Franja

Zadetki iskanja

  • ructō -āre -āvī -ātum in dep. soobl. ructor -ārī (prim. lat. ērūgō, gr. ἐρεύγομαι)

    1. rigniti (rigati), bruhniti, (iz)bruhati, (iz)bljuvati: alicui in os ructare Pl., cui ructare turpe esset Ci., numquam ructasse Plin., ructans non tam apponis quam obicis cibos Plin. iun.; dep. ructaretur Ci. fr. ap. Fest.; z acc. jedi, po zaužitju katere človek riga ali bruha: qui crudum ructat Cels., stomachus acida ructans Plin., aprum Mart., cuius aves etiam nunc ructor (dep.) Varr.

    2. = eructo rigati = rigajoč (iz)bruhati, spraviti (spravljati) iz sebe, dati (dajati) od sebe: cruor ructatus Sil., ructatos ore cruores Sil., calix venerarius, in quem mors aliqua ructarit Tert.; pren.: fumum ructare Pall. izbruhati, izparevati, izpuhtevati, oddajati, širiti; metaf.: versus ructatur (dep.) H., potor Mosellae Tiberim ructas Sid. čeprav piješ Mozelo, bruhaš Tibero = čeprav si Galec, govoriš kot Rimljan = za Galca govoriš odlično latinščino (perfektno latinščino), ructans semideûm propinquitates Sid. kar naprej govoriti, quae Academiis et porticibus Atticis pasta sapientiam ructas Tert., patrio ructata profundo Prud.
  • sat-agitō -āre (frequ. k sat-agere) dosti opravka (posla) imeti, dati si dosti opraviti, imeti dosti opraviti s čim (z gen.): satagitas tu rerum tuarum PL.
  • satis, okrajšano sat (gl. sat), adv. (okameneli nom. sg. subst. *sati-s, nasičenje, sitost; prim. gr. ἄω [iz *σάω] s homerskim inf. aor. ἆσαι in fut. ἄσειν (na)sitim, ἅδην (za)dosti, ἄατος nenasiten, lat. satur, satiās, satiēs, satietās, satiāre, got. saþs = stvnem. sat = nem. satt = sl. sit, got. sōþ sitost, gasoþjan nasititi, lit. sótis sitost, sotùs sit, zlahka nasitljiv, sótinti nasititi, sl. sitost)

    I. adj. indecl.

    1. zadosten, dovolj(š)en, (za)dosti, dovolj; kot predik. pri pomožniku: PL., TER., TIT. AP. NON., H., SEN. TR. idr., id (hoc O.) mihi satis est CI. mi zadostuje, id sibi sat esse ad ... C., cui, si coniuret populus, vix totus s. sit LUC. FR. bi bil kos, s. est tibi praesidium in legibus CI., is numerus s. erat L., si ad arcendum Poenum consul alter s. esset L., in poenas non s. unus eris O.; satis (sat) est z inf. ali ACI kot subj.: L., LUCR. idr., s. erat respondere CI., nec vidisse semel s. est V., non s. est dixisse H., non est s. aestimare PLIN. ni mogoče dovolj ...; s kondicionalnim stavkom: PL. idr., mi s. est, si ... vitam famaque tueri incolumem possum H.; tako tudi: satis est, dum ... TER. Kot odvisni predik. pri glag. habere, credere, putare imeti (šteti) za zadostno, komu zadostovati kaj, dovolj biti komu kaj, zadovoljiti (zadovoljevati) se s čim: quando id, quod s. erat, satis habere noluit PL., neque vero id s. habuit N.; z inf.: CA., TER., LUCR., VELL. idr., nostri s. habebant discedere C., vos s. habebatis animam retinere S., si non s. habet avaritiam suam explere CI., s. habeant se defendere N., non ille s. cognosse habet O., illud notasse s. habeo Q., non s. credunt excepisse, quae relicta erant Q., dum s. putant vitio carere Q.; s kondicionalnim stavkom: si, quae similia veri sint, pro veris accipiantur, s. habeam L., s. habebant, si salvi esse possent N., s. habebam, si tenues res meae nec mihi pudori nec cuiquam oneri forent T.; s quod: IUST. idr., senatus censuit s. habendum, quod praetor iusiurandum polliceretur L. Pogosto subst. z gen.: PL., TER., Q., DIG. idr., si s. aetatis atque roboris haberet CI., s. firmitatis CI., praesidii CI., N. amicorum S., honorum, virium L., habebat enim s. eloquentiae N. precej, iam s. terris nivis atque dirae grandinis misit pater H.

    2. poseb. v komp. satius bolj(š)e, koristnej(š)e, uspešnej(š)e, primernej(š)e, ustreznej(š)e; satius esse ali satius censere, credere, existimare, putare, videri z inf. in ACI: satiust (= satis est) mihi quovis exitio interire PL., plus scire satiust quam loqui servom hominem PL., mori satius esse CI., mori me satius est TER., inter feras satius est aetatem degere quam in hac tantā immanitate versari CI., id, quod neque obest neque adiuvat, satius est praeterire CORN., obrui Aetnae ignibus aut mergi freto satius illi insulae esse quam ... L., bono vinci satius est quam malo more iniuriam vincere S., satius esse in Asia quam in Europa dimicari N., nonne fuit satius tristis Amaryllidis iras atque superba pati fastidia? V., ut satius multo iam sit parēre quietum quam regere imperio res velle LUCR., satius existimans concedere quam armis contendere N., satius putaverunt in urbe eum comprehendi N., quis satius censeat absinthite vino utendum potius quam absinthio ipso? PLIN., satius tenues ducere credis acos MART., terga hostium impugnare satius visum est L.; satius est z ut: NOV. FR. idr., satius est, ut se ab uxoris congressione contineat LACT.; satius = potius „raje“ je le napačna razvozlava besedila pri VARR. (Rerum rusticarum libri 1, 2, 26) in pri PR. (3, 32(38), 31). –

    II. adv.

    1. (za)dosti, zadostno, dovolj (naspr. parum, minus)
    a) pri glag.: PL., TER., CORN. idr., s. consequi, s. ostendere CI., te s. laudare non possum CI., s. providere S., omnibus s. compositis L.; abs.: de hoc s. CI. ali sed s. de hoc N. (sc. dictum est).
    b) pri adj.: PL., TER., DIG., AUR. idr., s. honestus CI., quod supplicium s. acre reperietur in eum? CI., sed iam s. multa de causa (sc. dixi) CI., vix s. exercitatus in dicendo N., s. providens S., s. sanus, s. certus, s. gnarus CU., responsa non dabantur s. fida V., s. beatus, s. spectatus, s. inter vilia fortis H.
    c) pri adv.: s. diu PL., s. bene, s. honeste CI., neque s. me commode dicere neque s. graviter conqueri posse intellego CI., s. saepe S., s. adhuc TER., L. zadosti dolgo, sic s. TER. že velja, še precej. V pogovornem jeziku pogosto sátine ali satin (satin') = satisne: satine est id ad illam vitam? CI., satine recte? TER. ali satine salve? ali satin salvae? PL., TER., S. FR., L., FR., AUS.

    2. satis agere imeti dosti opraviti (opravka) s čim, imeti težave s čim: te in somnis egi satis PL., instruebatur acies a consulibus de vi ac multitudine hostium satis agentibus GELL., satisque agerent Romani GELL.; z gen. (s čim): satis agentes rerum suarum AP.; brezos.: pugnatur acriter, agitur tamen satis CI. EP.

