Franja

Zadetki iskanja

  • duplicō -āre -āvī -ātum (duplex) v dve gubé zganiti, od tod pren.

    1. na dvoje razcepiti (razcepljati), (raz)trgati, vleči: vesicam Cels., lamina duplicata lateribus Cels.

    2. sključiti (sključevati), skriviti (skrivljati), (u)sločiti: nos duplicat timos (= timor) Naev. fr., duplicatque virum (hasta) transfixa dolore V. in prebode moža, da poklekne od bolečine, incidit … ad terram duplicato poplite Turnus V. z upognjenim kolenom, duplicataque vulnere caeco est O., corpus frigore duplicatum Val. Max., ingentem nisu duplicatus in ictum corruit Stat.

    3. podvojiti (podvajati): Col., Pers., Suet., fructum Varr., exercitum Ci. ep., L., mercedem, numerum dierum, numerum patrum, equitum Ci., numerum obsidum C., numerum civium L., cursum, eius diei iter C., vires (vojne moči) L. idr., copias L., hastae modum N., vota V., summam Val. Max., bellum S. fr., Aur., mors Vitellii duplicaverat bellum T.; occ.
    a) ret. verba d. besede neposredno zapored ponavljati: Ci. (Partit. orat. 6, 20).
    b) gram. zložiti (zlagati): faciliore ad duplicanda verba Graeco sermone L.; pren. večati, poveč(ev)ati, pomnožiti (pomnoževati): Varr., Amm., duplicatā gloriā Ci., duplicari sollicitudines Ci., senectus, per se gravis, duplicat curam S. fr., mobilitas duplicatur Lucr., sol crescentīs decedens duplicat umbras V., duplicataque noctis imago est O., duplicataque nimbo flumina O. narasle, d. imperium (Romanum) Val. Max., Plin., tenebras Val. Max., duplicatā erga nos benevolentiā Val. Max., d. vires Sil.
  • duplus 3 (iz duo in indoev. kor. pel gubati, duplus torej = dvogub; prim. gr. διπλόος, kontr. διπλοῦς = διπλάσιος dvojen, umbr. dupla = lat. duplas (acc. fem. pl.), simplus, triplus) dvojen = dvakrat tolik, še enkrat toliko: pars Ci., dupla et tripla intervalla Ci., d. pecunia L., Sen. rh., d. donativum Suet., d. annona Veg. Subst.

    1. duplum -ī, n dvojina = dvojno, dvakrat (še enkrat) toliko, dvojni (še enkrat tolikšen) znesek: Pl., Ca., dupli poenam subire Ci. ali in duplum ire Ci. dvakrat toliko globe plačati, iudicium dare in duplum Ci., in duplum cavere Suet. ali populo in duplum praediis cavere T., folia duplo maiora Plin., duplum virium Q., dupli vel et quadrupli irrogatio Plin. iun., actio dupli ali in duplum Icti., ut sit duplum quam colligere malebant Vulg. še enkrat toliko kakor … , facitis eum filium gehennae duplo quam vos Vulg. dvakrat več kakor sebe = dvakrat hujšega od sebe.

    2. dupla -ae, f (sc. pecunia) dvojna cena: Pl., Varr., Sen. rh., Icti.
  • dūrāmen -inis, n (dūrāre)

    1. strjenina: d. aquarum Lucr. led.

    2. olesenela trta: Col.
  • dūritās -ātis, f (dūrus) trdost, pren. neprijaznost: orationis Ci., d. in verbis Ci.
  • dūritia -ae, f (dūrus)

    I.

    1. trdost, trdota: tergi Pl., atrae pellis O., ferri, lapidis Plin., adamantina Olin.; v pl.: duritiae semirosi panis Arn. oglodan trd košček kruha.

    2. occ.
    a) medic. otrdelost, trdost: d. mammarum Plin., alvi Suet. zapeka; v pl.: cicatricum duritiae Plin., „parotides“ sunt duritiae Isid.
    b) trpkost: vini Plin.

    — II. pren.

    1.
    a) utrjevanje, utrjenost, trdo (strogo) življenje (= strog način življenja), vzdržnost, vztrajnost: Pl., Ca. fr., Suet., Iust., d. virilis Ci., animi duritia sicut corporis Ci., patientia et d. Ci. duševno in telesno utrjevanje, (Germani) ab parvulis labori ac duritiae student C., sic duritiae se dedisse, ut … N., a pueritia consuetam duritiam … voluptati habuisse S., duritiae et patientiae insuescere T., d. corporis et lacertorum Plin. iun., nervorum Veg.
    b) trdosrčnost, trdosrčno ravnanje, ostrost, strogost, krutost, okrutnost: Pr., tua d. Pl., Ter., animi duritiam (nekje duritiem) habere Ci., patientiam duritia immanis (imitatur) Ci., duritiā ferrum ut superes adamantaque O., d. veterum T.
    c) nesramnost: oris Sen. ph.

