Franja

dēfluō -ere -flūxī (—)

I.

1. (dol) teči, odteči (odtekati): Mel., Amm., defluit incerto lapidosus murmure rivus O., a celeritate, quā defluit, Tigri (= puščica) nomen est inditum Cu. Kod? per arbores non defluunt imbres Plin., amnis praeter coloniam defluens Plin. Od kod? z abl.: flumen Durda Tauro monte defluens S. fr., defluit saxis humor H., mella frondibus defluunt Mel.; s praep.: sudor a capite et a fronte defluens Ci., sanguis, qui defluit a renibus Plin., flamma (ognjeni tok) ex Aetna monte defluxit L., Tanais amnis ex Ripaeis montibus defluens Plin., arbores, ex quibus mel defluit Plin., defluens ex eo (fonte) rivus Lact. Kam? Rhenus … in plura defluit partes C., amnes clari in oceanum defluunt Plin., si quando in scrotum sanguis defluxit Cels., aes ipsum in catinos defluit, scoria extra fornaces Plin., potes defluit ad pulmonem Gell.; occ. (dol) plavati, (dol) pluti: dolia medio amni defluxerunt L., nuces fusae ab Romanis castris medio amni ad Casilinum defluxerunt L., cum paucis navigiis secundo amni d. L., fluvio cum forte secundo deflueret (cervus) V., aries … secundo defluit amni V., classis defluit Cu., defluxit ad insulam Cu., d. Ostiam Tiberi Suet.

2. pren.
a) (dol) polzeti, zdrsniti, spustiti (spuščati) se, odpasti (odpadati), osuti se, osipati se: iam ipsae defluebant coronae Ci., ne quid in terram defluat Ci., gleba, cum regis capiti incĭdisset, resoluta defluxit Cu., flores … defluunt Hyg., folium eius non defluet, non defluet folium ex eo Vulg.; (poseb. o konjenikih): tota cohors … relictis ad terram defluxit equis V. je hitro skočila s konjev; (predvsem o ranjencih): moribundus Romanus … ad terram defluxit L., frenisque manu moriente remissis in latus a dextro paulatim defluit armo O., haec agentem anima deficit corpusque ex equo defluxit in terram Cu.; occ. α) (o obleki) dol spustiti (spuščati) se, dol viseti: Macr., pedes vestis defluxit ad imos V., rusticius tonso toga defluit H. visi nemarno (dol), toda: mirumque fuit neque defluxisse eas (praetextas) neque … Plin. da niso niti padle (nekateri pišejo diffluxisse), tunica … non ante deponitur … , quam … carie in pannulos defluxerit defrustata Amm. β) (o laseh) (s)polzeti, izpasti (izpadati): tristi medicamine tactae defluxere commae O., alicui pili defluunt, capillum defluere prohibet Plin., vel affluit capillago vel defluit Tert., toda: defluentem leniter flectens comam Prud. dol se spuščajoče γ) (politično) odpasti, izneveriti se: ex novem tribunis … unus me absente defluxit Ci.
b) (v podobah, posnetih po reki) priteči (pritekati), izvirati, privreti, prihajati, priti kam, k čemu: hoc totum (orationis genus) e sophistarum fontibus defluxit Ci., philosophorum ingenia Socratico ore defluentia Vell., ipsum illud primum, a quo defluit secundum Arn., unde haec in terras nisi ab superis defluere potuerunt? Ci., necesse est, si quid redundarit de quaestu, ad illum defluxisse Ci. da je prišlo njemu v dobro, multa merces tibi defluat aequo ab Iove H., d. a necessariis artificiis ad elegantiora Ci. polagoma priti, ab amicitiis perfectorum hominum … ad leves amicitias defluxit oratio Ci. v teku govora smo prešli (zašli).

— II.

1. odteči, poteči: rusticus exspectat, dum defluat amnis H., dum hiberni defluxere torrentes Sen. ph.

2. pren.
a) izginiti, miniti, nehati se: ubi salutatio defluxit, litteris me involvo Ci. ep., antequam tenerae sucus defluat praedae (dat.) H., sic horridus ille defluxit numerus Saturnius H., nullus defluat inde color Tib., ignavus defluxit corpore somnus Tib., celerrime is odor … defluit Plin., eorum pinguedo sic defluxit Cael.
b) izpasti iz glave, uiti iz spomina, pozabiti (pozabljati) se: id tibi ne vacuo defluat ex animo Pr., merita cito defluunt Sen. ph.

dēfringō -ere -frēgī -frāctum (dē in frangere) odlomiti (odlamljati), zlomiti (zlamljati), (po)lomiti, odkrhniti (odkrhavati): Pl., Ca., Nov. fr., Varr., Corn., Suet., G., ramum arboris, surculum Ci., summa plantas (grebenice) ex arbore, ferrum ab hasta V., articulum a crure Ap.; pren. odtegniti (odtezati), odvze(ma)ti: unum bonum est, quod numquam defringitur Sen. ph., si nihil ex gratia eius petitio mea defregisset Ap.