    3. satis kot jur. t. t. = zadostna (primerna) varščina (kavcija, jamčevina, založnina), zadostno poroštvo v zvezah
    a) satis cavere ICTI. ali satis dare (pisano tudi kot sklop satisdare) da(ja)ti zadostno varščino (jamčevino, založnino, poroštvo), biti porok, porokováti: CA., ICTI. idr., de satis dando te rogo, quoad eris Romae, ut tu satis des CI.; z gen. (za kaj, zaradi česa, glede česa): satis dare (satisdare) damni infecti CI. spričo škode, ki se je je bati, če bi nastala kaka škoda, fideicommissi ICTI., iudicatae pecuniae VAL. MAX.; od tod abl. satis datō (satisdatō), npr. debere CI. EP. ali promittere ICTI. z dano varščino, z danim poroštvom.
    b) satis offerre zadostno varščino (kavcijo, jamčevino, založnino) ponuditi (ponujati): ICTI.
    c) satis accipere (pisano tudi kot sklop satisaccipere) zadostno varščino (kavcijo, jamčevino, založnino) preje(ma)ti: PL., ICTI. idr., satis accipio, quae accipiunda sunt, satis accipiantur CA., iudicatum solvi satis accipiat; quibus a me verbis satis acceperit, isdem ipse, quod peto, satis det CI.; pren.: satis (po nekaterih izdajah sat) acceptum habere PL. = biti (za)trdno prepričan, trdno ((za)gotovo) vedeti, tako tudi: satis (po nekaterih izdajah sat) acceptum est alicui PL.
    d) satis exigere ali satis petere zadostno varščino (kavcijo, jamčevino, založnino) zahtevati: ICTI.; z gen. (za kaj, zaradi česa): ne satis fideicommissi peteretur DIG.
    e) satis facio -ere, gl. satis-faciō.

    III. pogosto se uporablja v zloženkah, gl. satis-acceptiō, satis-accipiō, satisdatiō, satisdato, satisdator, satis-dō, satis-faciō, satisfactiō, satisfactīonālis.
  • satis-dō -dare -dedī -datum (ixpt.) = satis dō (gl. satis II., 3., a) da(ja)ti zadostno varščino (jamčevino, založnino, poroštvo), biti porok, porokováti: CI., ICTI.; z gen. (za, zaradi, spričo): damni infecti CI., iudicatae pecuniae VAL. MAX.; od tod abl. satisdatō z dano varščino, z danim poroštvom: debere CI. EP., cavere, promittere ICTI.
  • satis-faciō (ixpt.), pisano tudi narazen satis faciō -ere -fēcī -factum

    1. zadostiti (zadoščevati), ustreči (ustrezati) komu, čemu, zadovoljiti (zadovoljevati) koga; abs.: histriones satisfaciebant CI.; z dat.: SEN. PH. idr., satis facere dicimur ei, cuius desiderium implemus DIG., viro et recta et honesta petenti satisfacere CI., etsi nullo modo poterit oratio mea satisfacere vestrae scientiae CI., qui et naturae et legibus satis fecit CI., vitae satisfeci CI. EP. zadosti dolgo sem živel, ut omnium vel suspicioni vel malevolentiae vel crudelitati satisfiat CI., satis est factum Siculis, satis officio ac necessitudini, satis promisso nostro CI.; v obscenem pomenu: alicui, dominae PETR.; z in z abl.: satisfacere in historia, in iure civili CI., in omni genere CI. EP.

    2. occ.
    a) zadovoljiti upnika, in sicer α) s poplačilom dolga = izpláčati (izplačáti, izplačeváti), poplačati (poplačevati), vrniti (vračati), povrniti (povračati, povračevati), da(ja)ti (v) povračilo: DIG. idr., pecuniam CA., proinde ac si satisfacere vellent C. plačati, ipse ... Fufius satisfacit CI., cum de visceribus tuis et filii tui satis facturus sis, quibus debes CI. EP., alicui argento satisfacere L., ut si mihi in pecunia minus satisfecisset CAELIUS AP. CI. EP., iam pro īs (= iis) satisfecit Sticho? PL. β) s plačilom varščine (poroštva, jamčevine) = da(ja)ti varščino (jamčevino, založnino, poroštvo): DIG.; z gen. (s čim): donec ei totius dotis satis fieret DIG.
    b) α) zadovoljiti razžaljenca, prizadetega = primerno se opravičiti (opravičevati) komu, prositi koga odpuščanja (za odpuščanje), da(ja)ti zadoščenje: missis ad Caesarem satis faciundi causā legatis C., si Allobrogibus satis faciant C., ut Caesari satis facerent C., nisi publice satis factum sit CI., acceperam ... Caesaris litteras, ut mihi satis fieri paterer a te CI., satisfieri postulat ille sibi O., repente tantum non satis facientis modo veniam dedit SUET.; s praep.: praedicabas te non existimare, ... umquam mihi pro tuis in me iniuriis satis esse facturum CI., omnibus rationibus de (za) iniuriis satisfacere CI.; z gen. (za kaj): iniuriarum satisfecisti L., Labeoni CORN. β) s kaznijo (pokoro) da(ja)ti zadoščenje komu za kaj, (u)trpeti kazen (za kaj): ut pro facinore suo satisfaceret hosti LACT., saepe satisfecit praedae venator MART.
    c) zadostno pojasniti (pojasnjevati), dokazati (dokazovati), prepričati (prepričevati): z ACI: de quo multis ... testibus ... vobis priore actione satis factum est CI., quibus ... satisfeci me nihil reliqui fecisse N.
    d) (o žrtvovanju): „Mars pater, si quid tibi in illisce suovitaurilibus lactentibus neque satisfactum est, te hisce suovitaurilibus piaculo“ CA.

    Opomba: Impers. pass.: non satisfacitur rei publicae VARR. AP. PRISC.
  • secundō1 -āre -āvī (secundus)

    1. pospešiti (pospeševati), nakloniti (naklanjati) srečo, podpreti (podpirati), dati (dajati) podporo, pomoči (pomagati), osrečiti (osrečevati): LUCAN., SEN. TR. idr., di nostra incepta secundent V., eventūs ali visūs secundare V. obrniti v dobro, aura secundet aquas O. bodi ugodna (naklonjena), nautis aura secundat iter PR., secundante vento T., IUST. ob ugodnem vetru, z ugodnim vetrom, cum divina providentia nostros uberius secundarit exercitus VOP., et cetera etiamquae ad agrorum exercitia secundarent IUL. VAL.

    2. ugoditi (ugajati), vda(ja)ti se, popustiti (popuščati): secundare in loco TER.
  • sequestrō -āre -āvī -ātum (sequester) položiti (shraniti) pri sekvéstru (začasnem upravitelju, hranitelju, skrbniku v začasno hrambo izročenega spornega denarja), od tod

    1. dati (dajati) v hrambo: ECCL.

    2. ločiti (ločevati), odstraniti (odstranjevati, odstranjati), odpraviti (odpravljati), odtegniti (odtegovati, odtezati): sequestrare causam motus ab eo, quod movetur MACR., se a rerum publicarum actibus MACR., de corporibus eam ... intellectus sequestrat MACR., ut ex donativo dimidia pars sequestraretur VEG., omni ab infamia vir sequestrandus SID.; od tod zavrniti (zavračati), zavreči (zametati): esto, Gallieni epistula sequestretur VOP., sequestrari nequit, quin omne quod excellentissimum sit, id etiam videatur esse clarissimum BOET.
  • sequor, sequī, secūtus sum (prim. skr. sácatē, sácati (on) sledi, sákman- spremstvo, gr. ἕπομαι sledim, lat. secundus, secus (adv.), socius (iz *soki̯os), secta, sector, lit. sekù, sèkti slediti, stvnem. beinsegga = lat. pedisequa)

