Franja

πρᾶγμα, ατος, τό, ion. πρῆγμα, poet. πρᾶγος, ους, τό, in πρᾶξις, εως, ἡ, ion. πρῆξις (πράσσω) A bolj abstraktno (pos. πράξις) dejanje, delanje, (iz)delovanje, ukvarjanje, opravljanje; ravnanje, postopanje, obravnavanje; izterjevanje. B bolj konkretno I. 1. delo, čin, opravilo, opravek, κατὰ πρῆξιν zaradi opravka, po opravkih; posel, (vojno) podjetje, naloga, namera, uloga, dogovor; (znanstveno) delo, razprava; dogodek, slučaj, τί τὸ πρᾶγμά ἐστιν; kaj se je zgodilo? πρῆγμά ἐστι (ἐμοί) imam opraviti. 2. izpeljava, izvršitev, uspeh, korist, οὔ τις πρῆξις ἐγίγνετο αὐτῷ nič mu ni pomagalo, πρῆγμά ἐστί τινι pomaga (koristi) komu, koristno je, treba je, primerno je. II. stvar 1. reč, predmet, resnična reč, resničen dogodek; πρᾶγμά τι nekaj važnega (velikega, posebnega, znamenitega), οὕτω ἔσχον πρὸς τὸ πρᾶγμα tako važnost so pripisovali temu, za tako važno so smatrali to, οὐδὲν πρᾶγμά ἐστιν je nepomembno, brez pomena, nič ni na tem, ἐμοὶ οὐδὲν πρᾶγμα ne brigam se za to, to mi ne dela nobenih skrbi; τὰ πράγματα τῶν Ἑλλήνων Grki, Heleni, helenska moč (sila, zadeva). 2. stanje, pl. razmere, položaj, okoliščine τοιαῦτα tak, παρόντα sedanji, trenotni (= τὰ ἐνεστῶτα), τὸ σὸν τί ἐστι τὸ πρᾶγμα kako je s teboj? 3. a) težavnost, težava, nesreča, neprilika, πράγματα ἔχω imam opravke (težave, neprilike), mučim se, πράγματα παρέχω delam komu težave, prizadevam sitnosti, dam opraviti, nadlegujem, pustošim, πράγματα ποιέομαι posle napravljam, delam sitnosti, οὐ ποιέομαι ne zmenim se za kaj; b) spletke, skrivno početje (gibanje), zvijača NT. 4. državne zadeve (posli) κοιναὶ πράξεις (κοινὰ πράγματα), država, vlada, politično delovanje, splošni ali občni blagor, vrhovna vlada, nadvlada (hegemonija), politični vpliv; οἱ ἐν τοῖς πράγμασι ὄντες ki so pri vladi, oblastniki; τὰ πράγματα ἔχω imam moč v rokah; νεώτερα πράγματα prevrat, novotarije. 5. premoženje, sredstva.

πρᾱ́σσω, at. πράττω, ion. πρήσσω [Et. iz πρᾱ -κο- prodreti, sor. πέρα, πέραν. – Obl. fut. πράξω, pf. trans. πέπραχα, intr. πέπραγα, pass. pf. πέπραγμαι, fut. med. πράξομαι tudi s pas. pom., aor. pass. ἐπράχθην]. A act. I. trans. 1. prodiram, prevozim, prebrodim, (pre)hodim, (pre)potujem (sc. ὁδόν), ὁδοῖο prepotujem kos pota. 2. a) storim, izdelam, do-, izvršujem, izvedem, opravim, dosežem, οὔ τι πρήσσει nič ne opravi ali doseže; b) povzročujem, pridobivam, skušam kaj pridobiti, τινί τι delam za koga, priskrbim komu kaj, τούτων πραττομένων med tem, τούτων πραχθέντων takoj na to; izposlujem. 3. a) opravljam kaj, ukvarjam se (bavim se) s čim, τὰ ἐμαυτοῦ ukvarjam se z lastnimi zadevami, grem po svojih opravkih; εὖ τὰ γεωργικὰ (ἰατρικὰ) πράττω sem dober kmetovalec (zdravnik); b) τὰ κοινά oskrbujem, vladam državo, upravljam državne posle, τὰ τῆς πόλεως (πολιτικά) sem državnik, ἱκανὸς πράττειν spreten državnik, odvetnik, branitelj; οἱ πράττειν δυνάμενοι pravi upravitelji države, oblastniki; c) dogovarjam se, pogajam se s kom τινί, πρός, εἴς τινα posredujem, ὑπέρ τινος zaradi česa, οἱ πράσσοντες posredovalci; d) delam na kaj, potegujem se za kaj, stremim za čim, nameravam, snujem kaj, φιλίαν, εἰρήνην trudim se za prijateljstvo, mir, ravnam προνοητικῶς. 4. a) storim, naredim, prizadenem komu kaj, τινί držim s kom, izkažem komu kaj, delam za koga; b) zahtevam kaj od koga, pobiram, izterjavam, izžemam, opominjam koga, da plača dolg χρήματα, χρέος. II. intr. sem (nahajam se) v gotovem stanju ali položaju, imam se, εὖ πράττω imam uspeh, uspevam, gre mi srečno od rok, dobro se imam, dobro se mi godi, imam srečo; οὐδὲν εὖ πράττω nič se mi ne posreči (slično καλῶς, κακῶς, φλαύρως πράττω), τὰ ἄριστα πράττω zelo sem srečen, καλῶς πράξας z dobrim uspehom, srečno; ταπεινὰ πράττω živim v skromnih razmerah; ὅτι ἂν τύχωσι, τοῦτο πράξουσιν godilo se jim bo, kakor pač pride, ὁ στόλος οὕτω ἔπρηξε pohod se je tako iztekel (končal). B med. I. 1. delam, vršim kaj zase (v svojo korist). 2. zahtevam (izterjavam, pobiram) zase, dam si plačati, τί kaj, izsilim iz koga, zaslužim si (denar). 3. τὰ δίκαια kaznujem koga s pravično kaznijo.

