Franja

φράζω [fut. φράσω, aor. ἔφρασα, pf. πέφρακα, pass. pf. πέφρασμαι (act.), aor. ἐφράσθην (act.) ep. aor. 1 φράσα, 2 redupl. (ἐ) πέφραδον, inf. πεφραδέμεν in πεφραδέειν, pass. praes. imper. φράζεο, -ευ, impf. iter. φραζέσκετο, med. fut. φράσ(σ)ομαι, aor. ἐφρασ(σ)άμην, cj. φράσσομαι] I. act. 1. naznanim, (po)kažem τὴν ὁδόν, διὰ μαντικῆς, dam znamenje χειρί, označim, razlagam τὰ Πώλου μουσεῖα, raz-, pojasnim, odkrijem τινί τι. 2. a) povem, naznanim, poročam ἃ λέγει, νίκης τὸ μέγεθος; b) svetujem, zapovem, ukrenem, odredim τινί inf., ἃ δεῖ ποιεῖν; c) menim, mislim, izmislim, nasvetujem δόλος ἦν ὁ φράσας. II. med. in pass. 1. raz-, premišljam (preudarjam) pri sebi τί, θυμῷ, κατὰ θυμόν, ἐνὶ φρεσίν, εἰ, ἢ … ἤ; ἀμφί τινι o čem; ἀμφὶς φράζομαι sem različnega mnenja, sem nesložen; pos. varujem se, čuvam se μή z inf., ξύλινον τεῖχος, πρός τι česa. 2. izmislim, snujem, naklepam, sklenem κακά, ὄλεθρον, θάνατον, ἠρίον τινί sklenem postaviti; tudi s ὅπως, ὡς in inf. 3. a) gledam na kaj, opazujem ὁδόν; b) opazim, vidim, spoznam τινά προσιόντα, πάντα, pren. uvidim, spoznam, razumem.

φυλάσσω [fut. φυλάξω, aor. ἐφύλαξα, pf. πεφύλακα, pass. pf. πεφύλαγμαι, aor. ἐφυλάχθην, adi. verb. φυλακτέον; med. fut. φυλάξομαι (tudi pass.), aor. ἐφυλαξάμην; ep. pr. inf. φυλασσέμεναι, aor. ind. φύλαξα, cj. φυλάξομεν] I. act. 1. intr. a) bedim, čujem, stražim (φυλακὰς φυλάσσω), stojim (sem) na straži, stražim, νύκτα črez noč, vso noč, τινί za koga, περί τι pri čem, okrog česa; b) pazim, gledam, čakam, prežim πηνίκα ἔσεσθε. 2. trans. a) čuvam, varujem, stražim kaj, ohranjujem, branim τινά, τί, δῶμα ostanem v hiši (ne zapustim hiše), τινὰ ἀπό τινος varujem koga pred kom, branim koga česa NT, τινί τι shranim, spravim kaj za koga; b) prežim, čakam na kaj νόστον, ἐτησίας, gledam, pazim ἓν μόνον, brigam se za kaj πρᾶγμα; c) ohranim αἰδῶ καὶ φιλότητα, τὸ πιστόν vero, obdržim τἀγαθά, χόλον gojim jezo; častim, spoštujem, izpolnjujem συντεθέντα, νόμον NT, ὅρκια, ἔπος sem poslušen; pass. φθόνος φυλάσσεται παρ' ἐμοί gojim zavist. II. med. 1. = act. intr. bedim, stražim (Il. 10, 188). 2. ohranim pri sebi (zase) τὰ λελεγμένα, νόμον izpolnjujem NT. 3. zavarujem se, τινί s čim; varujem se, πεφυλαγμένος εἰμί sem oprezen (previden), ἀπό τινος varujem se česa NT, τί, τινά varujem se česa (koga), skušam uiti, izogibljem se; φυλάττομαι μή (ὡς μή, ὅπως μή, ὥστε μή ali acc. c. inf). = caveo, ne; φυλάττομαι νεῶν, μή bojim se za ladje, da ne bi; φυλαττόμενος πορεύομαι oprezno (previdno) hodim.

χαίνω [Et. iz kor. g'hē, zijati, gršk. χάνος brezdno, χηλή, χάος iz χάϝος; lat. hiāre, slov. zijati, nem. gähnen. – Obl. aor. ἔχανον, pf. κέχηνα, praes. χάσκω] 1. režim, zijam, zevam, odpiram se, zeham, odpiram usta, zazijam πρός τι (da požrem), hlastnem, šavsnem po čem, poželjivo ali zaljubljeno gledam koga. 2. δεινὰ ῥήματα κατά τινος izgovarjam sramotilne besede proti komu, psujem koga.