    1. slediti komu, čemu, iti, hoditi za kom, čim, po čem, (po)spremiti (spremljati) koga, kaj; abs.: i prae, sequar TER., abi prae ... iam ego sequar PL., funus interim procedit; sequimur TER. pridružimo se (mu), Helvetii cum omnibus suis carris secuti C., satellites Medi sequebantur N., servi sequentes H.; z acc.: iam sequor te, mater PL., ex urbe amicitiae causā Caesarem secuti C., magistratum in provinciam sequi N., praetorem quinque sequuntur te pueri H., sequi moechas H.; z neživim obj.: vallem L., vestigia alicuius, pressa signa pedum, iter O., viam CI., O., castra Neronis N. služiti pod Neronom, signa S., L., CU., LUCAN. iti (hoditi) za vojaškimi znamenji = hoditi v bojnem redu, držati se svoje vrste (poseb. na pohodu), držati se bojnega reda (bojne razporeditve), sequi signa alicuius L. služiti pod kom (kot vojak), sequi arma victricia V. potegniti z zmagovalcem, oprijeti se zmagovalca; o neživih subj.: sequebatur raeda CI., magna multitudo carrorum sequi Gallos consuevit C., sequitur de cortice sanguis V. (pri)teče za tem (na to) iz ..., sudor membra sequebatur V. je tekel po udih, zona bene te secuta H. = ki si si ga opasal ob pravem času, neque ... arborum te ... ulla ... sequetur H., gloria virtutem sequitur tamquam umbra CI., hac Troiana tenus fuerit fortuna secuta V. do tod naj je sledila ... = tu naj je bo konec, adulescentem sequitur felicissimus rerum exitus CU.; occ.
    a) (sovražno) iti za kom, pritisniti (pritiskati) na koga, za kom, zasledovati, preganjati, poditi koga: hostes C., hostem vestigiis L., hostem pilo T., fugacem H., aliquem hastā V., feras O. goniti, poditi, pojati, fluctūs ad litora sequitur boreas V. podi, vali, damnatum poenam sequi oportebat, ut igni cremaretur CI. bi ga morala zadeti kazen smrti v ognju (kazen sežiga); abs.: finem sequendi facere C.
    b) (po)iskati kak kraj, poskusiti (skušati) priti (dospeti) kam: VAL. FL., FL. idr., Epirum, Formias CI. EP., regiones aequissimas C., Italiam V., Itala regna O., nares vicinitatem oris secutae sunt CI., pennis astra V., sidera voce (v pesmi) V.; metaf. iti, hoditi za čim, gnati se za čim, iskati kaj, truditi se za kaj, prizadevati si za kaj, poganjati se za čim, težiti za čim, (po)paziti na kaj, imeti pazko na čem, misliti na kaj, na umu imeti kaj, ne moči ločiti se od česa, trdno se držati (oklepati) česa: PLIN. IUN., VELL., EUTR. idr., commodum matris TER., amicitiam fidemque populi Romani CI., amicitiam Atticorum N., alicuius fidem C. izročiti (zaupati) se komu v varstvo, eius (sc. Caesaris) gratiam C. potegniti z njim, držati z njim, otium N., otium ac tranquillitatem vitae CI. izvoliti si, iustitiam CI., amoenitatem et salubritatem CI., linguam et nomen L., mercedes H., quae nocuere H., spem vanam O. oklepati se praznega upa(nj)a (prazne nade), video meliora proboque, deteriora sequor O., ferro extrema sequi V. z mečem iskati (svoj) konec = ubiti (usmrtiti) se z mečem, narediti samomor z mečem, id sequor, ut ... CI. grem na to, merim na to; z inf.: pluresque sequor disponere causas LUCR.

    2. (časovno, po časovnem redu) slediti komu, čemu, priti (prihajati) za čim, naslediti (nasledovati) koga, kaj, slediti komu, čemu; abs.: ut posuimus initia, sic cetera sequentur CI. EP., ea, quae secuta est, hieme C., increpuit, sequitur clamor V., secutum est bellum Africanum CI. ali illud N., tantae discoriae secutae sunt CI. toliki razpori so potem nastali, do takšnih sporov (nasprotij, razprtij) je potem prišlo, ea, quae sequuntur CI. = in tako dalje (itd.), sequitur illa divisio CI. ali sequitur, ut doceam CI. ali sequitur videre de eo, quod ... DIG. na vrsti je, na vrsto prihaja, sledi; pogosto pt. pr. sequēns -entis ali pt. pf. secūtus 3 sledeč, ki sledi, ki je sledil, naslednji: sequens annus HIRT., PLIN., sequenti anno L., EUTR., sequenti die L., AUCT. B. HISP., secuto die PLIN., sequenti tempore N., secutis temporibus T., secuta aetas PLIN., sequenti volumine PLIN., Africanus sequens PLIN. mlajši, sequenti senatu PLIN. IUN.; podobno secuturo Phoebo LUCAN.; z acc.: aestatem autumnus sequitur ENN., sequitur hunc annum nobilis clade Caudinā pax L., tonitrum secuti nimbi O., lacrimae sunt verba secutae O., dicta fides sequitur O., dicta sic voce sequi V. tako odgovoriti na besede, verba ducis VAL. FL. govoriti besede za vojskovodjem; s post: VARR., HIER. idr., post illas datas litteras secuta est summa contentio de domo CI. se je razvnel silen boj, meminit post gloriam invidiam sequi S. Od tod subst.
    a) sequēns -entis, n (= epitheton) beseda slednica, pridevek, epíteton: Q.
    b) sequentia -ium, n naslednje, sledeče, poznejše: T. Metaf. sequi
    a) slediti, sam od sebe (sam po sebi) priti (prihajati), (po)kazati se, prikazati (prikazovati) se, znajti se, pojaviti (pojavljati) se, poroditi (porajati) se, priti (prihajati) na dan, uspe(va)ti, posrečiti se: non quaesitum esse numerum, sed secutum CI., quo minus gloriam petebat, eo magis sequebatur S., nec vox aut verba sequuntur V., si modo verba sequantur O., verbaque provisam rem non invita sequentur H., non omnia nos ducentes ex Graeco sequuntur Q., refert autem, in quantum hic tropus oratorem sequatur Q., quae (sc. laus) tum est pulcherrima, cum sequitur, non cum arcessitur Q., qui (sc. decor) est in dicendo ... pulcherrimus, sed cum sequitur, non cum affectatur Q., sequi gloria, non appeti debet PLIN. IUN.
    b) slediti = nastopiti (nastopati) kot nasledek (posledica, rezultat) kakega vzroka ali učinka, biti nasledek (posledica, rezultat) česa, iziti (izhajati) iz česa, izvirati iz česa: modo ne summa turpido sequatur CI., poena, quae illud scelus sequeretur CI., dispares mores disparia studia sequuntur CI., an mediocre discrimen opinionis secuturum ex hac re putetis? L., fortunae eventus varii sequebantur C., morsum praesens mors sequitur CU., crescentem sequitur cura pecuniam H.; occ. (o logičnem sklepanju) sequitur z ut (iz tega) sledi = potem, potemtakem, torej, zato, zatorej: si hoc enuntiatum verum non est, sequitur, ut falsum sit CI., nempe sequitur, ut hoc subiciatur Q.; redkeje z ACI: sequitur vitam beatam virtute confici CI.; poklas.: inde et illud sequitur, ut ... SEN. PH., unde sequitur, ut ... AUG.; z inf.: sequitur de usucapione dicere DIG.

    3. lahko ali rad slediti, vda(ja)ti se, ukloniti (uklanjati) se, lahko (zlahka, rad) se dati (pustiti) izpuliti (izru(va)ti, izdreti (izdirati), potegniti iz česa), lahko (zlahka, rad) (pr)iti (ven) iz česa: herbae celerius rumpuntur quam sequuntur VARR., ipse (sc. ramus) volens facilisque sequetur V., id quoque (sc. lignum) vix sequitur O., scrutantīs quā evellant telum non sequitur L., cera mollis sequēnsque digitos POETA AP. PLIN. IUN.; metaf. slediti = hoditi po stopinjah koga, pokoriti se komu, čemu, izpolniti (izpolnjevati), zadostiti (zadoščati, zadostovati) čemu, prije(ma)ti (držati) se česa, ravnati se po kom, čem, zgledovati se po kom, čem, posnemati koga, kaj, prista(ja)ti na kaj, oprije(ma)ti se koga, česa, pristopiti (pristopati) h komu, k čemu, stopiti (stopati) na stran koga, povezati (povezovati) se s kom, pridružiti (pridruževati) se komu, potegniti (potegovati), (po)vleči s kom: si senatus sequatur C., plerique ... Scipionis sententiam sequuntur C., sequi consilium, leges, rationem, sectam, vos vestrumque factum, alterum, amicum vel bellum patriae inferentem CI., naturam optimam bene vivendi ducem CI., viribus corporis animum C. zadoščati zahtevam poguma, exemplum N., imperium CU., responsa (sc. oraculi) V., patrem sequuntur liberi L. stan otrok se ravna po očetovem stanu.

