Franja

cupiō -ere -īvī (-iī) -ītum

1. želeti (si) česa, (kaj), zažele(va)ti (si), požele(va)ti si česa, željno zahtevati kaj, česa, zahoteti (si), tudi zahoče se komu česa ali storiti kaj, pohoteti si, pohoče se komu, hoteti, hoteti imeti, hrepeneti, koprneti po čem (cupere označuje naravno, strastno požele[va]nje, optāre dobro preudarjeno željo, velle mirno, a močno voljo); abs. (objektni acc. ali inf. se lahko v mislih doda): cupiunt ultro Ter., quem ipsi, cum cuperent (sc. occidere), non potuerunt occidere Ci., neque id adsequi potuisset, etiam si cupisset (sc. adsequi) Ci., qui appetitus … sive cupiendo sive fugiendo non satis a ratione retinentur Ci., cohortatus suos omnibus cupientibus ad hostium castra contendit C., qui cupit aut metuit H., vocatum … interrogat, velletne ad Masinissam reverti; cum … „cupio vero“ (sc. reverti) diceret, tum … L., Livia nihil liberorum tulit, cum maxime cuperet (sc. ferre) Suet., ut quibus bellum invitis aut cupientibus erat T. kakor je bila vojna komu zoper voljo ali po volji; z acc.: N. idr., accipiant, quod cupiunt Ci., illa cupiebat id, quod viderat Ci., exercitum cupere aperteque petere Ci., Caesarem id summe sciebant cupere C., c. domum, agros, novas res S., pacem L., quanto plura parasti, tanto plura cupis H., qui multum habet, plura cupit Sen. ph., cum tibi cupere interdixero, velle permittam Sen. ph.; kot (hladen) izraz vljudnosti, poseb. kadar se hoče kdo izogniti nadaljnjemu nadlegovanju: omnia quae tu vis, ea cupio Pl. = povsem sem ti na uslugo, quidvis cupio, dum ne … Ter. vse mi bo prav, če le ne … , cupio omnia, quae vis H. želim (ti) vse, kar (sam) hočeš, želim tudi tebi najboljše; v pass.: adeoque is cupiebatur, ut … Ap., non omnia omnibus cupiunda esse S., non invidiosa nefandis nec cupienda bonis regna O.; poseb. pogosto pt. pf. cupītus 3: Lucr., si regnum detur, non cupitast civitas Pl., res cupita L., quidquid cupitum foret L., cupitum regnum Vell., cupitum id Tiberio T., diu cupita captivitatis ultio Iust.; kot subst. cupītum -ī, n želja: tandem huic cupitum contigit Pl., ut mox cupitis ministram haberet S. fr., scit optimum modum esse cupitorum … quantum debeas sumere Sen. ph., plena Caesarum domus, iuvenis filius, nepotes adulti moram cupitis adferebant T. Z dvojnim acc.: c. patriam exstinctam Ci., commutata omnia Plin. iun., aliquem servatum magno opere ali aliquem incolumen tanto opere Suet.; z gen.: quamquam domi cupio Pl. si želim domov; večinoma z inf.: cupit te videre Pl., c. vitam mutare priorem Lucr., effringere ut arta … claustra cupiret (gl. opombo) Lucr., cupio audire, discere, videre (pogosto iron.) Ci. rad bi slišal, … , cupio videre, qui id audeat dicere Ci. rad bi ga videl, ki bi si upal … , cum cuperes appellare, non audebas Ci., quam cupiunt laudari! Ci., operam navare cupere C., cum … nostri autem, quid … efficere possent, perspici cuperent C., ad exercitum proficisci cupere S., sincerum cupimus vas incrustare H., cupis credi O., cupiebat mutare testamentum Plin. iun., cupiens acquirere Iust.; z ACI: cupis me esse nequam Pl., assectari se omnes cupiunt Enn. fr., cupio me esse clementem Ci., hanc nationem deleri cupivit Ci., Pausanias … , quos Byzanti ceperat, … tibi muneri misit seque tecum affinitate coniungi cupit N., hinc cupio nomen carminis ire mei Pr., Gaium ac Lucium … destinari consules specie recusantis flagrantissime cupiverat T., si quando, nunc praecipue cuperem esse te Romae Plin. iun.; z NCI: paratus venire cupiebat Ci., nimium cupit formosa videri O., nasutus nimium cupis videri Mart.; redk. s finalnim stavkom: quod quidem ego nimis quam cupio ut impetret Pl., responsum est mihi cupere quidem universos, ut a me rationes coloniae legerentur Plin. iun., (v zvezi z optare) necesse erit cupere et optare, ut quam saepissime peccet amicus Ci.; ne … redires, cum cuperes O., mire cupio, ne nobiles nostri nihil in domibus suis pulchrum nisi imagines habeant Plin. iun.; s samim cj.: cuperem ipse parens spectator (priča) adesset V., cupio te quoque sub idem tempus Campania tua remittat Plin. iun.; z relativnim stavkom: nec deerunt, qui, quod tu velis, cupiant Plin. iun.

