contendō -ere -tendī -tentum
I.
1. trans. spe(nja)ti; le pren. vzporediti (vzporejati), primerjati: leges Ci., si … causas ipsas, quae inter se confligunt, contendere velimus Ci., c. vetera et praesentia T., suam quaeque (femina) nobilitatem, formam, … contendere T. je postavila v primero; večinoma s cum: vitam suam Atticam cum istac rusticana Caecil. fr., quidquid tu contra dixeris, id cum defensione nostra contendito; ita facillime causa Sex. Roscii cum tua conferetur Ci., annales nostros cum scriptura eorum contendere, qui … T.; redk. z ad: ut vim contendas tuam ad maiestatem viri Acc. ap. Non.; pesn. z dat. (čemu, komu): Sidonio ostro Aquinatem fucum H., me Frontoni Aus.; v posameznih primerih je primerjani predmet le naznačen: age nunc contende alterum genus philotheoron Varr. ap. Non., ali pa si ga je treba predstavljati: c. anulum Pl. ap. Non.
2. intr. sprijeti se s kom = meriti se, kosati se, poganjati se, tekmovati, boriti se, bojevati se s kom: turpe contendere erat, sed cedere visum turpius O., non tam turpe fuit vinci, quam contendisse decorum est O., pinxit et Antigonen ausam contendere quondam cum magni consorte Iovis O.; (o boju z orožjem): armis cum aliquo, contra populum Romanum armis, parvulis proeliis cum nostris, cum Sequanis bello, summis copiis cum aliquo C., nostri imperatores cum illo rege contenderunt C., ita se a maioribus didicisse, ut magis virtute quam dolo contenderent C., proelio equestri inter duas acies contendebatur C. bil se je … boj med …, c. cum victore C., H., Plin. iun., cum barbaro N., inimicā mente N., cum magnis legionibus parvā manu S., proelio uno cum Latino Volscoque L., contra Paridem V., contra saevum monstrum Cat., contra alicuius copias Auct. b. Afr., pro vitulis contra leones Ci. (o bikih), caeco Marte V., de regno aequo Marte Cu., adversus vires hostium, non adversus calamitates Iust.; (o tekmovalnih bojih): contendunt ludo et fulvā luctantur harenā V., c. cursu V., O. ali pedibus cum aliquo O. teči, v teku tekmovati, inter coaequales aut equo aut cursu aut viribus Iust. kosati se (tekmovati) z vrstniki ali v dirki ali v teku ali v merjenju moči, quoad stans complecti posset atque contendere N. v rokoborbi meriti se; pren.
a) (o politični tekmi): c. cum aliquo de principatu, cum Agesilao de honore regni N., de potentatu inter se multos annos C., de locis C. tekmujoč poganjati se za odlična mesta (častne službe), gratiā cum libenter pro homine …, tum acriter contra factionem et potentiam paucorum Hirt. boriti se.
b) (o besednem boju) prerekati se, spreti se, prepirati se, pričkati se, sporeči se, pregovarjati se: fictis verbis O., cum Libone de mittendis legatis C., non contendam ego adversus te (s teboj) Antonius in Ci. ep.; z notranjim obj.: nec cum Appio, … quod contenderent, fuit L. o čemer bi se mogli prerekati; poseb. pred sodiščem boriti se, pregovarjati se, pravdati se: c. inimicissime atque infestissime Ci., si contra verbis et litteris et, ut dici solet, summo iure contenditur Ci., cum aliquo c. iurgio, interdicto Ci., sacramento c. cum aliquo Ci., Val. Max. (gl. sacrāmentum), c. de bonis alicuius, cum improbissimis heredibus de paternis bonis apud centumviros Val. Max., translatio non habet quaestionem, de qua contendit orator, sed propter quam contendit Q., de his lite contenditur Q.; z notranjim obj.: tamenne vereris, ut possis haec contra Hortensium contendere? Ci. tudi v tem meriti se s Hortenzijem.
c) pri dražbi tekmovati = drug drugega prehite(va)ti, nabijati si (ceno), dražíti: is liceri non destitit; illi, quoad videbatur ferri aliquo modo posse, contenderunt Ci.
