Franja

pīstrīnum -ī, n (pīstor) sprva phalnica, stope, potem mlin, ki so ga morali včasih nam. živine za kazen gnati sužnji: Luc. fr., si communiter pisunt, qua ex parte politori pars est, eam partem in pistrinum politor Ca., in pistrino molere Ter., aliquem in pistrinum tradere Pl. ali dare, dedere Ter. ali submittere Sen. ph. ali conicere Ulp. (Dig.), in pistrinum detrudi Ci., homo pistrino dignus Ter., far in pistrino pinsare ac torerre Varr., in pistrino pinsere farinam Varr., modo unguentariam tabernam modo pistrinum … exercuisse Suet., caballos, qui in pistrinis essent Pomp., pistori operam locare Gell. V teh mlinih so tudi pitali svinje z otrobi: Pl. in pekli kruh, od tod: pistrinum exercere Ap. = biti mlinar in pek, ukvarjati se z mlinarstvom in pekarstvom, mlinariti in pekariti; metaf. (preg.): in eodem pistrino vivere cum aliquo Ci. = biti vprežen v isti jarem s kom.

pix, picis, f (prim. gr. πίσσα [iz *πικ-ῐα] smola, lit. pìkis smola; tudi stvnem. pëh in nem. Pech sta izpos. iz lat.) rastlinska, drevesna smola, poseb. raztopljena, tudi têr, katran, zemeljska smola, bitúmen (starejše déget, gen. degta) ali žgana smola: Col., V., Plin., Vulg., Aug. idr., postes inducere pice Pl., cupas taedā ac pice refertas C., p. fervefacta C., cupas sevo, pice, scandulis complere C., pix sulphure et taeda mixta S., pice linere aliquid L. (o)smoliti, aliquid pice ungere, saturare Vitr.; sužnjem so za kazen na kožo kapali vrelo smolo, včasih pa so jih premazali s smolo in nasmoljene zažgali: at pol te, si hic sapiat senex, pix atra agitet apud carnificem tuoque capiti inluceat Pl., verbera carnifices robur pix lammina taedae Lucr.; pl. = smolni kosi, smolne kepe, kepe smole: Idaeasque pices V., ut pices navium solverentur Aug.

plācābilis -e, adv. -iter (plācāre)

1. (lahko) potolažljiv, (zlahka) pomirljiv (umirljiv), spravljiv (naspr. inexorabilis, irritabilis): Ter., T., Sen. ph., Sen. tr., Val. Fl., Stat. idr., irritabiles animi sunt optimorum saepe hominum iidemque placabiles Ci., habere omnia aequiora et placabiliora quam animum praetoris atque hospitis Ci., inimicis te placabilem, amicis inexorabilem praebes Corn., esse placabilem (naspr. irasci celerem esse) H., quo quisque maior, magis est placabilis O., sacris placabilis ira (sc. est) O., in posterum moneo, ut te erroribus tuorum placabilem praestes Plin. iun.; z ad in acc.: Hortensii tam placabile ad iustas preces ingenium L.; pesn. metaf.: ara Palici V., ara Dianae V. milejše Diane (ker Diani niso več žrtvovali ljudi tako kot v Tavridi).

2. act. za tolažbo (potolažitev) primeren, tolažeč, tolažljiv, pomirjajoč, pomirljiv: Cass., te ipsum purgare ipsi coram placabilius est Ter., conciliandos esse ac propitiandos placabiliter et leniter existimationi salutique eius, qui apud eos accusatus est Gell., id nosmet indicare placabilius est Ter., si una hostia placabilis, placabiliores utique hostiae plures Lact., sacrificium Lact.

placenta -ae, f (izpos. πλακοῦς (πλακόεις) raven, plosk, sploščen iz acc. πλακόεντα) pogača, kolač, gibanica: Petr., Mart., Plin. iun., Macr., placentam sic facito Ca., folia laurea uncta supponito, placentam fingito Ca., ubi cocta erit, eximito et melle unguito: haec erit placenta semodialis Ca., iucundasque puer qui lamberat ore placentas Luc., cetera fere opera a vocabulis Graecis sumpta, ut thrion et placenta Varr., quem ad modum placentam facere oporteat Varr., Nomentanus erat super ipsum, Porcius infra, ridiculus totas semel absorbere placentas H., pane egeo iam mellitis potiore placentis H., si illi credimus amicos incolumes cogitare melle ac placenta frui est Sen. ph., nec te liba iuvant nec sectae quadra placentae Mart., pultes coram aliis dictem, puero sed in ore placentas Iuv.

