Franja

calefaciō, mlajše calfaciō (calficiō), -ere -fēcī -factum, pass. cal(e)fīō -fierī (redko calfacior -facī ali calficior -ficī) -factus sum (prvotno calens [gl. caleō] faciō)

1. greti, ogre(va)ti, segre(va)ti, razgre(va)ti, topliti, (raz)beliti: Varr., Lucr., Cels., Q. idr., dolium Ca., corpus Ci., ceram Vitr., calfacit igne focum O., calefacit manum algentis sinu O., iube huic aquam calefieri Pl., minora balnearia citius calefiunt Sen. ph., rubor calefacta per ora cucurrit V. po razgretih licih; šalj.: forum aleatorium calfecimus Augustus ap. Suet. (o vnetem kockanju) = kockovnici nismo dali ohladiti se; subst. pt. pr. medic. calefacientia -ium, n ogrevala: Cels.

2. pren.
a) prigrevati komu, podkuriti komu = vznemiriti (vznemirjati) koga, privi(ja)ti koga: Gabinium ad populum luculente calefecerat Mummius Ci. ep., calface hominem Ci. ep., nos... rumoribus calificimur Ci. fr.
b) pesn. razgre(va)ti, razvne(ma)ti, (raz)dražiti: calefacta corda tumultu V., nondum calfacti velitis (po drugih militis) hasta O., vino calefacta Venus Cl.

Opomba: Imp. calfac (redkeje calface Ci. ep.); druge redke oblike: calfacimini Vulg., calfaciantur Vitr.; s preglasom: calficimur Ci. fr., calficiendum Ci., calficiunt Caelius in Ci. ep., calficiens It.

calefactō -āre (intens. glag. calefacere) dobro ogrevati, segrevati, razgre(va)ti: aquam Pl., emptis... lignis calefactat aënum H., c. corpora Gell.; šalj.: virgis calefactabere Pl.

excalfaciō -ere -fēcī -factum razgre(va)ti: Plin. V pass. excalfīō -fierī -factus sum: Hyg., Plin. — Soobl. excalefaciō -ere, od koder pt. pf. excalefactus 3: Isid.

exūrō -ere -ūssī -ūstum

I. izž(i)gati, z ognjem pregnati: aliis scelus exuritur igni V., exustae tuae mox, Polypheme, genae Pr.

— II.

1. požgati, sežgati, upepeliti: Sen. ph., oppida vicosque C., classem, puppes V., vicos exustos esse, exustis villis omnibus, domi suae vivus exustus est Ci., Boeotii exusti Ci. z ognjem opustošeni, clivus Publicius ad solum exsustus est L., lucerna exusta est Vitr. je dogorela; preg. (o čem nemogočem): maria exurere V.

2. pren.
a) izsušiti (izsuševati), posušiti: sol exurit omnes lacus Cu., loca exusta solis ardoribus S., exusta palus, exustus ager V., caseus sole exustus Col.; (o žgoči žeji) žgoč (iz)mučiti: sitis exurit miseros Lucr. ali fatigatos Cu., fervida exustus siti Sen. poet.; exustus flos siti veteris ubertatis exaruit Ci.
b) dodobra ožgati: sol … terrae fetum exusserit Pac. fr., quod sol graciles exureret artus Tib.
c) razgreti (razgrevati), segreti (segrevati): antra positis exusta caminis O., fervido sole exurente vestigia Cu., si quis exustus in sole est Cels.; tudi: vneti komu ljubezen: divos Tib.
č) uničiti (uničevati), izjedati, razjedati: (suci) cornua exurunt O., eruca exurit semina morsu Col. poet., vis veneni exurit ferrum Cu., magis exurunt curae Sen. tr.

fervē-faciō -ere -fēcī -factum (fervere in facere) zavreti (trans.), razgreti, razbeliti: aleum Ca., ferve bene facito (= fervefacito bene) Ca., muriam Cels., eaepse (patinae) sese fervefaciunt Pl., pix fervefacta, iacula fervefacta C., vinum fervefactum Plin.

fervēscō -ere (—) (—) (incoh. glag. fervēre)

1. zavreti, razgreti, segreti, greti se: Pl., Lucr., Vitr., Cels., Plin., Plin. iun.; pren. in ira cum fervescit … ardor Lucr.

2. metaf. mrgoleti česa: fervescere vermibus Arn.

in-calēscō -ere -caluī (incoh. h calēre)

I. intrans.

1. segreti se, vroč postati, zažareti = razžariti se: Col., Sen. ph., sole incalescente L., frigore pigra serpens incaluit O., lacrimis incaluisse togam Prop. (prim. „vroče“ solze).

