upravičeváti -újem ovlaštivati koga, davati kome ovlaštenje, pravo da što uradi
upravíčiti -im ovlastiti koga, dati kome ovlaštenje, pravo da što uradi: upravičiti koga do čega, za kaj
urádniški (-a -o) adj. di, da impiegato; impiegatizio; burocratico:
uradniška miselnost mentalità burocratica
urádnost (-i) f
1. atteggiamento da burocrate; supponenza da burocrate
2. pratiche
uragánski (-a -o) adj. di, da uragano
uskóški (-a -o) adj. hist. di, da uscocco; degli uscocchi
uslúžbenski (-a -o) adj. di, da impiegato; impiegatizio
uspìjuša ž, uspìkuša ž ženska, ki se šobi, da bi ugajala
ūs-que, adv. (prim. ūs-piam in quis-que) „vseskozi“
1. (samostojno, časovno) venomer, vedno, nenehno, nepretrgoma, neprestano, neprenehoma, ves čas: Ter., Pr., Mart. idr., ferrum usque sequens pressit O., nomen patris usque vocantem comprendit O., iuvat usque morari V., illa usque minatur V., poenas dedit usque H., undique totis usque adeo turbatur agris V.; usque dum Kom., Ca., H. ali usque … donec Pl. ali usque … quoad Varr., Ci. dokler (ne): usque … dum terra labores praebuit V., mihi usque curae erit, quid agas, dum quid egeris, sciero Ci. ep.; usque quāque (gl. quāque in ūsque-quāque).
2. usque ni praep., ampak stoji pri drugih praep. in tudi adv. in določa izhodišče
a) časovno (tam) od, izza, iz: augures omnes usque a Romulo Ci., usque ab heroicis temporibus Ci.; z adv.: inde usque repetens Ci. = če pomislim nazaj prav do tiste dobe;
b) krajevno tam od, tam iz: usque a mari supero Romam proficisci Ci., usque a rubro mari N., usque ex ultimā Syriā navigare Ci., usque a Capitolio plausus excitatus Ci.; adv. vrinjen: ab usque Pachyno V.
3. za določitev smeri
a) časovno (vse) do, prav do: usque ad hanc aetatem N., usque ad nostram memoriam S., usque ad vesperum Pl., C., usque ad solis occasum C., usque ante diem XVI Cal. Dec. Ci., usque ad extremum vitae diem Ci., usque ad Darei mortem Cu.; pri adv.: usque adhuc dozdaj (do zdaj), doslej, to tega časa (trenutka), dosihdob: Acc. fr., Ter., Ci., Suet. idr., cessatum usque adhuc Pl. doslej vedno; nunc usque še zdaj, še sedaj, dosihdob: Amm.; usque quaque (gl. ūsque-quāque).
b) krajevno (prav, vse) tja do, tja v, noter do, noter v, skozi do: usque ad castra C., ad imum usque solum O., admorunt oculis usque sub ora faces O. prav pod … , usque ad Numantiam misit C., usque in Pamphiliam Ci., usque sub Orchomenum O. prav pod orhomensko obzidje, trans Alpes usque Ci. tja čez Alpe; adv. pesn. vrinjen: Protei ad usque columnas V.; nam. praep. stoji usque pri eō
a) časovno = tako dolgo, tako dolgo … da, dokler (ne): usque eo se tenuit Ci., usque eo ferrum retinuit, quoad est renuntiatum N.;
b) krajevno = tako daleč: usque eo legiones admovit, ut barbari discedere non possent Hirt.; α) pri quō αα) = do koder: Dig., emissario uno, qui subeat, usque quo placuerit Plin.; αβ) = dokler (ne): ranam coicere in aquam, usque qua ad tertiam partem decoxeris Varr.; β) pri quā βα) = kolikor, ker: ab occidente litora Esseni fugiunt, usque qua nocent Plin. ββ) metaf. = do te mere, tako zelo: familiaris est factus usque eo, ut … Ci., usque eo despexerunt, ut ne quaerere quidem laborarent N., difficultate rei frumentariae affecti usque eo, ut frumento caruerint C.; v enakem pomenu tudi usque adeo: usque adeo pertimuerat Ci.; pri mestnih in krajevnih imenih (na vprašanje kam?) praep. seveda odpade: usque Romam voces referebantur Ci., ire usque Tarentum H., profectus Tarsum usque Ci., viam Appiam Brundisium usque pecuniā operire T.; od tod izvira pesn. in poklas. occ. raba adv. usque kot praep. = (tja) do: usque Iovem O., corpora usque pedes carbaso velant Cu.; praep. zapostavljena: corpus usque harena penetraverat Cu., Thessaliam usque Plin.; tudi časovno: usque somni tempus, usque quintum diem Cels.
4. z določitvijo izhodišča in smeri = od … do
a) časovno: ab initio usque ad hoc tempus Ci.
b) krajevno: a pulmonibus usque ad os intimum Ci.
5. (v drugih primerih)
a) s praep. (vse) do: usque ad ravim poscam Pl., te in pistrinam dedam usque ad necem Ter., hoc malum usque ad bestias perveniat Ci., adsenserunt omnes usque ad Pompeium Plin. iun. do Pompeja = razen Pompeja, mansit … usque ad eum finem, dum … Ci.
b) pri eō tako dolgo … da, dokler (ne): familiaris est factus usque eo, ut … Ci.
c) kot praep. do: usque sudorem, usque sanum corpus Cels.
ustavljáč (-a) m
1. teh. dispositivo di arresto;
ustavjač za vrata marmino
2. lov. cane da ferma
ùšorenōst ž urejenost hiš tako, da med njimi nastane ulica, gl. šor
ušòriti ùšorīm postaviti hiše tako, da med njimi nastane ulica: ušoreno selo vas z ulicami med hišami
utilizable [jú:tilaizəbl] pridevnik
(u)poraben, uporabljiv, ki se da izkoristiti; koristen
utópen (-pna -o) adj. di, da stampaggio:
utopno kovanje fucinatura a stampo
utopna plošča chiodiera, dama chiodiera
utóren (-rna -o) adj. di, da incastro; scanalato
utrújenosten (-tna -o) adj. di stanchezza, di affaticamento, da fatica:
fiz. utrujenostni lom rottura da fatica
uvídeti -vídim dov. a-şi da seama
uzráditi ùzrādīm
1. potruditi se, zavzeti se, da se kaj naredi: moram da uzradim neka te još danas izaberu
2. opraviti, postoriti: kao da je storuka, ona dospije i da namiri djecu, i da izide na njivu, i uzradi sve po kući
ùžiliti -īm
1. pogrobati: užiliti lozu, to znači, položiti je u zemlju da pusti žile
2. privezati svinjo na prostem za zadnjo nogo, da ne more tekati
užítkarski (-a -o) adj. di, da usufruttuario