č) (o vsakem drugem tekmovanju z duševnimi ali telesnimi močmi) tekmovati s čim, meriti se s čim, boriti se s čim, proti čemu, zoper kaj, upirati se čemu: patĕre igitur rationem meam cum tua ratione contendere Ci., quis enim erat, qui non videret humanitatem cum dignitate … contendere? Ci., in hac causa improbitas et gratia cum inopia et veritate contendit Ci., c. contra vim gravitatemque morbi Ci., neque inter se contendant viribus (animae) Lucr.; z notranjim obj.: sic … est faciendum, ut contra universam naturam nihil contendamus Ci. da se v nobeni stvari ne upiramo … naravi; pesn. z dat. meriti se, tekmovati s kom: quid enim contendat hirundo cycnis …? Lucr., primo contendis Homero Pr., seu tibi Pindaricis animus contendere plectris sive … Stat., c. Latio Cl.; brez dat.: haec memini, et victum frustra contendere Thyrsim V.
II.
1. napenjajoč skrčiti (skrčevati), nape(nja)ti, naleči (nalegati) npr. lok, mišnico, nategniti, zategniti, raztegniti (raztegovati): muscipula contenta Luc. ap. Non., c. arcum V., contentus arcus O., c. vincla V., tormenta telorum contenta atque adducta vehementer Ci., navim contendens funibus C. k sebi vlekoč, sua perpetuo c. ilia risu O., membra in diversa (na razne strani) Cels.; pesn. (enalaga) puščice, kopja s česa napetega nameriti (namerjati), uperiti (uperjati), pognati (poganjati), spustiti (spuščati), (za)degati: arcu contenta parato tela tenens (= arcu contento parata tela) V. držeč na napetem loku za strel pripravljeno puščico, nervo equino contendere telum (= contento nervo equino emittere telum) V., sagittas c. nervo Sil.; podobno: aërias telum contendere in auras V., non ut tela tamen, non ut contenderet arcum V., contenta tela Lucan.; celo: inde Mago (dat.) procul infensam contenderat hastam V. je bil na Maga zadegal … kopje; occ.
a) (strune) ub(i)rati: in fidibus pluribus, si nulla earum ita contenta nervis sit, ut … Ci.
b) most razpeti = mostiti: Hellesponto pontem contendit in alto Enn. ap. Varr. most je razpel čez … Helespont.
2. pren. nape(nja)ti, napreti (napirati): onus dignum, in quo omnes nervos contenderem Ci., c. summas vires de palma (za nagrado zmage) Lucr. (o konju), c. se Lucr. (o očeh), quo se contendit dira lubido Lucr., c. animum tales in curas O.; s finalnim stavkom: contendit omnes nervos Chrysippus, ut persuadeat Ci., omnes tuos nervos in eo contendas, ne quid mihi … temporis prorogetur Ci. ep.; pren.: ad hunc alii cursum contendere iussi V. ravnati se po njegovem zgledu, mens contenta exsiliis (dat.) O. ves v mislih na pregnanstvo.
III. intr.
1. nape(nja)ti se, nape(nja)ti vse moči (žile), napreti (napirati) moči, ubadati se, truditi se, prizadevati si: c. lateribus aut clamore Ci., voce Cels., multis funibus C., vi C. silo uporabljati, s silo pomagati si, s silo doseči kaj; z inf.: iter a Vibone Brundisium terrā petere contendi Ci., Bibracte ire contendit, fugā salutem petere contendunt C., quae proxima litora, cursu contendunt petere V., dum ad cacumen pervenire contendis Cu.; s finalnim stavkom: quantum potero, voce contendam, ut populus hoc Romanus exaudiat Ci., contendere debet quam maxime possit, ut vincat Ci., remis contendit, ut eam partem insulae caperet C. vesla na vso moč, da bi …; occ.
a) z notranjim obj.: rectā plateā cursum huc c. suom Pl., nocte unā tantum itineris c. Ci. toliko poti opraviti.
b) z označeno smerjo = z naporom, na vso moč kam hiteti, hitro kam priti (dospeti) hoteti, hitro kam odriniti, kam odhiteti: inde ad Amanum Ci. ep., Lacedaemonem N., per ea loca N. z naporom marširati, quo contenderat, pervenit N., c. ad hostes, ad hostium castra, ad Rhenum finesque Germanorum, ad occupandum Vesontionem, in Italiam maximis itineribus, huc magno cursu, domum C., equo admisso Teanum Val. Max., per Armeniam in hostes Aur.; pren.: si potuissemus, quo contendimus, pervenire Ci., c. ad summam laudem gloriamque, ad ea rectis studiis Ci. ali ad victoriam Auct. b. Hisp. prizadevati si za, poganjati se za …, ad salutem C. rešiti se poskušati.