placentia¹ -ae, f (placēre) všečno(st), privlačnost, lepota, prijetnost: ad placentiam, ad mediocritatem libido flectitur actusque voluptarios ratione huius dicit ac modestia coerceri Ap.

planctus -ūs, m (plangere)

1. šumeče udarjanje s perutmi, šumenje (šumot) peruti: tremuit perterritus aether planctibus insolitis Petr., unum omnes incessere planctibus, unum infestare manus Val. Fl.; tudi pljuskanje (udarjanje, šumenje, bučanje) valov: exprimit et planctus illisae cautibus undae Lucan.

2. udarjanje (bitje) po prsih, rokah in kolkih v znamenje žalovanja, vitje rok, žalni hrup, hrupno žalovanje (= gr. κόμμος): Iuv., gemitus ac planctus T., planctus et lamenta T., si nullis planctibus defuncta revocantur Sen. ph., pectora illiso sonent contusa planctu Sen. tr., verberabam aegrum planctibus pectus Petr., ploratu lamentisque et planctibus tota regia personabat Cu., clamor barbaro ululatu planctuque permixtus Cu., luctus planctusque Lucan., planctu … et longis praefata ululatibus infit Stat., et factus est planctus magnus in Israel Vulg.; pl.: planctus muliercularum Hier.; pooseb.: tunc Luctus et atri pectora circumstant Planctus Maerorque Dolorque, atque omnes adsunt Poenae Sil.

plangor -ōris, m (plangere)

1. hrupno udarjanje, ploskanje, tleskanje, šumenje: horrificans Zephyrus proclivas incitat undas … quae tarde primum clementi flamine pulsae procedunt leviterque sonant plangore cachinni Cat., reddebat sonitum plangoris (sc. echo) O., tentat solito plangore ferire pectora O., feminis plangore (po kolku) et capitis ictu … uti oportebit Corn.

2. s tarnanjem združeno bitje po prsih, rokah, kolkih v izraz žalosti, tarnanje, žalni hrup, hrupno (glasno) žalovanje (dostikrat v povezavi s pomeni pri št. 1): Ps.-Q., Val. Fl., tu diadema imponebas cum plangore populi Ci., sublato etiam filio parvo plangore et lamentatione compleremus forum Ci., resonant late plangoribus aedes V., tecta fremunt, resonat magnis plangoribus aether V., cavae plangoribus aedes femineis ululant V., plangorem dare O., fervet iter gemitu et plangoribus arva reclamant Stat., digno plangore Nealce Hippomedonta ciens Stat., iam plangore viae, gemitu iam regia mugit flebilis Stat., nocte dilapso diem totum lacrimis ac plangoribus misella consumit Ap., ululabili cum plangore ad eum statim prosilit Ap., puerum illum parentes sui plangoribus fletibusque querebantur Ap., ea cum se diutino plangore cruciasset Ap., moenia Leptitana funestis plangoribus resonantia feminarum Amm.

plautus (plōtus) 3 (gl. planta¹) plosk, širok: plauti appellantur canes, quorum aures languidae sunt ac flaccidae P. F., conchae plautiores Tert.; v umbr. jeziku = ploskonog: plauti appellantur, qui sunt planis pedibus Fest., [Plotos appellant] Umbri pedibus planis [natos. Hinc soleas dimidiatas, qui]bus utuntur in venando, [quo planius pedem ponant, vo]cant semiplotia et … [Macci]us poeta, quia Umber Sarsinas erat, a pedum planitia initio Plotus, postea Plautus coeptus est dici P. F. Od tod nom. propr. Plautus -ī, m Plávt = „Ploskonožec“, družinski priimek. Najbolj znan je T. Maccius Plautus Tit Makcij Plavt, komediograf iz Sarsine v Umbriji, umrl l. 184. Od tod adj. Plautīnus 3 Plávtov, plávtovski: pater Ci. oče v Plavtovi komediji, numeri et sales H., Plautinissimi versus Gell. povsem (docela) Plavtovi (plavtovski), Plavta popolnoma vredni, homo Plautinae prosapiae Min.

