Franja

cōnfōrmō -āre -āvī -ātum

1. oblikovati, komu ali čemu pravo obliko da(ja)ti, pripravnega (pripravno) narediti (narejati), ustvariti (ustvarjati): Corn., Col., Gell., mundum a naturā conformatum esse Ci., ad maiora quaedam nos natura genuit et conformavit Ci., quercus conformata securi Cat.

2. pren. izobraziti (izobraževati), (iz)uriti, šolati: Corn., animum et mentem cogitatione hominum excellentium conformabam Ci., oculis conformando ex multis praediis unam fundi regionem perficere Ci., haec vox huius hortatu praeceptisque conformata Ci.; z dat. (komu): orbatos parente … sibique posteris c. T. vzgojiti.

cōnfugiō -ere -fūgī -fugitūrus

1. kam (z)bežati, pribežati, zateči (zatekati) se: Icti., ad aliquem domum Ter., ad unum aliquem Ci., ad aram Ci., O., ad Iphicratem N., ad te V., in asylum Ci., in aram, in castellum, in aedem Minervae N., in urbem, in montes Cu., in naves C., de amicorum sententia Romam confugit Ci., c. Phylen N., Athenas Val. Max., Alexandria, quo Antonius cum Cleopatra confugerat Suet.

2. pren.
a) uteči, zateči (zatekati) se kam, h komu, k čemu, zavetja (po)iskati pri kom, pri čem: haberem, quo confugerem Ci. ep., c. ad alicuius clementiam ali misericordiam, ad philosophiam vitae ducem Ci., ad rem publicam Ci. ep., ad (in) fidem alicuius Ci., ad opem iudicum Ci., ad florentes Etruscorum opes L., ad medicam opem O. (o bolniku), ad unum doloris levamentum studia Plin. iun.
b) zateči (zatekati) se kam = seči (segati) po čem, poprije(ma)ti se česa: nunc huc confugit, te atque alios partum ut celaret suum Ter., civitates ad vim atque arma confugient Ci., c. ad patrias artes O., ad vota Plin. iun.; (o zdravniku ali bolniku): c. ad cucurbitulas, ad vinum Cels., ut sit, quo confugiat (aeger) Cels.; (o govorniku): Ter., Asc., ad omnia confugi remedia ac perfugia causarum Ci., quo tandem accusator inopiā argumentorum confugiet? Ci., deinde ubi erubuit, confugit illuc, ut neget … Ci., c. ad imprudentiam, stultitiam, adulescentiam Corn.; brezos.: confugitur aliquo Lact.

congerō -ere -gessī -gestum

I.

1. znositi (znašati), na en kraj (skupaj) spraviti (spravljati), nakopičiti (nakopičevati), nagrmaditi; redk. abs.: rape, congere, aufer Mart.; večinoma z acc. rei: Pr., Col., Plin., Q. idr., ut undique, quod ad muniendum idoneum putarent, congererent N., c. alimenta undique Cu., arbores et saxa congeri iubet Cu., c. salis magnam vim ex proximis salinis C., auri pondus, opes O., sibi divitias fulvo auro Tib., congesta cremantur turea dona V., congestis undique saccis H., congestis in modum tumuli coronis T., c. nemus ali silvas (drv) Sen. tr.; c. aliquid in aliquem locum ali aliquo ali ad aliquem Pl., Lucr., Plin. idr., patris penum omnem in cellulam ad aliquem Ter., tritici grana in os alicuius ali alicui in os Ci., maximam vim auri atque argenti in regnum suum Ci., locum in foro destinant, quo pretiosissima rerum suarum congererent L., huc omnes vastos congerit tellus Val. Fl., c. omnem materiem circa oppidum succisam intro Auct. b. Hisp., carbones super caput alicuius Vulg. oglja komu na glavo nasuti; z dat.: c. alicui viaticum Ci. zvreči, zložiti, tres anulos uni minimo digito Plin., humum corbulae Suet., Pindo congestus Athos Sen. tr.; čemu? vim magnam sparti ad rem nauticam L., alicui crates materiemque ad arietes Auct. b. Afr., saxa in monimentum Sen. ph. — Od tod adj. pt. pf. congestus 3 nakopičen, nagačen, debel; v komp.: gobio ovipara congestior alvo Aus. — Congerere tudi zmeta(va)ti: scuta illi (virgini) pro aureis donis congesta (esse) L., undique … in ipsum Porum tela congesta sunt Cu., congestis telis et suffosso equo labitur T., c. saxa in infandum caput alicuius Sen. tr.; pesn.: oscula c. properata O. pritiskati si … poljube, plagas mortuo Ph. mrtvemu udarcev naložiti, ictūs c. alicui Val. Fl.

2. s proleptičnim obj. sestaviti (sestavljati), postaviti (postavljati), (z)graditi, sezidati, napraviti (napravljati): aramque sepulcri congerere arboribus … certant V., culmen caespite c. V. streho iz ruše napraviti, congesta oppida manu V., lucifugis congesta cubilia blattis V.; occ. v (za) gnezdo znositi (znašati), (gnezdo) znositi (znašati), zgraditi, delati, napraviti, gnezditi: in nervom hodie nidamenta congeret Pl.; abs.: Gell., notavi ipse locum, aëriae quo congessere palumbes (sc. nidum) V.

3. prebaviti (prebavljati): ventris quoque officio parva et congesta reddente Cael. —

II. pren.

1. nakopičiti (nakopičevati): si omnia simul congesserit Brutus in Ci. ep.

2. nakopičiti (nakopičevati) kaj na koga, obsuti, obsipati, preobremeniti koga s čim: Sen. ph., Eutr., congerantur in unum omnia Ci. naj se vse nad enim zgrne, maledicta in Caesarem c. Ci., quae postea in eum sunt congesta Ci. očitki, ki so se stresli nanj, omnes vastati agri … causas c. in aliquem L. vso krivdo prevaliti na koga, ad eum omnia ornamenta c. Ci., c. ingentia beneficia in aliquem L., iuveni consulatūs, triumphos T., mortuo gratias agere laudesque c. Suet.; pesn.: spes omnis in unum te mea congesta est O. vse moje upanje je vate uperjeno, ζωὴ καὶ ψυχὴ lascivum usque c. Mart. venomer klicati komu.