προ-άγω in med. (gl. ἄγω) I. trans. 1. naprej iz-, popeljem, vodim, ženem; dalje tiram, podim, odvedem, spravim, ὁ χρόνος προῆγεν αὐτόν čas ga je spravil naprej, postal je starejši. 2. pren. a) pripravljam, na-, priganjam koga do česa, izpodbujam, nagovarjam koga k čemu; zavajam, zapeljujem v kaj ἐπί τι, εἴς τι, κινδυνεύειν, εἰς γέλωτα spravljam v smeh, εἰς πράγματα v nevarnosti, φόβον poskusim strašilo; pass. vdam se čemu, εἰς φιλοποσίαν pijančevanju; b) pomikam naprej τὸ στράτευμα, povišujem, povzdigujem, εἰς τοῦτο προηγμένα τὰ πράγματα tako daleč je prišlo z državo, ἐς τοῦτό σφεα προηγάγοντο tako visoko so svojo moč povzdignili. II. intr. grem, hodim, pomikam se naprej, hodim spredaj pred kom τινά, τί NT; napredujem, grem predaleč; pt. προάγων prejšnji προφητεῖαιNT.

προ-αρπάζω naprej vzamem, vzamem iz ust ἀλλήλων τὰ λεγόμενα.

προβολή, ἡ πρόβολος, ὁ (προ-βάλλω) 1. pomol, štrlina, predgorje, kleč, čer, strma obala. 2. a) branilo, bramba, obrana; πρόβολος sulica, ščit; pos. lovsko kopje; b) nasip, jez. 3. za napad pripravljeno orožje, napadni nastop; napad, τὰ δόρατα εἰς προβολὴν ἀποτείνω nagnem (nastavim) sulice za napad, ὁπλῖται ἑστῶτες ἐν προβολῇ ki stoje z nastavljenimi sulicami (z golimi meči). 4. javna obtožba pred narodno skupščino zaradi državnega prestopka, προβολή ἐστί τινος smatra se kdo začasno za obtoženca.

προ-γίγνομαι d. m., ion. προ-γῑ́νομαι 1. poprej se rodim, rojen sem (prej), nastanem, poprej se zgodim (sem, živim), οἱ προγεγενημένοι predniki, τὰ προγεγενημένα kar se je prej zgodilo, prošlost, preteklost, ἡ προγεγονυῖα χάρις zahvala za prejšnje dobrote. 2. prikažem se, pojavim se τάχα; pridem naprej na potu ὁδοῦ.

προ-δοκεῖ impers. [pf. pass. προδέδοκται] prej je bilo sklenjeno τινί, τὰ προδεδογμένα prejšnji sklepi.

πρό-ειμι¹ ep. (samo v tmezi) sem (po)prej τὰ προεόντα.

προ-εργάζομαι [augm. ἠργ- in εἰργ-, redupl. εἰργ-] prej delam, trudim se za koga, narejam kaj za koga, pridelujem, pridobivam si kaj; pt. προειργασμένος prej pridobljen (δόξα); subst. τὰ προειργασμένα prejšnja dela.