2. pren.
a) truditi se, prizadevati si, poganjati se za kaj, težiti, stremeti za čim, doseči kaj hoteti; abs.: c. dolis et fallaciis S. zvijačno in zahrbtno ravnati, illos quidem contendere, eniti, hos quiescere, remitti Plin. iun.; z notranjim obj. (acc. neutr. pron.): eadem c. in tribunatu Ci. za isto se poganjati, tantum c. in re publica, quantum probare civibus tuis possis Ci., (Caesar) id (za to) sibi contendendum … existimabat C.; za koga? s pro: contendebat gratiā pro illo homine Hirt.; z inf.: omnibus precibus petere contendit, ut … C.; večinoma s finalnim stavkom: ob eam causam contendi, ut plura dicerem Ci., contendebat, ne a rebus gestis eius decederet Iust.
b) occ. α) silno (na vse pretege, na vso moč, živo) zahtevati, tiščati v koga, pritiskati na koga, siliti v kaj, ne odstopati od česa; abs.: a quo facile, si contenderis, impetrare possis, ut … Q. Ci., unum instare de indutiis vehementissimeque contendere C., cum … illi pertinaciter contenderent Suet.; z obj. v acc.: honores Varr. fr., neque ego nunc hoc contendo Ci. ep.; v pass.: hic magistratus a populo … contenditur Ci.; poleg obj. z a(b): nihil ab ipso invito c. Ci., hoc a te ita contendo, ut in eo fortunas meas positas putem Ci. ep. to zahtevam od tebe tako resno zato, ker menim, da …; z de: c. a magistris e proferendo die Ci. ep.; večinoma s finalnim stavkom: contendit a Pythio, ut venderet Ci. je pritiskal na Pitija, da bi prodal, (Aedui) contendunt, ut ipsis summa imperii tradatur C., Caesar … a militibus contendit, ne … negotii gerendi facultatem dimitterent C., se id contendere, ne ea enuntiarentur C.; redk. z inf.: neque ego nunc hoc contendo, … mutare animum Ci. ep. ali z ACI: qui a Caesare dimittendos (esse) exercitus contendebant Vell. β) (stanovitno, neomajno) trditi, zatrjevati, zagotavljati; z ACI: Vell., Q., Plin. iun., contendere et dicere solebat eum esse beatum Ci., apud eos (ephoros) contendit falsa iis esse delata N., contendentibus numquam eam urbem fuisse ex Triphylia L., contendat laqueo collum (me) pressisse paternum H., cornua, quae contendere possis facta (esse) manu O.; s predhodno determinacijo: hoc contendo, me tibi ipsi adversario … rationem … redditurum Ci., illud alterum pro me maioribusque meis contendere ausim, nihil nos … scientes fecisse L.; abs. (kot vrinek): ut Asclepiades contendit Cels. — Od tod adj. pt. pf. contentus 3, adv. -ē
1. napet, nategnjen, tog: qui iam contento, iam laxo fune laborat H., contento poplite miror proelia rubrica picta H. z napetim podkolenjem = stoječ na prstih.
2. pren.
a) napet: onera contentis corporibus facilius feruntur, remissis opprimunt Ci., contentā voce atrociter dicere et summissā leniter Ci.; contentissimā voce clamitans Ap., (boves) contentā cervice trahunt stridentia plaustra V., oculorum acies contenta Lucr., contentis oculis persequi aliquem Suet. z uprtimi očmi, quo (plaga) est missa contentius Ci., contentissime clamitare Ap.
b) duševno napet, vnet, goreč, prizadeven, zavzet: ad tribunatum contento studio cursuque veniamus Ci., contente pro se dicere Ci., in ea ratione fuit contenta magis mens Lucr., feritate contentior Amm., comoedias curiose atque contente lectitare Gell., ornamentis isdem uti fere licebit alias contentius, alias summissius Ci.
contineō -ēre -tinuī -tentum (cum in tenēre)
I.