dēfrūstō -āre (-āvī) -ātum (dē in frūstum) razkosati: Mesopotamiam, tunica defrustata Amm., maxima ex magnis capita d. Sid.

dēgener -eris, m f (dēgenerāre)

1. izrojen, sprevržen;
a) (o osebah): Neoptolemus V., Afer L., hi iam degeneres sunt, mixti et Gallograeci vere, quod appellantur L., d. uxor T., privatim (zase) degeneres T.; z gen.: iuvenis patrii non degener oris O. v obraz ne nepodoben očetu; z abl. limitationis (po čem): Zenobia dignitate formae haud degener T.; z acc. ozira: Artabanus maternā origine Arsacides, cetera degener T. ne enakega rodu;
b) (o živalih in rastl.): taurus Sen. ph., asellus Col., aquila, canum degeneres, herbae Plin.; occ. nepristen: rex Macedonum T. podvržen, adamantes Plin.

2. pren. spačen, izprijen, neplemenit, nevreden, podel, nizek: hostis L., filius Sen. ph., degeneres et humillimae mentis Sen. ph., d. toga (pesn. = togati) Lucan., degeneres et ignavi Amm., d. animus Sen. ph., T., degeneres animos timor arguit V., trepidatio d. Sen. ph., conspectus degener irati patris Val. Max., vultus Vitellii … degener T. nemoški, prece haud degeneri permotus T., ceterorum preces degeneres fuere ex metu T., irritae aut degeneres insidiae T. Skladi: non degener vitā (v življenju) T.; neque degener ad pericula (nevarnostim nasproti) T.; v pomenu odtujen od koga, česa, tuj čemu
a) z a(b): a domestico externo sermone degeneres Cu. domačega jezika odvajeni zaradi tujega.
b) z gen. (večinoma pesn.): patriae non degener artis O. ne tuj očetovi umetnosti, zvest ji, non degener ipse gestorum Sil., nec degener ille sanguinis Stat.; v pomenu nevreden (nalično po adj. indignus) s samim abl.: degener haud Gracchis consul Sil., illi non degeneres tanto duce Ambr.

dēgō -ere dēgī (iz *dēigō, dēagō)

1. prebiti, preživeti (preživljati): diem Pl., Ter., aetatem cum uno Pl., Ter., inter feras aetatem, in tranquillitate omnem aetatem sine dolore, omne tempus aetatis sine molestia Ci., aevum in caelo cum dis Enn. fr., in beatorum insulis immortale aevum Ci. fr., pulchre aevum Lucr., vitam in egestate, cum Lentulo et Catilina foedissimam vitam Ci., illa vita, quae cum virtute degatur Ci. ki se krepostno preživi, degere vitam placidam, placidum aevum vitamque serenam Lucr., vitam suo habitu, vitam longe ab aliquo Ph., vitam glorissime Vell., sine aliqua re mitior vita degi non potest Plin., vitam in montibus degentes Plin. gorjanci, d. vitam procul Romā amoenis locis T., contractum cum ventis bellum Lucr., senectam turpem H., otia pacato in thalamo Cat.

2. (brez obj.) živeti: ille potens sui laetusque deget, cui licet … H., puellae in orbitate degentes L., ede aves, quae in aqua degunt Cels. vodne ptice, Ephesi d. Cu., illi (sapientes), qui in urbibus publicis moribus (po splošni šegi, navadi) degunt Cu., d. ex aequo cum aliquo Plin., haec animalia, quae nobiscum degunt Plin. domače živali, sine nequitia, sine fraudibus d. Sen. (o živalih), d. procul urbe T., nusquam salubrius Plin. iun.; pren. o abstr.: vita humanior sine sale non quit degere Plin. biti.

dēgredior -gredī -gressus sum (dē in gradī)

1. dol iti, dol hoditi, dol korakati, spuščati se s česa kam: quā triduo ascenderat, biduo est degressus L. Od kod? z abl.: colle S., L., monte S., templo L., castello, iugis, tumulis, Alpibus T.; s praep.: de montibus, ex arce L., ab arce Fl.; z adv.: degressi inde L. Kam? s praep.: d. de via in semitam Pl., in campum, in vallem L., in aequum L., T., in specum, in urbem aut propinqua urbi T., ad pedes (o konjenikih) L. razjahati; v stiku abs.: degressus (sc. arbore) evellit (os dentibus) praebenti (leoni) Plin., degrediuntur (sc. caveā) et inter senatores considunt T.

2. oditi, odhajati: unde degredi sine periculo possit Col., d. viā Plin., per aversam domus partem furtim degressus T., d. in urbem (sc. ex provincia) T. (o kvestorju).