προ-έρχομαι med. (gl. ἔρχομαι) 1. naprej grem, hodim, korakam (pred kom), grem dalje NT, odhajam, odrinem. 2. o času: potekam, minevam, προελθόντος τοῦ χρόνου tekom časa, οἱ προεληλυθότες ταῖς ἡλικίαις vojaki višje starosti, starejši vojaški letniki. 3. nadaljujem (govor), grem naprej, napredujem, razvijam se, pomikam se naprej; τὰ Περσέων πρήγματα ἐς τόδε προελθόντα so se dvignile do tega viška, οἷ ἀσελγείας se je povzpel do tolike drznosti, εἰς πᾶν μοχθηρίας. 4. prihajam iz česa, javno nastopam. 5. prihajam mimo koga, prehitevam τινά NT.

προ-ήκω (nav. s pf. pomenom) 1. pomeknil sem se naprej, napredoval sem, τὰ πράγματα ἐς τοῦτο προῆκε razmere (položaj) so tako daleč prišle. 2. sem pred kom, prekašam, nadkriljujem koga, τινί v čem.

προθῡμέομαι d. p. [fut. προθυμήσομαι in -ηθήσομαι, aor. προεθυμήθην, pf. προτεθύμημαι, adi. verb. προθυμητέον, ion. pt. praes. προθυμεύμενος] 1. a) sem pripravljen (voljen, vnet) za kaj, imam veselje do česa, zelo želim, hočem; τὴν σύμβασιν želim mir, τὰ ἐς Βοιωτούς vnet sem za zvezo z B., τινί radovoljno pomagam komu; b) trudim se, skušam kaj doseči, prizadevam si, stremim inf., ὅπως. 2. sem dobre volje ali vesel; (oppos. ἀθυμέω).

πρό-κειμαι med. [impf. προὐκείμην, 3 pl. ion. προεκέατο, hkrati pf. pass. k προ-τίθημι] 1. a) ležim pred čim τινός; molim, štrlim (v morje) ἐν τῇ θαλάττῃ, razprostiram se, τῆς ἐχομένης γῆς segam dalje v morje kakor sosednja dežela; b) nahajam se, sem pred kom ὀνείατα; ἀγών boj je pred kom, ga čaka. 2. a) javno sem izpostavljen, ležim pred očmi vseh, ležim na prostem nepokopan νεκρός, nahajam se v nesreči, sem v sramoti, μόρῳ obnemorem, podležem; b) pripravljen sem, sem pri rokah (na razpolago), τὸ προκείμενον predmet razprave, τὰ προκείμενα sedanji slučaj, τῶν προκειμένων τι πράσσω naredim najpotrebnejše (pogreb in očiščenje mesta), οὐδὲν σῆμα τῶν προκειμένων noben dosedanji znak; c) sem določen, namenjen, naložen, odrejen, obljubljen, usojen ζημία, ἡμέραι, σημεῖα; d) impers. πρόκειταί τι komu je ukazano, dolžnost, naloga je.

προ-πονέω 1. act. a) (po)prej delam, poprej se trudim, τῶν εὐφροσυνῶν pred zabavami, τὰ προπεπονημένα prejšnji napori; b) delam, trudim se za koga τινός. 2. med. sem v veliki stiski (nadlogi) γῆ.

πρό-πυλα, τά (πύλη) προπύλαια, τά 1. preddverje, dvor, lopa, veža pred templjem. 2. v Atenah: τὰ προπύλαια τῆς ἀκροπόλεως vhod k atenskemu gradu.

