do jedra andare fino in fondo a qcs.
pog. plašč mu gre (sega)
do kolen il cappotto gli arriva alle ginocchia
pren. iti do zadnjih meja tentare l'impossibile (costi quel che costi)
pren. iti do živega toccare nel vivo, pungere sul vivo
iti hitro od rok (delo) procedere bene, senza intoppi (lavoro)
iti (molče) čez kaj, preko česa lasciar perdere, andare
iti (komu) s poti non intralciare qcn.
iti (komu) z luči non fare ombra a qcn.
pren. iti h koncu essere moribondo, al lumicino
pog. pren. iti k hudiču andare in malora
iti na bolje (zdravje) migliorare
iti na dno (potopiti se) andare a fondo, affondare
iti na drobno andare in frantumi (vetro, stoviglie)
iti na dvoje spaccarsi in due (ciocco)
pog. pren. iti na jetra, na živce mangiare il fegato, dare ai nervi
iti (komu) na jok (biti hudo prizadet) venire (a qcn.) da piangere
iti (komu) na led, na limanice lasciarsi abbindolare, imbrogliare da qcn.
pren. iti na magistrat, na matični urad, pred oltar sposarsi
žarg. rib. iti najbolj na muho abboccare la mosca
pren. iti na nož venire ai ferri corti
pren. iti (komu) na otročje rimbambire
pren. iti (komu) na roke dare una mano a qcn., sostenere qcn.
evf. iti nastran andare al gabinetto, fare i propri bisogni
evf. iti po gobe, v krtovo deželo, na drugi svet andare all'altro mondo, tirare le cuoia
pren. iti na ulice scendere in piazza
pog. pren. iti pod ključ finire in gattabuia
pog. bolniku gre vse podenj il malato è incontinente, se la fa addosso
pren. iti pod nož farsi operare
pren. iti skozi ušesa straziare le orecchie (fischio, urlo)
iti v cvet fiorire, andare in fiore (lattuga)
iti v klasje fiorire, accestire (spiga) pren. andare bene, prosperare (affari)
pren. ne iti v glavo non andare in testa
iti v denar vendersi bene
pren. iti v korak s časom stare al passo coi tempi
evf. iti v leta invecchiare
škoda gre v milijone i danni si calcolano a milioni
iti v noge, v glavo (pijača) dare alla testa
pren. iti v nos sentirsi offeso, saltare (a uno) la mosca al naso
pren. iti vase rientrare in se
iti v škodo (komu) averne, soffrirne danno
iti v zrak saltare in aria
iti z modo seguire la moda, vestirsi alla moda
evf. iti s kom amoreggiare, flirtare con
iti za pogrebom andare al funerale
pren. iti dol (sonce) tramontare
pog. iti gor (podražiti se) rincarare
žarg., šol. iti naprej andare avanti (con la materia), superare la classe
pren. iti narazen separarsi, divorziare
pren. iti navzdol andare in rovina, declinare
iti pokonci (lasje) rizzarsi (capelli)
pren. iti predaleč s čim esagerare in qcs.
pog. iti skupaj (blago) restringersi
ekon. iti v breme essere, andare a carico
voj. iti v strelce avanzare in ordine sparso
pren. iti kot namazano andare liscio come l'olio
iti se solit andare a farsi friggere
igre iti ven z adutom attaccare con l'atout
impers. tako ne gre, ne bo šlo così non va
impers. tesno mi gre za čas, s časom ho pochissimo tempo a disposizione
impers. trda mu gre za denar è a corto di denaro
PREGOVORI:
v tretje gre rado non c'è due senza tre
prvi dobiček ne gre v mošnjiček una rondine non fa primavera

B) íti se (grém se) imperf. refl.