Opomba: Dēgredior celo v dobrih rokopisih (Ciceronovih del) često inačica za dīgredior.

dēgūstō -āre -āvī -ātum

1. pokusiti (pokušati): vinum Ca., Icti., pabulum integrum (nemešano) Mel., carnem, exta, corni florem Plin., multa Sen. ph.; inde (= te pijače) d. S., de lacu mustum Plin. iun., paulum ex singulis (cibis) Cels.; pesn.: ignes … celeri flammā degustant tigna trabesque Lucr. ogenj liže, lancea … summum degustat volnere corpus V. lahko rani (razi) kožo; pren.: litteras primis labris d. Q.; abs.: nec degustanti lotos amara fuit O., degustando cognoscere Auct. b. Alx.

2. pren. okusiti (okušati), poskusiti (poskušati), seznaniti se s kom, s čim: visne … ipse eandem (vitam) degustare … ? Ci., eorum … mentes sensusque d. Ci., istum convivam tuum degustes Ci. ep. preskusi, d. summatim ingenia maximorum virorum Sen. ph., et tu, Galba, degustabis imperium T.; s praep.: degustandum ex philosophia censet Enn. fr., d. aliquid speculae ex eius sermone Ci. malce upanja dobiti (nadejati se) iz … , vellem aliquid degustasses de fabulis Brutus in Ci. ep.; occ. površno obravnavati kaj, površno dotakniti (dotikati) se česa: d. genera, haec prooemio, plures … quasi degustatae (materiae) Q.

dehinc, adv. (dē in hinc, pesn. po eliziji tudi enozložno = de͡inc)

1. krajevno = od tod: T., post eos (Gaetulos) Aethiopas esse (accepimus), dehinc loca exusta S., interiora Cedrosii, d. Persae habitant Mel., Italia d. primique eius Ligures Plin.; pren.
a) za označevanje zaporedja (= deinceps) nato, zatem: ex fumo dare lucem cogitat, ut speciosa d. miracula promat H., Pasiphaë, clarique d. stant ordine patres Sil.
b) (o posledici) od tod = zaradi tega, zato: Pl., Ter.

2. časovno =
a) odslej, od zdaj: Pl., Ter., vosque, dii, testes facio, me L. Tarquinium Superbum … , quacumque dehinc vi possim, exsecuturum L.
b) od tedaj, odtlej, od takrat: quā classe dehinc effusa procorum bella! Val. Fl., duplex d. fama est Suet.

3. pri naštevanju zaporednih dejanj ali okoliščin = potem, nato: Eurum ad se Zephyrumque vocat, de͡hnc talia fatur V., aere, d. ferro duravit saecula H., zona latet tua nunc et cras fortasse latebit: de͡hnc erit, Orion, aspicienda mihi O., incipiet … putrescere, d. laxata ire in humorem et … defluere Sen. ph., Sequanos … in verba eius adegit. Dehinc audito legionum tumultu raptim profectus … T., mors quoque, de qua d. dicam, ostentis praecognita est Suet.; za postquam: quae postquam vates … effatus … est, dona de͡hnc … imperat ad navīs ferri V.; primum … dehinc S., V. ali primo … dehinc Suet.

dēiciō -ere -iēcī -iectum (dē in iacere)

I.

1. (dol) vreči, (dol) metati: pernam et prandium Pl. v lonec vreči, libellos Ci. (s česa) strgati, antemnas C., equo vulnerato deiectus est C., neque eorum (consulum) sortes deiciuntur (sc. in urnam) C., deiectam aerea sortem accepit galea V., cum deiecta in id (v ta namen) sors esset L., d. comam, crines Afr. ap. Non. (z glave) strgati, crinibus deiectis T. z nerodno spuščenimi lasmi, ramenta pellis cervinae deiecta pumice Plin. odrgnjeni, odstranjeni, d. togam Q. (dol) spustiti. Izhodišče s samim abl.: aliquem saxo O., T., aliquem equo L., deici gradibus Aur.; s praep.: aliquem de ponte Ci., aliquem de saxo L., togam de humero ali ab humeris Suet., iugum servile a cervicibus Ci., lecto graviter deici ab alto O. Smer s praep.: librum in mare Ci. ep., conservos in piscinam Ci., e summo … ictos … in Tartara Lucr., fulmen caelo in terras V., securim in caput L., in arma hostis caesim … ensem L., in viam equos L. dol pognati, stipites in cavernas Cu., naves in altum Vop. pognati v globočino = potopiti, saxa alia super alia deiecta Plin. iun.; z dvojnim acc.: Sopatrum de porticu … praecipitem in forum d. Ci. Refl. in med. zagnati (zaganjati) se, strmoglaviti se, (dol) skočiti: se in mare, se de superiore parte aedium N., se de muro, se per munitiones C., in locum deiectus inferiorem C., saxi vertice deicior V.; pren. zagnati (zaganjati) se, spustiti (spuščati) se, (o solzah) udreti se: venti ab … praealtis montibus se deiciunt L., foeda tempestas … caelo deiecta L., deiectae montium iugis procellae Plin., flatūs rursus deiecti Plin., tanta vis aquae se deiecit Plin. (o dežju), amnis deiectus per (čez) scrupulosa Plin., Tanais ex Rhipaeo monte deiectus Mel., deiecta saxis (čez skale) flumina Val. Fl., deiectis lacrimis Pr.