2. metaf. (duševno) razgreti se, (raz)vneti se: Lucan., acres animi incaluere O., vino (mero) i. L., Cu., T., nocte ac laetitiā i. T. —

II. trans. razgre(va)ti: incalescente vino Amm. ko jih je že vino razgrevalo; poseb. o ljubezni: vidit et incaluit O.; occ. (v navdušenju) vzplamteti, navdušiti se: (vates) incaluit deo O., Cicero raro incalescit T.

incendō -ere -cendī -cēnsum (in, *candere, prim. candeō)

1. priž(i)gati, už(i)gati, zaž(i)gati, zapaliti: Q., tu illas faces incendisti Ci., matronae Dianam odoribus incensis persecutae sunt Ci., cupas pice refertas i. C., lychni incensi V.; z meton. obj.: agros i. V. stvari na njivi, aram, altaria i. V. daritve ali ogenj na žrtveniku; poseb. v pomenu: zažgati (tako, da nastane požar), ogenj zanesti kam: Sen. ph., vepres i. V., coniurati urbem incendere voluerunt Ci., classis piratorum manibus incensa est Ci., qui aedīs sacras suis manibus incendit Ci., Avaricum i. C.; od tod pass. = vneti se, vžgati se: lucus nocturno tempore incensus N., tabulae incenso tabulario interierunt Ci.

2. meton.
a) razgreti, segreti, razpaliti: lignis fornacem Col.; tudi o telesni vročini: potio quam dilutissima, ut et sitim tollat nec corpus incendat Cels.; s prolept. obj.: incensi aestus V. povečana telesna temperatura, febriculam i. Cels.
b) razsvetliti: luna incensa radiis solis Ci., sol incendit aurum O., squamam incendebat fulgor V. jim je dajal ognjeni blesk.

3. metaf.
a) (afekte ali glede na afekte) podžgati, vžgati, vneti, razvneti, (raz)dražiti: Ter., incensa odio Nicostratum … postulavit Ci., turpissima libidine incensus Ci., incensus amore, furiis V., tanta cupiditate incensus sum ad reditum Ci., iuventutem ad facinora i. S., equum calcaribus Hirt. spodbadati (podžigati), ut animos accusator incenderet Ci., qui et ipsi incensi sunt studio Ci., imperator incensus ad rem publicam bene gerendam Ci. vnet, goreč za … , in meditando vehemens et incensus Ci. (o govorniku) ognjevit, incensa cupiditas Ci., libido Ci. vroča; pesn.: desine me incendere querellis V., pariterque incendit et ardet O. vnema (ljubezen) in gori (v ljubezni); toda: adeo erat incensus, ut leniri non posset N. tako razdražen, incensa per urbem bacchatur V. v strasti razvneta, strastno.
b) nekako razvneti ali razburiti, napolniti: clamore incendunt caelum V., regiam luctu i. Iust.
c) zažgati = ugonobiti, uničiti, pogubiti: genus tuum Pl.
č) zvišati, povišati, nabiti ceno, podražiti; potem sploh: pomnožiti, povečati: annonam i. Varr., pudor incendit vires V., illa incendens luctūs V., haec fletu T.

in-ūrō -ere -ūssī -ūstum

1. vžgati (vžigati), ožgati (ožigati), zažgati (zažigati): notas et nomina gentis inurunt (vitulis) V., picturas i. Plin. (o enkavstičnem slikarstvu), notae corporis, quae parvulo inustae erant Iust., foramen i. Col. (o svedru) neenako (iz)vrtati (kakor dela ogenj), vulnere sanguis inustus O. ožgana na rani strjena kri, loca inusta Lucr. požgani, truncus rogo inustus Aur., ferro candente calcaribus inustis Col., quidquid vitiosi est, inurere Col. odž(i)gati, ros inustus sole Plin. posušena, inurentes (žgoč) calcaria ad infima crura, usque dum rumpatur Varr., comas Q. kodrati; pren.: illa calamistris Ci., Suet. s svojo frizersko umetelnostjo nališpati, ne qua generi suo nota nefariae turpitudinis inuratur Ci., inexpiabili litterarum notā per summam oris contumeliam inustus (ožigosan) Val. Max.; subst. pt. pf. inūsta -ōrum, n opekline, opečeno mesto, ožgano mesto: Plin.

2. metaf.
a) ožigosati, zaznamovati, naznačiti, označiti (označevati): homo inustus verissimis maledictorum notis Ci., probitatis signa domesticis inusta notis Ci., inuri notā censoriae severitatis Ci., Trasymenum lacum dirā inustum (esse) memoriā Val. Max.
b) neizbrisno vtisniti, globoko vtisniti: inustum mentibus nefariis bonorum odium Ci., ignominiam, infamiam Ci., maculam genti L., alicui summam superbiae crudelitatisque famam L.; occ.: (kaj zlega) prizade(va)ti, zada(ja)ti, povzročiti (povzročati): mala (scelera, vulnera) rei publicae ab illo inusta Ci., alicui dolorem Ci. pekočo bolečino povzročiti, quas leges nobis inusturus fuerit Ci. ki nam jih je hotel vsiliti.