    4. (v last, kot delež) komu pripasti (pripadati), priti (prihajati), preiti (prehajati) v delež koga: CA. AP. PRISC., PLIN. idr., urbes captae Aetolos sequerentur L., heredes monumentum ne sequeretur H., etiam plumbum eum sequetur DIG. Star. act. soobl. sequō -ere: GELL., PRISC.; inf. pr. sequi (s pass. pomenom): CORN.
  • sīgnificō -āre -āvī -ātum (preko *sīgnificus iz sīgnum in facere)

    1. znamenje (znak, signal) dati (dajati), naznaniti (naznanjati, naznanjevati), naznačiti (naznačevati), zaznamovati, dati (dajati) spoznati, dati (dajati) na znanje, izraziti (izražati), očitovati, razode(va)ti, napovedati (napovedovati), (po)kazati, (po)kazati na kaj, nakazati (nakazovati) koga, kaj, spomniti (spominjati), meriti, namigniti (namigovati) na koga, kaj, natolkniti (natolkovati) na koga, kaj: sicut supra significavimus M., ut fumo atque ignibus significabatur C., ubicumque maior … incidit res, clamore per agros regionesque significant C., hic omnes … inter se significare coeperunt Ci. dajati znamenja sporazuma (sporazumevanja, sporazumljenja); z de: Suet., significare de fuga Romanis coeperunt C.; z obj. v acc.: Lucr., haec significant populi Romani voluntatem Ci., quod ille saepe mihi litteris significavit Ci., signare deditionem C., luctum O.; z osebnim obj.: Zenonem Ci. kazati (meriti) na Zenona, nakazovati Zenona; z dvojnim acc.: ut eorum ornatus in his regem (kot kralja) neminem significaret N.; v pass.: ne quasi significari possit suspicio Ci., quorum timor cum fremitu et concursu significaretur C., per gestum res est significanda mihi O., eum enim a deo significari murum ligneum N. da je to od boga nakazani (napovedani, razodeti) zid; z ACI: omnes … significabant ab eo se esse admodum delectatos Ci., hac re significari magnum numerum civitatium suam vim sustinere non posse C.; z zahtevnim stavkom: voce et manibus ex vallo significare coeperunt, ut statim dimitterentur C., hic contra, ut paulum exspectaret, manu significat Plin. iun.; z odvisnim vprašanjem: ut iam puerilis tua vox possit aliquid significare inimicis vestris, quidam, cum se corroborarit, effectura esse videatur Ci., nutu pars mihi significat … quid velit O.; s kondicionalnim stavkom: canes aluntur in Capitolio, ut significent, si fures venerint Ci.

    2. occ.
    a) (po)prej naznaniti (naznanjati), (vnaprej) napovedati (napovedovati): futura Ci., quid haec tanta cita celeritas festinatioque significat? Ci., ex aliquo monstro significatum Ci., quid mihi significant ergo mea visa? O., significet placidos nuntia fibra deos? Tib., seu quae fato manent, quamvis significata non vitantur T., significare serenos dies, pluviam, annonae mutationem Plin., ventus Africus tempestatem significat Col.; abs.: terreni ignes proxime significant Plin.
    b) pomeniti (pomenjati): Varr., uno verbo significari res duas videtis Ci., „carere“ igitur idem significarent solitos scio ediscere Q. (besede) soznačnice, sopomenke, sinonimi, haec significat fabula dominum videre plurimum Ph. Od tod adj. pt. pr. sīgnificāns -antis, adv. sīgnificanter pomenjujoč, pomenjajoč, pomenljiv, razločen, jasen, kot adv. tudi poudarjeno, s poudarkom, primerno, ustrezno, prilično: significans demonstratio Plin., locorum dilucida et significans descriptio Q., Atticos (sc. oratores) credunt tenues et lucidos et significantes Q., significantia verba Latina Q., aut quia significantius est Q., vocabulo significantissimo appellantur Gell., significanter dicere, rem indicare, ordinem rei proferre Q., significanter verbo cotidiano uti Sen. ph., significantius narrare, disponere Q., significantius aliquid appellare, disponere Q., significantius aliquid appellare Gell., significantissime comprehendite Ps.-Q. (Decl.).

    Opomba: Neizpričana dep. soobl. sīgnificor -ārī: Prisc.
  • sināpizō (sināpissō) -āre (—) -ātus (tuj. σιναπίζω) položiti (polagati), dati (dajati) gorčični obliž (ovoj, ovitek, obkladek) na kaj, prekri(va)ti kaj z gorčičnim obližem (ovojem, ovitkom, obkladkom): Cael., P. Veg.; pt. pf. sināpizātus 3 prekrit (obdan) z gorčičnim obližem (ovojem, ovitkom, obkladkom): P. Veg.
  • sōlor -ārī -ātus sum (indoev. kor. *sēlē-: *səlē-: *si-s(ə)le odobriti (odobravati), razveseliti (razveseljevati); gl. salvus in prim. gr. ἵλημι (iz *σί-σλημι), homersko ἵλα[Ƒ]ος [iz *si-slēu̯os, *si-sla-u̯as] = dor. (lakonsko) ἴληƑος = at. ἵλεως = ajol. (lezboško) ἵλλαος milostljiv, got. sēls dober)

    1. (po)tolažiti = (o)krepiti, (o)krepčati, osvežiti (osveževati): fessos opibus solatur amicis V., me silva tenui solabitur ervo H.; occ. odškodovati, povrniti škodo, dati (plačati) odškodnino: Caesar quamvis posthabitam (sc. virginem) decies sestertii dote solatus est T.

    2. metaf.
    a) (po)tolažiti: diffidentem verbis solatur suis Pl., qui spem soletur suam Pl., spes me solatur O., solantia verba O. tolažilne besede, lenire dolentem solando cupit V., quas bonus Aeneas dictis solatur amicis V., at tu … solare inopem V., inopem solatur et aegrum H., quem tu … qua solatus es allocutione? Cat., solari se Q., Pasiphaën nivei solatur amore iuvenci V. poje, kako je Pazifa(j)o tolažila ljubezen …
    b) tolažiti, potolažiti, utolažiti = (o)lajšati, (u)tešiti, potešiti, umiriti (umirjati), (u)blažiti: famem in silvis solabere quercu V., cantu solari laborem V., cavā solans aegrum testudine amorem V., maestum Musā solatur amorem V., telā curas solabar V., metum solatur Iuli V., lacrimas solari O. tolažiti, aestum fluviis H., desiderium fratris Plin. iun., residua senectutis aliā uxore Ps.-Q. (Decl.), quamvis repulsam propinqua spes soletur T., cladem quadragies sestertio solatus est princeps T. z darilom (plačilom) štirih milijonov, singulorum fatigatio, quamlibet se rudi modulatione solatur Q.; pesn.: hac equidem occasum Troiae … solabar V. s tem sem se tolažila ob padcu Troje, to me je umirjalo po padcu Troje.
  • sonō -āre -uī -itum, toda sonatūrus (H.) (iz *su̯en-ō, indoev. kor. *su̯en- doneti, zveneti, šumeti; prim. skr. svánati (on) doni, svānáḥ šumeč, svanáḥ glas, don, lat. sonus, stvnem. swan = nem. Schwan, ang. swan)