3. (v govoru ali pismu) sestaviti (sestavljati), povze(ma)ti, zb(i)rati: congessisti operarios omnes Ci., c. turbam patronorum in hunc sermonem Ci., argumenta, undique nomina plurimorum poëtarum, ex diversis orationem Q.

congredior -gredī -gressus sum (cum in gradī)

1. sniti se, shajati se, sesta(ja)ti se, skupaj priti: luna tum congrediens cum sole, tum digrediens Ci.; (o osebah); abs.: Pl., congredere actutum Ter. pridi brž semkaj k meni, deinde (ipso colloquii die) ipsi congressi sunt N., si ipse coram congredi poteris Ci., postquam sicuti voluerat congressi S., congressi iungunt dextras V.; s praep.: cum servo siquo congressus foret Pl., populus si tecum congrediatur Ci. ko bi se srečal s teboj, c. cum transrhenanis C. stopiti v stik in dogovor, congressi cum Hannibale L., congredi inter se L. srečati se, ad colloquium L., in commune T.; kje? in Macedonia Brutus in Ci. ep., Apameae L., eo loco L., ibi cum Lentulis L., ubi sit congressus cum servis Luccei Caelius Ci.; kako? c. cum altercatione L.

2. occ.
a) sovražno sestati se, spopasti se, spoprijeti se, udariti se, spustiti se v boj, biti se, boriti se, bojevati se; abs.: Cu., Q., locus, ubi congressi sunt Ci., statuit congredi N., pepulit, quotiescumque congressus est, multo maiores adversariorum copias N., c. comminus, nusquam acre L., multaque per caecam congressi proelia noctem conserimus V., collectos in orbem pars congressi, quidam eminus perturbant T.; c. armis Acc. fr., C., acie L., T., proelio Iust., impari numero C., nec pede congressos aequo nec tela ferentīs insequitur V. peš v bližini se bojujočih, tako da je bil boj enak; s praep.: quotiescumque cum eo (sc. populo Romano) congressus est (Hannibal) in Italia, semper discessit superior N., cum finitimis proelio congressi C., neque hostem acriorem … secum congressum L., c. cum Demetrio navali proelio iterato Iust., singulari certamine (v dvoboju) c. cum Arunte Aur.; contra ipsum Caesarem est congressus armatus Ci.; adversus Constantinum c. Aur.; ipsi inter se acrioribus proeliis … congressi Aur.; tertia congressi in proelia (tretjič) V. = tertio proelio c. Iust.; pesn. in poklas. z dat.: Sen. tr., ubiquomque hostibus (ali cum hostibus) congrediar Pl., impar congressus Achilli V., congreditur Cygno O., armato congredi nudum dementia … videbatur Cu.; z acc.: (sc. hostes) in congrediendis hostibus Gell. (prim. pri β: hanc congrediar astu).
b) pren. α) z besedami boriti se = besediti se, besedovati se, pregovarjati se, prepirati se; fil.: c. cum Academico Ci.; pred sodiščem: Icti., ego tecum luctari et congredi debeo Ci., congredere mecum criminibus ipsis Ci. β) s kako osebo ali s kakim zlom boriti se: hanc congrediar astu Pl. tej hočem z zvijačo seči pod kožo, c. cum dolore Min. γ) pooseb. abstr.: quasi ad repugnandum congressa defensio Ci. zagovor, ki se je spustil v besedni boj, oratio aequo congressa campo totas vires populariter explicabit Q.

Opomba: Inf. pr. po 4. konjugaciji: congredīrī: Pl. Fut. I. congredībor: Pl.

congregātiō -ōnis, f (congregāre)

1.
a) (o živalih) združevanje, druženje, življenje v čredah: (bestiae) congregatione coetum quodam modo civitatis imitantur Ci., c. taurorum Vulg.
b) pren. (o ljudeh) družabnost, družabno življenje, sožitje: Sen. ph., Cod. Th., nos ad congregationem hominum (z ljudmi) esse natos Ci., naturalis quaedam hominum c. Ci. neki prirojen družabni nagon, prirojen čut za druženje; met. zbrana množica, zbor, družba: omnis c. filiorum Israël Vulg.

2. pren.
a) združenje, združevanje, združitev, nabor, kopičenje, nakopičevanje: defit calori c. Sen. ph. kopičenje toplote poneha, c. et conglobatio … guttarum Aug., c. unius fascis Vulg.; met.: omnis c. aquarum Vulg. vsa skupaj natekla voda, c. lapidum Hier. kup kamenja.
b) sestavljanje, sestava, povzetje, povzemanje, povzetek: argumentorum, criminum, rerum Q., personarum, locorum, temporum Q.

congregō -āre -āvī -ātum (cum in grex)

1. živali v čredo zb(i)rati, čredoma zb(i)rati: mustelas, oves Plin., cum leonibus vulpes Mart. v isti hlev dati; pogosto refl. se congregare ali pass. (med.) congregārī v čredah (jatah, rojih) zb(i)rati se, (z)družiti se, zgrniti (zgrinjati) se: se c. et condensare in unum locum Varr., ad paucos amnes se congregantibus feris Plin.; v pass. (med.): Vell., in quo admirandum est, congressune aliquo inter se an iam inde ab ortu naturā ipsā congregatae sint (dissimillimae bestiolae) Ci., apium examina non fingendorum favorum causā congregantur Ci., ciconiae abiturae congregantur in certo loco Plin.