χαρίζομαι d. m. (χάρις) [fut. χαριοῦμαι, aor. ἐχαρισάμην, pf. κεχάρισμαι (z akt. in pas. pom.), plpf. ep. κεχάριστο; NT fut. χαρίσομαι, pass. χαρισθήσομαι, aor. ἐχαρίσθην] 1. intr. a) kažem se prijaznega (naklonjenega), izkazujem usluge, storim kaj komu po volji, ustrezam, ugodim komu, sem uslužen, τινί komu v čem; b) θεοῖς pridobivam si (z uslugami) naklonjenost bogov; c) o ženi: naklonim svojo milost, ἐμβλέπουσα osrečujem s pogledom; d) vdajam se, strežem θυμῷ, γαστρί, σώματι, ἡδονῇ; pt. χαριζόμενος komu na ljubo, po volji, zavoljo koga. 2. trans. a) storim kaj komu na ljubo, rad dajem, τὸ βλέπειν dam vid NT, obilno darujem, podeljujem τινί τι, τινός od česa, ῥόδον στήθεσσιν natikam rožo na prsi; b) NT izdam, izročim τινά, τινά τινι pomilostim koga komu na ljubo; c) odpuščam παραπτώματα NT. 3. pf. pass. κεχάρισμαι sem komu všeč (mil, prijeten, po volji), τοῖς Εὐβοεῦσι ἐκεχάριστο Evbojcem se je izpolnila želja; pt. κεχαρισμένος drag, prijeten, dobrodošel, κεχαρισμένα εἰδώς naklonjen, mil, κεχαρισμένα τίθημί τινι storim komu ljubav (uslugo), ὡς κεχαρισμένοι kakor da so dobili dar.