    2. tiščanje, težava, nadloga, nadležnost, nadlega: imperii, caeli militiaeque, operum T., legum Suet.
  • dūrō -āre -āvī -ātum

    I. trans.

    1. trditi, strditi (strjevati), otrditi: Hyg., Cels., Lucr., Lucan., Col., Mel., Plin., Ap., caementa non calce durata erant L. niso bili … v trdo maso spojeni, hastae igne duratae Cu., d. lignum igni Cu., duratae solo nives H., duratur cortice pellis O. se strdi v skorjo, d. ossa in scopulos O., durataeque cuti (trdi koži) squamas increscere sentit O., duratus frigore pontus O. zamrzlo; pesn.: aerea saecula duravit Iuppiter ferro H. bronasto dobo je Jupiter strdil v železno; occ.
    a) sušiti, osušiti, posušiti, presušiti, (s)pražiti: coria durata calore Lucr., d. terram V., rectius Albanam fumo duraveris uvam H., mollitam (Cererem) manu duret in foco ignis O. speci, pisces sole durati Cu., durati muriā pisces Q. presoljene.
    b) zgostiti (zgoščati): caelestis aqua salibus durata Col.; od tod: (lactis) partem liquefacta coagula durant O. zgoščajo, sesirijo, corpus d. Cels. povzročiti zapeko.

    2. pren. utrditi (utrjevati), navaditi (navajati), privaditi (privajati) na napor, delo idr.: opere in duro membra manusque Lucr., hoc se labore durant homines adulescentes C., humeros ad volnera durat V., simul ac duraverit aetas membra animumque tuum H., ab duratis usu armorum … pulsi L., exercitum in tectis habuit, adversus omnia humana mala saepe ac diu duratum L., exercitus duratus omnium rerum patientiā L., exercitum crebris expeditionibus d. Vell., d. mentem T.; occ.
    a) otopiti, neobčutljivega narediti (delati): tot … durati bellis L., d. ingenia Cu., etiam ad plagas durabitur Q. postal bo neobčutljiv tudi za … , ad omne facinus duratus T.
    b) med. durari otrdeti = ustaliti se: vitia … inemendabili in posterum pravitate durantur Q.

    — II. intr.

    1.
    a) sušiti se: dum durare solum … coeperit V.
    b) (s)trditi se, otrdeti: quasi ferrum aut lapis durat Enn. fr., lento misere durantia tabo viscera Sil.

    2. pren. otrdeti, otopeti, brezsrčen posta(ja)ti, zakrkniti: cuius tam crudeles manus in hoc supplicium durassent Petr., non durat ultra poenam abdicationis Q., in nullius umquam suorum necem duravit T. njegova trdosrčnost ni nikoli pripeljala tako daleč, da bi dal usmrtiti katerega od svojcev, credente nullo usque ad caedem eius duratura filii odia T. da bo sinovo sovraštvo tako trdo, da bi pripeljalo do umora (matere).

    — III.

    1.
    a) intr. vztrajati, osta(ja)ti, obsta(ja)ti: durare nequeo in aedibus Pl., non hic quisquam d. potest Ter., durate et vosmet rebus servate secundis V. (prim.: durarent secundisque se rebus servarent Augustus ap. Suet.), saevoque gelu duramus et undis V., in opere ac labore … sub pellibus d. L., nec durari extra tecta poterat L., d. unam hiemem in castris L., d. diem, horam H., his ego non horam possum d. querelis Pr., d. sub Iove O., in eodem habitu corporis Cu., in sudata veste durandum Q., durandum est, quia coepimus Q., d. in obsequio T.; za zanikanim glagolom stoji tudi quin = ne strpeti (vzdržati), da ne bi: nequeo durare, quin ego erum accusem meum Pl., nec durare valuit, quin de condicionibus … tractaret Suet.; z inf.: Petr. (41, 2), ut vivere durent Lucan., Romuleis durastis … succedere muris Sil., miranti durarunt prodere Poeno Sil.
    b) trans. prebiti (prebijati, prebivati), presta(ja)ti, (pre)trpeti, prenesti (prenašati): quemvis d. laborem V., vix durare carinae possunt imperiosius aequor H., d. quascumque vias Stat., siccitatem et ventos Pall.

    2. occ.
    a) trajati, trpeti, (še) obsta(ja)ti, (še) biti, (o osebah) živeti: Pl., Vell., Plin., Suet., non omnem possit durare per aevom Lucr., penuriā mulierem hominis aetatem duratura magnitudo erat L. bi bila le en (človeški) rod obstajala, durat simulacrum V., Troiā durante O. dokler je bila Troja, haec moles inviolata durat Cu., sapor durat Q., durat prope in infinitum (memoria) Q., ad posteros virtus durabit Q., adhuc honor studiis durat Plin. iun., qui nostram ad iuventam duraverunt T.; durant … colles T. se nepretrgoma vlečejo.
    b) trajati = držati se: uti (oleae) diutissime durent Ca., hoc vinum durabit usque ad solstitium Ca., sorba in arido facile durare Varr., totidem durare per annos V. (o vinu), d. in tanto terrae rigore Cu. (o drevju), ova muriā tepefacta durant Col.
  • dūrus 3, adv. dūrē in (predklas. in pesn.) dūriter (osnovni pomen „močan ko drevo“, prim. gr. δόρυ les, drog, kopje,δρῦς drevo, hrast, δρῡμός gozd, hrastje, lat. larix [nam. darix], dūrāre, dūritia, sl. drevo, drva)