1. (z namenilnikom, s tožilnikom pomeni opravljati kako igro) giocare:
iti se kartat giocare a carte
iti se slepe miši giocare a mosca cieca
iti se ravbarje in žandarje giocare a nascondino
iti se mance giocare a rimpiattino; pren. fare il doppio gioco

2. (izraža negativno stališče do dejavnosti, kot jo nakazuje določilo) pretendere:
iti se znanstvenika pretendere di essere uno scienziato
kaj se pa greste! che diavolo fate, combinate!
FRAZEOLOŠKA/TERMINOLOŠKA RABA:
pren. ne iti se slepih miši parlarsi chiaro, mettere le carte in tavola
pog. ne gre se mi še domov non mi va di andare già a casa

íti ir; andar

iti po poti tomar un camino
iti ven salir
iti gor, dol subir, descender
iti za kom seguir a alg
iti po zdravnika ir a buscar al médico
iti k zdravniku ir al médico
iti v gledališče ir al teatro
iti v šolo ir a la escuela (al colegio)
iti h koncu, h kraju acabarse, tocar a su fin
iti komu na roke asistir a alg
iti iz sobe salir de la habitación
iti na delo ir al trabajo, ponerse al trabajo
iti na potovanje ir de viaje
iti po vodo ir por agua
iti svojo pot proseguir su camino
iti vase volver sobre sí
iti po isti poti nazaj volver sobre sus pasos
takó ne gre así no puede ser
ne gre drugače no puede ser de otro modo
naj gre, kot hoče pase lo que pase
gre mu za glavo se juega la cabeza
gre za (moje življenje) se trata (de mi vida)
gre za življenje in smrt es cuestión de vida o muerte
ne gre mi iz glave no se me quita de la cabeza
za kaj gre? ¿de qué se trata?
posli gredo dobro el negocio marcha bien
kako ti gre? ¿cómo te va?

íti (grem) aller, marcher, se rendre, passer

iti iz, ven sortir
iti (grem) gor monter
iti (grem) dol descendre
iti (grem) po aller chercher
iti (grem) mimo passer devant (ali à côté, près de)
iti (grem) naprej poursuivre, continuer (son chemin)
iti (grem) nazaj (s'en) retourner, rebrousser chemin, revenir sur ses pas, reculer
dež gre il pleut
toča gre il grêle, il tombe de la grêle
sneg gre il neige
iti (grem) za kom suivre quelqu'un
gre za kaj il s'agit, il est question, il y va de
iti (grem) po sreči prendre une bonne tournure, s'annoncer bien
za to ne gre cela n'entre pas en ligne de compte, il n'est pas question de cela
to mi gre cela me revient de droit
bo že šlo ça ira, ça s'arrangera

izdájati (-am) | izdáti (-ám)

A) imperf., perf.

1. tradire:
izdajati domovino tradire la patria

2. (biti znamenje česa) tradire, rivelare, denotare:
glas je izdajal, da je razburjen la voce ne tradiva l'emozione
pren. izdajati prevaro za resnico gabellare per verità la frode

3. (prenehati zadovoljivo opravljati svojo funkcijo) tradire, mancare, venir meno:
spomin me izdaja la memoria mi tradisce

4. pubblicare, stampare (libri); incidere (dischi)

5. ekon. emettere

6. (delati, da dobi kaj uradno veljavo) emanare (leggi, decreti); rilasciare (documenti, attestati)

7. consegnare, distribuire:
izdajati blago iz skladišča consegnare la merce dal magazzino
izdajati obroke hrane distribuire i pasti

8. (potrošiti, trošiti; porabiti, porabljati) spendere

B) izdájati se (-am se) | izdáti se (-am se) imperf., perf. refl.
izdajati se za spacciarsi per

izdátek expense, expenditure, cost; disbursement, outlay; outgoings pl

mali izdátki out-of-pocket expenses pl, sundries pl
postranski izdátki incidental expenses pl
posebni izdátki extras pl
ob majhnih izdátkih at little cost
kriti izdátke to defray the cost
skrčiti izdátke to reduce one's expenses
to mi je povzročilo izdátke that involved me in some expense
nakopati si izdátke to run up expenses

izdáti (koga) to betray, žargon to sell someone, to split on someone; (sokrivce) žargon to shop, to grass on; (pustiti na cedilu) to leave in the lurch, to desert, to forsake; (denar) to spend, to expend, to disburse, to defray; (knjigo itd.) to edit, to publish, to issue, to bring out; (delnice, bankovce) to issue; (proglas) to promulgate, to issue (a proclamation ali manifesto); (nalog) to decree, to ordain, to give orders; (zakon) to enact, to decree; (skrivnost) to let out, to disclose, to divulge, to reveal