χράω [Et. iz χρήjω, gl. χρή. – Obl. act. ion. χρέω, ep. χρείω in χρήω, vzpor. obl. κίχρημι; at. pr. in impf. χρῇς, χρῇ, ἔχρη, ion. χρᾷς, χρᾷ, χρᾶν, χρέωσα, fut. χρήσω, aor. ἔχρησα, pf. κέχρηκα, pass. κέχρη(σ)μαι, aor. pass. ἐχρήσθην – med. ion. χρέωμαι; at. χρῶμαι, χρῇ, χρῆται, χρῶ, χρῆσθαι, χρώμενος, ἐχρῶντο; ion. χρᾶται, χρᾶσθαι, ἐχρᾶτο, imp. χρέω, pt. χρεώμενος, impf. 3 pl. ἐχρέωντο (poleg tega: χρῆται, χρέεται, χρέο, χρῆσθαι, χρέεσθαι, χρεόμενος, ἐχρέοντο), fut. χρήσομαι, aor. ἐχρησάμην, pf. κέχρημαι, fut. 3 κεχρήσομαι, aor. pass. ἐχρήσθην, adi. verb. χρηστός, -τέος]. I. act. 1. poet. zahtevam, želim, hočem ἃ χρῇς, εἴτε χρῇ θανεῖν. 2. dajem komu v porabo, podelim, posodim τινί τι, ἄρτους NT. 3. naznanim božji izrek, prorokujem τί, τινί τι, τινός o čem, ὡς γάρ οἱ χρείων μυθήσατο Φοῖβος, τὸν Ἀπόλλω ταύτην τὴν γῆν χρῆσαι οἰκεῖν A. mu je po proročišču to deželo odkazal za bivališče; pass. prorokuje se mi, pride mi (dobim) prorokovanje, ταῦτά σφι χρηστήρια ἐχρήσθη to se jim je prorokovalo, τὸ κεχρησμένον κακόν (θάνατος) prorokovano, napovedano zlo (smrt), τὸ χρησθέν, τὰ χρησθέντα prorokovanje, izrek proročišča, χρησθὲν αὐτῷ τοῦτο παθεῖν ker mu je bilo prorokovano. II. med. 1. potrebujem, želim si česa, hrepenim, koprnim po čem τινός; pt. pf. κεχρημένος potreben, hrepeneč po γάμου. 2. vzamem na posodo, izposodim si kaj τὶ παρά τινος. 3. dam si prorokovati, izprosim si božji izrek, vprašam proročišče za svet τινί, περί (ἀμφί) τινος, ψυχῇ Τειρεσίαο. 4. rabim, poslužujem se česa, imam; pass. αἱ νῆες ἐς τὸ μὲν ἐποιήθησαν, οὐκ ἐχρήσθησαν se niso porabile za to, za kar so bile narejene; pos. a) porabim za kaj, obrnem v kaj, τί χρήσεσθε(sc. Θηβαίοις) kaj bodete počeli, ἠπόρει, ὅ τι χρήσαιτο ni vedel, kaj bi počel, εἴτε τί ἄλλο χρήσωνται ali kaj naj z njimi narede; χρῷ μοι ὅ τι ἂν βούλῃ ravnaj (postopaj) z menoj, kakor te je volja, ὅ τι χρήσηται τῷ παρόντι πρήγματι kaj naj počne v pričujočem položaju; b) τινί rabim kaj, imam, poslužujem se česa, ἀληθείᾳ govorim resnico, βοῇ καὶ κραυγῇ kričim, συμφορᾷ, συντυχίᾳ, εὐτυχίᾳ imam srečo, sem srečen, ὠνῇ καὶ πράσει kupujem in prodajam, θείῃ πομπῇ χρησάμενος pod božjim spremstvom, μόρῳ umrjem, ὀργῇ χρωμένη v jezi, θαλάσσῃ vozim se po morju, θυσίαις prinašam žrtve, νόμοις držim se zakonov, τοῖς πράγμασιν dobro porabim priliko, οἰωνοῖς opazujem, τοῖς δεινοῖς καλῶς dobro se obnašam v nevarnosti, ὁμολογίᾳ ujemam se (soglašam) s kom; φρεσὶ γὰρ κέχρητ' ἀγαθῇσιν imel je, νιφετῷ trpim vsled snega, τοῖς ἀγαθοῖς izvršujem, delam dobro, ἀρετῇ kažem se hrabrega; c) občujem, družim se, ravnam, postopam s kom, οἱ χρώμενοι αὐτῷ njegovi prijatelji, φιλικώτερόν τινι prijazneje ravnam s kom, τινὶ διδασκάλῳ imam koga za učitelja, ταῖς τέχναις ταύταις παραπετάσμασιν ἐχρήσαντο so jih rabili kot pretvezo, χράομαί τινι ὡς ἀνδρὶ ψεύστῃ ravnam s kom kakor z lažnivcem, imam koga za lažnivca, ὡς φίλῳ, τινὶ πειθομένῳ (πιστῷ) imam koga za prijatelja, spoznam koga za poslušnega (zvestega), ὡς πολεμίῳ τινί ravnam s kom kakor s sovražnikom, sovražno nastopam proti komu, τοῖς θεοῖς imam bogove za prijatelje (za zaveznike).

χρηματίζω (χρῆμα) 1. act. a) opravljam posle, oskrbujem kaj, obravnavam, razpravljam, dogovarjam se, posvetujem se, τινί, πρός τινα s kom, τί, περί τινος, ὑπέρ τινος o čem; b) opravljam državne posle, dam (predlagam) kaj v posvetovanje, poročam o čem περί τινος; c) prorokujem, razodevam, odkrivam NT; d) nosim ime, imenujem se NT. 2. pass. dobim božje povelje, opominjam se, prorokujem se NT. 3. med. a) pogajam se (v lastnih zadevah), τινί s kom; b) opravljam posle (v svojo korist), (za)služim si denar, obogatim se.

χρηστηριάζομαι d. m. (χρηστήριον) povprašujem proročišče, dam si prorokovati, τινί po čem ali kom, s čim, ἐπί τινι, περί τινος o čem, τῷ θεῷ vprašam boga za svet.