1. skupaj držati: regulas defigunt, quae lateres contineant C., fracturam manu c. Cels., sutura, si nimis rara est, non continet (sc. vulnus) Cels.; med. skupaj držati se = držati (intr.): membranas natura firmas fecit, ut continerentur Ci., agger altiore aquā (ob povodnji) contineri non posset C.; tako tudi act. (intr.): per hortum utroque commeatus continet Pl. se skupaj drži, je tesno zvezan.
2. skupaj držati = (s)hraniti: lacus (est) lacuna, ubi aqua contineri potest Varr., c. murenas in piscina Sen. ph.; pren.: privatā custodiā contineri Ci. (o spisih), Vestae custodiā contineri Ci., gens Aegyptiorum, quae plurimorum saeculorum … memoriam litteris continet Ci. hrani spomine.
3. occ.
a) množice skupaj držati, ne pustiti (puščati) jih narazen, zadrž(ev)ati jih; od tod tudi posameznike skupaj držati, ne pustiti (puščati) jih narazen. Z množinskimi obj.: maximos ferarum greges linea pennis distincta continet Ci., cum priores neque necessitate neque imperio continerentur C. Kje? naves … ibi C., milites in castris, intra castra, sub pellibus, manipulos apud signa, legiones uno loco C., ceteros in armis L., ventos carcere O. v ječi (skupaj) zaprte imeti; pogosto refl. in med. kje držati se, zadrževati se, muditi se, osta(ja)ti, tudi držati se česa: intra eas silvas hostes in occulto sese continebant C. so bili skriti, hostes se moenibus (za zidovjem) continuere O.; acies ad solis occasum continentur C. ostanejo na svojem mestu; pren.: quae vera audivi, taceo atque contineo optime Ter. dušim, c. Belgas in officio C. ali civitates in amicitia Hirt. ohraniti, obdrž(ev)ati, Hispanias in summa quiete Vell., suos silentio L., suas indignationes domi L. „doma držati“, skrivati, si sui iuris finibus matronas contineret pudor L., si … nec privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest Ci.; tudi zase obdrž(ev)ati kaj: petimus ab Antonio, ut ea, quae continet …, explicet nobis Ci. kar zamolčuje, zatajuje; reliquos libros c. Ci. ep. ne izdati. S kolektivnim obj.: c. gregem voce Plin., exercitum castris C., quoad continuisset exercitum L., si Poenus (= Poeni) in angulo Alpium quietus se contineat L.; podobno: Caesar se (= suas copias) suo loco continuit C.; pren.: Galliam (= Gallos) in pace continere Hirt. Z edninskimi obj. (ob oslabljenem pomenu predloga) koga ali kaj kje držati, obdrž(ev)ati, zadrž(ev)ati, muditi: Pl., frigidus agricolam si quando continet imber V. če … zadržuje doma, c. aegrum lucido ali obscuro loco Cels., aliquem domi atque intra privatos parietes Q., quia me recens adhuc luctus limine contineret Plin. iun.; digitum ibi continere, donec … Cels., aeger manus sub multa veste continere debet Cels., c. sub lingua salem Plin., semper manum intra pallium Q., brachium veste Q., manūs paenulis Suet., aquam calidam ore Cels., oleum in ore Plin.; pogosto refl. in med. kje držati se, zadrž(ev)ati se, muditi se, osta(ja)ti, tudi držati se česa: homo … pauper … ruri fere se continebat Ter., se consulto domi c. Ci., alter consul se domi continet L., contineri tecto ac parietibus Ci. ali intra suum limen L.; pren.: c. eum in ea exercitatione Ci., c. se in suis perennibus studiis Ci. osta(ja)ti pri …, se suarum rerum finibus Ci., se in secundo gradu Cu. zadovoljiti se z …, c. aliquem sub tutela sua Sen. ph. imeti koga v varstvu, biti mu varuh; medic.: c. aliquem ieiunio Cels., qua ratione aeger continendus sit Cels. kako je treba ravnati z bolnikom.
b) (ločene stvari) (z)vezati, (z)družiti, združevati, spojiti (spajati), skleniti (sklepati): trabes artē C. tesno zvezati, oppidum Cenabum pons fluminis Ligeris continebat C. je vezal most … z nasprotnim bregom; večinoma pass.: omnium legionum hiberna milibus passuum centum continebantur C. so bila v dolžini 100.000 korakov (= 150 km) med seboj v zvezi, pars oppidi, … mari disiuncta angusto, ponte … continetur Ci. del mesta, … veže most z mestom, si … omnes eius (mundi) partes … ipsae per se atque inter se continentur Ci. če so … (med seboj) v stiku, eadem magni refert primordia cum quibus contineantur Lucr.; pren.: omnes artes … quasi cognatione quadam inter se continentur Ci., qui eius hospitio contineretur N. je bil z njim v gostinski zvezi, ut non beneficiis mutuis, sed communi odio … contineri viderentur N.
