Franja

Zadetki iskanja

  • im-piger (in-piger) -gra -grum 3, adv. „nemrzljiv“ = nelen, gibčen, čil, uren, hiter, neugnan, neutrudljiv, neutruden, prizadeven: fuit enim disertus, impiger N., i. equus H., ille impiger hausit pateram V., in iis itineribus se praebuit patientem atque impigrum Ci., impiger manu T., vir ad labores inpiger Ci., impiger ad letum Lucan.; z loc.: inpiger militiae T.; z inf.: Cl., inpiger hostium vexare turmas H.; s partitivnim gen.: impiger fluminum Rhodanus Fl.; enalaga: gratias ob impigram militiam agere L., ingenium i. L., aliquid impigre exsequi L., sed Marius inpigre … hostium res … attendere S., de nocte multa impigre exsurgere Pl.
  • in-dēfatīgābilis -e (in [priv.], dēfatīgāre) neutruden, neutrudljiv, neumoren: vigilia Sen. ph.
  • in-dēfatīgātus 3 (in [priv.], dēfatīgāre) neutrujen, neutruden: caelestium officia Sen. ph.
  • īn-fatīgābilis -e, adv. īnfatīgābiliter neutruden, neutrudljiv, neumoren: animus Sen. ph., cursus Plin., militia Lact., pugna Val. Max., infatigabiliter gaudere Aug.
  • nāvus, stlat. gnāvus 3 marljiv, delaven, prizadeven, neutruden, podjeten, vnet, živahen, okreten: navus repertus homo Enn., gnavus filius Ci., homo gnavus et industrius Ci., magni et gnavi oratores Ci., navus in malitia (v zlobi) L., oderunt hilarem tristes … agilem gravumque remissi H., virum … gnavum, agilem, providum Vell.; v komp.: hostium naviores Iul. Val., in inquirendis gnaviores quam in componendis Amm.; metaf. o stvareh in abstr.: opera gnava Vell., navus timor, nava rudimenta Sil. Od tod adv.

    1. nāvē: Plautus in Frivolaria: „Nave agere oportet, quod agas, non ductarier“ Pl. ap. Fest., cuncta a Bestia, Albino Metelloque imperata nave fecerant S.

    2. nāviter (gnāviter)
    a) marljivo, delavno, prizadevno, podjetno, vneto, neutrudno, okretno, živahno: Ap. idr., bene naviter ire Sis. fr., nec cessatum ab armis est neque naviter pugnatum L., quod volebant … n. expediebant L., consilium gnaviter agendi morari H., versari satis naviter in provincia Gell.
    b) hotoma, hote, namenoma, nalašč, dočista, docela, čisto, povsem, popolnoma: bene et naviter oportet esse impudentem Ci. ep., nec plenum naviter extat Lucr.
  • prae-stō2 -āre -stitī -stitum, toda praestātūrus (v glag. se pomensko združujeta praestō iz prae in stāre „stojim pred kom“ in praestō iz praes + stō „stojim kot porok“ = „porokujem, sem porok, jamčim“)

    I. intr.

    1. stati pred kom, čim; metaf. odlikovati se, biti boljši: inter suos Ci., in aliquā re Lucr., aliquā re Ci., civitas inter Belgas minime multitudine praestabat C.; occ. (v negativnem pomenu): probro atque petulantiā S., truculentiā caeli praestat Germania T.; z dat. odlikovati se (pred kom), preseči (presegati, presezati), prekositi (prekašati) koga: Ter., H., Lucr. idr., Helvetii virtute omnibus praestant C., nostri maiores praestiterunt ceteris gentibus prudentiā Ci., praestare regi corporis habitu Cu.; tudi z acc.: eloquentiā omnes tum praestabat V., Hannibal ceteros imperatores praestitit prudentiā L.; impers. praestat (z inf.) bolje biti (bolje je): C. idr., praestat in eandem recidere fortunam Ci., sed motos praestat componere fluctus V.; v komparaciji: Pl. idr., pudere quam pigere praestat Pl., accipere quam facere praestat iniuriam Ci., mori millies praestat quam haec nati Ci.

    II. trans.

    1. da(ja)ti na razpolago (na voljo), priskrbeti (priskrbovati), oskrbeti (oskrbovati), preskrbeti (preskrbovati), podeliti (podeljevati), zagotoviti (zagotavljati): Col., Plin. iun., Suet. idr., hos usūs O., annonam Ci., exercitui stipendium L., sucos alumno O., senatui sententiam Ci. oddati glas, voluptatem sapienti Ci., balnea fortunatam praestantia vitam H., hosti terga praestare T. (ret. nam. dare, praebere); occ. v kakem stanju (položaju) vzdrževati, ohraniti (ohranjati): aliquem finibus certis Ci., rem publicam Ci., omnia Lucr.; z dvojnim acc.: Gell. idr., socios salvos Ci., aliquem incolumem H., iter mihi tutum praestiterunt Ci. so mi naredili varno, so mi zavarovali, praestare alicui mare tutum O. poskrbeti, da bo morje varno.