2. na tla vreči (metati), podreti (podirati), prevrniti (prevračati), rušiti, porušiti: status Ci., L., signa aēnea L., ut … omnes Hermae deicerentur N., d. turrim C., hostium castra L., muri bracchia Iust., muros L., moenia O., arces V., H., alta Ceraunia telo V., arbores L., Vitr. (po)sekati, toda: arbores … vi ventorum deiectae Ulp. (Dig.) podrta; pesn.: vidimus … Tiberim … ire deiectum (sup.) monumenta regis templaque Vestae H.; occ. na tla zvaliti, (do smrti) pobiti: d. Typhoëa O., paucis deiectis C., deiectis circum stipatoribus T., super iuvencum stabat deiectum leo Ph., Thetidi d. iuvencam Val. Fl. za žrtev zaklati, toda: d. animal P. Veg. podreti žival (za operacijo); poseb. lovsko ubiti, ustreliti: feram Cu., Mart., avem ab alto caelo (visoko z neba) V.; pren. (oči) pobesiti (pobešati), povesiti (povešati): d. ocellos O., vultum V., Sen. ph., deiectus in humum vultus O., vultus pudore deiectus Sen. tr., deiecti in terram militum vultus T., deiecto capite Q., id (caput) deiectum semper in terram Plin., deiecto in pectora mento O., euntes deiecta cervice Getae Cl.; pesn. z grškim acc.: deiectus oculos V. s pobešenimi očmi, deiectus vultum Stat. s povešenim obrazom.

3. (politično) koga izpodriniti, vreči, poraziti: hoc (Critiā) deiecto N., de possessione imperii deiectus L., Pontica signa deiectum meminisse piget Lucan., Artavasdes non sine nostra clade deiectus T.; brahilogija: infra Ventidium deiectus oriens T. poraženi vzhod, ki je prišel pod Ventidija, v pozni lat. poraziti (= ponižati): Eccl.

II.

1. odbiti: Anxuris ense sinistram … deiecerat V., uno deiectum comminus ictu … caput V., deiectum ense caput Sil.; occ. (ladje) zanesti; v pass.: tanta tempestas coorta est, ut naves ad inferiorem insulae partem deicerentur C., classis … foedā tempestate vexata ad Balearīs insulas deicitur L., quae (classis Punica) tempestate deiecta ad Baliarīs erat L.; (o ladjah): Menelaus ad terram Libyam deiectus est T.; pren.: in epilogis deiecti sumus Q.

2. pren. odvrniti (odvračati), odpraviti (odpravljati), odstraniti (odstranjevati): mucrones a iugulis vestris Ci., oculos nusquam a re publica Ci., si tantulum oculos deiecerimus Ci. = če smo le malce manj pazljivi, quantum mali de humana condicione deieceris Ci., d. metum, vitia a se ratione, cruciatum a corpore, aliquem de sententia Ci., philosophos de negotio Petr. od njihovega predmeta odvračati = njihove razprave pobi(ja)ti, Zeno omnia negotia de negotio deiecit Sen. ph. je pobil vse trditve, uxore deiectā (sc. conubio) T. ko je bila odstranjena.

3. medic.
a) odvajati, odpraviti (po dristitvi ali bljuvanju): alvum ali alvum superiorem Ca. (gl. alvus), casei, qui facillime deiciantur Varr. ki se jih prav lahko otrebiš; abs. deicere Cels. dristiti.
b) vsrkavati da(ja)ti: per nares d. P. Veg.

III.

1. boriteljsko koga z mesta (položaja) premakniti, iz(pod)riniti, odriniti: de loco hominem Quadr.; pogosto pren.: eum de statu omni Ci. povsem zbegati, aliquem de omni vitae statu Ci., de gradu deici Ci., Auct. b. Alx., studio feriendi … deiectus (sc. de gradu) non pugnat, sed rixatur (orator) T.

2. voj. nazaj potisniti, v beg zapoditi, pregnati: praesidium C., praesidium Claternā Ci., praesidium loco munito, praesidium ex saltu, hostes muro turribusque, nostros ex utraque munitione C., hinc celeriter deiecti C., d. praesidium inde Cu., equitatum hostium de colle Auct. b. Afr., tenentes locum Romani cum deiecissent L.

3. pren.
a) koga (s posestva) pregnati, izriniti iz česa, pripraviti ob kaj: aratores, aliquem per insidias vi de agro, aliquem de possessione fundi, fortunis, consulem de urbis praesidio, magistratūs templo Ci., deicitur familiaritate suetā T., d. aliquem vi, de fundo, de possessione fundi, de solo Icti.
b) vzeti komu upanje, v pass. deici aliqua re, aliquo tudi = izgubiti upanje na kaj, izgubiti kaj, koga: deicere aliquem aedilitate Ci., deici praeturā, de honore Ci. ali honore L., deiecti principatu, Helvetii ea spe deiecti C., opinione trium legionum deiectus C. je izgubil upanje, da bi dobil tri legije, deiecta coniuge tanto V.; abs. odvzeti komu upanje na kako častno službo, izpodriniti ga: Caelius ap. Ci. ep., cum … inimicum eo quoque anno petentem deiecisset L. — Od tod adj. pt. pf. dēiectus 3,

1. znižan, nizko ležeč: loca C.