4. pren. (kako stanje) vzdrž(ev)ati, ohraniti (ohranjati), kaj v moči (veljavi) obdrž(ev)ati, ohraniti (ohranjati): haec ipsa virtus amicitiam et gignit et continet Ci., nec enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides Ci., haec, quae vitam continent omnem Ci., c. Romanis militarem disciplinam L., hostium imminens metus disciplinam veterem continebat Fl.; v pass.: id hominum genus, a quo uno … res publica … continetur Ci., augenda vis et multā exercitatione continenda est Q.
II.
1. obdajati, oklepati, obsegati: mundus, qui omnia complexu suo coërcet et continet Ci., ut (caro mollis) intestina non satis contineat Cels.; occ.
a) (kraje) obdajati, obsegati, omejevati: reliquum spatium mons continet Ci., Oceanus ponto quā continet orbem Tib.; večinoma pass. contineri aliqua re obdan biti, obkrožen biti, omejen biti: Aetolia medio Graeciae gremio continetur Ci., vicus positus in valle altissimis montibus undique continebatur C.; pren.: nec luctus muris urbis continebatur Cu. žalosti ni omejevalo zidovje = žalost je segala prek zidovja.
b) (sovražno, oviraje) obdajati, oklepati, koga v zaporu držati, zaprtega imeti: beluas immanes saeptis Ci., quam illum et honorate nec secure continet! Vell., c. catulos per diem catenis Col., aliquem vinculis Romae Suet., quos vincula continuerant, non castra Iust.; voj. obda(ja)ti, obkoliti (obkoljevati), obkrožiti (obkrožati), zaje(ma)ti: hostes superatos, equitatum Pompeianum ad Dyrhachium, Pompeium quam angustissime C., contineri munitionibus C.; pren.: hos omnes flumina continebant C.
c) držati = v sebi imeti, v sebi nositi, vsebovati, obsegati: cum praegnans hunc ipsum Dionysum alvo contineret Ci. ali spes illa, quam in alvo continebat Ci. je nosila pod srcem, ut omnia, quae alantur …, contineant in se vim caloris Ci., gelum, quod humor continet in se Lucr., quattuor aeternus genitalia corpora (prvine) mundus continet O., si membranae eum (humorem) continuerunt Cels., linea, quae centum continet pedes Q. ki meri; v pass. biti, nahajati se v čem: calor, qui aquis continetur Ci., sagittarii media continebantur acie C. so stali sredi bojne vrste; pren. (act.) v sebi imeti, v sebi nositi, (o)hraniti v čem: odium in omnes bonos conceptum iam diu continere Ci., c. a deo immissum dolorem Ci., omnium rerum, quae ad dicendum pertinent, fontes animo ac memoriā c. Ci.