izdáti diplomo to grant (ali to award) a diploma
izdáti proglas to issue a proclamation
izdáti ukaz to give an order
izdáti predpise to enact rules, to pass regulations
izdáti priporočila to issue recommendations
izdáti zakon to pass a law
zopet izdáti knjigo to republish (ali to reprint) a book
izdáti se to betray oneself, to give oneself away, to let the cat out of the bag
izdal se je, ko mi je rekel nekaj, česar ni hotel reči he gave himself away by blurting out something he had not intended to tell me
izdáti se za to pretend (ali to claim) to be, to pose as, to pass oneself off as (zdravnika a doctor)

izgíniti to disappear; to vanish; to be lost to sight; to pass out of sight; (biti pogrešan) to be missing; (potegniti) to make off (secretly); (zaradi dolgov) to abscond; (ponoči se izseliti, ne da bi plačali stanarino) to make a moonlight flit

izgíniti kot kafra to vanish into the blue
izgini! be off with you!, off with you!, žargon get lost!
izgini mi izpred oči! be off and don't let me set eyes on you again!, get out of my sight!
moja knjiga je izginila my book has disappeared
ladja je izginila na obzorju the boat disappeared over the horizon
izgíniti s politične scene to disappear from the political scene

izgíniti (-em) | izgínjati (-am) perf., imperf.

1. scomparire, sparire, svanire, dileguarsi, perdersi; eclissarsi; pog. volatilizzarsi;
madež je čisto izginil la macchia è sparita del tutto
pot je izginila v grmovju il sentiero si perdeva tra i cespugli

2. (prenehati obstajati) sparire, scomparire:
razlike v gledanju so izginile le divergenze nei punti di vista sparirono

3. (zapustiti naskrivaj prostor) scomparire, eclissarsi, dileguarsi:
izginil je, kot bi se v zemljo vdrl si eclissò come se l'avesse inghiottito la terra
(kot ukaz) da mi pri priči izgineš! togliti dai piedi, e subito!

4. (biti ukraden; založiti se) sparire; finire:
v zadnjem času je izginilo več avtomobilov negli ultimi tempi sono sparite varie automobili
kam je izginil moj svinčnik dov'è andata a finire la mia matita

izmišljotina samostalnik
1. (neresnica) ▸ kitaláció, agyszüleményNjihova trditev, da so tako ravnali po naših navodilih, je čista izmišljotina. ▸ Az az állításuk, hogy a mi utasításaink alapján jártak el, merő kitaláció.
Od nekdaj sem bil prepričan, da so zgodbe o jetiju navadna izmišljotina. ▸ Mindig is meg voltam győződve arról, hogy a jeti-történetek egyszerű agyszülemények.
Predsednik zatrjuje, da gre za izmišljotine demokratov in ne ukrepa. ▸ Az elnök azt állítja, hogy ezek a demokraták agyszüleményei, és nem tesz semmit.

2. (pogruntavščina; ideja) ▸ elmeszülemény
Sv. Miklavž je pač tradicija, tudi družinska, Božiček pa skoraj nova izmišljotina, izum trgovcev in medijev. ▸ A Mikulás hagyomány, sőt családi hagyomány, de a Télapó szinte új elmeszülemény, a kereskedők és a média találmánya.
Zmotna je trditev, da je praznik 8. marec, dan žena, izmišljotina odmrlega samoupravnega socializma. ▸ Tévedés azt állítani, hogy március 8-a, a nőnap a megszűnt önrendelkezéses szocializmus elmeszüleménye.

izmúzniti se to evade, to escape; to slip off (ali away), to make one's getaway; to steal away

izmúzniti se se od dela to shirk work, to be a shirker
izmúzniti se se z to get away with
srečno izmúzniti se to have a narrow escape
njegovo ime se mi je izmuznilo his name escaped me

iznenáditi sorprender; coger de sorpresa, coger de improviso

sem prijetno iznenaden es para mí una agradable sorpresa

izpádati to fall out, to drop out; (biti izpuščen) to be omitted, (ne se vršiti) not to take place, vojska to sally (forth)

lasje mi izpadajo my hair is thinning

izpodletéti malograrse, frustrarse; salir mal ; (poskus) resultar mal

načrt mi je izpodletel se ha frustrado mi plan

izpolníti izpolnjeváti to fulfil; to fill; to implement; to carry out

izpolníti, izpolnjeváti formular to fill in a form, to complete a form
izpolníti, izpolnjeváti svoje dolžnosti to perform (ali to discharge) one's duties
izpolníti, izpolnjeváti pogoj to fulfil (ali to comply with) a condition
izpolníti, izpolnjeváti obljubo to fulfil (ali to keep ali to carry out) one's promise
izpolníti, izpolnjeváti pričakovanja to fulfil expectations, to come up to expectations
izpolníti, izpolnjeváti se to be fulfilled (ali realized), to come true
ne se izpolníti, izpolnjeváti (izjaloviti se) to fail, to come to nought, to fall through
upam, da se mi bodo želje izpolnile I hope to see my wishes fulfilled
ne izpolníti, izpolnjeváti svojih obveznosti not to carry out (ali perform) one's duties (ali engagements)
naše upanje se ni izpolnilo our hopes have not been realized