2. pren.
a) (po pomembnosti) nizko stoječ, nizek: neutrum altero sublimius aut deiectius Tert.; adv. komp. dēiectius niže: Tert.
b) pobit, potrt, malosrčen, malodušen: quamquam vis alto volnere tardat, haud deiectus V., deiecti et infracti Q., res super Argolicas haut sic deiecta videbis Stat.

dēiectus -ūs, m (dēicere)

1. metanje navzdol, padanje, padec: angustias … saeptas deiectu arborum … invenere L., d. aquae Sen. ph., d. gravis (fluminis) O. slap, deiectūs fluminum Sen. ph.; pren.: in ira d. animorum est Sen. ph. zaletavost, prenagljenost.

2. met.
a) ogrinjalo: velatum geminae deiectu lyncis Stat.
b) breg, reber: d. collis, is collis … ex utraque parte lateris deiectūs habebat C., in deiectu positi Plin.; d. gemmae Plin. ostri rob.
c) znižanje glasu = ϑέσις Fulg.

deinceps (dein[de] in capere)

I. sprva adj. z gen. deincipitis ali deincipis naslednji: deincipiti die Ap., deinceps qui deinde coepit, ut princeps qui primum coepit P. F., deincipem antiqui dicebant proxime quemque captum P. F. — Od tod

II. v nom. sg. adv.

1. krajevno = takoj zatem, zapored(oma), po vrsti: ex arboribus truncis demissis in terram deinceps constitutis Varr., cum d. ex primis primi cuiusque versūs litteris aliquid conectitur Ci., his (saxis) collatis … alius insuper ordo adicitur … Sic d. omne opus contexitur, dum … C., his perfectis alias d. rates iungebat C., prima Cyrene est … ac deinceps duae Syrtes … , deinde Philaenon arae, … post aliae Punicae urbes S., tres d. turres … cum ingenti fragore prociderunt L., populari omnem d. agrum usque ad Padi ripas iussit L.

2. časovno = takoj potem, zapored(oma), po vrsti: deinceps fuit annus, quo consulatum petivi Ci. takoj potem (neposredno sledeče) je bilo leto, dicam d. de periculo Ci. takoj, najprej, de quo mihi d. dicendum est Ci. takoj, dixit Cato morem apud maiores hunc epularum fuisse, ut d. qui accubarent canerent Ci., quos (tres fratres) video d. tribunos plebis per triennium fore Ci. ep., reliquis d. diebus Caesar silvas caedere instituit C., alios alii d. exciperent C., intuemini horum d. annorum vel secundas res vel adversas L. teh zaporednih let, cicatrices acceptas Veienti, Gallico aliisque d. bellis ostentans L. Poseb. za označevanje nepretrganega zaporedja in pri naštevanju: perge d. Varr., de iustitia satis dictum est. Deinceps … de beneficentia … dicatur Ci., his (castris) expugnatis eodem impetu altera sunt adorti, inde tertia et quarta et deinceps reliqua C., funera deinde (nato) duo deinceps (zaporedoma) collegae fratrisque ducit L., addit duos colles, Quirinalem Viminalemque, inde deinceps auget Esquilias L., deinceps inde Ci., postea deinceps, tum deinceps L., qui primus, qui secundus, qui deinde deinceps moriturus esset Ci., prima (officia) diis immortalibus, secunda patriae, tertia parentibus, deinceps (in tako dalje) gradatim reliqua reliquis debeantur Ci., duo prima verba et tria proxima et d. (itd.) Q., de comitiis consularibus, quae tum primum illo principe ac d. (in potem tako naprej, in potem nadalje) fuere, vix quidquam firmare ausim T.

3. v poklas. in pozni lat. = deinde potem, zatem, nato, potlej, od takrat: ac d. idem Q., ut d. praecipiemus Col., nam d. neque in senatu neque apud populum … locutus est Suet., non (haut Amm.) multo d. Eutr., quo d. mitius ageret Aur.

Opomba: Deinceps dvozložno: redde, age, quae de͡inceps risisti H.

deinde, adv.

1. (redko) krajevno = od tod, od tam, od ondod, nadalje: via … interest perangusta … ; deinde paulo latior patescit campus L., laeva pars ad pectus est nuda, celera d. velantur Cu., iuxta Hermunduros Narisci ac d. Marcomani et Quadi agunt T.

2. (o krajevnem zaporedju) potem, zatem, nato: haec quidem duo binis pedibus incisim; d. membratim Ci. Pogosto primum (primo, primus) … deinde, primum … tum … deinde … postremo ipd. Ci. idr.; adv. ponavljan: primum qua re civis optimi bona venierint, deinde qua re hominis eius bona venierint, deinde qua re post eam diem venierint, deinde cur tantulo venierint Ci. prvič, drugič, tretjič, četrtič.