3. žgati, peči, ogre(va)ti, segre(va)ti, razgre(va)ti: sol inurens Cels., urinam testis candentibus Col., axis inustus solis equis Lucan., pars, quae curriculis solis inuritur Ap.

per-coquō -ere -coxī -coctum (per in coquere)

1. prekuha(va)ti, dokuhati, na mehko (s)kuhati: carnes Plin., legumina Vitr., aliquid in furno Fest.

2. dopeči, speči: placentam Ca., panem Sen. ph.

3. metaf.
a) dozoriti: mora percoquit uvas O., sol percoquit fructūs Sen. ph., nam et sic facilius insolatur humus et fructus percoquitur Col., pingues terrenique colles … opimam messem serius tantum sed non minus percoquunt Plin. iun.
b) ogre(va)ti, razgre(va)ti, segre(va)ti: humorem Lucr., nullo modo facilius arbitror terram ab sole percoqui Ci. fr.
c) ožgati, počrniti: nigra virûm percocto saecla colore Lucr. (o črncih).

re-cale-faciō in (nav.) re-cal-faciō -ere -fēcī -factum (re, calēre in facere) zopet (spet, znova) (o)greti, ogre(va)ti, segre(va)ti, razgre(va)ti, pogre(va)ti, (o)topliti: haud patitur dubitare diu calidumque priori caede recalfecit consorti sanguine telum O.; pren.: fac timeat de te tepidamque recalface mentem O.; pass. re-cal(e)-fīō -fierī -factus sum: statim recalefacto corpore Cael.

re-gelō -āre -āvī -ātum (re in gelāre)

I. trans. zopet (znova, spet) raztaliti, zopet (znova, spet) raztopiti, (znova, spet) razgreti, zopet (znova, spet) pogreti: solum aedificii Col., vites regelatae siccantur Col., frigora brumae Col., sucina regelata manu Mart.; pren.: iam aetas mea contenta est tuo frigore; vix mediā regelatur aestate Sen. ph. —

II. intr. shladiti se, ohladiti se, omrzleti, omrzniti: in patellam fundes, ut regelet Plin. Val.

tepefactō -āre (intens. k tepefacere) dobro ogre(va)ti, ugre(va)ti, segre(va)ti, razgre(va)ti: frigida deserto tepefactat membra cubili Cat.

aestuō -āre -āvī (-ātum) (aestus)

I.

1. o ognju: plapolati, huškniti, buhniti, buhteti: tectus magis aestuat ignis O.

2. pren. o učinku ognja: razgre(va)ti se, kuhati se, vroč biti, žareti: ventis pulsa aestuat arbor Lucr., aestuat ut clausis rapidus fornacibus ignis V., exustus ager aestuat morientibus herbis V. medli, gine, torridus aestuat aër Pr., medius dies aestuat Lucan., a sole aestuante protegere aliquid Col., Pisaeumque domus non aestuat annum Stat. hiša ne žari kakor Pisa poleti ob olimpijskih igrah; prim.: nunc dum scribilitatae aestuant, accurrite Pl.; occ. o živih bitjih = vroč, razgret biti: Cat., Sen. ph., cum aestuaret, umbram secutus est Ci., aestuans, cum vim caloris non facile patiatur Ci., erudiunt iuventutem... algendo, aestuando Ci., aestuare sub pondere O. potiti se, si dixeris „aestuo“, sudat Iuv.; o bolni živini, ki ima vročino: boves si aestuaverint Col.; pren. od strasti žareti, plamteti, goreti; o ljubezni: rex in illā aestuat O. plamti od ljubezni do nje, aestuat ut nostro madidus conviva magistro (abl.) Mart.; o lakomnosti: aestuat in aurum Cl. koprni po zlatu.

— II. o tekočinah:

1. valoviti, valovati, razburkati se, peniti se, vreti, kipeti: gurges aestuat V., ubi Maura semper aestuat unda H., aestuans fretum Cu., nebulā ingens specus aestuat atrā V., tepefactus in ossibus humor aestuat V., stomachus frequenter aestuans erat Plin. ep. pogosto se mu je rigalo; pren.: quasi aestuantis animae iter Gell., confertis aestuat in foribus Prud. veliko kipenje (ljudi) je pri vratih.

2. pren.
a) od strasti vzkipevati, kipeti, vreti: Plin. iun., ut desiderio te nostri aestuare putarem Ci. ep. da koprniš po meni, nobilitas invidiā aestuabat S., aestuat in corde pudor V., aestuat rabies Iuv.
b) vzburkati se, neodločen biti, omahovati: aestuabat dubitatione Ci., hunc aestuantem et tergiversantem persequitur Ci., cum multos dies noctesque aestuans agitaret S., exsanguis atque aestuans se a curia proripit S., aestuat et vitae disconvenit ordine toto H., aestuat inter utrumque animus Q., magnis aerumnarum procellis aestuat Ap. — Pozna soobl. aestuor -ārī -ātus sum

1. vročino (ob)čutiti: Vulg.