2. pren.
a) ljudi v tolpe zb(i)rati, nab(i)rati, zgrniti (zgrinjati): cogit is, qui congregat homines et convocat Ci., dispersos homines in unum locum congregare Ci., deterrimum quemque c. T.; pogosto refl. se congregare ali pass. (med.) congregari v tolpe zb(i)rati se, strniti (strinjati) se, zgrniti (zgrinjati) se: unum se in locum ad curiam c. Ci., in ipso itinere pluribus congregantibus se L., D tantum equites congregaverunt se Cu.; v pass. (med.): Plin. iun., Iust., Aus., familiae congregantur Ci., unum in locum congregari Ci., passim ex dissipata fuga in unum locum congregari L., rursus in urbe congregari T.; occ. pridružiti (pridruževati) koga komu, družiti, združiti (združevati), zediniti (zedinjati) koga s kom; act. refl. in pass. (med.): me cum fortissimis viris congregavit Ci., quicum te aut voluntas congregavit aut fortuna coniunxit Ci., quibus (dat.) me tempus aliquod congregavit Sen. ph., se cum aequalibus c. Ci., pares vetere proverbio cum paribus facillime congregantur Ci., ut solent pares facile congregari cum paribus Amm., in Academia congregati Ci., congregati per Asiam artifices L., nulli externo congregantur Plin., ut non congregari inter se possent (milites in castris) T.
b) stvari kopičiti, nakopičiti (nakopičevati), zgrniti (zgrinjati), (na)grmaditi: signa in unum locum T., corpora inter se congregantur Lucr., ex quo iudicare potestis, quanta vis illa fuerit oriens et congregata Ci. ko se je pojavila in zgrnila; v govoru ali pismu: c. turbam verborum, argumenta infirmiora Q.

congressus -ūs, m (congredī)

1. shod, sestanek, srečanje: Val. Max., Q., T., Suet., in Antoni congressum colloquiumque veniendum est Ci. na sestanek z Antonijem, si quis congressus fuerit mihi cum Caesare Ci., congressus quaerere ad colloquia L., simulat sibi cum dea Egeria congressus nocturnos esse L., congressus pete meos V. poišči me; evfem. = dotik, dotikanje, poseb. telesna združitev, spolni odnos: nec ullo congressu feminarum funerumque pollui Plin., illos mulierum congressibus inquinavit Lact.; pren.: esse alios alibi congressus materiai Lucr. telesni stik(i), vitatur duriorum consonantium inter se congressus Q. stikanje.

2. occ.
a) prijateljski sestanek, družabno razmerje, družba: neminem a congressu meo ianitor absterruit Ci., omnes aditum, sermonem, congressum tuum fugiunt Ci., aliquem congressu aequalium prohibere L.; pogosto v pl.: primi congressus copulationesque Ci., congressus hominum fugere atque odisse Ci., Caesar … congressus abnuit T.; (o živalih): congressu aliquo inter se aut naturā ipsā congregari Ci.
b) sovražni sestanek = napad, spoprijem: nostri in primo congressu circiter septuaginta cecĭderunt C., cum his navibus nostrae classi eiusmodi congressus erat, ut … C., primo congressu pelli fugarique S., primo congressu fusus reparat vires T., Neci … tris uno congressu, et maestum mittit Oniten V.; pren.: primus causae congressus Q.

congruō -ere -gruī (—) (prim. ruō)

1. steči (stekati) se, sniti se, shajati se, sesta(ja)ti se: guttae in vas aquae converruntur et ibi inter se congruunt Vitr., ut vicesimo anno ad metam eandem solis, unde orsi essent, dies congruerent L., Zenon congruere iudicat stellas et radios inter se committere Sen. ph.; o osebah: arcem nata petit, quo iam manus horrida matrum congruerat Val. Fl.

2. pren.
a) hkrati (obenem) primeriti se, pripetiti se, zgoditi se, nastopiti (nastopati), časovno uje(ma)ti se, strinjati se, znajti se: Q., Suet., quoi tam subito tot congruerint commoda Ter. ki me je hkrati doletelo toliko …; brezos.: forte congruerat, ut Clodii Macri et Fontei Capitonis caedes nuntiarentur T. se je bilo obenem znašlo; večinoma s praep.: tempus … ad id ipsum congruere L.; (Siculi ceterique Graeci) suos dies mensesque congruere volunt cum solis lunaeque ratione Ci.
b) po bistvu skladati se, strinjati se, ujemati se, zlagati se, prikladen (primeren) biti: Ter., Q., Plin. iun., sensus nostri ut in pace semper, sic etiam in bello congruebant Ci., de re una solum dissident, de ceteris mirifice congruunt Ci., congruere artes honestas T.; s praep.: pars legis, quae cum iudicio senatus congruebat Ci., cum virtute c. semper Ci., si aliquem nacti sumus, cuius cum moribus et natura congruamus Ci., cum … dicta cum factis congruerent L.; illi inter se congruunt concorditer Pl., ut re nos inter nos congruere sentiant Ter., nulla parte corporis inter se non congruenti Varr., in quo scelere … multae causae … inter se congruere videntur Ci., quod sermo inter omnes congruebat L., initia inter se et exitus congruant Sen. ph.; omnium in unum congruerunt sententiae L. so vsa na eno merila, Bruttii congruentes in eum morem L. ki se ujemajo v tem običaju; z dat.: non omni causae nec auditori neque personae neque tempori congruere orationis unum genus Ci. ne pristoji, animi corporis doloribus congruentes Ci. sočutne, oratio ita scripta, ut deorum videretur congruere sententiae N., ubi responsa haruspicum … tacitae religioni congruerunt L., cuius abditis adhuc vitiis per avaritiam … mire congruebat T.; brezos.: Canidius timidius decessit quam professioni ei … congruebat Vell. — Od tod adj. pt. pr. congruēns -entis, adv. congruenter,

1. ujemajoč se s čim, s kom, prikladen, primeren: oratio verbis discrepans, sententiis congruens Ci., haec duo pro congruentibus sumere tam vehementer repugnantia Ci., saturas motu congruenti peragebant L., ad aliquid apte congruenterque dicere Ci., congruenter numeros dividere Lact.; s praep.: congruens cum ea disciplina, quam colebat Ci., cum illis re congruentes, genere docendi differentes Ci.; ex prodigiis congruens ars Acc. fr.; z dat.: orationĭ vita admodum congruens Ci., actiones virtutibus congruentes Ci., mors minime congruens vitae Suet., quid congruentius deo? Lact., congruenter naturae convenienterque vivere Ci.; congruens est (videtur) z inf. primerno je (se zdi), umestno je (se zdi): congruens crediderim recensere videtur primordia eius (urbis) aperire T.; v istem pomenu tudi z ACI: Plin. iun. ali z ut: Gell., Ulp. (Dig.); tako tudi congruentius videtur z inf.: Cod. I. in congruentissimum est z ACI: Tert. Subst. congruentia -ium, n kar se ujema, ujemajoče se stvari: congruentia ad consulem referre L.; z dat.: congruentia his disserere T. Adv. v komp. congruentius: Fr., Min., v superl. congruentissimē: Eccl.