3. časovno = potem, zatem, nato: initio proditor fuit, deinde perfuga Ci., Cimbrum Gabinium statim ad me … vocavi; deinde item arcessitus est L. Statilius et post eum C. Cethegus, tardissime autem Lentulus venit Ci., complures ex iis occīderunt, deinde … se in castra receperunt C., deinde … Romā legati Carthaginem venerunt N., victus ex proelio profugit in provinciam ac d. Romam contendit S., incipe, Damoeta; tu d. sequere, Menalca V., primum — deinde C., Suet., primo — deinde N., S., Cu., T.; pogosto v zvezi s časovnimi vezniki in adv.: deinde cum Ci., deinde ubi S., L., deinde postquam L., tum deinde L., Sen. ph., deinde tum Varr., Q., deinde postea Ci., N., Cels., deinde post N., Vell., Gell., mox deinde Tib., deinde tunc, tunc deinde Sen. ph., post deinde Ter., Sen. ph., postea deinde Cels., Lact., posthaec deinde Lact., deinde ad extremum Ci.

Opomba: Pri klas. pesnikih de͡inde (po sinicezi) dvozložno, npr.: in Mamurrarum lassi de͡inde urbe manemus H.

dēlābor -lābī -lāpsus sum

1. z višine (z)drčati (zleteti, šiniti, švigniti, [švigati]), spustiti (spuščati) se, pasti (padati), zdrkniti iz (s) česa: superas delapsa per auras Pallas adest O., fixam refert delapsa (columba) sagittam V., aquilla leniter delapsa Suet. Izhodišče v abl.: d. caelo V., L. ali Olympo O., curru V., gradibus nitidis O., vitta fronte delapsa Sil., d. equo T., Iust.; s praep.: d. de caelo L., O., signum de caelo delapsum V., O., de manibus delapsa arma Ci., aetheriis delapsus Somnus ab astris V., d. ab aethere O., ab excelsā praeceps delapsa fenestrā Tib., d. ex equo L., e caelo Lact.; z dat.: serta capiti delapsa V., delapsa corona capiti Sil.; z adv.: saxa fortuito superne delapsa sunt Suet. Smer: d. Lemnon Val. Fl., in flumen Ci., in terram Lucr., O., in alam (v pazduho) Cels., stercus eo delapsum Cels.; occ. (o rekah) dol, iz (s) česa teči, steči: flumen … delabens Etruscum in mare H., Nilus lato delapsus in alveo O., Garumna ex Pyrenaeo monte delapsus, flumina ab Alpibus delapsa, duo flumina diversis fontibus et aliunde delapsa Mel.

2. pren.
a) iziti (nastati) iz česa: illa sunt ab his delapsa plura genera (vocum) Ci.
b) zaiti (zahajati) v kaj, zabresti v kaj, zabloditi v kaj: in hoc scurrile vitium, in turpitudinem, in eas difficultates, ut … Ci., cum id assequi non potuissent, istuc potissimum sunt delapsi Ci., in idem genus morbi d. Ci. ep. za isto boleznijo zboleti, d. ad aequitatem Ci. ep. nagibati se k … , eo magis delabor ad Clodiam Ci. ep. se nagibljem h Klodiji (= k nakupu njenega vrta), in syllogismum d. Q., specie religionis in ambitionem d. T. pod pretvezo bogočastja v častihlepne naklepe zabloditi, ad inopiam, ad impatientiam d. T.; poseb. v govoru ali pismu zaiti, zastraniti: a sapientium familiaritatibus ad vulgares amicitias oratio nostra delabitur Ci., ad praecipiendi rationem delapsa est oratio mea Ci., in istum sermonem d. Ci., scribere saepe aliud cupiens delabor eodem O.; pesn.: medios delapsus in (med) hostes V.

dēlectātiō -ōnis, f (dēlectāre)

I. razveseljevanje, zabava, naslajanje, uživanje, užitek: Ter., Vitr., Q., iucunditas delectatioque Ci., lectio sine ulla delectatione Ci. pusto, non illum devocavit amoenitas ad delectationem Ci., magnam delectationem habere (dajati) Ci., qui ab delectatione communi negotiis impedimur Ci., ut … delectatio (sit) voluptas suavitate auditūs animum deleniens Ci., in ipsa occupatione delectationes alias multas habere Ci., delectationem ex fabulis quaerere Cels. s pripovedkami skušati zabavati; s subjektnim gen.: d. animi Ci.; z objektnim gen.: d. conviviorum, sermonis Ci., videndi et audiendi delectatione duci Ci. zanimati se za …

— II. medic. pritisk česa na kaj: frequens ventris egerendi d., ventris delectationes Cels., d. urinae reddendae Cels. pritisk v mehurju.

dēleō -ēre -ēvī -ētum

1. (iz)brisati, (kaj pisanega) nevidno narediti: nomen Scipionis, digito legata Ci. ep., versūs H., scribit damnatque tabellas: et notat et delet O., creditum est stilum non minus agere, cum delet Q., in quibus (ceris) facillima est ratio delendi Q., d. stigmata in facie Plin., tabulas Iuv., scripta sua spongia linguave Suet.

