Franja

exprōmō -ere -prōmpsī -prōmptum (decomp. iz ex, prō in emō)

1. poseči po čem in docela na dan spraviti: heminas octo in urceum Pl. izliti, longa oratio est expromenda? Ci., expromere omnes apparatus supplicii L.; od tod: supplicia in civīs Romanos expromere Ci. uporabiti (uporabljati), expromere cibos Plin.; pesn.: expromere querelas Cat. ali maestas voces V. ali veras voces Lucan. oglasiti se.

2. pren. na dan dati, očitno napraviti, dejansko razode(va)ti, (po)kazati: exprome benignum ex tete ingenium Pl., vel hilarissimum convivam hinc indidem expromam tibi Pl., quoniam in meo inimico crudelitatem exprompsisti tuam Ci., quorum omnis industria vitae … in antelucanis cenis expromitur Ci., in qua (causa) vis eloquentiae possit expromi Ci.; occ. (z besedami) razode(va)ti, jasno razložiti (razlagati), naznaniti (naznanjati), povedati: apud quem expromere omnia mea occulta … audeam Ter., expromere tantam causam oratione Ci., istas leges de religione Ci., si quae dici possunt, coner expromere Ci., expromere sensūs Lucr., causas O., causas et ordinem belli L., sententiam (nasvet) T.; z ACI: expromit repertum (esse) in agro suo specum T.; z odvisnim vprašanjem: quanta vis sit eius (eloquentiae), expromere Ci., expromerent, quid sentirent L., quid sentirent, expromere iubet Cu. — Od tod adj. pt. pf. exprōmptus 3 takoj pripravljen: malitia atque astutia Ter.

exputō² -āre -āvī -ātum dodobra premisliti (premišljati), preudariti (preudarjati): utramque rem simul Pl.; exputare non possum (z odvisnim vprašanjem): Plancus in Ci. ep. dognati.

exquirō -ere -quīsīvī -quīsītum (ex in quaerere), star. exquaerō -ere

1. (po)iskati, izslediti (izsledovati), (iz)najti, odkriti: exquaere ex illis multis (sc. amicis) unum, qui certus siet Pl. izberi, exquirere stirpem Pac. fr., locum similem, vestras terras V., antiquam exquirite matrem! V., equirere frigus difficile est V., militibus exquirere honores novos Ci., iter per Diviciacum exquirere C.; occ.
a) preisk(ov)ati, prebroditi: vescendi causā terrā marique omnia S.
b) pregled(ov)ati, razisk(ov)ati: eorum tabulas Ci., noli eius facta ad antiquae religionis rationem (po merilu) exquirere Ci., in exquirendo iure augurum curiosus Ci.

2. pren. izvedeti, dognati, izmodrovati, razglabljati, do dna priti čemu: verum, ratione veritatem, consilia Ci., ambages L.; z odvisnim vprašanjem: quid in omni genere vitae optimum et verissimum sit exquirere Ci.; occ.
a) izpraš(ev)ati, vpraš(ev)ati, povpraš(ev)ati koga po čem, za kaj, poizvedovati: exquire quidvis Pl., quid id exquaeris? Pl., quolibet cruciatu per me exquire Ter., exquirere palam pretia Ci., sententias C., quasi per saturam sententiis exquisitis S., Aeneas exquiritque auditque virûm monumenta piorum V., exquirire sensūs T. — Skladi: cum ex te causas divinationis exquiro Ci., a te nihil certi exquiro Ci. ep., exquirere pretia ali imperatoria consilia (nakane) ab aliquo L.; z odvisnim vprašanjem: salutavi et valuissetne usque exquisivi semel Pl., quid iis de quoque officii genere placeat exquirire Ci., exquire de Blesamio, num quid ad regem … scripserit Ci., iactabat exquisiturum se … de Caesonia sua, cur eam tanto opere diligeret Suet. Subst. pt. pf. exquīsīta -ōrum, n poizvedbe: Ci. (De orat. I, 33, 150).
b) zahtevati, (iz)prositi: alicuius consilium (svéta) Ci., sed haec non nimis exquiro a Graecis Ci. ep., iuvenem (sc. equum) magistri exquirunt V., pacem per aras exquirunt V. — Od tod adj. pt. pf. exquīsītus 3, adv. -ē,

1. izbran, odbran, izboren: sententiae, litterarum iudicium Ci., supplicia Ci. izbrane = najhujše kazni, laudantur equisitissimis verbis Ci., exquisitae epulae Plin., verba exquisitiora Q., exquisitissimi gemmarum colores M.; occ. natezan, prisiljen: munditia nimis exquisita Ci., verba exquisita Q.