2. sam s seboj ujemajoč se, skladen, soglasen, someren, enoličen: is concentus ex dissimillimarum vocum moderatione concors tamen efficitur et congruens Ci., congruens (soglasno) clamor a Romanis, … dissonae illis voces L., vox congruentissima Ap., exta laeta et congruentia T.; o osebi: ceteris membris usque ad imos pedes aequalis et c. Suet. somerne in skladne rasti.

coniciō (v najboljših rok. in izdajah tudi coiciō) -ere -iēcī -iectum (cum in iaciō)

I. (z ohranjenim pomenom predloga)

1. skupaj vreči (metati), zmeta(va)ti, skupaj spraviti (spravljati), znositi (znašati): O., Lucr., Quinti fratris domus … inflammata iussu Clodii … coniectis ignibus Ci. ep., quae (tecta) coniectis celeriter stramentis … erant inaedificata Hirt., frondem ac virgulta facesque coniciunt V., ligna celeriter exstruunt facesque virgultorum coniciunt L. Kje? (redk. z in in abl.): sarcinas in medio c. L.; nav. kam? s praep.: c. pallium (palliolum) in collum Pl. vreči si prek pleč, sortes in hydriam (tudi le conicere sortes) Ci., c. nomina in urnam L., Plin. iun., imperavit serpentes vivas in vasa fictilia conici N., repente in naves vasa fictilia conici coepta sunt N., c. vim lignorum ardentem in flumen V., purpureas super (sc. membra) vestes … coniciunt V., in medium … conice saxa V., c. sarcinas in medium ali in unum (na kup) L.; prolept.: c. sarcinas utrimque in acervum ali arma lecta in acervum L. na kup zmetati, aggerem in munitionem C. nasuti; pesn. z dat.: igni galeas c. V.

2. occ. (kopja, puščice idr.) zmeta(va)ti, lučati, spustiti (spuščati): tela undique in unum hostem L., milia sagittarum circiter triginta in castellum C., iacula plurima in equos virosque L., tela in regem Cu., tela intra vallum C.

3. pren. (iz zbranih znakov, podatkov skupaj spraviti) = domnevati, uganiti, ugibati, posne(ma)ti, soditi, sklepati: conicito cetera, quid ego ex hac inopia nunc capiam Ter., quae tempestas impendeat, vates melius coniciet Ci., de futuris callidissime coniciebat N., ex quo omnes coniecerant eum regnum ei commisisse N., belle coniecta, male coniecta Ci., N. pristojne, nepristojne domneve; occ. razložiti (razlagati), prerokovati, vedeževati: somnium Pl., o praeclare coniectum … omen! Ci., bene qui coniciet, vatem hunc perhibebo optimum Ci. poet. —

II.

1. (z oslabljenim pomenom predloga in prevladujočim pomenom smeri) vreči (metati) kam, na kaj, v kaj, proti komu ali čemu, tja, komu ali čemu: aliquem in ignem Pl., aliquem vivum in flammam Auct. b. Afr., interfectum in plaustrum Ci., ignem in obiectam saepem L., funereum torrem medios coniecit in ignes O., c. in sortem provincias L. žrebati za province, nomen in urnam Sen. ph.; redk. z in in abl.: in Caesaris piscinis … coniectum piscem … expirasse scribit Annaeus Seneca Plin.; brez določene smeri: c. sortem Ci. žrebati; od tod: c. aliquem in sortem = c. alicuius sortem Ci. dati komu žrebati (za kaj); pren.: cum in me flamma illorum temporum coniciebatur Ci., tantam pecuniam c. in propylaea Ci. potrošiti za …, tako tudi: HS millies in culinam c. Sen. ph.; pesn. z dat.: huic dea unum anguem conicit V., spolia occisis derepta Latinis coniciunt igni (v ogenj) V., coniecta vincula collo O.

2. (metala) kam metati, zagnati, zadegati, zalučati, spustiti (spuščati): tela in eos (insidiatores) coniecit N., c. lapides telaque in nostros C., pila in hostes C., trabem in hostem O., iaculum inter ilia coniectum O.; brez določene smeri: c. eminus hastam V., hastas V., Val. Fl., telum sine ictu, iaculum, sagittam V., venabula manibus coniecta Cymeli O.; occ. (kako bodalo) kam zasaditi, zabosti: interfectus est … gladio in os adversum coniecto C., cultrosque in guttura velleris atri conicit O., coniectum in gutture ferrum O., saniem coniecto emittite ferro O.; pren. obrniti (obračati), nameriti (namerjati) kaj na koga, naperiti (naperjati) kaj zoper koga, vreči, zvrniti (zvračati) kaj na koga: c. oculos in aliquem Ci., coniectis oculis Ci. ali coniectis in eum oculis T. z vanj uprtimi očmi, quotiens oculos coniecit in hostem V., petitiones ita coniectae, ut vitari non possint Ci., c. maledicta in eius vitam Ci., omnia crimina in alicuius nimiam diligentiam Ci., eius rei culpam in multitudinem coniecerunt C., in unum vigilem culpam c. L.; pesn. z dat.: querelas absenti c. Tib.