2. pren. v sebi imeti, vsebovati, obsegati: tales res, quales hic liber continet Ci., primus (liber) continet res gestas regum populi Romani N., liber secreta civilium sacrorum continens Val. Max., tabellae senatus consultum continentes Val. Max., quod tabulae continent Q., litterae tuae partim laeta, partim tristia continent Plin. iun., simplex causa est, quae absolutam in se continet unam quaestionem Ci.; z ACI: tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario Plin. iun.; z odvisnim vprašanjem: quando ipsos loqui deceat, quartus liber continet Q.; v pass. biti, nahajati se, zajet biti v čem, sestajati iz česa: prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur Ci., is liber, quo acceptae et expensae summae continebantur Val. Max., nonus liber, quo missa ad Achillem legatio continetur Q., tabulae, quibus centum talenta dedisse Thebanos continebatur Q., litteris insidiae continebantur Ci., epistulae ei redduntur, quibus bellum Aegidis in Graecia … continebatur Iust., facinus, in quo omnia varia contineri mihi atque inesse videntur Ci., noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur Ci. dolga noč je sestajala iz …; occ. biti bistvo (jedro, pogoj, podstat) česa, čemu, biti vsebina (obseg) pojmu, biti glavna stvar (glavna točka) česa, pri čem, biti v bistveni zvezi s čim: quod rem continet ali quae rem continent Ci. tisto, za kar gre, bistveno, bistvo, totam causam, iudices, explicemus …; ita facillime, quae res totum iudicium contineat, … intellegetis Ci., quod hunc locum continet, de quo agimus Ci., videamus de summo bono, quod continet philosophiam Ci. ki je glavna točka filozofije, haec, quae vitam continent omnem Ci. kar bistveno zadeva življenje, kar je bistven pogoj za življenje, quae maxime rem continerent, erant L. glavne točke so bile; v pass. contineri (in) aliqua re bistveno stati v (na) čem, sestajati iz česa, opirati se na kaj: quo more eorum gravissima caerimonia continetur C., non enim venis et nervis et ossibus continetur (dii) Ci., vita corpore et spiritu continetur Ci., quasi terreno quae corpore contineantur Lucr., status rei publicae maxime iudicatis rebus continetur Ci., dolus malus in simulatione continetur Ci., artes, quae coniecturā continentur Ci., artis pars magna continetur imitatione Q., exemplis continetur Aesopi genus Ph. Romanum foedus, quo nostra omnia continentur L.; (o osebah) bistveno udeleževati se, (u)deležen biti česa: qui viri hoc sermone continentur Ci.
III.
1. trdno držati, obdrž(ev)ati, zadrž(ev)ati, ustaviti (ustavljati): caput Pl., Cels., dextram obambulantis Suet., colem masculi sinistrā manu (namreč pri rezanju) Cels., aliquem (namreč pri operaciji) Cels., Auct. b. Afr., Cu. in od tod se continendum praebere Cu. dati se držati; naves minus commode copulis continebantur C., aquam operibus c. C. zaustaviti, c. deprensum hostem O., ora frenis spumantibus Ph., artis frenis equos Sen. tr., expeditius manus rapiunt quam continent Cu., difficile est continere, quod capere non possis Cu., c. animam in dicendo C. ali c. spiritum Cels., Plin. sapo zadrževati, spiritum rigor continuerat Cu. sapo je bila zaprla, c. lacrimas Pl., Aur., risum Ci., vocem ali linguam Ci. jezik za zobmi držati, jezik brzdati, petulans non linguam, non manum continet Sen. ph., unde manum iuventus metu deorum continuit? H., c. gradum V., non c. bilem Sen. rh.; medic. trdno držati: (fascia) impositum medicamentum contineat Cels., ferulae circumpositae ossa in sede sua continent Cels., nisi utrimque recti valentesque nervi collum contineant Cels.
2. (sprejeto) pri (v) sebi držati, obdrž(ev)ati, (o)hraniti: alvus arcet et continet, quod recipit Ci., alvus alias cibos non transmittit, alias non continet Plin., onerati mero non continent cibum vino redundante Sen. ph.; abs.: stomachus non continet ali parum continet Cels.; v pass.: si cibus non continetur ali non contineri potest (sc. alvo) Cels., quia, quod infusum est (= dristlja), alvo continetur Cels.; (o spominu): velox mihi memoria erat ad continenda, quae acceperam Sen. rh., nec disci audiendo possunt omnia nec memoriā contineri Lact.; (o drugih stvareh): mollis lana, quae humorem intus contineat Cels., lapides rotundi, qui et contineant humorem et transmittant Plin., arida continent odorem diutius Plin.
3. pren.