ψεύδω [Et. strslov. spytьnъ, brezuspešen, zastonj; frizinški sp.: v spitnih rotah = v krivih prisegah. – Obl. fut. ψεύσω, aor. ἔψευσα, pass. pf. ἔψευσμαι, aor. ἐψεύσθην, fut. ψευσθήσομαι, fut. 3 ἐψεύσομαι, med. fut. ψεύσομαι, aor. ἐψευσάμην]. I. act. 1. postavim kaj na laž, (po)kažem, da je kaj laž ἡ ἐπίνοια τὴν γνώμην, οὐδὲν σῆμα ψεύδοντες nobeden njihov znak ni varal. 2. a) varam, pokazim, uničim ἐλπίδας; b) goljufam, zapeljem, (pre)slepim τινά, τινά τινος (τι) koga v čem. II. pass. nalaže (prevara, preslepi) me kdo, (z)motim se, sem prevaran, τῆς γνώμης ali τῇ γνώμῃ v mnenju, περί τινος, ἔν τινι, τί v čem, διὰ τὸ ἐψεῦσθαι ἑαυτῶν ker samega sebe ne poznajo, ἡ τρίτη τῶν ὁδῶν μάλιστα ἔψευσται je popolnoma (najbolj) napačna, ἡ ψευσθεῖσα ὑπόσχεσις obljuba, ki se ne drži. III. med. 1. intr. lažem se, govorim neresnico, varam, nezvesto ravnam, τινί, πρός, εἴς τινα, κατά τινος proti komu, τί, περί τινος v čem. 2. trans. a) izmislim γάμους, ἀφανῆ περί τινος; b) nalažem koga, (pre)varam δόξαν, goljufam, τινά τι koga v čem, χρήματα glede denarja; pos. kršim, prelomim ὅρκια, συνθήκας, ὑπόσχεσιν; οὐκ ἐψεύσαντο τὰς ἀπειλάς uresničili so grožnje.

ὠφελέω [fut. ὠφελήσω itd., fut. pass. ὠφελήσομαι in ὠφεληθήσομαι] 1. act. prihajam na pomoč, pomagam, podpiram, koristim, izkazujem uslugo, pospešujem τινά, poet. τινί, τινά τι koristim komu v čem, εἰς, πρός τι za kaj, μέγιστα zelo, διά τι s čim, οὐδέν nič ne opravim NT; οὐδεὶς ἔρωτος τοῦ δ' ἐφαίνετ' ὠφελῶν nihče mi noče te želje izpolniti. 2. pass. koristi (pomaga) mi kdo, podpira me kdo, dobivam pomoč (dobiček), imam korist (dobiček), ὑπό, πρός τινος od koga, ἀπό, ἔκ τινος od česa; Plut. Arist. 5 obogatim (-éti) na nepošten način πλὴν εἴ τινες ἐκεῖνον λαθόντες ὠφελήθησαν.

алкать
чего poet. zast. biti lačen; koprneti po čem

бдеть (zast.) (1. os. ni v rabi)
над чем bedeti nad čim, čuti, pazljivo opazovati

блестеть, блеснуть (za)blesteti, (za)lesketati se, (za)sijati, (za)svetiti se, (za)iskriti se, blisniti;
чем odlikovati se, postavljati se;
блеснула молния zabliskalo se je

богатый bogat, razkošen; obilen;
чем богаты, тем и рады kar imamo, radi damo

болеть

1. biti bolan, pobolevati; (šport.) navijati;
болеть о чём biti zaskrbljen za;

2. (brezos.) boleti;
у меня голова болит glava me boli

взять, брать dov. vzeti, prijeti, zgrabiti; zavzeti; prevzeti, prilastiti si;
в. себя в руки obvladati se;
откуда вы это взяли? od kod imate to?, kdo vam je to rekel?;
с чего вы это взяли? po čem sodite;
в. верх zmagati;
наша взяла! dobili smo!; naši so zmagali;
в. приступом zavzeti z naskokom;
в. пример с кого zgledovati se po kom;
его ничто не возьмёт ne moreš mu do živega;
в. в толк dojeti;
в. под стражу aretirati;
взяла охота si je zaželel;
в. в жёны vzeti za ženo;
он взял за женою два дома z ženo je dobil za doto dve hiši;
ни дать ни взять, он как отец to je cel oče, popolnoma je podoben očetu;
взял и ушёл odšel je brez besed;
возьми глаза в зубы bolj natančno poglej;

бывать dogajati se, biti;
как ни в чём не б. kakor da se ni nič zgodilo;
на свете всяко бывает na svetu se marsikaj dogaja, se vse lahko zgodi;
не б. тому to se ne bo zgodilo;
он у меня более не бывает nič več ne zahaja k meni

взалкать (zast.) začutiti lakoto; (iron.)
чего zakoprneti po čem, zahrepeneti

взмолиться
кому о чём milo poprositi, začeti milo prositi koga

владеть
чем imeti v posesti; imeti oblast nad čim, uporabljati, rabiti;
в. пером znati sukati pero;
в. собой imeti se v oblasti, obvladovati se;
в. языками dobro znati jezike;
в. рукой rabiti roko

возлежать
на чем zast. zdaj šalj. ležati, počivati na čem