    — I. trd na otip in videz: corium attactu non asperum ac durum Varr., pellis Lucr., V., ferrum Lucr., H., silex, cautes V., aratrum, compes, bipennes, ligones H., alvus H., Cels. zaprtost, zapeka, cutis O. posušena, rubeta O., durior oris equus O. s trdim gobcem, ovum Cels. v trdo kuhano, gallina Cels. ne še mehko skuhana, aqua Cels. trda (= ki vsebuje mnogo trdih delcev), muria Col. razsol, s soljo prenasičen, lapis Plin., oculi duri trde (naspr. humidi): Plin., ali srepe, bolščave: Pl., cucullus Iuv. iz grobe tkanine, iuga premunt duriter colla Vitr., bracchia (catapultarum) … durius ducuntur Vitr. težje; subst. dūrum -ī, n
    a) otrdel les vinske trte, olesenela trta: Col.
    b) zapečeno blato: durum cacare Mart.

    — II. pren.

    1. trd
    a) za okus = trpek: vinum Ca., Pall., sapor Bacchi V.
    b) za sluh (o stvareh in osebah) = trdo zveneč, neskladen, grob, nespreten, surov: vocis genus … flexibile, durum Ci., durum verbum „beatitudo“ Ci., d. verba, d. compositio oratio Q., vox, consonantes, syllabae Q., cum mollia dure fiunt Q., dure inter se commissa Q., verba duriter aliunde translata Corn., quaedam alia ab illustribus poëtis ficta dure et rancide Gell.; (o pesniku): durus componere versūs H. nespreten, poëta durissimus Ci.
    c) na videz (o upodabljajočih umetnikih in njihovih umetninah) = neotesan, nespreten, nevšečen, neizklesan: pictor durus in coloribus Plin., Calamidis signa dura, sed tamen molliora quam Canachi Ci., duriora Callon atque Hegesias, … molliora … Myron fecit Q., quid fusum durius esset H.; (o umetniku samem): pictor durus in coloribus Plin.

    2.
    a) utrjen, trden, neobčutljiv, močen, vztrajen: fortes et duri Spartiatae Ci., Atlas d., durum a stirpe genus, haec (extulit) … Scipiadas duros bello V., d. Hannibal, vindemiator, d. Iberia, o dura messorum ilia H., sine pascat durus aretque H., durum in armis genus L., d. iuvenci O., durissimus bos Varr., d. aliquis et agrestis Plin. iun.
    b) neolikan, neomikan, neizobražen, neotesan, grob, robat, zarobljen, surov: ut vitā, sic oratione durus, incultus, horridus Ci., et moribus et ipso dicendi genere durior Ci., Stoici duriore et oratione et moribus Ci., doctrina (šola) paulo asperior et durior Ci., ne quid durum et rusticum sit Ci., duri tibi videor ingenii Sen. ph., membra moventes duriter Lucr., durius incedit? fac inambulet O.; pesn.: ducunt duras choreas O.; poseb. o epskem pesniku in epskem pesništvu: d. poëta, versus Pr., cothurnus (epsko pesništvo v naspr. z lirskim) O., pleraque dure dicere H.
    c) nesramen, (pre)drzen: os Ter., duri puer oris et audax O., mihi videtur ore durissimo esse Ci., caput d., durae buccae fuit Petr., populi frons durior huius Iuv.
    č) varčen, stiskaški: durus … nimis attentusque videris esse mihi H. (po nekaterih durus = duri laboris patiens).
    d) trdega življenja vajen, trdoživ, trd do sebe: homo durus ac priscus Ci., durique severa Catonis frons Mart., duriter se habere, duriter vitam agere Ter.; v slabem pomenu = nedovzeten za kaj: C. Marius, qui durior ad haec studia videbatur Ci.
    e) trd do drugih, trdosrčen, strog, neuklonljiv, brezčuten, krut, neusmiljen: satis pater durus fui Ter., durus in (do) plebem ordo Ci., durum agrestemque se praebere Ci., Varius est habitus iudex durior Ci., ipsis (creditoribus) durior inventus est C., d. genus V., d. miles, Ulixes O., educare aliquem duriter atque aspere Caecil. fr., duriter dicta Enn. fr., duriter facere Ter., durius aliquid appellare, durius accipere Ci., durius vitae suae consulere C. sam se usmrtiti, samomor napraviti, durius in deditos consulere L., durissime aliquem punire Hadrian. in Ulp. (Dig.); enalaga: animus Ci., ingenium H., durius ferro pectus O., d. mentes Val. Fl., vultus, supercilia O., duro perdere ferro O. neusmiljeno z „železom“ usmrtiti; durum est z inf. trdosrčno je, neprijazno je: durum est admittere O., durum estnegare Plin. iun.