a) na uzdi imeti, uzdati, brzdati, (u)krotiti, strahovati, zadrž(ev)ati, vladati: neque enim potest exercitum is continere imperator, qui se ipse non continet Ci., huius adventus Mithridatem continuit Ci. je zadržal, c. omnem regionem C., reliquos Macedonas, nauticos in navibus L., severitas imperii eos continuit L., metum continuisse ad eam diem Hispanorum animos L., formido mortales continet omnes Lucr. S čim? z abl. instrumenti: si Belgae, … Aedui, … exercitibus continerentur C., c. Asiam modico exercitu Cu., proprio bello Tiburtes, Etruscos non tam armis quam iudiciorum terrore L., aequitate animi plebem C. z zadovoljstvom v redu (ob)držati, fide populares Cu. z zvestobo v pokorščini držati = v zvestobi vzdrž(ev)ati, quae pauca (oppida) magis metu quam fide continebantur L., c. dolorem, gaudium L. zadrž(ev)ati; za predhodno nikalnico s quin: qui (Bituriges) unius legionis hibernis contineri non potuerint, quin bellum pararent Hirt. se niso mogli (dali) zadržati, da ne bi …; occ. (strasti) (u)brzdati, (u)krotiti, pomiriti (pomirjati): omnes cupiditates Ci. ep., appetitiones ali appetitūs animi Ci., insolentiam suam modeste Ci., ut metu contineatur audacia Ci., quosdam continet metus Q., in Scaevola c. dicta Ci.; refl. se continere in med. contineri vzdrž(ev)ati se, mero si da(ja)ti: vix me contineo, quin involem in capillum Ter., continere se in aliqua libidine Ci., iam se male continet amens O., non continentes (sc. se), quin protinus adicerent Vell., contineri, quin complectar, non queo Pl.; v stiku abs.: equidem cupio (sc. reducere) et vix contineor (sc. quin reducam) Ter.
b) (z označenim izhodiščem) zadrž(ev)ati, odvrniti (odvračati) koga od česa, (u)braniti komu kaj, ovreti (ovirati) komu kaj, koga pri čem: omni ope milites ab seditione L., suos a proelio C., temeritatem ab omni lapsu Ci., animum a consueta lubidine S.; refl. se continere vzdrž(ev)ati se česa ali da ne (bi) …: qui de omnibus rebus contineat se ab adsentiendo Ci., a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit Ci.; s finalnim stavkom: ut contineat milites, ne studio pugnandi longius progrediantur C., ut vix ab amicis, quominus occideret eum, contineretur Cu.; za predhodno (včasih retorično) nikalnico s quin: nec contineri Macedones poterant, quin cursu quoque ad hostem contenderent Cu., male me, quin vera faterer, continui O. — Od tod
A.
I. adj. pt. pr. continēns -entis, adv. continenter
1. „skupaj držeč“, pren. (o značaju) vzdržen, vzdržljiv, zmeren, v oblasti se držeč: puer Ci., Epaminondas erat continens, clemens N., non intemperanter concupiscere continentis debet duci N. se mora imeti v oblasti, ne continentior in vita hominum quam in pecunia fuisse videatur C., moderatissimi homines et continentissimi Ci., in ceteris partibus vitae continentissimum fuisse (Augustum) constat Suet., parce, continenter, severe, sobrie vivere Ci., continentissime vivere Aug.
2. „skupaj se držeč“, od tod
a) α) (krajevno) držeč se, dotikajoč se česa, meječ, stikajoč se, neposredno zvezan s čim; abs.: continentia tecta L. stikajoče se; večinoma z dat.: aër est continens mari Ci., qui fundus fundo eius antiquo continens esset Ci., continens ripae collis C.; redk. s cum: Cappadociae pars ea, quae cum Cilicia continens est Ci. ep. Kot subst. neutr. pl.: continentia usque Atho montem Plin. mejne pokrajine, continentia urbis Icti. predmestja. β) (časovno) neposredno sledeč za čim, naslednji: continentes his funeribus dies Ci., continentibus diebus C. γ) pren. o abstr.: motus sensui iunctus et continens Ci. neposredno in trdno zvezan s …, timori perpetuo ipsum malum continens fuit L. za … strahom je nastopilo.