    2. storiti (delati), izvršiti (izvrševati), kar je kdo dolžan, opraviti (opravljati), izpolniti (izpolnjevati): suum munus Ci., officium (alicui) C., id, quod pollicitus est, praestitit N. je vestno izpolnil, kar je bil obljubil, operam iure militari C. opravljati vojaško službo, nobilitatem equitum praestant C. so gibčni (okretni) kakor konjeniki, praestare vicem S., O., Ph. biti namestnik, nadomeščati koga, regi iusta Cu. izkaz(ov)ati zadnjo (poslednjo) čast; occ. izkaz(ov)ati, (po)nuditi (ponujati): hospitium Ph., honorem O., honorem debitum patri Ci., pietatem patriae Ci., benevolentiam alicui Ci., Cu., frequentiam atque officium alicui Hirt. v velikem številu se pokloniti komu.

    3. javno (očitno, nazorno) (po)kazati ali izraziti (izražati): fidem Ci., L. zvestobo, hostes tantam virtutem praestiterunt C., namque eam voluntatem, quam exspectaram, praestiterunt Ci., vel magnum praestet Achillem V. naj se izkaže za drugega Ahila; refl.: victoria se praestet O.; večinoma s predik. acc. (po)kazati se, izkaz(ov)ati se: mens se praestitit invictam O., gravem se in amicitiā Ci., invictum se a labore Ci., se incolumem Lucr.

    4. biti porok, porokovati, (za)jamčiti, (za)garantirati (za koga, kaj), zagotoviti (zagotavljati), biti odgovoren: alios, ceteros Plin. iun., Messalam Caesari Ci., (sc. Pompeium minime) periculum eorum praestare C. nikakor ne jamči za njihovo nevarnost, emptori damnum Ci. ali quidquid incommodi est in mancipio, id praestare debet venditor Ci. za škodo jamčiti = zagotoviti (zagotavljati) odškodnino, povrniti škodo, qui se nexu obligavit, is periculum iudicii praestare debet Ci. mora nase vzeti (prevzeti), in hac custodiā provinciae non se unum, sed omnes ministros imperi tui sociis et civibus et rei publicae praestare Ci. jamčiti (= biti odgovoren) ne le zase, ampak za vse podrejene uradnike, praestare dictum, vitium, invidiam, factum alicuius Ci., a vi Ci. za silo (nasilje), de re, de me Ci.; s finalnim stavkom: Plin. idr., praestari non potuit, ne … Cu. Od tod adj. pt. pr. praestāns -antis, adv. praestanter (komp. praestantius, superl. praestantissimē)

    1. odlikujoč se, odličen, izvrsten, imeniten, izboren, izreden, izjemen: Iuv., Lucr., Stat., Gell. idr., fides C., munus, corpus V., amor O., quid sapiente possit esse praestantius? praestantissimus civis Ci., praestantius (trdovratneje) odisse facit (haec passio) Cael., eloqui praestantissime posse Q., lichenas oris praestantissime vincere (odpravljati) Plin. (o nekem zdravilu); večinoma z abl.: homo gravitate et prudentiā praestatus Ci., praestantes virtute L., viri cum claritate tum usu belli praestantes N., virginibus praestantior omnibus Herse O.; z in z abl.: in armis praestantior quam in togā Ci., Plato in illis artibus praestantissimus Ci.; z loc.: Sil., Stat. idr., animi V., praestantissimus sapientiae T.; z inf.: non praestantior alter ciere viros V.

    2. occ.
    a) neutruden, neutrudljiv, neumoren, velik: labor Lucr.
    b) delujoč, dejaven, učinkovit, učinkujoč: calamus praestantior odore Plin., praestantissima auxilia Plin.
    c) occ. praestantissimus kot naslov poznejših cesarjev presvetli: Tert.

    Opomba: Nenav. pf. praestavit, praestavimus Paul., Icti., praestarim Ulp. (Dig.); pt. pf. praestatus Plin.; inf. fut. pass. praestatum iri Pomp. (Dig.), praestitum iri Dig.; pt. pf. praestatus Plin., praestitus L., Prud., Paul. Nol.
  • sē-dulō, adv. (ixpt. = sē (sine) + dolo „brez zvijačnosti, brez zlobe“)

    1. iskreno, odkritosrčno: ego sedulo hunc dixisse credo TER., ut quamquam sedulo faciebat, tamen interdum non defendere, sed praevaricari videretur CI.

    2. prizadevno, marljivo, neutrudno, trudapolno, trudoma, delavno, z vsemi močmi, na vso moč, resno, skrbno, pazljivo, pozorno, natančno, uslužno: CA. FR., LUC. AP. NON., TER., PLIN. IUN. idr., dabimus operam sedulo PL., sedulo rem mandatam exsequitur PL., quod dico sedulo PL. kar živo trdim (zatrjujem), omnia sedulo facere CI., sedulo argumentaris CI. EP. trudoma, stežka, sedulo verba audire L. pazljivo, pozorno, observatum est sedulo SUET.

