Franja

pāva -ae, f (fem. k pāvus) pavica: femineam in speciem convertit masculus ales pavaque de pavo constitit ante oculos Aus.

pave-faciō -ere (-fēcī) -factum (pavēre in facere) prestrašiti: fulgente eius lumine pavefactus est Ambr., pavefecit Aug.; od tod pt. pf. pave-factus 3 prestrašen, preplašen: exsiluit iunctasque manus pavefacta remisit diva potens uteri O., ast ego vicino pavefacta sub aequore mergor O., pectora O., infans Sen. tr., unum omnino ante efflatam animam signum alienatae mentis ostendit, quod subito pavefactus a quadraginta se iuvenibus abripi questus est Suet., noctu profugit Aetnaei verticis fumo ac murmure pavefactus Suet., dicitur ea nocte per quietem pavefactus gemitus maximos edidisse Suet., pavefacti clade vicissim adspicimus Sil., itidem hoc pulli pavefacti matri nuntiant Gell., primo quidem conspectu advenientis leonis territum sibi et pavefactum animum dixit Gell., in tanta violentia tempestatum videor paulum pavefactus Gell., ne a calonibus interdum vulneratis interdum timentibus et sagmariis clamore pavefactis pugnantes milites turbarentur Veg.

per-amplus 3 (per in amplus) zelo obsežen, zelo velik: sunt ea perampla (sc. simulacra) atque praeclara, sed non ita antiqua Ci., ante aedem Cereris in aperto ac propatulo loco signa duo sunt, Cereris unum, alterum Triptolemi, pulcherrima ac perampla Ci., ludis tu quidem, at mihi peramplam anxietatem et summam aegritudinem, dolorem et ignem flagrantissimum litteris his tuis misisti Fr.

per-cupiō -ere (per in cupere) zelo želeti, prav rad (kaj storiti): nam me hodie oravit Argyrippus filius, ut[i] sibi amanti facerem argenti copiam: et id ego percupio obsequi gnato meo Pl., TH. Vin interea, dum is venit, domi opperiamur potius quam hic ante ostium? CH. Immo percupio Ter., quas (sc. bonas artes) qui sinceriter percupiunt adpetuntque, hi sunt vel maxime humanissimi Gell., quamquam ego percupiam omnino te nosse Aug.

peregrīnor -ārī -ātus sum (peregrīnus)

1. bi(va)ti na tujem, potovati po tujini (ne: v tujino), sploh okrog, po svetu potovati: totā Asiā Ci., in alienā civitate Ci.; subst. pt. pr. peregrīnantes -ium, m (po)potniki, potovalci: S., Plin. iun.

2. metaf.
a) (o osebah in duhu ali duši) potovati po čem, kje, prepotovati kaj, spuščati se kam, plavati, krožiti po čem: Democritus in infinitum omnium peregrinabatur Ci. je potoval po neskončnem vsemir(j)u, cum illi saepe, quod ante pedes esset, non viderent, ille in infinitatem omnem peregrinabatur Ci., immensa et interminata in omnes partes magnitudo regionum, in quam se iniciens animus et intendens ita late longeque peregrinatur, ut … Ci.; poklas. tudi z a z abl. = daleč proč biti od česa: a corpore, a dei regno Ambr., a domino Vulg., Aug.
b) (o stvareh) potovati, bi(va)ti, muditi se, zadrževati se, nahajati se kje, ukvarjati se kje s čim: haec studia pernoctant nobiscum, peregrinantur, rusticantur Ci., in extremis finibus mundi arma Romana peregrinabantur Fl., non ferunt amomi nardique deliciae, ne in Arabiam quidem, ex Indiā et nave peregrinari Plin. udomačiti se na tujih tleh, vestrae peregrinantur aures Ci. so na tujem = so odsotna, ni jih tu.
c) tuj, še ne domač (udomačen) biti: mihi videris Latine docere philosophiam et ei quasi civitatem dare, quae quidem peregrinari Romae videbatur Ci. da je tujka, peregrinatus est huius animus in nequitia, non habitavit Val. Max.