3.
a) koga ali kaj kam vreči, spraviti (spravljati), vzeti, jemati, da(ja)ti, vtakniti (vtikati), postaviti (postavljati), peljati, odvesti, odvesti dati, pognati (poganjati), (za)poditi; z množinskimi in kolekt. obj. (v takih zvezah se še kaže moč predloga cum — con): Lucr., mulieres in eum locum coniecisse C. da so skupaj spravili, auxiliis in mediam aciem coniectis C. skupaj postavivši, hostem (hostes, auxilia regis) in fugam c. C. v beg zapoditi, exercitum in angustias Cu.; z edninskimi obj.: parricidam in culleum Ci. vtakniti, aliquem in catenas C. v spone dati, aliquem in vincula Ci., N., C. ali in carcerem Ci., Suet., Iust. ali in lautumias Ci. ali in custodiam N. v ječo pahniti, servos in arcas Ci. v celice zapreti, aliquem in eculeum Ci. na natezalnico dati, aliquem in medium Ci. koga (pri hoji) v sredo vzeti, novercam in alteram navem Sen. rh.; cum haec navis … vi tempestatis in portum coniecta sit Ci. je bila vržena (zanesena), toda: naves in noctem coniectae C. ki so prišle v noč, ki jih je prehitela noč, ki so zakasnile; pren.: id sub legis superbissime vincula conicitis L. — Pogosto refl. = hitro kam spraviti (spravljati) se, poda(ja)ti se, planiti, udariti, ubežati, zbežati, zateči se: quin, pedes, in curriculum vos conicitis? Pl., c. se intro Ter., se in pedes Ter. pobrati jo, odriniti, se in scalas tabernae librariae Ci., se in mirificam latebram (pri razgovoru) Ci., se in fugam Ci. spustiti se v beg, se in signa manipulosque C. krdeloma ubežati, cum regis filiā se in sacrarium coniecit N., plerique ex fuga se in templum Minervae coniecerant N., se in paludem c. L., huc sese trepida Aeneae fugientis imago conicit in latebras V.; pren.: c. se mente ac voluntate in versum Ci. posvetiti se pesništvu.
b) kaj kam vtakniti (vtikati), da(ja)ti, vde(va)ti, nali(va)ti, vli(va)ti: libellus in epistulam coniectus Ci. ep. priložena pismu, fasciculus, quo illam epistulam conieceram Ci. ep., c. digitos pollices linteolis involutos in os aegri, medicamentum in calamum scriptorum, linamentum ardens in aëneam cucurbitulam, acum in ignem, filum in acum, super eminentem carnem exedentia medicamenta Cels., laureum oleum coniecisse (sc. in aurem) abunde est Cels.; z dat.: c. cinerem dentibus exesis, lupinum frutectoso solo Plin.

4. pren.
a) koga ali kaj v kako stanje, v kak položaj, čas, oddelek spraviti (spravljati), postaviti (postavljati): aliquem ex tranquilissima re in nuptias Ter. spraviti v zakonski jarem, aliquem in laetitiam frustra Ter., in quod me malum conieci? Ter., c. rem publicam in perturbationes Ci. ep., aliquem ex occultis insidiis ad apertum latrocinium Ci. prisiliti, hostes in metum, in terrorem L. ali animos in terrorem Auct. b. Afr. v strah spraviti, animus … ad alias animalium formas coniectus Sen. ph. prestavljen v …; aliquem in breve tempus Ter. omejiti na kratek čas, se in noctem Ci. = ob zavetju noči urno odpotovati, proelium in noctem Auct. b. Afr. v noč raztegniti, haec tempora, on quae testis crimen conicit L. postavi; nulli conicientur in ullum ordinem (iudicum), nulli eximentur Ci., c. forensem turbam in quattuor tribus L., in unam tribum omnes qui … L.
b) α) pismeno kaj kam spraviti (spravljati), spreje(ma)ti, kje namestiti (nameščati): legem in decimam tabulam, haec verba in interdictum Ci., plura in eandem epistulam Ci. ep. β) ustno kaj razložiti (razlagati), kaj izustiti, obravnavati, razpravljati: causam in comitio aut in foro ante meridiem Tab. XII ap. Corn., causam ad aliquem, verba inter se acrius Afr. ap. Non., is cum filio coiecerat nescio quid de ratiuncula Afr. ap. Non., c. aliquid Luc. ap. Non.

Opomba: Star. coniēxit = coniecerit: Pl.

coniectō -āre -āvī -ātum (frequ. glag. conicere)

I.

1. znašati, zbirati: c. ad cenulam non cuppedias ciborum, sed argutias quaestionum Gell.

2. pren.
a) ugibati, domnevati, soditi, sklepati, zaključevati: neque scio, quid dicam aut quid coniectem Ter., c. iter L. ugibati, katera pot je prava = po dozdevno pravi poti korakati, docet cetera, quae audierat aut coniectaverat T., quantum coniectare licet Suet.; z abl.: rem eventu coniectantes L.; tudi s praep.: valetudinem ex eo, quod … T., ne ceteri ex Peligno coniectarentur T.; socii de imperio coniectabant T., nihil de aetate Galbae c. Suet.; z ACI: Cu., Suet. idr., Caesar coniectans cum Aegyptum iter habere C.; z odvisnim vprašanjem: si ex eo coniectandum sit, quid sentiant L., e quibus (ignibus) coniectare poterat, quanta hominum multitudo esset Cu., c., utrum sit in re Q.
b) iz znamenj sklepati = razlagati, prerokovati: de genitura eius multa et formidolosa c. Suet., c. altero ostento periculum portendi Suet. —

II. koga na silo kam vreči, pahniti, dati: aliquem in carcerem Vetus decretum ap. Gell. — Dep. soobl. coniector -ārī -ātus sum razlagati, tolmačiti; z dvojnim acc.: eum procreatorem coniectantur Tert.

coniectūra -ae, f (conicere)

1. domneva, domnevanje, dozdevek, dozdevanje, domneven sklep (zaključek): Pl., Ter., Varr., C., Corn., Q. idr., neque id coniecturā prospiciebamus, sed iam experti videbamus Ci., cum res non coniecturā, sed oculis ac manibus teneretur Ci., aliquid coniecturā adsequi Ci. ali consequi Ci. ep. kaj uganiti, si qua coniectura sit mentis divinae L. če se sme izreči kaka domneva o …; poseb.: ex quibus coniecturam facere de omnibus rebus potestis Ci. o vsem sklepati, ex lucri magnitudine coniecturam capio furti atque praedae Ci. po veliki razsipnosti lahko sklepam o tatvini; z ACI: ex diei tempore coniecturam capere in castra perventum C.; pogosto z odvisnim vprašanjem: coniecturam facere, quantum quisque animi … habere videatur Ci.