    I. intr.

    1. kak glas ali zvok od sebe da(ja)ti, (o)glasiti se, oglašati se, (za)doneti, (za)zveneti, (za)zvenčati, (za)žvenketati, (za)rožljati, (za)šumeti, (za)vršati, (za)vršeti, (za)bobneti, (za)bučati, (za)hrumeti, (za)ropotati, (za)topotati, (za)prasketati ipd.: Enn. ap. Non., Tib. idr., vox sonat Pl., Pergami in occultis ac reconditis templi … tympana sonuerunt C., classica sonant V., ubique lyraeque tibiaeque et cantūs sonant O., cantus sonant citharā Apollinis Ph., sonant Lydia plectra Pr., sonant clamore viri, stridore rudentes, undarum incursu gravis unda, tonitribus aether O. hrupijo, besnijo, ut virorum cantu, feminarum ululatu sonuit acies T., terrent enim trepidantve (sc. Germani), prout sonuit acies T., contra sonantem (ker ga boginja stresa) Palladis aegida H., aureus ex umero sonat arcus et arma Dianae V. rožlja, tela (puščice v tulcu) sonant umeris O. rožljajo, sonuit contento nervus ab arcu O. je zabrnela, je zabrenčala, je zapela, fraxinus in umero sonuit O. sulica je zabrnela, solido graviter sonat ungula cornu V. peketanje (topotanje) kopit bobni, sonabat flamma O. je prasketal, sonabant incendio silvae Cu. so hreščali, so pokali, rauci sonuerunt cardine postes Pr. so zaškripala, saepe a latere ruentis aedificii fragor sonuit Sen. ph. pogosto je zahreščalo od strani … , fons sonat a dextra O. šumlja, pljuska, sonans pelagus V. burkajoče, pljuskajoče, nunc mare, nunc silvae Threïcio aquilone sonant H. šumijo, longe sonans Aufidus H. hrumeči, turba (sc. umbrarum) sonans V. brneča, pennae sonuere per auras O. so frčale, brnele, brenčale, (sc. ales) sonans V. (o sovi) frfotajoča, hirundo … humida circum stagna sonat V. frči, cvrči, motae sonuere colubrae O. so zasikale, spumae sonantes O. cvrčeče, šumeče; o govoru, besedah: bene (melius, optime) sonare Ci. lepo (lepše, zelo lepo) zveneti, glasiti se, acute sonare Ci., sonare inani voce Ci. žvenkljati s praznimi besedami, prazne besede govoriti, nunc magno ore sonandum (sc. est) V. zdaj naj se oglasi doneča hvalnica.

    2. occ. odmevati, odzvanjati: balatu pecorum … amnes arentesque sonant ripae V. reke in suhi bregovi odmevajo od beketanja … , po rekah in suhih bregovih se razlega beketanje; tako tudi: ingenti sonuerunt omnia plausu (fofot, fofotanje) V., femineo clamore sonat domus O., omnia passim mulierum puerorumque … ploratibus sonant L.

    II. trans.

    1. (z notranjim obj.) oglasiti (oglašati) se s čim, kak glas od sebe da(ja)ti, odzvanjati kako: inconditis vocibus inchoatum quiddam et confusum Ci. nepopolne in zmedene glasove dajati od sebe, poëtae pingue quiddam atque peregrinum sonantes Ci. pesniki, katerih pesmi se glasijo naduto in tuje, Cotta sonabat contrarium Catulo, subagreste quiddam planeque subrusticum Ci., sonare aridum Varr. vreskniti, tale sonat populus O. tako (za)hrumi, leve nescio quid femineumque sonet O. nekako mehko in po žensko naj zveni (odzvanjaj) njih glas, illa sonat raucum quiddam O. nekako vrešči, nec mortale sonans V. in ne po smrtniško (= ne človeško) govoreča; z acc. pl. n.: rauca saxa sonabant V. zamolklo so odmevale (bučale) kleči, amnis rauca sonans V. votlo doneča, votloglasna, bobneča, os magna sonaturum H. vznesen (zanosen) jezik, vznesena (zanosna) beseda, chordae diversa sonabant O. so različno zvenele (pele), svobodneje, sonante mixtum tibiis carmen lyra H., sonare carmina Pr. peti, sonabit cornua quod vincatque tubas H. preglasi (ti) rogove in trube, nec vox hominem sonat V. ne zveni človeško (po človeško, kot človek), itinerarium sonare Amm. trobiti k odhodu (na odhod).

    2. occ.
    a) z glasom naznaniti (naznanjati) ali izda(ja)ti: furem sonuere iuvenci Pr.
    b) pomeniti, imeti (nositi) pomen, pomenjati: quid sonet haec vox voluptatis Ci., haec duo verbo se discrepare re unum sonare videntur Ci., condocentes nihil aliud sonat quam simul docentes Aug.

    3. pesn.
    a) glasno klicati: sonant te voce minores Sil. bebljajo tvoje ime, alcyones Ceyca suum sonent Sen. tr. naj pomilujejo, nolis licet, ille sonabit Mart., ut ego semper in ore meo nomen tuum sonem Hier.; z neodvisnim govorom: ipsa sonant arbusta: „Deus, deus ille“ V., teque ferens parvum … „Euhoe Bacche“ sonat O., exululatque Euhoeque sonat O., sonat inde … : „Tu limina dextrae servabis portae … “ Sil.
    b) peti, opevati, slaviti, slavo peti komu, (velikoustno) poveličevati: lyra te sonabit O., te carmina nostra sonabunt O., magno nobis ore (na ves glas) sonandus eris O., sonare bella O., te sonantem … plectro (= lyrā) … , mala dura belli H., sonare Germanas acies, Daca proelia Stat., atavos et avorum antiqua nomina sonantem V. ponosnega na pradede in stara imena; z neodvisnim govorom: sive mendaci lyra voles sonari tu pudica, tu proba … H. (Epod. 17, 39 in nasl.) opevana biti ob … liri (po drugih to ni konstrukcija NCI, ampak ACI = da se poje ob … liri, da … lira zazveni ali zapoje). — Od tod adj. pt. pr. sonāns -antis doneč, zveneč, bučeč, glaseč se, zvočen: concha O. bučeča, meatus animae sonantior Plin. iun., sonantia verba Plin. iun. blagoglasne, ut sint alia (sc. verba) sonantiora Ci. polnozvočnejše, ut tibi tumidius videretur, quod est sonantius Plin. iun. polnozvočnejše, polneje zveneče, ex quibus (sc. litteris črk = glasov) aliae sunt insonae (mutavci, nezveneči glasovi), semisonantes (polglasniki, polvokali) aliae, pars sonantes (samoglasniki, vokali) Ap. Adv. v komp. sonantius polnozvočneje: „transdere“ veteres sonantius quod nos lenius dicimus „tradere“ Don. Opombe: Neklas. obl. iz pf. debla: sonavērunt It., sonaverint Tert.; obl. po 3. spregatvi: sonĕre Acc. ap. Non., Lucr., sonit Enn., Acc. ap. Non., sonunt Enn., Pac. fr.
  • spīrō -āre -āvī -ātum (indoev. kor. *speis-, *(s)pei̯s- pihati, dihati; prim. skr. picchōrā piščal, lat. spīritus, spīrāculum, sl. piskati; prim. tudi indoev. kor. *speus- v lat. pustula, gr. σπέος, σπήλαιον, σπῆλυγξ jama, duplina)

    I. intr.

    1. (za)pihati, (za)veti, (za)pihljati: Plin., Amm. idr., cum venti a Pontico mari spirant Cu., spirant aurae V., nec zephyros audis spirare secundos V., coepit … spirare valentius eurus O., notus, adverso tepidus qui spirat ab axe O., spirant flumina O., spirantibus flabris Lucr., austri clementius spirant Stat., spirat de litore Coo aura Lucan.; di, spirate secundi V. pošljite = (naklonite) ugoden veter; aura spiravit illi V. je pihnil (zapihal) vanj; pren.: quod si tam facilis spiraret Cynthia nobis Pr. = ko bi nam šla na roko; metaf. pihati, puhati, bruhati, buhati, hrumeti, bučati, vršati, vršeti, šumeti, vreti, peniti se: spirat … pectore flamma O., spirans immane V. strašno sopihajoč, ignibus spirare V. bruhati ogenj, veneno spirare Lucan. ali venenis spirare Val. Fl. puhati strup = ukvarjati se s strupom, freta spirantia V., quā vada non spirant V. kjer se buhajoči valovi ne razbijajo, spirant procellae Sen. tr., quid agam brumā spirante? Iuv., graviter spirantes hydrae V. sikajoče.