    3. hotoma, hote, namenoma, nalašč, vede, vedoma, zavestno: volui sedulo meam nobilitatem occultare PL., fingit causas sedulo TER., sedulo tempus terens L., sedulo imitor quaerentem Q. – Od tod adj. sēdulus 3, adv.

    1. brezzloben: sedulus corde AMBR.

    2. prizadeven, marljiv, neutruden, skrben, delaven, storilen, goreč, vnet, storilnosten, opravilen, uslužen, ustrežljiv, postrežljiv (naspr. piger, tardus, lentus): eloquentes, non sedulos conquirere CI., apis, Baucis O., anus, turba iuvenum TIB., haec fit sedula, tardior illa O., exanimat lentus spectator, sedulus inflat H., puer H., sedula mater PH., sedulus olitor COL., agricola PLIN., labor SEN. TR., industria, opera, ministerium AP., custos sedule circumire debet alvearia COL., hoc munus implet sedule PRUD.; occ. preveč (pretirano) uslužen, preuslužen, preveč ustrežljiv (postrežljiv), preustrežljiv, prepostrežljiv, vsiljiv: hospes, minister H., Luna PR., nec quisquam flammae sedulus addat aquam TIB., male sedula nutrix O.
  • vigilō -āre -āvī -ātum (vigil)

    I. intr.

    1. biti buden, bedeti, bdeti, čuti (naspr. dormire, quiete compositum esse ipd.): Ter., Lucr. idr., vigilare ad multam noctem Ci. ali de multa nocte Ci. ep., proxima nocte Ci., Regulus vigilando necabatur Ci., vigilate, viri V., si (sc. aeger) noctu dormit, si interdiu vigilat Cels., vigilanti stertere naso Iuv. delati se, kakor (da) bi spal; brezos.: redeo, si vigilatur et hic Mart.; preg.: hic vigilans somniat Pl. = ta sanjari o zlatih gorah, si sanjaje obeta zlate gore; prim.: num ille somniat ea, quae vigilans voluit? Ter.; vigilans dormit Pl. ali vigilans stertis Lucr. (o zaspancu, lenuhu).

    2. vigilare (kot bolezen) biti nespečen, osta(ja)ti buden (nespečen): per se vigilat Cels., si nihilominus vigilant (sc. insanientes) Cels.

    3. metaf. bedeti =
    a) vedno goreti: vigilet Troicus ignis Stat., lumina … summā vigilantia turre (na vrhu svetilnika) O., flamma vigilans Fl.
    b) neprestano paziti (biti pozoren), skrbno paziti na koga ali (na) kaj, neumorno delati (delovati), neutrudno skrbeti za koga, za kaj: vigilandum est semper; multae insidiae sunt bonis Acc. ap. Ci., vigilare, adesse, providere rei publicae Ci., excubabo vigilaboque pro vobis Ci., ianitor ad dantes vigilet Pr., ut vivas igitur, vigila H., vigila, ne tuam causam deseras Ci., Mars vigila Serv.; z dat.: studiis vigilare severis Pr. predajati se … , neutrudno se ukvarjati …

    II. trans.

    1. (z zunanjim obj.) prebede(va)ti, (pre)čuti: Plin. iun. idr., noctes vigilabat ad ipsum mane H., noctes vigilantur amarae O., vigilata nox O., vigilata convivio nox T., vigilanda nox Pr., Tib., Q.

    2. (s prolept., notranjim obj.) bedeč (o bedenju) ali čujoč kaj storiti, narediti (delati), opraviti (opravljati), izvesti (izvajati), (iz)vršiti ipd.: quae vigilanda viris V., accipe dona meo multum vigilata labore Ps.-V. (Ciris), pretium vigilatorum laborum O., carmen vigilatum O. med b(e)denjem izmišljena, magia plerumque noctibus vigilata Ap., nullas hoc genus vigilias vigilarunt Gell. Od tod

    1. adj. pt. pr. vigilāns -antis, adv. vigilanter bedljiv =
    a) budno opazujoč, ostro motreč: oculi vigilantes V., Veg., vigilantes curae Ci. skrbi ob prebedenih nočeh.
    b) klas. le metaf. (neprenehno) pazljiv, (neutrudno) pozoren, skrben, neutruden, neumoren, neutrudljiv, neumorno dejaven, delaven, prizadeven: Val. Max., Aug., Don., Amm. idr., homo, tribunus plebis vigilans consules vigilans Ci., ut nemo vigilantior ad iudicium venisse videatur Ci., Cato homo vigilantissimus Ci., vigilanter provinciam administrare Ci., enitar vigilantius Ci., vehementissime vigilantissimeque vexatus Ci.

    2. adv. pt. pf. vigilātē skrbno, marljivo, delavno: vigilate atque attente verbum non probum vitavit Gell.
Število zadetkov: 8