2.
a) razlaganje sanj, tolmačenje sanj ali znamenj, uganjevanje, vedeževanje; absol.: coniecturam (sc. somnii) postulans Enn. fr., numquam hodie quivi ad coniecturam (sc. somnii) evadere Pl., haec ostentorum genera ad coniecturam aliquā interpretatione revocantur Ci.; z objektnim gen.: facilis c. huius somnii Ci., si iam fieri possit vera c. somniorum Ci., fiunt certae divinationum coniecturae a peritis Ci., augurium ratio est et coniectura futuri O.; s subjektnim gen.: non fefellit c. eorum, qui … Suet.
b) ret. tisti del dokazovanja, ki sloni na domnevanju, domneva, dozdeva, pridomislek: Q., in his omnibus coniecturam inducere Ci. obliko domneve.

coniectus -ūs, m (conicere)

1.
a) metanje, zmeta(va)nje na eno mesto, met: c. materiai Lucr., voraginem coniectu terrae explere L., herbae coniectu siccari amnes ac stagna Plin.
b) dotek, prival: coniectus partim animai altior, atque foras eiectus largior eius Lucr., coniectus eorum (elementorum) confluit Lucr.

2.
a) met, metanje, lučaj, lučanje, zadeganje, streljanje (metal): Front., telorum coniectu confossus N. ker se je nanj usula toča kopij, ne primum quidem coniectum telorum ferre L., sine coniectu teli T. ne da bi se bilo zalučalo kako kopje, cum undique ex altioribus locis in cavam vallem coniectus esset L. ker se je moglo streljati, domus fracta coniectu lapidum ex area nostra Ci. ep.; poseb. (o razdalji) telī coniectus lučaj, streljaj: ad teli coniectum venire L. priti na lučaj, intra teli coniectum L., extra teli coniectum consistere Petr.
b) pehanje, suvanje, porivanje: pugno brachiique coniectu trudere aliquid Lucr.

3. pren.
a) (o pogledu, očeh) obračanje, upiranje: facit enim vester iste in me animorum oculorumque coniectus, ut … Ci., non modo telorum tuorum, sed etiam oculorum coniectus Plin. iun. streljanje ne le s puščicami, temveč tudi s grozečimi očmi.
b) sklepanje: coniectura dicta est a coniectu, id est directione quadam rationis ad veritatem Q.; od tod na sklepanju sloneče domnevanje, domneva, dozdevanje, dozdevek: progredi coniectu longius Aur.

cōnītor, slabše connītor, -nītī -nīsus in -nīxus sum

1. z vso silo opreti (opirati) se s čim, na kaj: Pl., Lucr., Icti., valido conixus corpore Taurus Ci. poet., conixus corpore, dextrā, umeris V., adversis hastis conixi V., conixi resistunt L., totis conisus viribus Val. Fl., conisus in hastam Sil.; occ.
a) (opirajoč) povzpe(nja)ti se, pokonci postaviti se, pob(i)rati se, vzdigniti (vzdigovati) se: prolapsa iumenta … in conitendo ungulis … perfringebant (glaciem) L., postquam ad conitendum nihil supererat virium Cu.
b) povzpe(nja)ti se, navzgor truditi se, (s)plezati: equitatus autem noster … in summum iugum virtute conititur C., ferunt Vettium Valentem lasciviā in praealtam arborem conisum T.
c) (napenjajoč se, naprezajoč se) (po)roditi, (s)kotiti: (capella) gemellos silice in nuda conixa reliquit V.

2. pren. nape(nja)ti se, naprezati se, (po)truditi se, upirati se = ubadati se, prizadevati si: Val. Max., omnibus mihi nervis conitendum est Ci. vse žile napeti, quantum coniti animo potes Ci. kolikor moreš svoje duševne moči napeti, undique omnes conisi hostem avertunt L., omnibus copiis conisus Ancus acie primum vincit L. tako, da je uporabil vse sile, omni multitudine in unum locum conixi L. tako, da je bila vsa množica osredotočena na eno mesto, omnibus imperii nervis c. ad revocandam pristinae disciplinam militiae Val. Max., ad convincendum eum conisi T. ki so se trudili, da bi ga premagali; z inf.: Dig., cornibus conitier (= coniti) in me arietare Acc. ap. Ci., coniterentur modo uno animo omnes invadere hostem L., primores classiariorum Misenensium labefacere … conisa est T.; z ut: (infantes) conituntur, sese ut erigant Ci.

coniūnctiō -ōnis, f (coniungere)

1. krajevna zveza, združitev, stik: Cels., coniunctione portuum insula (urbi) adiungitur Ci., c. tectorum Ci. skupek, skupina.

2. pren.
a) zveza, spoj: Varr., coniunctio confusioque naturae Ci., ad coniunctionem hominum nati sumus Ci. druženje z ljudmi, c. mentis cum externis mentibus Ci. soglasnost, simpatija, c. secundae dubiaeque fortunae Ci., nostra municipia coniunctione vicinitatis moventur Ci. kot najbližji sosedje, c. sortis Ci., criminum Cu., litterarum inter se c. Q.
b) occ. α) zveza po rojstvu ali poroki, sorodnost, svaštvo: Varr., c. sanguinis Ci., coniunctiones fratrum Ci., pro paterna necessitudine et coniunctione Ci., c. adfinitatis Ci., quae coniunctio necessitudinem eorum sanxit N., coniunctione Caesaris (s Cezarjem) dignum credi T. β) prijateljstvo: me Cn. Pompeius semper sua coniunctione dignum putavit Ci., c. benevolentiae, gratiae Ci., novae coniunctiones Ci. γ) politična zveza, stranka: vestram equitumque Romanorum coniunctionem confringere Ci., Pompeium a Caesaris coniunctione avocare Ci.
c) α) log. pojmovna zveza, spajanje pojmov, zveza (združevanje) misli: quae coniunctio, quae diiunctio vera est Ci., haec quoque c. est ex repugnantibus Ci., deinde addunt coniunctionum negantiam Ci., c. syllogismi Gell. β) ret. zveza v govoru: suave autem erit genus dicendi … coniunctione, quae neque asperos habet concursus neque diiunctos atque hiantīs Ci.; govorna podoba = zevgma: Corn. γ) gram. veznik, konjunkcija: Corn., Sen. ph., Serv., cum demptis coniunctionibus plura dissolute dicuntur Ci., sequitur c. Q., quae (figura) quia coniunctionibus caret, dissolutio vocatur Q., neque coniunctiones saepe iterare dubitavit Suet.