    2. occ.
    a) dihati, zajemati sapo, živeti: Cels., Cu., Plin. idr., vivere ac spirare Ci., dum quidem spirare potero Ci., ne spirare quidem sine metu possunt Ci., ab eo spirante defendi Ci., Catilina … repertus est, paululum etiam spirans S., quod spiratis, quod vocem mittitis, indignantur L., spirantīsque animos … misit Pr., cum spirantes mixtas hinc ducimus auras Lucr., quod querulum spirat Mart. tožeč vzdihuje; metaf. α) (še) dihati = (še) živeti, (še) biti živ, (še) utripati, (še) obstajati, (še) biti dejaven, (še) delovati: videtur Laelii mens spirare in scriptis Ci., spirante etiam re publicā Ci., spirat adhuc amor H., spirantia exta V. še utripajoče, še toplo, spirantes artus Sil., spirantīsque invenit artus Lucan., spirantia corpora Lucan., spirant venae Sen. tr. β) (o umetninah upodabljajočih umetnosti) navidezno dihati ali biti živ = biti videti kakor živ, biti poln življenja, biti posnet po življenju, biti upodobljen kot (kakor) resničen, biti odsev resničnosti, biti odslikava življenja (resničnosti): spirantia signa ali aera (kipi) V., spirantes referens subtemine vultus Sil., spirat picta tabella Mart., spirat Apellea redditus arte Mart.; tako tudi: lamentis veris et spirantibus Gell. (o igralcu).
    b) biti navdan s pesniškim duhom (darom, navdihom), biti pesniško navdihnjen (navdahnjen), (navdušeno) pesniti, pesnikovati: quod spiro et placeo, tuum est (za to gre tebi hvala) H.
    c) dehteti, dišati: thymbra graviter spirans V., semper odoratis spirabunt floribus arae Stat., seu spirent cinnama surdum (adv.) Pers. ali malo diši.
    d) (o aspiratah) zveneti, doneti, glasiti se: dulcius Q.

    3. metaf. alte spirare, altius spirare težiti visoko (višje), za visokimi (višjimi) cilji, visoko (višje) meriti, stremeti za visokim (višjim), za visokimi (višjimi) cilji: spirantibus altius Poenis Fl., alte spirantem Amm.; tudi brez adv.: ultra homines iam spirabat Amm.

    II. trans.

    1. dihati: tenuem spirans animam Val. Fl. slabo dihati.

    2. izdihniti (izdihavati, izdihovati), puhniti (puhati), izpuhniti (izpuhati, izpuhavati): Cl. idr., tauri spirantes naribus ignem V., iugalīs … spirantīs naribus ignem V., equi spirantes naribus ignem Lucr., videres … flammam taetro spirantīs ore Chimaeras pascere naturam Lucr., veluti flammas spirantium (sc. boum) miraculo adtoniti L., venti semper frigora spirant V.; pren.: spirant mendacia folles (pljuča) Iuv.; occ. odda(ja)ti, od sebe da(ja)ti (duh, vonj), dišati po čem: comae divinum vertice odorem spiravere V., facies pinguia Poppaeana spirat Iuv. diši po … ; pren.: quae spirabat amores H. ki je razširjala (od sebe dajala) ljubezen, je izžarevala ljubezen, divinam spirare fidem (preroške izreke) Lucan.

    3. vdihniti (vdihati, vdihovati, vdihavati): ficto corpori animam Lact.

    4. metaf.
    a) navdan biti s kakim duhom, biti navdihnjen (navdahnjen) od kakega duha, biti poln kakega duha: homo tribunatum etiam nunc spirans L. še zdaj navdahnjen od tribunskega duha, še zdaj poln tribunskega duha, totum spirant praecordia Phoebum Cl.; z acc. n. kakega adj.: spirat tragicum satis (sc. poëta Romanus) H. je dovolj navdihnjen s tragiškim duhom, v njem je dovolj tragiškega navdiha.
    b) kazati: mollem spirare quietem Pr.
    c) snovati, v mislih imeti, hoteti, hrepeneti po čem, zelo (močno) želeti kaj, nameravati, meriti na kaj, težiti za čim, k čemu, stremeti za čim, k čemu: tantum spirantes bellum Lucr., dum spirat ira sanguinem Sen. tr. diši po krvi; pogosto z acc. n. kakega adj. v sg. ali pl.: magnum spiramus Pr., magnum aliquid spirabit amor Val. Fl., maiora spirat Cu., spirare quiddam indomitum Fl., altiora, cruenta, vesanum Amm.
    d) posnemati: fratris facta spirans Sil., fratrem spirat in armis Sil., spirantes proelia dira effigies Sil.
  • spondeō -ēre, spopondī, spōnsum (sor. z gr. σπένδω prinašam pitno daritev, v med. sklepam pogodbo (s slovesno pitno daritvijo), σπονδή pitna daritev)

    1. (kot držpr. in jur. t.t.) po vsem pravem in slovesno obljubiti (obljubljati), obečati (obečavati), obetati, zavezati (zavezovati) se, obvezati (obvezovati) se, zaobljubiti (se), priseči (prisegati), zapriseči (zaprisegati); abs.: qui stulte spondet Ca. fr., quis spopondisse me dicit? Ci., spoponderunt consules, legati, quaestores, tribuni militum nominaque omnium, qui spoponderunt, exstant L.; z acc.: si quis, quod spopondit … non facit, … condemnatur Ci., illis spondere pacem L., fenoris tui, quod stipulanti spoponderam tibi, reliquam particulam percipe Col., qui spondet mille nummûm? P. Africanus ap. Gell.; v pass.: spondebatur aut pecunia aut filia nuptiarum causā (gl. spodaj pod 2. b)) Varr., pecunia sponsa Varr.; z ACI: si spopondissemus urbem hanc relicturum populum Romanum L., ego mea fide spondeo futurum, ut … Plin. iun. Od tod subst. pt. pf. spōnsum -ī, n = spōnsiō
    a) obljuba: sponsum negare H. krivoprisežno prelomiti.
    b) pogodba, zaveza, zaveznost: Varr., ex sponso egit Ci. po pogodbi.

    2. occ.
    a) (pred sodnikom) zagotoviti (zagotavljati), (za)jamčiti (zajamčevati), porokovati, biti porok: se quisque paratum ad spondendum Icilio ostendere L., ita vindicatur Virginia spondentibus propinquis L.; v sup.: hic sponsum vocat H. me hoče za poroka, zahteva moje poroštvo, fraudator homines cum advocat sponsum improbos Ph., sponsum descendam, quia promisi Sen. ph.; s pro: quod pro Cornificio spopondisse dicit Ci. ep., ut ego doceo gratiosum esse in sua tribu Plancium, quod … pro multis spoponderit Ci., spondere levi (takemu, ki nima kredita) pro paupere H., pro iudicato (za obsojenca) Sen. ph.; z acc. (= za koga): sustine carnifex! adsum, quem spopondit Hyg.
    b) hčer obljubiti (obljubljati, obetati) za ženo, zaročiti (zaročati): tuam sororem filio posco meo. Spondeo Pl., spondesne, miles, mihi hanc uxorem? Pl., sponden' (gl. opombo spodaj) tuam gnatam filio uxorem meo? Poeta ap. Varr., itidem spondebat Sulpicius ap. Gell.; v pass.: scis (sc. Pamphilam) sponsam mihi? Ter. Od tod subst. pt. pf. α) spōnsus -ī, m zaročenec, ženin: Tit. ap. Non., Ci. idr., cognito … paludamento sponsi L., quae tibi virginum sponso necato barbara serviet? H., impiae sponsos potuere duro perdere ferro! H.; pesn.: sponsi Penelopae H. snubci, snubači. β) spōnsa -ae, f zaročenka, nevesta: Kom., Iuv. idr., flebili sponsae iuvenemve raptum plorat et vires H., sponsus et sponsa Isid., sponsus sponsaque Icti.; preg.: suam cuique sponsam, mihi meam Atilius in Ci. ep. (Ad Atticum) = vsakemu po njegovem okusu.
    c) vedežujoč (prerokujoč) obljubiti (obljubljati), obetati: illius et dites monitis spondentibus Indi Val. Fl., sponde adfore reges Val. Fl., de infante Scribonius mathematicus praeclara spopondit Suet.; o zvezdah: te fera nec quicquam placidum spondentia Martis sidera presserunt O.