    3.
    a) (o letnem času in vremenu) neprijeten, neugoden, hud: durius tempus, durissimo tempore anni, durae tempestates C., durissima hiems Ci., durum frigus Plin.
    b) (o zemlji) težko obdelovalna: glaebae V., haec omnis dura cultu et aspera plaga est L.
    c) trd = težaven, težak, nadležen: provincia Ter., durum hoc fortasse videatur Ci., si quid erat durius C. če je kaj težko šlo, si nihil sit durius C. ko bi sicer ne bilo nobenih težav, durum est contendere cum victore H. trdo delo je, durae subvectiones C., d. labor Lucr., V., venatus, munera belli O., ferri in duras vias O., d. iter Lucan.; occ. težeč, mučen, hud, neugoden, nevaren: lex, morbus Pl., servitus Pl., Ci., vita Ter., Fortuna Ci., fortunā duriore conflictari Ci., durior condicio, durior locus dicendi Ci., durissima rei publicae tempora Ci., durum initium adulescentiae N., d. curae, d. dolores V., res dura V. neugoden položaj, res durae O. nesreča, d. fames, paupertas H., valetudo H. bolezen, durius cadentibus rebus Suet.; (o izrazih) trd, žaljiv: nomen d. Ci., fortasse posset durum videri dicere „quaere quod agas“, molle et humanum est „habes quod agas“ Plin. iun. Subst. dūra -ōrum, n α) trdo ravnanje: dura timere Pr. β) težave, nadloge: siccis omnia dura deus proposuit (je naložil) H.
  • dux, ducis, m f (dūcere)

    1. vodnik, voditelj (kot kažipot), vodnica, voditeljica: locorum L. po krajih, itineris, viae Cu. na poti; pren. vodja, vodnik, vodnica, napeljevalec, napeljevalka k čemu, v slabem pomenu kolovodja: d. consilii, impietatis, seditionis Ci., quasi dux consequentis molestiae Ci. predhodnica, diis ducibus Ci. pod vodstvom bogov, magistrā ac duce naturā Ci. narava kot učiteljica in vodnica, quia sequantur … naturam optimam bene vivendi ducem Ci., ad rem gerendam rationem habere ducem Ci., dux femina facti V., ducibus Camenis O.

    2. occ.
    a) vodnik pri živalih: (taurus) d. armenti O., (aries ali taurus) d. gregis O., (aries) d. lanigeri pecoris O., aries dux Pr., sues duces Plin.; (o stvareh): lino duce Pr.
    b) vodnik, vodnica = načelnik, načelnica, predstojnik, predstojnica: (Iuppiter) d. superûm V. glavar, dux regit examen H., Cloelia virgo dux agminis virginum L.; poseb. voj. = vojskovodja, poveljnik: praedonum d. Ci., dux praefectusque classis Ci., exercitus sine duce Ci., relicta ab duce classis Ci., Divico … , qui bello Cassiano dux Helvetiorum fuerat C., duce Boduognato, qui summam imperii tenebat C., summus d. N. vrhovni poveljnik, illo (sc. Pausaniā) duce Mardonius … fugatus est N., dux alaribus cohortibus L., quod victoris populi adversus victos dux esset L., Teucro duce et auspice Teucro H., maximus latronum dux Val. Max., quod … dux (podpoveljnik) imperatorem … prodidisset T.; fem.: dux Amazonum Mel.
    c) pesn. knez, vladar, cesar: O., tanti maiestas ducis Ph.
  • H, h osma črka lat. abecede; po znaku in glasu pravzaprav gr. spiritus asper (prvotno Η, potem razpolovljen in leva polovica Η spiritus asper, desna Η spiritus lenis, cel znak pa označuje gr. η). Že stari slovničarji (prim. Q. 1, 5, 19 in GELL. 2, 3, 1) so imeli to črko le za znak pridiha (aspiratio). V začetku in sredi besede se „h“ veže z vsakim samoglasnikom, vendar je bila pisava v vseh časih živega jezika precej negotova; od tod honus za onus, harundo za arundo, naspr. pa aruspex za haruspex, erus za herus idr. Na koncu se „h“ nahaja le v medmetih ah, vah in proh. Pri soglasnikih c, p, z in t se rabi kot pridih šele po l. 124 pred Kr. V besedotvorju se staplja s črko s v x (traxi iz trahsi, vexi iz vehsi), pred „t“ pa prehaja v „c“ (tractum iz trahtum, vectum iz vehtum). Kot kratica: H = hora, npr. H. VI. = hora sexta poldan; dalje H = hic in njegovi skloni; dalje = habet, hastata (sc. cohors), heres, honor idr. HAR. = haruspex. H. C. = Hispania citerior. H. B. E. = hora bona est. H. I. = hercle iuravit. H. F. = heres fecit. HO = homo, honor. HOR. = Horatia tribu. H. G. = haec gens. H. S. = hic situs est. H. S. S. = hic siti sunt. HH = heredes. H. D. S. = heres de suo. H. E. T. = heres ex testamento. H. N. S. = heredem non sequitur. Navidezno spada semkaj tudi kratica HS (= sestertium), ker je tukaj H le prečrtano število II (gl. sēs-tertius).
  • Īdūs (īdūs), stlat. eidūs -uum, f (prim. osk. eiduis = Idibus) ide, sredina meseca (tj. v marcu, maju, juliju in oktobru 15., v ostalih mesecih 13. dan): res ante Idus acta sic est: nam haec Idibus mane scripsi Ci. ep., ante (post, circiter, usque ad) Idus Ci., stulta iam Iduum Martiarum est consolatio Ci. ep., si quid vellent, ad Idus Apriles reverterentur C., Idus tibi sunt agendae, qui dies findit Aprilem H., iduum Septembrium dies T.; kot plačilni dan: id proximis Idibus senties Ci., omnem redegit idibus pecuniam H., quo pueri … ibant octonos (sc. asses) referentes idibus aeris H. Dnevi pred idami se določajo z odštevanjem, npr.: pridie Idus Ianuarias (= 12. 1.), pridie Idus Martias (= 14. 3.) itd., tako tudi: a. d. (= ante diem) VIII. Idus Ianuarias C. 8. dne (z vštetim 13. in 8.) pred januarskimi idami (= 6. januarja).
  • im-mūnis (in-mūnis), stlat. immoenis -e (in [priv.], mūnia) prost obveznosti (dajatve ali dela)