2. pren.
a) z abstr. obj. izbrisa(va)ti, iztrebiti (iztrebljati), zatreti (zatirati): memoriam rei, veritatem, iura Ci., ut mihi … omnis improbitas … exstinguenda atque delenda sit Ci., delenda est vobis illa macula bello superiore concepta Ci., d. omnes leges una rogatione Ci., suscipionem ex animo Ci., turpitudinem fugae virtute C., una rogatione bellum N. povsem končati.
b) s konkr. obj. razdejati, pokončati, uničiti (uničevati), zatreti (zatirati): aedificia, oppida, urbīs, monumentum Scipionis, templum Iovis, alicuius epistulas Ci., Karthagine deletā Ci., nisi cum deleta est (Carthago) N., Numantiā deletā S., d. urbes L., urbem Cu.
c) z osebnim obj. iztrebiti, uničiti, pokonč(ev)ati, ugonobiti (ugonabljati), poraziti, zatreti: omnes ex animo mulieres Ter., animantem, hominem, Curionem, senatum, totum senatum de re publica, hostium copias Ci., quos vi manu, copiis delere non potuerunt Ci., homines iam morte deletos reponere in deos Ci. ki jih je že smrt pomorila (pobrala), d. exercitum, deletis paene hostibus, deletis omnibus copiis C., barbaros apud Plataeas esse deletos N., ibi Volscum nomen prope deletum est L., deleri potuit exercitus Cu., d. cohortes T., milite deleto Sil.

dēlībērō -āre -āvī -ātum (pravzaprav *dēlībrō, odtehtati, iz dē in lībra)

1. (pre)tehtati, premisliti (premišljati), razmisliti (razmišljati), preudariti (preudarjati), posvetovati se: ego amplius deliberandum censeo Ter., consilium fidele deliberanti dare Ci. še preudarjajočemu = neodločnemu, diem ad deliberandum sumere C. ali noctem ad deliberandum postulare Ci., deliberandi sibi spatium relinquere ali postulare Iust. čas (rok) za premišljanje, quinque dierum spatium ad deliberandum sumere L., deliberando tempus terere L., deliberare, non haesitare Q.; cum adversario quasi d., cum ea parte animi d. Ci.; d. de bello, de maxima re, bis de eadem re Ci., de summa rerum C., de Corintho cum imperatore Romano L., cum … ibi de rebus deliberaretur N., d. tecum coram potius quam per litteras de salute nostra Ci. ep.; ita Sardinianos inter Zmyrnaeosque deliberatum T.; trans.: delibera hoc, dum ego redeo Ter., ea deliberanda non sunt Ci., re deliberata C., omnia cum amico delibera Sen. ph.; z odvisnim vprašanjem: deliberet, velitne an non Ter., utri potissimum consulendum sit, deliberetur Ci., utrum honestum an turpe sit, deliberari solet Ci., deliberatur de Avarico, incendi placeret an defendi C., deliberaturi, quid potissimum peterent Cu., deliberas mecum, quemadmodum pecunia … salva sit Plin. iun.; deliberari potest z odvisnim vprašanjem = dvomljivo utegne biti: ex eo deliberari poterit, ducenda necne alvus sit Cels.; deliberari non (neque) potest z odvisnim vprašanjem = (in) ne more biti dvoma: M. Aemilius, qui peior an ignavior sit, deliberari non potest S. fr. čigar nesposobnost je brez dvoma večja kakor njegova zloba, neque enim, maneatis an abeatis hinc, deliberari potest L.; podobno nemo deliberat z ACI: eos merito torqueri, qui deum nesciunt, nisi profanus nemo deliberat Min. nihče … ne dvomi, da … ; non (nec) ultra del. s quo minus (= quin): nec ultra deliberatum, quo minus non quidem extrema decernerent … , sed … T. niso se dalje pomišljali storiti tudi najskrajnejši sklep, a …

2. (po daljšem preudarjanju) odločiti se, skleniti, ukreniti: deliberatā morte ferocior H.; večinoma z inf.: iste certe statuerat atque deliberaverat non adesse Ci., mihi deliberatum et constitutum est ita gerere consulatum … Ci., certum est deliberatumque, … omnia … audacter libereque dicere Ci., sic habuisti statutum cum animo ac deliberatum omnes iudices reicere Ci.; redkeje z ACI: statui mecum ac deliberavi esse magnam materiam Plin. iun., deliberatum est id quoque lenius vindicari Amm. Od tod adj. pt. pf. dēlīberātus 3 določen, odločen (-ena -eno), odrejen: non illi quidquam deliberatius fuit quam me evertere Ci. ep., instructius deliberatiusque fore arbitramur Gell.