πρός, ep. προτί, ep. poet. ποτί [Et. iz idevr. proti = nasproti; nastalo iz προτj; n. pr. πρόσωπον iz προτjωπον; sor. slov. proti, protiven; gršk. προτί] A adv. zraven, povrhu, vrhu tega, razen tega, πρὸς δέ povrhu pa. B praep. I. z gen. 1. o prostoru: a) od, od (strani) … sèm: ὁ πρὸς Σάρδεων ἤλεκτρος (ki prihaja) iz S. = sardski, πρὸς Πλαταιέων od Platej sem; b) v bližini česa, ob, na, pri, εἰσὶ πρὸς θαλάσσης leže pri (ob) morju, νῆσοι πρὸς Ἤλιδος otoki poleg Elide, pri Elidi, πρὸς τοῦ ποταμοῦ na strani, kjer je reka; c) πρὸς μεσημβρίας z juga, južno, proti jugu, πρὸς ἄρκτου s severa, proti severu, οἰκεῖν πρὸς νότου; d) pri osebah: πρός τινος εἶναι, γίγνεσθαι stati na strani koga, stopiti na stran koga, biti njegov pristaš, πρὸς Διός εἰσι ξεῖνοι so pod Zevsovim varstvom, πρὸς Διός εἰρύαται θέμιστας varujejo po Zevsu, dobivši od njega nalog in oblast. 2. pren. od, od … sèm, a) izraža izvir, početek: od, po: πρὸς πατρός po očetu, οἱ πρὸς γένους, αἵματος rojaki, sorodniki; b) pri pass. in glagolih λαμβάνω, ἀκούω, πάσχω, ἄρνυμαι, μανθάνω itd.: od (= ὑπό): πρὸς Διὸς τιμὴν ἔχω, ἀκούω πρός τινος, ἔπαινον λαμβάνω πρός τινος, ἔρημος πρὸς φίλων zapuščen od prijateljev, διδάσκομαι πρός τινος, τὸ ποιεύμενον πρὸς Λακεδαιμονίων, μνήμη πρός τινος, πειθὼ πρὸς κακοῦ ἀνδρός; c) α.) po sodbi, po mnenju, na povelje, pred, v korist, v prid: μάρτυροι ἔστων πρὸς θεῶν μακάρων, δρῷμεν ἂν ἄδικον οὐδὲν οὔτε πρὸς θεῶν οὔτε πρὸς ἀνθρώπων ne pred bogovi ne pred ljudmi, πρὸς ἄλλης ὑφαίνω na povelje (v službi) druge; λέγω πρός τινος komu v korist, ἐλπίσας πρὸς ἑωυτοῦ τὸν χρησμὸν εἶναι da je zanj ugoden; β.) = primerno, pristojno, spodobno: ταῦτα οὐκ ἦν πρὸς τοῦ Κύρου τρόπου to ni bilo primerno (lastno) Kirovemu značaju, ἄτοπα λέγεις καὶ οὐδαμῶς πρὸς σοῦ kar ti nikakor ne pristoji, πρὸς κακῶν ἐστιν hudobnim pristoji, πρὸς λόγου ἐστίν stvari je koristno, πρὸς ἡμέων ἐστί za nas je ugodno, οὐ πρὸς ὑμετέρας δόξης τάδε to se ne ujema z vašo slavo, πρὸς δίκης οὐ στένεις po pravici; d) pri prošnjah in prisegah: pri (zaradi) πρὸς τῶν θεῶν, τὰ πρὸς θεῶν ὅσια kar je pri bogovih sveto, ἐλεήσατε πρὸς παίδων, γουνάζομαί σε πρὸς ἀλόχου, ἱκετεύω πρὸς τῶν θεῶν. II. z dat. 1. o prostoru: pri, pred, ob, na, blizu, βάλλω ποτὶ γαίῃ, ποτὶ πέτρῃ vržem na zemljo, ob skalo, πρὸς πέδῳ κεῖμαι na zemlji, πρὸς τριπλαῖς ἁμαξιτοῖς, τὰ πρὸς ποσί kar je pred nogami, najbližje; γίγνομαι, εἰμὶ πρός τινι ukvarjam se, bavim se (marljivo) s čim. 2. razen, poleg tega: ἄασάν μ' ἕταροί τε κακοὶ πρὸς τοῖσί τε ὕπνος in razen njih še spanje, πρὸς τῷ ἀθάνατος εἶναι ne glede na to, da je nesmrten, πρὸς τοῖς ἄλλοις poleg tega še, še razen tega, πρὸς τούτοις vrhu tega, mimo tega. III. z accus. 1. o prostoru: k, v, proti, na πρὸς ξόφον, πρὸς Ἠῶ, πρὸς ἑσπέραν, πλέω πρὸς οἶκον domov, διασωθῆναι πρὸς τὴν Ἑλλάδα v Grecijo, κακὰ πρὸς τοὺς φίλους στείχοντα, εἶμι πρὸς τοὺς πολεμίους, λέγω πρός τινα, ὄμνυμι πρός τινα prisegam pri kom, μαρτυρέω πρὸς τοὺς δικαστάς pred sodniki, πρός τινά εἰμι bivam, mudim se pri kom NT. 2. o času: proti: πρὸς ἡμέραν proti jutru, ποτὶ ἕσπερα, πρὸς ὀλίγου za malo časa. 3. pren. a) o prijaznem ali sovražnem razmerju: nasproti, proti, v, na σπονδὰς ποιοῦμαι πρὸς βασιλέα, πολεμέω, μάχομαι πρός τινα, πρός δαίμονα proti volji boga, εὔνοια (φιλία, ἔχθρα) πρός τινα, εὐσεβὴς πρὸς τοὺς θεούς; b) proti, v primeri z πρὸς τὸ μέγεθος τῆς πόλεως, οὐδὲν τὰ χρήματα πρὸς ἀρετήν, ὁ ἔλεγχος οὐδενὸς ἄξιός ἐστι πρὸς τὴν ἀλήθειαν, κοῖός τις ἀνὴρ δοκέοι εἶναι πρὸς τὸν πατέρα; c) po, v zmislu, zavoljo, zastran, glede na, kar se tiče, z ozirom na: βουλεύομαι πρὸς τοὺς καιρούς sklepam po razmerah, z ozirom na razmere, τὰ πρὸς τὸν πόλεμον kar se tiče vojske, vojne zadeve, τὰ Κύρου πρὸς ὑμᾶς Kirovo razmerje do vas, τὰ πρὸς θεούς kar se tiče bogov, razmerje do bogov, verske razmere, πρὸς τὰ πυνθάνομαι z ozirom na to, kar slišim, πρὸς ἐμαυτόν v sebi, θαυμάζω πρός τι čudim se čemu, κακὸς πρὸς αἰχμήν bojazljiv v boju, ἕτοιμος, χρήσιμος πρός τι; πρὸς τί čemu? zakaj? πρὸς τοῦτο, πρὸς ταῦτα zato; d) finalno: za, zaradi, k, v namen: λέγω πρὸς χάριν govorim komu na ljubo (po volji), πίνω πρὸς ἡδονήν zaradi slasti, po volji, καταλύω πρὸς τὸ δόρπον, παιδεύω πρὸς ἀρετήν, ἅπαντα πρὸς ἡδονὴν ζητέω; e) adverb. πρὸς ἡδονήν rad, πρὸς ὀργήν v jezi, πρὸς καιρόν o pravem času, πρὸς πάντα vobče, sploh, πρὸς βίαν siloma, prisiljen, πρὸς φιλίαν prijateljsko.