    1. occ.
    a) prost davkov: nos piratas inmunes, socios vectigales habemus Ci., Centuripini et Halaesini inmunes populi Ci., cives apud Iugurtham inmunes S.; tako tudi o zemljiščih: qui agros inmunes liberosque arant Ci., duo milia iugerum inmunia Ci., praedia inmunia meliore condicione sunt, quam illa, quae pensitant Ci.; z objektnim gen.: i. portoriorum L.; metaf. ne da bi prinašal prispevke (gr. σύμβολον) ali darila: Gell. te inmunem tingere meis poculis (nolo) H. ne da bi prispeval k skupnemu pikniku, (prim. gr. ἀσύμβολος), quem scis inmunem Cinarae placuisse rapaci H. ne da bi dajal daril, brez daril, inmunis … fucus V. ob prispevkih drugih živeči = zajedavski —, brezdelni trot.
    b) prost vojaške službe, — vojaščine: una centuria immunis facta est militiā L., immunes militarium operum L., ceterorum inmunes nisi hostis propulsandi T. sicer prosti vojaške službe, le zavezani bojevati se: immunes ab omni opere Suet.

    2. meton. dolžnosti (obveznosti) zanemarjajoč, nevesten, nepostrežljiv: Pl., virtus non inhumana neque inmunis est Ci., o ingratifici Argivi, inmunes Grai Acc. ap. Ci. malovestni; podobno: immoene facinus Pl. nehvaležno delo.

    3. metaf. prost, nedotaknjen, čist, oproščen (česa); nav. z objektnim gen.: Sen. ph., Vell., soli isto praetore omnium rerum immunes fuerunt Ci., urbs belli inmunis V., vobis immunibus huius esse mali dabitur O., i. boni O. nedeležen, bos immunis aratri O. ki se še ni dotaknil pluga, immunes operum O., immunem aequoris Arcton O. gr. οἵη δ' ἄμμορός ἐστι λοέτρων Ὠκεάνοιο Hom. (Ilias) sam in edin se ogiblje kopeli v vodah Okeana; z abl.: calamitate, vitiis Vell.; z ab in abl.: Lact., domus immunis ab omnibus arbitris Vell. nemotena, terrarum pars imm. a periculo Sen. ph., dentes inm. a dolore Plin.; potem abs.: inmunis (sc. scelerum) aram si tetigit manus H. „čista“ roka, immunis tellus O. neobdelana, immune caelum Sen. tr. še nedotaknjeno, natura locorum iussit, ut immunes mixtis serpentibus essent Lucan. nepoškodovani.
  • īn-ferō, īnferre, intulī, illātum

    1. (pri)nesti, postaviti (postavljati), spraviti (spravljati), vreči kam, v (na) kaj, k čemu: aliquid in ignem C., scalas ad moenia L. prisloniti, eum in equum C. na konja posaditi, in scopulum L. gnati, in urbem L.; pozneje z dat.: corpus tabernaculo Cu., Prometheus ignem gentibus intulit H. je prinesel na svet, fontes urbi inf. T. v mesto napeljati, ignes Ci. ali incendia tectis Sil. zažgati, tectis faces Val. Fl., spolia templo L., semina arvis i. T., classes Oceano Lucan., lintea fluctibus Val. Fl., barbaris hiemem suam Plin. iun., socios moenibus Val. Fl., effigiem latrinae Suet., sideribus imperatorem Plin. iun. v nebo povzdigniti.