ízpred from before

pojdi mi ízpred oči! get out of my sight!

izrábiti izrábljati to use; to turn to account; (okoristiti se) to take advantage of, to profit by, to make the best (ali most) of

dobro izrábiti, izrábljati to put something to (a) good use
izrábiti, izrábljati rudnik to exploit a mine
dobro izrábiti, izrábljati čas pesniško to improve the shining hour
izrábiti, izrábljati priliko to take the opportunity, arhaično to improve the occasion (ali opportunity)
izrábiti, izrábljati lahkovernost to play upon someone's credulity
izrabil bom prvo dano mi priložnost I shall take advantage of the first opportunity, I shall profit by the first opportunity offered
izrabljati delovno silo, delavce to exploit the workers (ali the workforce), to employ sweated labour
izrábiti, izrábljati položaj, priložnost (figurativno) to strike while the iron's hot, to make hay while the sun shines

izslepariti to swindle someone out of something

izsleparil mi je 50 funtov he swindled me out of 50 pounds

izvolíti elegir; hacer una elección

izvoliti koga za predsednika elegir a alg presidente
izvolite sesti tome (usted) asiento
izvolite mi podati časopis hágame el favor del diario
izvoliti soglasno (z absolutno večino, z večino glasov) elegir por unanimidad (por mayoría absoluta, por mayoría de votos)

japi samostalnik
lahko izraža negativen odnos (povzpetnik) ▸ yuppieNaši zlati japiji in dobičkarji so dokazali, da jim nič ni sveto in da mislijo, da lahko z denarjem počnejo vse. ▸ A mi drága, irdatlanul jól kereső yuppie-jaink bebizonyították, hogy számukra semmi sem szent, és a pénzükért bármit megkaphatnak.
To je izrazito hladen svet mladih japijev z Wall Streeta, svet, v katerem je vsakdo kralj ali to vsaj mora biti. ▸ Ez a fiatal Wall Street-i yuppie-k kifejezetten rideg világa, egy olyan világ, ahol mindenki király, vagy legalábbis annak kellene lennie.
O prenosnih telefonih se ni več govorilo le med tehničnimi zanesenjaki ali pregrešno bogatimi japiji. ▸ A mobiltelefonok már nem csak a technológia iránt fogékonyak vagy a dúsgazdag yuppie-k beszédtémája voltak.

jásen (veder) unclouded, serene, unobscured, fair, sunny; (očiten) evident, obvious, manifest; (viden) clear, conspicuous; (svetel) luminous, bright, shining, light; (razumljiv) intelligible, easily understood; (nedvomen) indubitable, unmistakable, not to be mistaken, leaving no doubt; (nedvoumen) unequivocal, unambiguous; (izrečen) explicit; (točen) precise, exact; (barva) light, light-coloured; (slog, stil) clear, lucid; (samoumeven) self-evident

jásno in jedrnato izraziti to express tersely and neatly
jásen kot beli dan self-evident, as clear as daylight (ali arhaično as noonday), as clear as crystal, as plain as a pikestaff, as plain as the nose on your face, as plain as the palm of your hand
nebo je jásno the sky is clear
to je jásno that's clear, that's flat
kot strela z jásnega out of the blue
strela z jásnega a bolt from the blue
ni mi čisto jásno it is not quite clear to me
nisem si na jásnem o tem I am not (quite) clear about it
sem jásen? do I make myself clear?, have I made myself plain on that point?
jásno govoriti to speak clearly
jásno se izraziti to make it clear
jásno se odražati na obzorju to show clear on the horizon
priti na jásno (figurativno) to clear up, to settle (o čem something)
postalo nam je jásno it dawned on us
to je popolnoma jásno (figurativno) it's perfectly obvious