3. occ. za svet vpraš(ev)ati koga, poseb. kako preročišče: delecti Delphos deliberatum missi sunt, qui consulerent Apollinem, quo … duce uterentur N., deliberantibus Pythia respondit N., deliberanti consilium dare Aug.

dēlībō -āre -āvī -ātum, prvotno = pri darovanju vina nekoliko te tekočine iz čaše „izliti“, od tod pren.

1. kaj malega posne(ma)ti s česa, odvze(ma)ti, odlomiti, odtrgati, pokusiti (pokušati): sol umoris parvam delibet ab aequore partem Lucr., ne delibent aliquid membrorum Varr. ne odrgnejo, poškodujejo, d. truncum Col., paululum carnis Petr. pokusiti, užiti, eius osculum delibatum digitis Suet. božana; pesn.: d. oscula V., Ph. le površno se ustec dotakniti, rahlo poljubiti; pren.: ut omnis undique flosculos carpam atque delibem Ci., philosophiae doctrinas satius est numquam attigisse quam leviter et primoribus, ut dicitur, labiis delibasse Fr.

2. posne(ma)ti, povze(ma)ti, zaje(ma)ti, okusiti (okušati), uži(va)ti: ex universa mente divina delibatos animos habemus Ci., d. novum honorem L., honores Plin. iun., suas artes agendo O. površno ukvarjati se s … , omnia narratione Q. vsega se dotakniti.

3. z odvzemanjem zmanjš(ev)ati, prikrajšati, okrniti, kratiti, raniti, žaliti, (o)skruniti: aliquid de gloria sua, aliquid de honestate Ci., nec de laude ieiuni hominis quicquam Ci., nullā voce delibans insitam virtutem Corn., d. castitatem virginis Val. Max., pudicitiam Suet., aliquid de virginitatis integritate Fl.

dēligō -ere -lēgī -lēctum (dē in legere)

1. ob(i)rati, (od)trgati, utrgati: oleam, uvam Ca., maturam uvam, primam rosam O., fructum Col., melimela minorem ad lunam delecta H.

2. pren.
a) izb(i)rati, odb(i)rati, (iz)voliti: si vobis deligendi potestas esset data Ci., d. consulem, magistratūs Ci., ex his (statuis) C. Marcelli statuam Ci., aratores Centuripini tres legatos delegerunt Ci., d. viros ad sacerdotia in senatum Ci., ex senatu in hoc consilium delecti estis Ci., domicilio hanc sibi urbem delegerat Ci., diem ad inimicos opprimendos sibi d. N., ad eas res conficiendas Orgetorix deligitur C., deligere oportet, quem velis diligere Corn.; z dvojnim acc.: M. Laterensem … reum sibi delegisse Ci.; v pass. z dvojnim nom.: duces ii deliguntur, qui … C.; z odvisnim vprašanjem: tempus a natura ad deligendum, quam quisque viam vivendi sit ingressurus, datum est Ci.; z relativnim namernim stavkom: vos illum ex omnibus delegistis, quem bello praedonum praeponeretis Ci., Aristides delectus est, qui constitueret N.; subst. pt. pf. dēlēctī -ōrum, m izbranci, odbor: aut uni tribuendum est (consilium publicum rei publicae) aut delectis quibusdam Ci., delecti ex civitatibus C., delecti Aetolorum L.; = apoclētī (gl. to besedo).
b) occ. α) voj. nab(i)rati, odb(i)rati: locum castris idoneum, ex legionibus fabros, equites ex omni copia C., duces hostium XL milia ex omni numero deligunt earum civitatum, quae … C., d. centenos viros ex omni pedite atque equite L., vexillarios e legionibus T., delecta manus N., S., L. ali legio C. izbrana, delecti pedites S., delecti militum Cu. izbrani vojaki, elitna vojska, cum delecto equite T. β) odbrati in odstraniti, izločiti: amentem Pl., longaevosque senes ac fessas aequore matres … delige V.

dēlūbrum -ī, n (dēluere, delubrum torej pravzaprav „čistilišče“, „kraj sprave“, od tod:) svetišče, božji hram: Pl., Varr., Lucr., Iuv., Plin. iun. idr., Smyrnaei … delubrum eius (Homeri) in oppido dedicaverunt Ci., Musarum delubra Ci., ex alto delubri culmine telis … obruimur V., delubra deûm V., delubra spoliare S., signa Punicis adfixa delubris H., noctu audita ex delubro vox L., propter quem deûm delubra pateant L.; delubra tudi = svete dvorane: del. caelitum Acc. fr., pro deorum templis ac delubris Ci., ambitiosi templi delubra Amm.; pren.: (iudicia) delubra sunt aequitatis Amm. svetišča.

dēmānō -āre -āvī -ātum (dol) teči: Gell., tenuis sub artus flamma demanat Cat.; pren.: quia ex eodem fonte animae utrumque demanat Ambr.; pren. izhajati, izvirati: de patriarcharum genere Ambr.