    3. metaf. sploh zatrdno obljubiti (obljubljati), obetati, zagotoviti (zagotavljati), (za)jamčiti, porokovati, porok biti: pater et filius ut tibi sponderent Ci. ep., non, si mihi Iuppiter auctor spondeat, hoc sperem V.; z acc.: iis honores et praemia spondere Ci., fortissimis legionibus pecunias, agros spopondistis Ci., nec solam spondere fidem (molčanja, molka) O., officium (uslužnost) commisso spondet amori O., impunitatem vitiis suis spondere Lact.; z acc. z de: quod ego non modo de me tibi spondere possum, sed de te etiam mihi Ci. ep., tantum sibi vel de viribus suis vel de fortuna spondentes Iust. toliko zatrdno si obetajoč, toliko zatrdno se nadejajoč, multa sibi de lenitudine Romana spondebant Amm.; z ACI: Pansa aut morte aut victoria se satisfacturum rei publicae spopondit Ci., eorum commoda curae nobis fore spondemus Ci., spondebantque animis … id quod instaret (sc. bellum) P. Cornelium finiturum L., spopondit Lacedaemonios eo nolle classe confligere, quod … N., at ego fide meā spondeo futurum ut omnia … invenias Plin. iun. slovesno ti dajem besedo; s samim inf.: oboedire praeceptis promptissime spoponderunt Amm.; occ. (o neživih subj.) zatrdno obljubiti (obljubljati), obetati, zagotavljati, dati se (biti moč, moči se, smeti se) pričakovati kaj od česa: (sc. epistulae tuae) iam non promittunt de te, sed spondent Sen. ph., quod prope diem futurum spondet et virtus et fortuna vestra L., quod (sc. ingenium) magnum spondebat virum Iust.

    Opomba: Spondēn' = spondēsne: Pl.; pf. tudi spepondī: Valerius Antias ap. Gell. (po Gell. tudi pri Ci. in C.), spondisti, sponderit: It., sponderis: Vulg., sponsis = spoponderis: Formula vetus ap. Fest.
  • stabulō -āre (stabulum)

    1. trans. postaviti (postavljati) v hlev, živini da(ja)ti hlev, uhleviti: ut pecus alienum in suo fundo pascat ac stabulet Varr.

    2. intr.
    a) bivati v hlevu: nec mos bellantīs (sc. tauros) unā (skupaj) stabulare V., stabulare sub Haemo Stat.
    b) stanovati, bivati, ležati: Centauri in foribus (sc. Orci) stabulant V., pariter stabulare bimembres Centauros … ferunt Stat. Dep. soobl. stabulor -ārī (intr.) svojo stajo, svoje bivališče, svoj hlev imeti kje, bivati kje (o živalih): aviaria, in quibus stabulentur turdi Varr., multae (sc. pecudes) stabulantur in antris O., ne bos in aquam pedem mittat et ut sicce stabuletur Col., rursus optime saxosum mare nominis sui pisces nutrit, qui scilicet, quod in petris stabulentur, saxatiles dicti sunt Col., stabulatur serpens in illis locis Gell., ut permittat iumenta apud eum stabulari Dig.; pesn.: Tartessos stabulanti conscia Phoebo Sil. zahajajočemu.
  • sternuō -ere -uī (—) (indoev. kor. *pster-, *pstereu- kihati; prim. gr. πτάρνυμαι, πταίρω, πταρῶ kihanje, πταρμός, πτόρος kih(anje), lat. stertō)

    1. intr. kihniti (kihati): Col., Plin. idr., dum tu sternuas, res erit soluta Pl. = v trenutku, v hipu, nemudoma, takoj; metaf. (o luči) (za)prasketati: sternuit et lumen O.

    2. trans. kihaje (kihnivši, s kihom, s kihanjem) da(ja)ti: argutum sternuit omen Amor? Pr., Amor … sternuit approbationem Cat.
  • stipulor -ārī -ātus sum (stipulus) stipulārī pravzaprav = z denarjem dolgovati, denarno poslovati: cum spondetur pecunia, stipulari dicitur Fest.; od tod

    1. da(ja)ti si kaj slovesno (formalno) obljubiti, izgovoriti (izgovarjati) si kaj, z dogovorom ali pogodbo si zagotoviti (zagotavljati) pravico do česa, stipulírati: Iuv., Icti. idr., nullumst periclum, quod sciam, stipularier (= stipulari), ut concepisti verba Pl., stipulantur paucis exceptis verbis Varr., reliquum est, ut stipulatum se esse dicat Ci., quod stipulanti spoponderam Col.

    2. na zahtevo obljubiti (obljubljati), obetati, obečati (obečavati), obvezati (obvezovati) se, zavezati (zavezovati) se, prevze(ma)ti nase kako obvezo (obveznost): Icti., quas (sc. usuras) non erat stipulatus Dig.; s pass. pomenom: Suet. fr., haec pecunia necesse est … stipulata sit Ci.
  • sub-dō -ere -didī -ditum (sub in dāre)

    1. dati (dajati) pod kaj, de(va)ti pod kaj, podda(ja)ti, podde(va)ti, položiti (polagati) spodaj, podložiti (podlagati), podstaviti (podstavljati), spodaj doda(ja)ti, pridoda(ja)ti, spodaj pride(va)ti: L. Andr. fr., Ca., Plin., Aus. idr., faces Lucr., rotas (sc. turri) V., versūs Gell. spodaj (pri)dodati; z dat.: mensam pedibus Cu., fundamenta theatro T., pugionem pulvino Suet., calcaria equo L. spodbosti (izpodbosti) konja, subditis calcaribus Cu. spodbodši (izpodbodši, spodbudivši) konja, v skok jahaje, quae (sc. testa) postquam (sc. mensae pedi) subdita clivum sustulit O., vincla galeae subdita mento O. podbradni jermen čelade, congesta … hostilia arma subdito igne concremavit L., quae (sc. aquae) effervescunt subditis ignibus Ci., id genus animalium aratro subditur T. se vpreza pred plug, se … modo subdit aquis O. zdaj se pogrezne (potopi) v vodo; redko s praep.: anguem in sinum subdere V., sub pedem subditus Auct. b. Afr. pod noge vržen (po nekaterih izdajah sub pede subditus pod nogami ležeč); pt. pf. subditus 3 (o krajih) ležeč, stoječ pod čim ali pri čem, (o osebah, narodih) bivajoč pod čim, pri čem: Libye torretur subdita Cancro Sil., subdita … templo Appias O., Coelaletae maiores Haemo, minores Rhodopae subditi Plin.

    2. metaf.
    a) dati (dajati) pod kaj, podda(ja)ti: stimulos animo muliebri L. ali ingenio stimulos O. spodbosti (spodbadati), spodbuditi (spodbujati) duha, si cui honores spiritūs subdere potuerunt L. vzbuditi komu ponosne misli, navdati koga s ponosom, subdere alicui acriores ad studia dicendi faces Q. koga bolj podžgati (podžigati), razvne(ma)ti, faces studiis Sen. rh. ali affectibus nostris faces Sen. ph. podžgati (podžigati), razvne(ma)ti (kaj), iraï fax subdita Lucr., ignem et materiam seditionis L. (za)netiti, podnetiti ogenj upora, subdita flamma medullis V. ko je prodrl do mozga, supplicia subdere Cod. I. uporabiti (uporabljati), poseči (posegati) po; occ. α) podvreči, ukloniti, podrediti (oblasti koga): Plutonis subdita regno … deûm proles Tib., tot subdite (voc.) rebus Pers., ne feminae imperio subderentur T., Oceanum legibus subdere Cl. β) prepustiti (prepuščati), izpostaviti (izpostavljati): rem tam magnam … iisdem casibus Plin. iun., colla Fortunae Sil. ukloniti (uklanjati).
    b) α) koga ali kaj postaviti (postavljati) namesto koga ali česa drugega, nadomestiti (nadomeščati) koga ali kaj s kom ali čim: Plin. iun., Q. idr., quis in meum locum iudicem subdidit … ? Ci., quos in eorum locum subditos domi suae reservavit Ci., subdidit verbum ei verbo, quod omiserat Gell. β) (po krivem, varljivo) podtakniti (podtikati), podstaviti (podstavljati): subditum se suspicatur Ter., me subditum et paelice genitum appellant L. podtaknjenca, metuens, ne reus subderetur T., abolendo rumori Nero subdidit reos … quos … vulgus Chrestianos appellabat T. je podtaknil (podtikal) Neron krivdo onim, ki … , libros tanquam subditos submovere familiā Q., subdere testamentum, crimina maiestatis T., subdito rumore T. razširjajoč lažno govorico. γ) pod roko (nezakonito) koga postaviti (nastaviti) za (kot) tožnika: subditis, qui accusatorum nomina sustinerent T.
  • subiectō -āre (frequ. in intens. glag. subiciō)

    1. dati (dajati, devati) pod kaj, podložiti (podlagati), podstaviti (podstavljati): nais … oscula carpit subiectatque manus O., acres subiectat lasso stimulos H. ostro spodbada utrujenega.