    2. occ.
    a) (orožje in bojna znamenja) med (zoper) sovražnika nesti = iti (z vojsko) na(d) sovražnika, napasti (napadati) ga, prije(ma)ti ga: cum Hirtius ipse aquilam quartae legionis inferret Ci., ille furens signa a Brundisio inferebat Ci. je napadal, tunc illud vexillum Campaniae coloniae (dat.) inferetur Ci., inf. patriae signa Ci. ali signa in hostem C. ali signa hostibus Auct. b. Afr. ali signa adversus inf., signa contra aliquem inf. L. ali arma Italiae inf. N. z vojsko iti na(d) koga, vojno začeti proti komu, signa ad moenia ali signa vallo inf. L. napasti, bellum inf. alicui N., Ci. ali contra aliquem Ci. ali bella inf. alicui Ci., Iust., Suet., Val. Fl. z vojsko iti (vzdigniti se) na(d) koga, vojno (vojne) zače(nja)ti s kom, alicui pugnam inf. L. boj pričeti s kom, falcatos axes Val. Fl., membra in turmas Sil.; od tod manūs inferre alicui ali in aliquem Ci. lotiti se koga, prijeti, popasti ga, ipsum sibi manūs intulisse Suet. da se je sam usmrtil.
    b) (mrliča v grob) položiti (polagati), pokopa(va)ti: eum monumentis maiorum Cu., sepulcrum, quo Sulpicius inferatur Ci., corpus eodem inf. N., ne quis alienum inferat (sc. sepulcro) Ci., reliquias tumulis Iust., Suet.
    c) (darove na žrtvenik) položiti (polagati), žrtvovati, darovati (prim. inferiae): inferimus spumantia cymbia lacte V., honores Anchisae inf. V., piacula manibus O. Lucan.
    č) refl. in med. (sebe kam nesti), iti, hiteti, planiti, pognati (poganjati) (se) kam; refl.: quo se Catilina inferebat Ci., se per medios V., se in contionem L., se in urbem, in templum Ci., ne quis se in vitae discrimen (in periculum) inferret Ci., se stantibus vobis (dat.) intulerunt L. so planili na ..., lucus, quo se persaepe inferebat L. je zahajal, se foribus V., se flammae Vell., se carinae, se penetralibus Val. Fl., se vallo Sil., equus se campo inf. V., se ipse inferebat Ci. je prihajal nenaprošen, se intulerant Etrusci L., inferens se ferociter hostis L., videri ignavum, ut se inferat Pl. kako koraka, ut magnifice infert sese Pl., adeo concitato inpetu inferrese, ut ... L.; metaf.: se alicui inferre siliti (vsiljevati) se komu, L., Gell., se inferre bahati se: Pl.; med.: inferuntur Galli in M. Fonteium Ci., in ignes medios equo illatus L., flumen mari Hadriatico infertur L., inferri in urbem L.; refl. pojem opisan: turbatis acriter pedem inferre coeperunt L., Cu. so planili na ..., qua iuvenis gressūs inferret V., hostibus gradum inferre L. korakati proti ..., pedem inf. in aedes Pl., nostro limine intulit pedes Pr. je prekoračil naš prag.

    3. metaf.
    a) račune vpisati, v račun vzeti, ((po)staviti), zaračuna(va)ti: Fl., falsas rationes inferre et in tabulas referre (vknjižiti) solent Ci., sumptum civibus Ci., pecuniam aerario Plin. iun., in rationes Icti. ali rationibus Col. rationibus inferri Suet. vračunan biti.
    b) prispevati, v blagajno vplač(ev)ati: vicesimam Plin. iun., tributum alicui Col.
    c) na mizo (po)staviti: Vulg., lancem, mensam secundam Plin.
    č) (šege, običaje idr.) uvesti (uvajati), vpelja(va)ti: peregrinos mores Iuv., nefas Cu., inferri Cu. ženitve z barbari, studium in urbem Suet., Q.; od tod: Latio Dardaniam Sil.
    d) (močna čustva, afekte) povzročiti (povzročati), vzbuditi (vzbujati), navda(ja)ti s čim: terrorem in exercitum Cu., terrorem vobis Ci., cui belli metus inferebatur Ci., alicui spem C., misericordiam Ci., moram ali cunctationem C. muditi ali obotavljati se, desperationem Iust.
    e) (kaj slabega) komu prizade(va)ti, povzročiti (povzročati), storiti: hostibus inferre vulnera C. rane zadati (vsekati), vim patriae Ci. silo storiti domovini, nasilno nastopiti (nastopati) proti domovini, supplicia hostium urbibus Ci., optimis civibus periculum Ci. v nevarnost (pogibel, pogubo) spraviti (spravljati), alicui mortem Ci. ali necem Ci., Suet. zadati, mors iisdem inlata Ci., labem integris Ci., multis iniurias Ci., aliis crimen Ci. (ob)dolžiti, facinus in fortunas suas Ci., certamen alicui L. prepir začeti s kom, turpidines Ci. (o)sramotiti, stuprum Suet. oskruniti, morsus alicui O., Fl. gristi koga, cladem L. poraziti, metum, hostibus terrorem L., ictum venis T., mala in domūs N., litem in aliquem Ci. ali alicui Sen. ph. koga v pravdo zaplesti.
    f) (v govoru kaj) navesti (navajati), omeniti (omenjati): in re severa delicatum inferre sermonem Ci., mentionem alicuius rei L., Cu. omeniti, causam C. kot vzrok navesti; prim.: lupus ... iurgii causam intulit Ph. je izvil prepir iz trte.
    g) skleniti (sklepati), izvesti (izvajati), zaključiti, soditi iz česa: Q., aliud enim, quam cogebatur, illatum est Ci.
  • in-nītor -nītī -nīxus, mlajše -nīsus sum

    1. opreti (opirati) se, nasloniti (naslanjati) se na kaj, sloneti na čem: baculo O., Sen. rh., hastā innixus L., scutis innixi proelium redintegraverunt C., innisus fratri T., in fratrem Plin., servis duobus Plin. iun., in cubitum N., udae innitor arenae O. trdno stati, cuspide parmāque i. L., telo Cu., fractae hastae Stat., inflatis utribus Suet., humeris Suet., sibi Amm., cum elephantus genu innixus pondere suo premeret Auct. b. Afr.; pesn.: avis innixa alis O. plavajoča na perutih, templa innixa columnis O. sloneča na stebrih.