b) (v sebi) zvezan, vezen α) (krajevno) nepretrgan, zdržema tekoč, zdržen, zaporeden: agmen migrantium, grex elephantorum, iugum, ruinae L., silvae, silvae ac paludes C., flamma Hirt. razsežen, aedificia Icti., ripa H. ali litus L. celinska obala, Gallia C. galska celina, c. terra Ci. fr., N. celina, kopno, kontinent. Pogosto kot subst. continēns -entis, abl. večinoma -ī, redk. -e (sc. terra), f celina, kopno, kontinent: c. proxima Plin., continentis regio L., a continenti L., in continentem legatos mittere C., quem in continenti reliquerat C., Labieno in continente relicto C., ex continenti traicere (sc. in insulam) Cu. Kot adv. v nepretrgani vrsti, nepretrgoma: continenter quod sedetis insulsi Cat., montes continenter … expositi Mel. β) (časovno) nepretrgan, neprekinjen, neprenehen, neprestan, trajajoč, zdržen: continens spiritus Ci., e continenti genere Ci. v nepretrganem zaporedju rodov, totius diei continens labor C., continenti impetu Ci. ali continenti cursu L. v enem zaletu, nezadržno, c. bella C., continens die ac nocte proelium, c. imber, c. itinera L., c. somnus, continentes febres sine intermissione Cels., biduo continenti Suet.; kot adv.: continenter ferri Ci., totā nocte c. ire C., cum iam amplius horis sex c. pugnaretur C., uno spiritu c. multa dicere Corn., in Albano monte biduum c. lapidibus pluit L.; kot subst. neutr.: ex continenti ali in continenti Icti. nemudoma, takoj. γ) pren., poseb. o abstr.: continentia tua scripta Ci. ep. tvoja skladna glavna zgodovinska dela, continentem orationem audire malo Ci. nepretrgan, neprekinjen, c. memoria L. skladna (pragmatična) zgodovina, continens imperium usque ad nos habebitis L. nepretrgano vladarstvo. —
II. subst. pt. pr. continēns -entis, n (ret.) oporišče, glavna točka, glavna stvar v zagovoru, bistvo: causa quoque et iudicatio et continens est in omni genere causarum Q. (III, 6, 104; cfr. Q. III, 11, 9); v pl.: continentia causarum Ci., ea continentia vocentur, quasi firmamenta (opirališča) defensionis Ci.
B. adj. pt. pf. contentus 3, adv. -ē, le pren. v svojih željah omejen = zadovoljujoč se s tistim, kar kdo ima, zadovoljen, contentum esse tudi zadovoljiti (zadovoljevati) se s čim; z abl.: Pl., Ter., Sen. rh., Plin. iun. idr., suo contentus Enn. fr., eā condicione contentus est Ci., contentum esse parvo ali suis rebus Ci., domo eādem fuit contentus, qua Eurysthenes fuerat usus N., eo utrique quod statuit (Caesar) contenti fuerunt C., decies centena dedisses huic parco parvo contento H., ut nemo … illā (sorte) contentus vivat H., contentus eo, quod mi ipse parasset H., solā contenta Dianā V. zadovoljna z lovom samim, quae tua nequitia est, non his contenta fuisset O.; poleg abl. še s kakim drugim določilom: hoc fore contentam multos iurabit in annos O., virtutem ad beate vivendum se ipsā contentam esse Ci., quibus ego a tali viro (pri možu tolikšnega ugleda) contentus eram Ci. ep.; redk. z abl. gerundivi ali gerundii: nec iam possidendis agris publicis contentos esse L., ut contentus sim referendo paucarum morem regionum Macr.; v pozni lat. z gen.: contentus victoriae Tert., ut contentus esset partis dimidiae dotis Dig.; s kavzalnim stavkom: Vop., non fuit eo contentus, quod ei praeter spem acciderat, ut illam … terram umquam attingeret Ci., rex … contentus, quod per hostem moram fieri (ali tudi fuisse) pugnae scirent L.; z ne ali ut: ne intersimus armis, contentum ait se esse L., contentus hoc erat, ut manus iactaret Suet.; s kondicionalnim stavkom: neque eo potest esse contentus (populus Romanus), si condemnatus sit is, qui adesse noluerit Ci., eo ipso non contenti, si pro tribunis illos haberetis L.; pesn. in poklas. z inf.: tu face nescio quos esto contentus amores instigare (dobi se tudi indagare in inritare) tuā O., contenta est oculis hominum mea forma probari O., iam fugere contentus, contentus non lacessi, contentus iussisse, barbari hostem depulisse contenti Cu., hoc quoque notare contentus sum Q., Roma minanti impar Fidenae contentaque crescere asylo Sil., nec tantum … me fatigare contenta Ap.; poklas. tudi z ACI: Sen. ph., quod … enthymema tantum intenta intellegi contentum sit Q., non contenti … vires sibi duplicatas (esse) Iust.; abs.: Q., Plin. iun., Vop., dii deaeque contentiores mage erunt Pl. bolj z malim zadovoljni, cum … ipsum audires sine comparatione, non modo contentus esses, sed … Ci.; kot adv.: aliquem arte contenteque habere Pl. koga na tesnem in na uzdi imeti.