προσ-άγω [gl. ἄγω; fut. med. tudi s pas. pom., aor. Tuk. 2, 97 προσῆξα, adi. verb. προσακτέον] I. act. 1. trans. a) privedem, (pri)peljem, spravim kam τινά τινι, πρός τινα, βοσκήματα, τίς σε προσήγαγε χρεία; b) približam, pomaknem kam μηχανὰς τῇ πόλει; c) predstavim koga komu, storim, da kdo koga sprejme, pripravim avdijenco τινά τινι, πρὸς τὸν δῆμον οὐ προσῆγον niso peljali (poslancev) v narodno skupščino; pass. pridružim se komu, družim se s kom τινί; d) pri-, donašam θυσίας, δῶρα, φόρον; ὅρκον τινί prisilim (pripravim) koga do prisege; e) rabim, uporabljam ἀνάγκας, τόλμαν, φόβον strašilo, ἤπια μετὰ τὰ ἰσχυρά; f) postavljam pred koga, ponujam παροψίδας, priskrbim πάντα ἱκανά; g) povzročim πῆμα, ὄλεθρον; h) pripravim, naklonim koga k čemu; pass. pripravi, nakloni me kdo k čemu. 2. intr. približam se komu, potujem, grem, pomikam se naprej NT; πρὸς τὸ κέρας napadem od strani. II. med. 1. potegnem nase, spravim k sebi, pridobim koga zase, naklonim si, pridobim si koga τινά, συμμάχους; βίᾳ τινά podvržem si koga. 2. naklonim, silim, pripravim koga k čemu εἴς τι, σκοπεῖν.

πρόσ-ειμι¹ (εἰμί) sem zraven, sem navzoč, sem s kom zvezan, združen, spojen, τὰ προσόντα τινί lastnina, premoženje, lastnosti, napake; ἐμοὶ πρόσεστί τι imam kaj, moje je, πρόσεστί τι na čem je kaj.

πρόσ-ειμι² (εἶμι) 1. a) zraven pridem, približam se, pristopim, obiščem, pridružim se; b) zgrabim, napadem koga. 2. o denarju: pri-, dohajam, τὰ προσιόντα dohodki.

προσ-έοικα (pf. def. s prez. pom.) sem sličen, podoben, enak, τὰ προσεικότα spodobno, primerno, pristojno.