2. occ.
a) ljubeče, pohotno želeti (si), zažele(va)ti (si), požele(va)ti (si), v ljubezni koprneti po kom: quae te cupit, eam ne spernas Pl., corde cupitus Enn. ap. Ci. srčno zaželen, Mars videt hanc visamque cupit potiturque cupitā O., sive cupis Paphien, seu Ganymede cales Mart.; z gen.: quae cupi(un)t tui? Pl., iamdiu vestri cupiunt Lucrina tacita Symm.
b) dobro hoteti komu, zanimati se, zavzet biti za koga ali kaj, naklonjen, vdan biti komu; z dat.: Glycerio Ter., quid? ego Fundanio non cupio? non amicus sum? Ci. ep., (Dumnorigem) favere et cupere Helvetiis propter eam affinitatem, odisse etiam suo nomine Caesarem et Romanos C.; s causā (v istih pomenih kakor pri zvezi z dat.): causam mihi tradidit, quem suā causā cupere ac debere intellegebat Ci. da sem mu vdan in zavezan, istius causā cupiunt omnia Ci. povsem so mu vdani, cupio omnia rei publicae causā Ci. državi želim vse najboljše. — Od tod adj. pt. pr. cupiēns -entis, adv. cupienter želeč, željan, poželjiv, stremuški, težeč; abs.: qui cupientem Italiam … ad meam salutem excitavit Ci., cupienti animo nihil satis festinatur S., Marius … cupientissuma plebe consul factus S. na odločno željo ljudstva, cupientissimo vulgo imperium capit Aur., quom quid cupienter dari nobis petimus Pl., cupienter cupere aliquid Enn. ap. Non., cupienter membra alicuius discerpere mālis suis Acc. ap. Non.; večinoma z objektnim gen.: cupiens nuptiarum, huius corporis, tui Pl., bonarum artium, novarum rerum, voluptatum T., liberorum T. otrók želeč si, erogandae per honesta pecuniae cupiens T. ker je rad na pošten način izdajal denar, Euathlus eloquentiae discendae … cupiens fuit Gell.; v komp.: dominandi suis quam subigendi externos cupientiores Aur.; v superl.: legis cupientissimus S. fr., naturam hominis deus veri adipiscendi cupientissimam fecit Lact.

Opomba: Star. impf. cj. cupīret: Lucr. — Sinkop. obl. iz perfektove osnove cupīsti(s), cupīsset, cupīsse idr. pogosto pri Ci.

aveō¹ (haveō) -ēre (prim. audeō, avidus, avārus) radovati se čemu, hlastno (strastno) požele(va)ti si česa, zelo želeti, volja je koga (kaj storiti), hrepeneti po čem, poganjati se za kaj, težiti za čim; abs.: animus atque aures avent Enn. ap. Varr. pohlepno oprezujejo; pogosteje v pt. pr.: non est mihi tempus aveni ponere signa novis praeceptis H., talem diva sibi... ministram quaerit avens Val. Fl., aventibus cunctis Aur.; redkeje z acc.: aveo genus legationis Ci. ep., post aliud avemus Lucr., dum abest, quod avemus Lucr., parto, quod avebas H.; nav. z inf.: quid in caelo fiat, scire avemus Ci., cum unusquisque non audire modo, sed videre libertatis suae nuntium averet L., avet (ara) spargier (= spargi) agno H., avebat animus antire T.; z ACI: illud in his quoque te rebus cognoscere avemus Lucr.; z odvisnim vprašanjem: avere te certe scio, quid hic agatur Ci. ep. Od tod pt. pr. avēns -entis, adv. aventer željan, pohlepen, rad: avens (= libens) Laevius ap. Gell., aventer haurire, aventer suscipere aliquem Amm., contubernio nostro aventer insertus Sid.