Opomba: Act. soobl. inf. pr. peregrinare: Iul. Val.

per-flāgitiōsus 3 (per in flāgitiōsus) zelo pregrešen: si quae mulier sit eius modi qualem ego paulo ante descripsi, tui dissimilis, vita institutoque meretricio, cum hac aliquid adulescentem hominem habuisse rationis num tibi perturpe aut perflagitiosum esse videatur? Ci.

per-fricō -āre -cuī -frictum in -fricātum

1. (z)drgniti, otreti (otirati), (s)praskati: Petr. idr., aliquem Cels., aliquem leniter, leviter Cels., aliquem post febrem Cels., perfricari, si potest, maxime per se ipsum, saepius eodem die et ante cibum et post eum Cels., ipse se perfricare debet Cels., in unctione vehementer perfricari Cels., crura brachiaque Cels., pectus diu Cels., caput leniter manibus suis Cels., oculos Ap. idr., aliquem leviter Col., caput sinistrā manū Ci. (po)praskati se za ušesi; preg.: p. ōs Ci. ali faciem Plin. ali frontem Mart. drgniti si lice (čelo), da se zakrije zardelost (rdečica) = izogniti se sleherni sramežljivosti, izgubiti sramežljivost.

2. natreti (natirati): Plin., Suet. idr., caput unguento Ci., corpus ex oleo Cels.

per-impedītus 3 (per in impedītus) poln ovir, ne(pre)hoden: praeterea haec quoque eum causa tardavit quod erat locus quidam perimpeditus ante aciem Scipionis Auct. b. Afr.

per-mātūrēscō -ere -turuī (per in mātūrēscere) popolnoma dozoreti: nam color in pomo est, ubi permaturuit, ater O., ipse vidi (sc. hoc idem semen) mense Iunio Iulioque conseri et per autumnum, cum permaturuit, tolli Col., eam viciam non convenit ante desecare, quam permaturuerit et aliqua semina subiacenti solo iecerit Col., oleae albae ex dura muria, eaedem aceto intinctae vel nigrae, quae in arbore bene permaturuerunt (po novejših izdajah maturuerunt) Cels.

permīxtim, adv. (permīscēre) pomešano, zmešano: Prud., Paul. Nol., Iustin. Inst., si genera ipsa rerum ponuntur neque permixtim cum partibus implicantur Ci., quandam silvam atque materiam universam ante permixtim et confuse exponere omnium argumentationum Ci., numeros et modos et partes argumentandi confuse et permixtim dispersimus Ci.

per-nox -noctis (adj. iz per noctem; v rabi sta bila le nom. in abl.) celo (vso) noč (trajajoč), celonôčen, vsènôčen: Serv., Amm., Prisc., M. idr., luna pernox erat L. je svetila vso noč, exceptas lunā pernocte pruinas O. o polni luni, alias pernox (sc. luna), alias sera Plin., video Triviae currus agiles, non quos pleno lucida vultu pernox agitat Sen. tr., linquit et undantes mensas infectaque pernox sacra Medon Val. Fl., donec lustralia pernox vota fero Val. Fl., nec subiere domos, sed circum funera pernox turba sedet Stat., effigies quo tot bellatorum, si luditur alea pernox ante Numantinos Iuv., stare solitus Socrates dicitur pertinaci statu perdius atque pernox a summo lucis ortu ad solem alterum orientem inconivens, immobilis Gell., Ap., somnus Fr., alea in castris frequens, somnus pernox aut in vino vigilia Fr., et perdia et pernox nec inter amplexus coniugales desinis cruciatum Ap., at ego misera pernox et per diem lanificio nervos meos contorqueo Ap., pernox est cura disertis; set rudis ornatu vitae caret Aus.

per-pūrgō -āre -āvī -ātum (per in pūrgāre)

1. popolnoma (docela, povsem) (o)čistiti (očiščevati): alvum Ca., aegrum Cels., cervae ante partum perpurgant se quādam herbulā Ci.