plēbēcula -ae, f (demin. k plēbēs) navadno (preprosto, revno) ljudstvo (ljudstevce, ljudstvece), drhal(ca), sodrg(ic)a, plebejčki: Hier., misera ac ieiuna plebecula Ci. ep., plebecula urbana Ci., media inter carmina poscunt aut ursum aut pugiles; his nam plebecula gaudet H., ergo ubi commota fervet plebecula bile Pers. — Soobl. plebicula -ae, f: Iul. Val., operam remisit praefatus sineret se plebiculam pascere Suet.

plēbēius 3 (plēbs)

1. iz navadnega (preprostega, revnega) ljudstva, drhali (gen.), sodrge (gen.), plebejski: T., Iuv. idr., homo, familiae Ci., consul, leges, virgo, magistratus, caenum, aedilitas, certamina L., Pudicitia (pooseb.) L., ludi plebeii L. plebejske igre, ki so jih v Rimu vsako leto prirejali plebejski edili, chorus O., stirps Stat.; subst.
a) plēbēius -ī, m, (naspr. patricius), pl. plēbēiī in plebēī (naspr. patricii, patres) neplemenitnik, neplemič, neplemenitaš, plebejec: Petr., palam muttire plebeio piaculum est Enn., pauperem plebeium atque proletarium Ca., cum his plebeios esse coniunctos Ci., adoptatum patricium a plebeio Ci. ep., rogationem tulit … ut plebeii magistratus fierent L., ut e plebeiis pateret summus honos L., dummodo ne quis in plebeio operis publici poenam … excedat Ulp. (Dig.).
b) plēbēia -ae, f neplemenitnica, neplemkinja, neplemenitašinja, plebejka (naspr. patricia): si plebeiam patricius duxerit L.

2. plebejski, navaden, preprost, plebsu (plebejcem, navadnemu ljudstvu) pripadajoč, za plebs (plebejce, navadno ljudstvo) značilen (tipičen) ali primeren, ljudski, prostaški, vulgaren, tudi navaden, nizek, skromen, prav nič poseben, neznaten, nepomemben, vsakdanji, povprečen: sermo Ci., philosophi Ci., purpura plebeia ac paene fusca Ci., praetorium Ci., vestis Lucr., plebeii sanguinis pulli Col., semen Col. (o čebelah), ira, beneficium, panis Sen. ph., domus Sen. tr., vinum, gemma, charta Plin., beta Pers., sanguis, iura Stat., Venus Mart., verbum Gell., humanitas Ap., at albus anser et pictis anas involuta pennis plebeium sapit Petr.

plēctō² -ere (indoev. kor. *plāg-, *plēg- (*plĕg-), *plāk- (*plăk-) biti, tolči, udarjati; prim. plangō)

I. kaznovati: deum Aus., aliquem ferire ac plectere Prud., aliquem capite Cod. I. s smrtjo. —

II. pass. plector, plectī

1. biti tepen: tergo H. po hrbtu, plectar pendens Ter.

2. metaf.
a) biti kaznovan, trpeti kazen, pokoríti se, delati pokoro za kaj: ut in suo vitio quisque plectatur Ci., iure plectimur Ci., quidquid delirant reges, plectuntur Achivi H., quod crimen vidi, plector O., cur ego plectar amans, si vir tibi marcet ab annis? O.; z abl. in gen. criminis: neglegentiā (za, zaradi) plectimur Ci., insimulationis falsae Ap.; z abl. kazni: capitis poenā Icti. s smrtno kaznijo.
b) occ. biti karan (opominjan, oštevan): cavit, ne quā in re iure plecteretur N.