coniūrātiō -ōnis, f (coniūrāre)

I. skupno priseganje, skupna prisega: adversarios coniuratione confirmat N. z vzajemno prisego, coniuratio fit in tumultu, quando urbis periculum singulos iurare non patitur Serv. —

II. met.

1. pod prisego sklenjena z(a)veza v kak namen: quae haec est coniuratio (mulierum) Ter., c. urbana Plin. iun. meščanska stranka; is (Orgetorix) … coniurationem nobilitatis fecit C., principum … coniurationem de bello … factam L., c. Acarnanica L.

2. occ. zarota, naklep, naplet, kovarstvo: c. Catilinae S., servorum L., vindex coniurationis Ci. ep., auctores coniurationis Vell., conscius coniurationis S., in coniuratione esse S. soudeležen v zaroti biti, sozarotnik biti, extra coniurationem esse S. ne udeležiti se zarote, coniurationem facere contra Caesarem Hirt., c. contra rem publicam facta est Ci., coniurationem aperire, patefacere S., mea virtute perditorum hominum coniurationem patefactam esse Ci., c. coepta simul et aucta T., manifestus coniurationis T., coniurationem prodere alicui T., coniurationem detegere Suet., quod nefas … ad coniurationem pertinere existimabatur N., c. nefanda in omne facinus L., coniuratio deserendae Italiae ad Cannas facta L., convicti adversum se coniurationis Eutr.

3. met. (so)zarotniki, zbor („klub“) zarotnikov, zarotniška drhal: hac in coniuratione quid tam coniunctum, quam ille cum Catilina? Ci., nemo est extra istam coniurationem perditorum hominum Ci., princeps (principes S.) coniurationis Ci., capita (caput Cu.) coniurationis L., Cethegus aliique ex coniuratione S., si c. valuisset S.

coniūrō -āre -āvī -ātum

I.

1. skupaj (z drugim, z drugimi) priseči (prisegati): quae iurat mens est, nil coniuravimus illā O.

2. voj. (skupaj) na zastavo priseči (prisegati), prisego da(ja)ti: ut omnes Italiae iuniores coniurarent Ci.; od tod pt. pf. masc.: ut consul, quos coniuratos haberet, dimitteret L. na zastavo zaprisežene = vso sklicano vojsko.

— II.

1. v kak namen s prisego zavez(ov)ati se, zapriseči (zaprisegati) se k čemu, zarotiti se: barbari coniurare … coeperunt C., simul omne tumultu coniurat trepido Latium V.; cum tota Italia c. pro partibus alicuius Suet.; c. in (zoper) Troiam Mel., si ab omnibus in (k) legem dei coniuraretur Lact. ko bi se vsi iskreno zavezali, da se bodo držali božje zapovedi; z ACI fut.: per suos principes inter se coniurant nihil nisi communi consilio acturos C., pedites coniurabant sese non abituros esse L.; s finalnim stavkom: inter nos coniuravimus, … neuter stupri causā caput limaret Pl., equites Romanos coniurasse omnes, ut transitionem facerent Auct. b. Hisp.; pesn. pren.: alterius sic altera poscit opem res et coniurat amice H. se prijateljsko ujema, arena coniurans Cl.

2. occ. v zle namene zarotiti se, skleniti (sklepati) tajno zvezo: me scito tantum habere aeris alieni, ut cupiam coniurare Ci. ep., coniurasse supra septem milia virorum ac mulierum L.; principes inter se coniurant S., servos Milonis se interficiendo Pompeio coniurasse Ci., ii, quibuscum coniurasti Ci. tvoji sozarotniki, Catilina contra rem publicam coniuravit Ci., c. adversus rem publicam, adversus patriam L., adversus cives suos patriamque Lact., in Philippi caedem Cu., in mortem patris Q., cum aliquo ad delendam patriam Eutr.; brezos.: spes Campanae defectionis, in quam coniuratum est L., nondum sic contra virtutes coniurabitur Sen. ph., coniuratum est in eum (Caesarem) a sexaginta … senatoribus equitibusque Romanis Eutr.; z inf.: coniuravere nobilissumi cives patriam incendere S., haec (tecta) … omnia incendere centum septuaginta Campani … coniuraverunt L.; s finalnim stavkom: servitia urbem et incenderent … coniurarunt L.; z odvisnim vprašanjem: qui coierint coniurarintve, quo stuprum flagitiumve inferretur L. — Od tod pt. pf. coniurātus 3

1. s prisego zavezan, zavezen, zaprisežen: coniuratae mille rates V. ladjevje zaveznih Grkov, c. Hister V., c. agmina O., coniurati veniunt ad classem venti Cl.; pesn. z inf.: Graecia …, coniurata tuas rumpere nuptias H.

2. zarotivši se (= potem ko se je kdo zarotil, zavezal): exsules, testes c. Ci., homines coniuratos deduci a Catilina sciebam Ci., in proditionem urbium suarum coniurati L. da izdajo svoja mesta, tum partu Terra … creat … coniuratos caelum rescindere fratres V.; pesn.: arma coniurata O. orožje zarotnikov. Pogosto subst. coniurātus -ī, m zarotnik; residebit in re publica reliqua coniuratorum manus Ci., cum consul bellum gesserim cum coniuratis Ci., de omnibus coniuratis decernere S., consilia coniuratorum detegere Suet., duos de coniuratis interficere Iust.

cōnīveō, slabše connīveō -ēre (-nīvī ali -nīxī), (—) (cum in nīvēre; prim. nictāre, nītī)

1. „skupaj nagniti (nagibati) se“, okleniti (oklepati) se, zapreti (zapirati) se, strniti (strinjati) se: claustra mobilia coniventia vicissim et resurgentia Gell., quae (cava intus ventris ac stomachi vacua et hiantia) ubi aut cibo complentur aut inanitate diutinā contrahuntur et conivent Gell., coniventibus ad regulam lineis Ap.