    2. (od spodaj) metati gor (navzgor, kvišku): saxa Lucr., exaestuat unda verticibus nigramque alte subiectat harenam V. Soobl. subiactō -āre: e terra subiactari (v novejših izdajah subiectari) Varr.
  • sub-igō -ere -ēgī -actum (sub in agere)

    1.
    a) (po)gnati pod kaj ali kam, navzgor (gor, tja) (po)gnati: sues in umbrosum locum Varr., naves … subigi ad id … castellum iussit L., subigere classem ad moenia Sil., adverso vix flumine lembum remigiis subigit V. vesla proti toku (vodi), ipse ratem conto subigit velisque ministrat V. krmari, ravna, usmerja, pontum remo subigit Val. Fl. poganja, subigere frondosum apicem ad sidera, saxum contra ardua montis Sil., celsos sonipedos iugo Sen. tr. pod jarem pognati, ujarmiti, vpreči (vpregati) v jarem; metaf. s kako (pri)silo spraviti (spravljati) koga v kako stanje, v kak položaj, koga pripraviti do česa ali da kaj stori, primorati, (pri)siliti koga; s praep.: omnes subiguntur sub suum (nam. eius) iudicium Naev. fr., diis cordi fuit subigi nos ad necessitatem dedendi res L., ad deditionem Vulscos (Volscos) subegit L., egestate stipendii frumentique ad deditionem subigi T., quos … fame in deditionem subacturus obsedit Cu., post tot urbes … subactas in dicionem L.; z inf.: vis subigit verum fateri Pl., glebas subigas (sc. me) proscindere ferro Luc. fr., metus aut iniuria te subegit genus poenae novum decernere S., ambitio multos mortalīs falsos fieri subegit S., Tarquiniensem metu subegerat frumentum exercitui praebere L., non ante … quam vos dira fames … ambesas subigat mālis (sc. māla -ae, f) absumere mensas V., Caesarem tradere vexillum intento mortis metu subigunt T.; s finalnim stavkom: necessitas me subigit, ut te rogitem Pl., ut relinquant patriam … nullam vim umquam subacturam L., ut ederet socios subigi non potuit T., Dareum, ut pacem peteret, nulla vis subegit Cu.; abs.: eum pater eius subegit Pl., non meā culpā saepe ad vos oratum mitto … sed vis Iughurthae subigit S., insidiis subactus … invadit medios V. po lokavem napadu nagnan, zaradi lokavega napada, multitudine periclitantum subactus T.
    b) podvreči, podjarmiti (podjarmljati), podrediti (podrejati), pokoriti (pokoravati), ugnati, užugati, premagati (premagovati), poraziti (poražati), zasužnjiti (zasužnjevati): Val. Max., Fl. idr., dimidiam partem nationum, Priami patriam … armis Pl., subigere et domare bellando Luc. ap. Non., quos armis subegimus Ci., subigere omnes gentes Hispaniae bello N., vi Hispanos L., populi ingentes vi subacti S., urbīs atque nationes subigere S., dum Asiam subigimus Cu., illius virtus reges gentesque subegit O., mihi cum iis vivendum est, quos vici ac subegi Ci., Africanus, qui suo cognomine declarat tertiam partem orbis terrarum se subegisse Ci., subactus oppressusque populus Romanus est Ci., cum … videret iudicaretque … Galliam devictam subactamque esse Hirt., Galli subacti Ci., victi ac subacti Ci., Rutulis subactis V., Gange totoque oriente subacto O., cuncta terrarum subacta H.

    2. predelati (predelovati), obdelati (obdelovati, obdelavati), preoblikovati, spremeniti (spreminjati), obravnavati, prirediti (prirejati), pristrojiti, ustrojiti: corium pilis Ca., carmen in ipsis pecudum … coriis manibus pedibusque Mel. (o)mečiti, parietes candelā linteisque puris Vitr. (po)voščiti, (po)voskati, pressa manu terga Col. dobro (z)drgniti, pelles Plin., areas amurcā, oleo Plin., manus labore Q. (Decl.), tam diu batues, donec sit subactissimum Marc.; pesn.: subigere in cote secures V. brusiti, ostriti, digitis opus O. (pri preji) gladiti; prolept. narediti (delati), izdelati (izdelovati), ustvariti (ustvarjati): fundulis ambulatilibus ex torno subtiliter subactis habentibus fixos in medio ferreos ancones Vitr.; occ.
    a) zemljo obdelati (obdelovati, obdelavati), prekopa(va)ti, (z)rahljati, prerahljati, obrniti (obračati), (pre)lopatiti, (pre)lopatati: locum bene Ca., locus bipalio subactus sit Ca. ap. Plin., subigere segetes aratris Ci. ap. Non., glaebas Ci., gremio mollito atque subacto Ci., humus subacta Ci., subigere terrae solum Lucr., terram Sen. ph., Lact., arva V., scrobes subactae V., ager subactus male Col.
    b) (z)gnesti, ugnesti (ugnetati), (u)mesiti, (za)mesti, zamesiti: farinam Ca., Mel., panem Plin.
    c) prežvečiti: quae adtritu subigere non queunt Plin.
    d) kaj s kako tekočino pripraviti (pripravljati), obariti (obarjati), (s)kuhati, pokuhati, prekuhati (prekuhavati), zakuhati (zakuhavati): farina ex aqua frigida subacta Vitr., calx ex oleo subacta Cels., rosae folia ex passo subacta Cels.
    e) (v obscenem pomenu) obdelati (obdelovati), pod sebe dobi(va)ti, napičiti, „dol dati”, položiti, poseksati: ancillam Aus.; dvoumno: Nicomedes … qui subegit Caesarem Suet.

    3. metaf.
    a) duševno obdelati (obdelovati, obdelavati), (iz)uriti (izurjati), (iz)učiti, priučiti (priučevati), (iz)šolati, izobraziti (izobraževati): alicui rei consuetudine populi aures subigere Varr. z navajanjem priučiti (priučevati) čemu, navajati na kaj, privajati (k) čemu, na kaj, ipsi a pueris eruditi artibus militiae, tot subacti atque durati bellis L.; pren.: subacto mihi ingenio opus est, ut agro non semel arato, sed novato et iterato Ci.; occ. (u)krotiti, udomačiti (udomačevati): belua facilis ad subigendum Ci., subigere vitulos Col., bos subactus Col.
    b) (o)mečiti koga, potreti koga, streti komu srce, (u)žalostiti (užaloščati), razžalostiti: virum Sen. tr.; abs.: mors amici subigit Acc. ap. Non.
    c) koga trdo prije(ma)ti, stisniti (stiskati), (na)mučiti, (pri)siliti (prisiljevati), pritisniti (pritiskati) na koga: subigis maledictis me tuis novo modo Pl., (sc. Cimbi Teutonesque) simili inopia subacti C., vexari et subigi multo acrius (sc. Romanos) quam Veientes L., victi malis subactique bello L., quis subactus miles T.