plūmula -ae, f (demin. k plūma) puhovo (puhasto) peresce, perce: ab ornithone † plumula, † in qua media sunt caveae Varr., plumulaeque sub cauda clunibus detrahendae Col., sed color psittaco viridis et intimis plumulis et extimis palmulis Ap., quis leniter fluctuantibus promicant molles plumulae, crescunt et fortes pinnulae Ap., nec ullae plumulae nec usquam pinnulae, sed plane pili mei crassantur in setas et cutis tenella duratur in corium Ap., per umeros volatilis dei pinnae roscidae micanti flore candicant et quamvis ali[i]s quiescentibus extimae plumulae tenellae ac delicatae tremule resultantes inquieta lasciviunt Ap.

plūri-fāriam, adv. (plūs; prim. bifāriam)

1. na več mestih, na več krajih, v mnogih krajih, mnogokje, mnogokod, marsikje, marsikod, na mnogih mestih, na mnogo mestih: vectigalibus publicis plurifariam instruxit Suet., vehementi strigilis usu plurifariam concretis Suet., cubicula plurifariam disposita tabellis ac sigillis lascivissimarum picturarum et figurarum adornavit Suet., extructo plurifariam circo Suet., gladiatoria munera plurifariam ac multiplicia exhibuit Suet., aurigavit quoque plurifariam Suet., statuae equestres, cum plurifariam ei ponerentur, fractis repente cruribus pariter corruerunt Suet., sunt alii plurifariam venti commenticii et suae quisque regionis indigenae Gell., has tris ulciscendi rationes et philosophi alii plurifariam et noster Taurus in primo commentariorum Gell., in epistulis plurifariam significatione ista dierum non aliter usus est Gell., est plurifariam videre atque animadvertere in veteribus scriptis pleraque vocabula Gell., in poematis quoque et in epistulis veterum scriptum est plurifariam Gell.

2. metaf. mnogotero, raznotero, marsikak(šn)o: Ulp. (Dig.), ceterum ipsius vocis hominis exercendi ca[s]us labor supervacaneo studio plurifariam superatur Ap.

pluteus -ī, m ali (redkeje) pluteum -ī, n ogrodje, konstrukcija

1. kot voj. t.t.
a) zaklonska (zaščitna) streha, na(d)strešek, zaklon, zaslon(ilo), oblegovalna naprava, spletena iz vrbovih šib (vrbovic) in pokrita z mokrimi kožami, ki je branila oblegovalce in okopnike pred sovražnimi izstrelki; premikali so jo na treh kolesih: L., vineam pluteosque agere ad aliquem Pl., tectum plutei ac vinearum C.
b) nepremično branilo, branik, prsobran na zidovju, stolpih, nasipu: pluteosque vallo addere C., locus consaeptus cratibus pluteisque L., plutei viminei Amm.

2. razne podobne priprave
a) obstenski zaslon za blazinjakom v obednici: Mart.
b) naslonilo, naslonjalo ob klopi ali blazinjaku: Suet.; meton. blazinjak, počivalo v obednici: plutei fulcra Pr.
c) deska, na kateri leži mrtvec: Mart.
d) bralni podstavek: Pers.
e) obstenska polica, regal za sohe, knjige: Iuv.
f) vmesna doprsna stena med dvema stebroma, parapét, doprsni zid, zidec, balustrada: Vitr.

pluviōsus 3 (pluvia) obilujoč z dežjem, deževen, deževnat, deževit: hiems Plin., udus notus, hoc est aquosus ac pluviosus Porph.

pōcillum -ī, n (demin. k pōculum) čašica, vrček: pocillum fictile Ca., (aliud enim cum argenteum; nam id tum cum iam vas; argent[e]um enim, si pocillum aut quid item:) quod pocilla argentea multa, non quod argentum multum Varr., adde cyathum vini in uxorculae pocillum Varr., pocillum mulsi facere L., Iovi pocillum vini Plin., ut sollemnibus ac festis diebus pocillo quoque eius argenteo potare perseveraverit Suet.