    2. metaf. sloneti, stati na čem: artium adminiculis inniti T., uni viro hostium fortuna innititur L., salutem suam incolumnitate Pisonis inniti T., omnia curae unius innixa Q., non secus ac praesenti tibi innixus, tuis humeris se patriamque sustentans Plin. iun., saluti tuae i. Plin. iun., quibus superbia muliebris i. T., testibus i. T., syllabae nostrae in B litteram et D innituntur Q. se končujejo.
  • ir-rigō (in-rigō) -āre -āvī -ātum

    1. tekočino kam napelj(ev)ati, spelj(ev)ati: figat humo plantas et amicos inriget imbres V., aquam in areas Cat., amurcam ad arbores Cat.; pesn.: Venus Ascanio per membra quietem inrigat V. (gr. τοῖσι δ' ἐφ' ὗπνον ἔχευε Hom.).

    2. namočiti (namakati), omakati, napojiti (napajati), poplaviti (poplavljati): Macr., Front., Aegyptum Nilus inrigat Ci., fontibus hortulos inrigare Ci., fibras radicis O., circus Tiberi irrigatus L., poplavljen, iugera L prati Ci., haec terra non magnis nec navigabilibus fluminum alveis irrigatur Sen. ph., solum aquis i. Col.; metaf. (o)krepčati, (p)oživiti ((p)oživljati), otaviti (otavljati): sopor inrigat artūs V., membra sopore irrigata Lact., sol irrigat caelum candore Lucr. napolnjuje, lanugo flora nunc (genas) demum irrigat Acc. fr., haec tu si voles per aures pectus irrigarier Luc. fr., ut studiosi iuvenes lectione severā irrigarentur Petr.; šalj.: aliquem plagis i. Pl. koga pošteno naklestiti.
  • Iūnius 3 (k iuvenis, iūnior, Iūnō)

    I. Júnij(ev), ime rim. rodu

    1. patricijskega: L. Iunius Brutus Lucij Junij Brut, ki je pregnal kralje in bil prvi konzul l. 509: L., Ci.

    2. plebejskega:
    a) D. Iunius Brutus Decij Junij Brut, Cezarjev legat, pozneje namestnik v Galiji, je padel v boju zoper Antonija l. 43: C., Ci. ep., Vell.
    b) M. Iunius Brutus Mark Junij Brut, Cezarjev ljubljenec in Ciceronov prijatelj, je sodeloval pri umoru Julija Cezarja l. 44; padel je pri Filipih: Suet., Vell., Lucan. idr. — Adj. Iunia lex Ci. domus L. familia T. —

    II. kot adj. ime šestega meseca: Iūnius mēnsis ali samo Iūnius Junijev mesec, junij: Ci., O., Kalendae, Nonae, Idus Col.
  • Iuvenālis -is, m s popolnim imenom D. Iūnius Iuvenālis Decij Junij Juvenál, rim. satirik, ki je živel v času cesarjev Domicijana in Trajana: Mart., Suet.
  • lacrima (napačno pisano tudi lachrima in lachryma, stlat. in predklas. lacruma, dacruma, dacrima) -ae, f (indoev. kor. *dakru; prim. gr. δάκρυ, δάκρυον, δάκρυμα = got. tagr = stvnem. zakar = nem. Zähre solza; v klas. in poklas. lat. je obveljala sab., po ljudski etim. na lacer naslonjena obl. lacrima (s sab. l nam. d))

    1. solza: lacrumas haec mihi, quom video, eliciunt Pl., prae laetitia lacrumae prosiliunt mihi Pl., homini ilico lacrumae cadunt quasi puero gaudio Ter., vide hunc, meae in quem lacrumae guttatim cadunt Enn. ap. Non., lacrimas siccare cadentes Pr., miseret lacrimarum, luctuum, orbitudinis Acc. ap. Non., lacrumis cum multis Naev. ap. Serv. ali multis cum lacrimis Ci. ep., C. ves v solzah, silno solzeč se, debilitor lacrimis Ci. solze mi silijo na oči, sili me k joku, neque enim prae lacrimis (do solz ganjen) iam loqui possum et hic se lacrimis defendi vetat Ci., tenere lacrimas non posse Ci., consumptis lacrimis inflixus haeret animi dolor Ci. četudi so mi solze usahnile, lacrimas pro aliquo multas et saepe profudisse Ci., lacrimas gaudio videtur profudisse Auct. b. Alx., lacrimas in alicuius acerbitatibus effundere Ci., lacrimas effundere salsas Lucr., effusae genis lacrimae V., lacrimis gaudio effusis L., in lacrimas effusus senatus T., orbitatis dolorem non in lacrimas effundere Iust., lacrimas fundere V., Aug., lacrimis oculos (gr. acc.) suffusa nitentes V., ire in lacrimas V. (za)solziti se, (za)jokati, lacrimis obortis V., Cu., plebi manare gaudio lacrimae L., licet illi plurima manet lacrima H., lacrimae, quae … laetitiā manant Q., manantibus prae gaudio lacrimis Cu., lacrimis indulgere O., lacrimas dare O. solziti se, jokati, toda: lacrimam (lacrimas) dare alicui O. solzo (solze) posvetiti (posveč(ev)ati) komu, lacrimae per ora non sua fluxerunt O., invito et repugnanti lacrimae fluunt Hier., lacrimae per ora volvuntur V., Hier. solze lijejo, teko, se udirajo, militum conspectu eius elicitae gaudio lacrimae Vell., paternis flecti lacrimis Sen. rh., ego illi fortasse lacrimas movebo Sen. ph. morda ga pripravim do joka, spravim v jok, lacrimas commovere Cu. ali concitare Q., vix lacrimis abstinere Cu., diu cohibitae lacrimae prorumpunt Plin. iun., lacrimae verae in (naspr.) simulatae L., debitae L., iustae O., tam iustae cadentes Sen. ph.; z objektnim gen. (o kom ali čem, zaradi koga ali česa): lacrimas dilectae pelle Creusae V., sunt lacrimae rerum (o nesreči ali trpljenju drugih) V., hinc illae lacrumae, haec illast misericordia Ter. (Andria 126) o očetu, ki nenadoma ugotovi vzrok sinove žalosti; od tod preg. (o nenadoma ugotovljenem vzroku česa): hinc illae lacrimae Ci., H. od tod nevolja, „v tem grmu tiči zajec“, tako tudi: inde irae et lacrimae Iuv.