2. occ.
a) oči zatisniti (zatiskati), (za)mižati, mežikati: Pl., Plin., Sil., coniventem somno consopiri sempiterno Ci., tamquam somno coniveret T., ad (ob) minima tonitrua et fulgura c. Suet., c. paululum Ap.; z abl.: altero oculo c. Ci., ciliis alterna conivens Ap. izmenoma mežikajoč; pesn. (o soncu in luni, kadar mrkneta): cum quasi conivent Lucr.; pren.: certa sunt pleraque et, nisi coniveamus, in oculos incurrunt Q. če le ne dremljemo, iura interquiescere paululum et conivere Gell. dremljejo.
b) (o očeh) zaprt (zatisnjen) biti: oculis somno coniventibus Ci., coniventes illi oculi abavi tui Ci. oslepele.
c) pren. „eno oko zatisniti“, skozi prste (po)gledati, spregledati, oprostiti (oproščati) komu kaj: consulibus si non adiuvantibus, at coniventibus certe Ci., vae, nisi conives Pers.; sed haec ipsa concedo, quibusdam etiam in rebus coniveo Ci., dii interdum in hominum sceleribus conivent Ci., desertorum … punitor acerrimus, conivebat in ceteris (delictis) Suet.

Opomba: Inf. pf. cōnīvĕre: Calvus ap. Prisc.

cōnor -ārī -ātus sum

1. zagnati (zaganjati) se, telesno truditi se, ubadati se, upirati se: dum (mulieres) moliuntur, dum conantur, annus est Ter., conari manibus pedibus noctes diesque Ter., c. alicui obviam Ter. komu nasproti iti hoteti; preg.: c. contra fluminis tractum ali contra ictum fluvii Aug., Vulg. proti toku reke plavati = zaman truditi se.

2. pren. (pogumno in samozavestno) kaj zače(nja)ti, poskusiti (poskušati), drzniti (upati) si kaj storiti; abs.: qui … prius cogitare quam conari consuesset N., conantibus, priusquam id effici posset, adesse Romanos nuntiatur C., Atheniensium populum celerem et supra vires audacem esse ad conandum L.; z obj.: Ter., Vell., magnum opus omnino et arduum … conamur Ci., desperent se id, quod conantur (svoje namere), consequi posse Ci., quo facilius ea, quae conabatur, efficeret Ci., vides profecto illum (Demosthenem) multa perficere, nos multa conari Ci., Dumnorigi Aeduo, … ut idem conaretur, persuadet C., quem etsi multa stulte conari videbat, tamen nulla deseruit in re N., id ne fieret, omnia et conanda et audenda Magnetibus esse L., rapit … conantem plurima frustra V.; z inf.: Lucr., V., Cat., quod planum facere non modo non possis, verum ne coneris quidem Ci., Helvetii id, quod constituerant, facere conantur C., cum Lacedaemonii quererentur … eum in ea re conari fallere N., mihi res, non me rebus subiungere conor H.; z odvisnim vprašanjem: saepius noctu, si (ali) perrumpere possent, conati C. — Od tod subst. pt. pf.: (s pass. pomenom) cōnātum -ī, n početje, podjetje, poskus, drzno dejanje: cuius ego non modo factum, sed inceptum ullum conatumve contra patriam deprehendero Ci., conatum simulare Q., conatum efficere Auct. b. Hisp.; pogosteje v pl.: Pl., Lucr., Q., Iuv., Suet. idr., conata efficere Ci. ali perficere C., N., Carthaginiensium conata exposuit L., Persei conatis obviam ire L.

conqueror -querī -questus sum tožiti o čem, zaradi česa, jadikovati, tarnati, potožiti komu kaj, pritožiti (pritoževati) se nad čim, zaradi česa; abs.: cum conqueri coeperit Ci., conquerar an sileam? O.; z dopolnili: his de rebus satis graviter c. Ci., nihil de aliqua re cum aliquo (proti komu) c. Ci. ep., de eadem re apud aliquem per epistulam c. Suet., apud aliquem de collegarum suorum iudicio c. Aug., c. in senatu Suet., sed quid ego ignaris nequiquam conqueror auris? Cat., c. alicui Sil.; z obj. v acc.: Corn., Tib., T. idr., conqueri fortunam adversam, non lamentari decet Pac. ap. Ci., c. fortunas suas cum aliquo Pl., si … ad saxa et ad scopulos haec conqueri … vellem Ci., nihil ab eo praetermissum est, quod pro re publica conquerendum fuit Ci., c. patris in se saevitiam intolerabilem L., apud patres vim atque iniuriam dictatoris L.; z ACI: se deseri c. Suet., pretia in immensum exarsisse conquestus Suet.; s cur ali quod: ut viseret conquereturque, cur Pisonem aditu arceret T., Seneca missum ad se Natalem conquestumque nomine Pisonis, quod ab eo visendo prohiberetur, … respondit T.

conquestiō -ōnis, f (conquerī)

1.
a) toženje, tožba, tarnanje ljudi: aliqua exclamatio vel admirationis vel conquestionis Ci., longa de bellis civilibus c. Q.; z objektnim gen. (o čem, zaradi česa): praeteritorum dolorum conquestiones Sen. ph.; ret. toženje = tarnanje, tisti del govora, ki naj v poslušalcu vzbudi usmiljenje: me non minus Sulpicii conquestio quam Catonis accusatio commovebat Ci., conquestio est oratio auditorum misericordiam captans Ci., conquestio est oratio, quae incommodorum amplificatione animum auditoris ad misericordiam perducit Corn.
b) tožeč glas živali: c. coturnicum volantium labore expressa Plin.

2. pritožba: ubi nullum auxilium est, nulla c. (zoper oblastnike) Ci., conquestiones in senatu habitae Ci., c. adversus omnes Q.