2. pren. od skrbi nemiren biti: Cass.

apozȳmō -āre (iz ἀπό in ζυμοῡν) z obkladki razgre(va)ti: Th. Prisc.

calēscō -ere, caluī (incoh. glag. calēre)

1. razgre(va)ti se, razvne(ma)ti se, otopliti se, vroč posta(ja)ti
a) od fizikalne toplote: per aestatem caelum meridianum sole exoriente calescit, meridie ardet Vitr., medio... unda die gelida est, ortuque obituque calescit O., flumineae volucres medio caluere Caystro O. so začele vreti, tunc primum caluere triones O., (Solis aqua) sub lucis ortum tepide manat,... inclinato (die) in vesperam calescit Cu.; od česa? z abl.: ubi potest illa aetas (senectus) aut calescere vel apricatione melius vel igni aut vicissim umbris aquisve refrigerari salubrius? Ci., nam duplici ratione accenditur, ipse sua cum mobilitate calescit, et e contagibus ignis Lucr.
b) od človeške toplote: ex iis, quae in homine sunt, hic (sanguis) celerrime vel calescit vel refrigescit Cels.; od česa? z abl.: cum corpus motionibus in ambulatione calescat Vitr.; z ab: quae spiritu in pulmones anima ducitur, ea calescit primum ipso ab spiritu, deinde contagione pulmonum Ci.

2. pren. razgre(va)ti se, razvne(ma)ti se, vzplamte(va)ti, razžariti (razžarjati) se, vž(i)gati se: est deus in nobis: agitante calescimus illo O., narratur et prisci Catonis caepe mero caluisse virtus H. celo stari Katon se je navkljub svoji kreposti baje često razvnel ob vinu, si quando profundo nubigenae caluere mero Stat., ubi convivium caluit (sc. mero) Min.; occ. o žaru ljubezni: accede ad ignem hunc, iam calesces plus satis Ter., quo propior nunc es, flammā propiore calesco O., quoque magis sequitur, flammā propiore calescit O., accepti caluere sub ossibus ignes O., David unius tantum adulescentulae grandaevus calescit amplexibus Hier.

concal(e)faciō -ere -fēcī, pass. (redk. concalefacior) concal(e)fīō -fierī -factus sum (o)greti, segre(va)ti, v pass. ogre(va)ti se, segre(va)ti se, razgre(va)ti se: c. bracchium Ci.; pass.: vertat ova, ut aequaliter concalefiant Varr., illam … individuorum corporum … concursionem …, quam … Democritus concalefactam … esse volt Ci., quemadmodum stans iumentum concalfieri exercerique posset N., concalefaciuntur trabes Vitr.

concalēscō -ere -caluī (incoh. glag. concalēre) skoz in skoz ogre(va)ti se, razgre(va)ti se: Varr., Vitr., Sen. ph., Plin., prius abis, quam lecti, ubi cubuisti, concaluit locus Pl., corpora nostra … ardore animi concalescunt Ci., cum fenum concaluit, ignem creat et incendium Col., concaluit cor meum intra me Vulg.; pren. v ljubezni vneti se: concaluit, quid vis? Ter.

cōnfervēscō -ere -ferbuī (incoh. glag. cōnfervēre)

1. zavreti, razgre(va)ti se, razvne(ma)ti se: Plin., cum bis mustum conferbuerit Col., aër conclusus versando confervescit Vitr.; pren.: mea cum conferbuit ira H.

2. ozdraviti, izlečiti: Cels.

exaestuō -āre -āvī (—)

I. intr.

1. (vz)kipeti, vzkipevati, (za)vreti, buhati: ima exaestuat unda V. plahuta, utcumque exaestuat aut deficit mare L., exaestuare semper fretum, exaestuans fretum, (aqua) media nocte fervida exaestuat Cu., in quas (fossas) Nilus exaestuat Suet.; tudi: (Aetna) fundo exaestuat imo (iz najglobljega dna) V., quae materia (bituminis) … e terra exaestuat Iust. se cedi; pren.: mens exaestuat irā V. vzkipi v jezi, laesus exaestuat acrius ignis (amoris) O. vzplamti, inclussus dolor … exaestuat intus O., (vates) magno exaestuat igne Lucan., pater … miserā exaestuat irā Stat.

2. od vročine razgreti se, razžariti se: ut exaestuarat Suet., Aegyptus torrente calore solis exaestuat Iust.

— II. trans. izžariti (izžarevati): largos aestus Lucr.