2. metaf. na čisto priti (spraviti), v red spraviti, urediti, temeljito obravnavati: tertius locus perpurgatus ab eis Ci., rationes Ci.; occ. temeljito ovreči: crimina Ci.

Opomba: Raztegnjena soobl. perpurigatus: perpurigatis auribus Pl. z ušesi, voljnimi poslušati.

per-stringō -ere -strinxī -strinctum (per in stringere)

1. oplaziti, dotakniti se: regis summos capillos Cu., vomere portam Ci., solum aratro Ci. preorati, aciem gladii Plin. otopiti; occ. oplazivši raniti: alicuius femur V., femur mucrone, summam cutem Cu.

2. zadrgniti (zadrgovati, zadrgavati), povez(ov)ati (povezavati), (z)vezati (zvezavati): vites Ca.

3. metaf.
a) prešiniti (prešinjati), prevze(ma)ti, obiti (obhajati), pretres(a)ti, spreleteti (spreleta(va)ti, spreletovati), izpreleteti (izpreleta(va)ti, izpreletovati), navda(ja)ti: Val. Fl., Val. Max. idr., horror spectantes perstringit L., consulatus meus eum perstrinxerat Ci. ga je neprijetno zadel, murmure cornuum aures perstringit H. pretresljivo mi doni trobljenje rogov.
b) (po)kazati, (po)grajati: eos vocis libertate Ci. s prostodušnimi besedami, voluntatem asperioribus facetiis Ci., cultum habitumque alicuius levibus verbis T., modice perstringi T.
c) (v govoru) površno dotakniti (dotikati) se, površno ali mimogrede omeniti (omenjati), na kratko povedati: celeriter perstringam reliquum vitae cursum Ci., quem locum breviter paulo ante perstrinxi Ci. — Od tod adv. pt. pf. perstrictē kratko in jedrnato: Aug.

per-sultō -āre -āvī -ātum (per in saltāre)

I. intr. okrog skakati, okrog se poditi, okrog se klatiti: ante vallum carminibus et tripudiis persultabant T., in agro eorum impune p. L. —

II. trans.

1. poditi se kje, po čem, klatiti se kod, kje: pabula laeta Lucr., passim maria Ap., Italiam T. po Italiji, campos T.

2. metaf. vele(va)ti, ukaz(ov)ati, zapoved(ov)ati: haec persaltanti Prud.

pēs (besedo so izgovarjali pess, iz *ped-s), pedis, m (iz indoev. kor. *ped- stopati, hoditi; prim. skr. pā́dam stopinja, gr. πούς, ποδός, got. fōtus, stvnem. fuoz = nem. Fuss, gr. πέδον in πεδίον tla, polje [= „tisto, po čemer se stopa“], πέδιλον podplat, lat. pedes, pedum, pedica, op-pidum, sl. padem, pasti, peš, pod, lit. pėdà stopa = sled [noge], pãdas podplat, pãdis podstavek)

I.