podagrōsus 3 (podagra) = podagricus obolel (bolehajoč) za protinom (putiko, podagro), protinast, putikast, podagrast, starejše kostobóljav, putogrômen (putigrômen): sed tamen demsi podagrosis pedibus esset Eutychus, iam a portu redisse potuit Pl., nunc vos quia mihi advocatos dixi et testis ducere, podagrosi estis ac vicistis cocleam tarditudine Pl., deformis, senex arthriticus ac podagrosus est Luc. fr.; subst. podagrōsī -ōrum, m protinski (putikasti) bolniki, protinasti (putikasti) ljudje, starejše kostobólj(av)ci, putogrômci (putigrômci), podagrísti, podagrásti: habuit et hanc consuetudinem, ut octo calvos rogaret ad c[a]enam et item octo luscos et item octo podagrosos, octo surdos, octo nigros, octo longos et octo pingues Lamp., alii vitrum conflant, aliis c[h]arth[h]a conficitur, omnes certe linifiones [aut] cuiuscumque artis et [professionis] videntur; et habent podagrosi, quod agant Vop.

pōdex -icis, m (prvotno pēdex, sor. s pēdō -ere) zadnjica, danka, zadnja plat, rit: podicis, Hortensi, est ad eam rem nata palaestra Luc. fr., sine podice Hymnis, [si] sine eugio, ac destinas Luc. fr., hietque turpis inter aridas natis podex velut crudae bovis! H., hispida membra quidem et durae per bracchia setae promittunt atrocem animum, sed podice levi caeduntur tumidae medico ridente mariscae Iuv.

poēticus 3, adv. -ē (izpos. ποιητικός) pesniški, poetski: Plin. iun., H. idr., ars Ca., Q., verbum Varr., Ci., poeticae verborum origines Varr., facultas Ci., fabulae L., dii Ci. bogovi, ki si jih izmišljujejo pesniki, bogovi, ki so plod pesniške domišljije, oratio (naspr. oratio soluta) Varr. vezana beseda, poeticis numeris Col., licentia Q., Lact., iocus Val. Max., color Lact., laurus Symm., sententia Aug., Musae Boet.; adv.: ut poëtice loquar Ci., descriptiones locorum non historice tantum sed prope poetice prosequi (obravnavati, opis(ov)ati, obdel(ov)ati) Plin. iun., cur enim non ego quoque poetice vel oratorie cum poeta (sc. loquar) Plin. iun., quod sit a simplici atque in promptu posito modo poetice vel oratorie mutatum Q., saepius poetice quam humane locutus est Petr., poeta maximus in hoc solo non poetice sed aniliter desipuit Lact., sapientia poetice figurata Lact.; subst.

1. poēticē -ēs, f (tuj., sc. τέχνη): Varr., poëticen attigit N., numquam a poetice alienus fui Plin. iun. ali poētica -ae, f (izpos., sc. ars) pesniška umetnost, pesništvo, poezija: Tert., o praeclaram emendatricem vitae poeticam! Ci., poeticae versus inventus est terminatione aurium Ci., poëticam serius accepimus Ci., ad poeticam pronus carmina … libenter composuit Suet., priscae poeticae divinus auctor Ap.

2. poēticum -ī, n nekaj pesniškega, nekaj lastnega pesništvu, pesniškost: atqui Cicero optime vidit ac testatur frequenter, se quod numerosum sit quaerere, ut magis non ἄρρυϑμον, quod esset inscitum atque agreste, quam ἔνρυϑμον, quod poeticum est, esse compositionem velit Q.; pl. poētica -ōrum, n pesniški izrazi, pesniški umotvori, pesniška dela, pesmotvori, verzi, pesništvo, poezija: Q., Sen. ph. idr.

pollen -inis, n in pollis -inis, m ali f (prim. pulvis, polenta)

1. (zelo) fina (drobno mleta) moka, moka v prahu, palíska, starejše mel, políska, cvetna moka: favillae plena, fumi ac pollinis coquendo sit Ter., polline vel farina hordeacia consparsa turundas faciat Ca., pollinem polentae eodem addito Ca. (o ječmenu), polentam et pollinem … dant cibum Varr., infirmior est ex polline (sc. panis) Cels., farina in pollinem subacta Plin., manditur cum polline frumenti Plin.; pl.: Cael.

2. prah: piperis Col., turis Col., Plin., caro … piscium sole siccata et in pollinem usque contusa Mel., in pollinem tunditur arida (sc. inula) Plin.