    2. metaf.
    a) kaplja moškega semena: Luc.
    b) kaplja tekočine (soka, smole), cedeče se iz dreves in rastlin: turis lacrimae C., Heliadum lacrimae O. jantar, narcissi lacrima V., lacrima medica panacis Col., lacrima vitium Plin. trtna solza, lacrimae arborum Plin.
  • Laelius 3 (iz *Laivilios, prim. laevus) Lélij(ev), ime rim. plebejskega rodu iz Tibura. Poseb. znani so:

    1. C. Laelius Gaj Lelij, prijatelj Scipiona starejšega, se je bojeval 210—205 v Hispaniji, 205—202 zoper Sifaka, poveljnik konjenice v bitki pri Zami, konz. l. 190: Ci., L., Vell.

    2. njegov sin C. Laelius Sapiens Gaj Lelij Modri (ker se je veliko ukvarjal s filozofijo), prijatelj Scipiona mlajšega, se je boril l. 147 pred Kartagino, l. 145 zoper Viriata, konz. l. 140: Ci., H., Q., Suet.

    3. D. Laelius Decim Lelij, tožnik Lucija Valerija Flaka, ki ga je Cicero uspešno zagovarjal, tr. pl. l. 54., privrženec Pompeja in poveljnik njegovega ladjevja; po bitki pri Tapsu je naredil samomor: Ci. ep., C.

    4. Laelia -ae, f
    a) Lélija, ime dveh hčera Gaja Lelija Modrega; njune govorniške sposobnosti slavi Ci.; ena izmed njiju je bila Krasova tašča.
    b) neka Vestalka: T. — Od tod adj. Laeliānus 3 Lélijev: naves C.
  • larix -icis, f, le pri Vitr. m (morda s sab. l = d nam. darix iz indoev. kor. *deru-, *doru- (prvotno domnevno) hrast; prim. gr. δόρυ les, kopje, δρῦς drevo, hrast, sl. drva, drevo) macesen: Vitr., Lucan., Plin., Pall., Veg. Soobl. larex -icis, f: Isid.
  • lassus 3 (iz *lad-tos, indoev. kor. *lē[i]d-, *ləd- pustiti (puščati); prim. gr. ληδεῖν len, truden biti, got. lats len(oben))

    1. utrujen, truden, upehan, izmučen, medel, mlahav, nemočen, brez moči, slab(oten), šibek: animus Ter., viator Cat., miles Iust., bos Eccl., os, passus O., verba lassas onerantia aures H. medla, lena ušesa, acria circum rapula … qualia lassum pervellunt stomachum H. medel, slab želodec; z abl.: opere foris faciendo lassus Pl., itinere atque opere castrorum et proelio fessi lassique erant S., lacrimis lassi luctuque Lucr., l. gaudio Plin.; s praep.: l. de via Pl., Ambr., ab equo indomito H. izmučen, ab hoste O.; z gen.: me Amor lassum animi ludificat Pl. duševno onemoglega (izčrpanega), sit modus lasso maris et viarum militiaeque H. (po drugih so gen. odvisni od subst. modus, torej = utrujenemu bodi konec potovanja po morju in po kopnem pa vojaščine); z acc.: lassus pondus Sen. tr.; z inf.: nec fueris nomen lassa vocare meum Pr., nec … lassa foret crines solvere suos Pr., an nondumst talos mittere lassa manus? Pr. Preg.: a lasso rixa quaeritur Sen. ph. (ker je utrujenec zelo razdražljiv).

    2. metaf. o neosebnih subj.: lasso papavera collo V. s povešeno glavico, fructibus assiduis lassa senescit humus O. onemogla, l. res (pl.) O. slabotne, l. cervix Sen. ph., l. undae Lucan. zopet pomirjeni, lassa et effeta natura Plin. iun., l. mons Stat. položen, si … senectus … tremit inceptis lasso maioribus aevo Sil.