1. noga (človeška in živalska): Plin., Amm., Vitr., Gell. idr., pedibus aeger S., si pes condoluit Ci., altero pede claudus N., pede (pedibus S. fr.) captus (omrtvičen) L., pedibus non iam valere N. ne biti več trdnih nog, imeti šibke noge, stare pede in uno H., equorum pedes priores N.; posebne zveze: pedem ferre Ter., V., Cat., Sen. ph. iti, priti, prihajati, elipt.: nusquam pedem (sc. feram)! Ter., inferre, ponere Ci. (v)stopiti, efferre Pl., Ci. oditi (odhajati), conferre Ci., L. spoprije(ma)ti se, napasti (napadati); od tod collato pede Cu. ali pede presso L. noga ob nogi, s počasnim korakom, pedem referre Ci., O. ali retrahere, revocare V. nazaj iti, umakniti (umikati) se, auferre pedes Sen. ph. spodbi(ja)ti (izpodbi(ja)ti) komu nogo, izpodrivati komu noge = ne (do)pustiti ((do)puščati) komu, da pride komu do živega, pedem opponere O. upreti (upirati) se, pedem opponere alicui Petr. nogo podstaviti (podstavljati) komu = izpodriniti (izpodrivati) koga, skušati komu škoditi, pedem trahere O. šepati, per me ista trahantur pedibus Ci., ante pedes esse (positum esse Ci.) Ter. biti pred nogami = biti pred očmi; s praep.: in pedes se dare ali se conicere Kom. pobrisati (popihati) jo, pete odnesti (odnašati); elipt.: ego me in pedes (sc. conicio) Ter., ad pedes (alicuius) accidere, se abicere, se proicere, se prosternere Ci. vreči se na tla (pred koga), pasti na kolena (pred kom), verna ad pedes Mart. kurir = servus ad pedes Sen. ph. = servus a pedibus Ci.; kot voj. t.t. (o konjeništvu in konjenici): ad pedes descendere ali degredi L. razjahati (konje), stopiti (stopati) s konj, ad pedes desilire C. skočiti s konjev, equitem ad pedes deducere L. konjenici ukazati, naj razjaha, pugna ad pedes venerat L. bojevali so se peš, ante pedes alicuius Ci. vpričo koga, ante pedes positum est Ci. očitno je, circum pedes Ci. okoli sebe, sub pedibus alicuius L. v rokah (oblasti) koga, sub pedibus esse ali iacēre O. malo važen biti, nepomemben biti, ne biti v čislih, sub pede ponere H. ne imeti v čislih, ne marati za kaj; abl. pedibus peš: pedibus flumen transire C., pedibus mereri (merere) L. služiti kot pešec, služiti v pehoti, pedibus ire in sententiam alicuius S., L., (o senatorju pri glasovanju) prista(ja)ti na nasvet (mnenje) koga, oprije(ma)ti se mnenja koga, glasovati s kom; tako tudi: ne (quis) pedibus iret Ci. da ne pritegne (kdo kakemu) nasvetu, da (kdo) ne glasuje; toda: oppida neque pedibus neque navibus aditum habebant C. ne po kopnem ne po vodi; occ. kopito, krempelj: equus pede terram ferit V., accipiter columbam pedibus uncis eviscerat V.

2. metaf. (o stvareh, ki jih razumemo kot pooseb.)
a) noga: mensae pes tertius impar O., cito pede labitur aetas O. s hitrim korakom, urno, tacito pede lapsa vetustas O., retrahit pedem unda V., crepante lympha desilit pede H. šumeč.
b) pes veli Ci. jadrna vrv; od tod pede aequo O. ali pedibus aequis Ci. z enako nategnjenima obema jadrnima vrvema = jadrati s polnim vetrom, pedem facere V. le eno vrv nategniti = jadrati s polovičnim vetrom, obliquare laevo pede cornua Lucan. = in contrarium navigare prolatis pedibus Plin. = prolato pede transversos captare Notos Sen. tr. jadrati ob vetru (z vetrom), colligere (pob(i)rati) pedes Tib.
c) navales pedes Pl. veslači.
d) držalo nosilnice: Cat.
e) gorsko vznožje: immi pedes Cassii montis Amm.
f) tla, zemlja, zemljišče, svet: Sen. ph., Vitr., Aus.
g) pecelj: Col., Plin.
h) bot. pedes gallinacei Plin. petelinček, rosnica (prim. gallīnāceus 3).
i) pedes betacei Varr. korenje pese. —

II.

1. meton. korak pri hoji, hod, tek: pedibus vincere O. v dirki, v tekaški tekmi, pedibus melior Lycus V. v teku, quo te, Moeri, pedes? (sc. agunt) V. kam te vodijo koraki?, adi pede tua sacra secundo V. z milostnim hodom, pecunia pedibus compensatur Ci. z daljšo potjo.

2. čevelj (kot dolžinska mera); rim. čevelj je približno 1/3 m; 5 pedes = 1 passus: fossae XV pedes latae C., murus in altitudinem XVI pedum C.; pren.: iustus p. Plin. prava mera; preg.: negat se a te pedem discessisse Ci. niti za ped, metiri se suo pede H. s svojim merilom, s svojimi merili.

3. metaf. (po gr. πούς) udarec, takt, stop(ic)a: mutatis pedibus H., minuti pedes Ci., pedibus claudere verba H., verba in suos pedes cogere O. v stop(ic)e vezati, musa per undenos emodulanda pedes O. dvostih, distih(on).

4. sinekdoha vrsta verza, kitica: Lesbius H. = Sapfina (sapfiška) kitica, pes ter percussus H. jambski trimeter, hunc socci cepere pedem H. to vrsto verza so sprejeli komediografi.

pīpātus -ūs, m (pīpāre) čivk(anje): in Aulularia: „Pipulo te differam ante aedis“, id est convicio, declinatum a pi[p]atu pullorum Varr.

pīpulum -ī, n in pīpulus -ī, m (pīpāre) ječanje, cviljenje, čivkanje, cmerjenje: etiam voculas quoque eorum audivi tam dulcis, tam venustas, ut orationis tuae lepidum illum et liquidum sonum nescio quo pacto in utriusque pipulo adgnoscerem Fr., [... pipulum] … ploratus. P. F.; metaf. kreg(anje), prepir(anje), kričanje, (o)zmerjanje, oštevanje: nisi reddi mihi vasa iubes, hic pipulo te differam ante aedis Pl., in Aulularia: „Pipulo te differam ante aedis“, id est convicio, declinatum a pi[p]atu pullorum Varr.

piscor -ārī -ātus sum (piscis) loviti ribe, ribariti: qui abiit piscatum ad mare Pl., ut ante hortulos suos piscarentur Ci., piscemur, venemur H., animi laxandi causa modo piscabatur hamo Suet., piscatus est rete aurato Suet., piscantium tragulis Plin., retia in piscando durantia Plin., vado piscari Vulg., si id non poterat, pro loci qualitate vel vectabatur vel piscabatur vel deambulabat vel venabatur Lamp., in mare piscantibus liberum est casam in litore ponere G.; preg.: piscari in aëre Pl. = skušati narediti nemogoče, zaman se truditi, aureo hamo piscare Suet., Aur. tvegati več, kot je treba (kot je vredno). — Od tod subst.

1. pt. pr. piscāns -antis, m ribič: lenunculus piscantis Amm.

2. pt. fut. piscātūrus -ī, m ribič: Th. Prisc.

pīstillum -ī, n in pīstillus -ī, m (pīnsere) manjši (možnarski) bat (bet, kij, pah, pešaj): cultrum, securim, pistillum, mortarium Pl., testas patinas pistillos mihi cantant Nov. fr., lacrimae cadent, calet pistillus Nov. fr., dextera pistillo primum fragrantia mollit alia Ps.-V. (Moretum), procedebat opus nec iam salebrosus ut ante, sed gravior lentos ibat pistillus in orbis Ps.-V. (Moretum), manibus expressum (sc. semen sinapis) in mortarium novum aut bene emundatum adicito et pistillis conterito Col., post hoc album acre acetum adicito et pistillo permisceto colatoque Col., aereis mortariis pistillisque trito minio ex aceto aut patinis fictilibus Plin., quidam in lapideo mortario et maxime Thebaico plumbeum pistillum terere malunt Plin.

plācāmentum -ī, n (plācāre) spravilo, pomirilo, (po)tolažilo: non ope humanā, non largitionibus principis aut deum placamentis decedebat infamia T., quaeque alia placamenta hostilis irae non quidem in bello, sed pro pace tendebantur T., magna et pecori gratia vel in placamentis deorum vel in usu vellerum Plin., effossuri tribus ante mensibus mulsa aqua circumfusa hoc veluti placamento terrae blandiuntur Plin., ut nos pati possunt omnia animorum placamenta vel incitamenta Ap.