2. natančen, skrben, korenit: exquisitā doctrinā philosophi Ci., exquisitius dicendi genus Ci., exquisite disputare Ci., ali dicere Gell., rationes eae, quae exquisitius a philosophis colliguntur Ci., exquisitius sermocinari Suet. globokomiselno, težko umljivo, libri, quos de animalibus exquisitissime composuit Gell.

exsaturō -āre -āvī -ātum

1. dodobra nasititi: belua exsaturanda visceribus meis O.

2. pren. nasititi = zadovoljiti (zadovoljevati) koga, kaj, zadostiti (zadoščati) komu, čemu: eius cruciatu … animum exsaturare volunt Ci., exsaturata libido Poeta ap. Ci., odiis exsaturata quievi V.; pesn. z grškim acc.: vulnere iusto exsaturata oculos Stat.

exscindō in excindō -ere -scidī -scissum docela izr(u)vati; od tod pren.

1. iztrgati, na silo vzeti: fortine animam hanc excindere dextra indignum est visum? Sil.

2. docela razdejati, razdreti, razrušiti, porušiti, pokončati, uničiti, zatreti, iztrebiti; z acc. rei: Numantiam, curiam, aram sociorum, urbīs hostium Ci., urbem Ci., L., alienos fines, suos fines L., domos, Pergama telis, ferro columnas V., vicos Cu., aemulas urbes, coloniam, Capitolium T., oppida Lact.; z abstraktnim obj.: virtutem ipsam T., intestinum malum Plin. iun., tam clarum nomen Sil., veritatem penitus Lact.; z acc. personae: amicos, socios S. fr., gentem (ferro) V., hostem, reges T.

exsecrātiō -ōnis, f (exsecrārī)

1. preklinjanje, zaklinjanje, prekletev: Vell., Plin., Suet., exierunt malis ominibus atque exsecrationibus duo vulturii paludati Ci., quod Athenis exsecrationibus publicis sanctum est Ci.; z objektnim gen.: belli T.; s subjektnim gen.: Thyestēa exsecratio poëtae Ci.

2. besedilo prekletve, (za)rotitev, prisega: ubi fides? ubi exsecrationes? ubi dexterae complexusque? Ci., inde cum post exsecrationem degustavissent S., diram exsecrationem in populares … composuerunt L., patriis exsecrationibus universos adigit T.

exsecror -ārī -ātus sum (ex in sacer preklet) prekleti (preklinjati), zakleti (zaklinjati), kletve bruhati, kleti,
a) z obj. v acc.: te exsecrantur Ci., cum sacerdotem exsecrabantur Ci., exsecrari consilia Catilinae S., bellum, terram V., Phocaeorum … profugit exsecrata civitas agros H., haec exsecratus in se hostesque L., exsecrari regis superbiam Iust.
b) abs.: nemo mentionem fecit, quin exsecretur Ci., Tullia fugit exsecrantibus (omnibus) L., exsecrari in se quoque ac suum ipsius caput, exsecrari in caput regnumque Prusiae L., verba exsecrantia O. prekletve, zakletve.
c) s finalnim stavkom: exsecratur … apud Ennium Thyestes, primum ut naufragio pereat Atreus Ci. — Pt. pf. tudi v pass. pomenu = preklet, zaklet, grd: Ca. ap. Prisc., Lact., exsecrata columna Ci., exsecratus populo Romano Ci., malum exsecratum, exsecratissima auguria Plin. Gerundiv exsecrandus 3 prekletja vreden, nesrečen: bellum civile Eutr. — Act. soobl. exsecrō -āre: Tit. fr., Afr. fr.

exsequor in exequor -quī -secūtus sum

I. do groba spremiti (spremljati), za pogrebom koga iti: uxorem Pl., funus Massur. Sabin. ap. Gell., qui labores morte finisset gravīs, hunc omni … laude et laetitia exsequi Ci. poet.

— II.

1. (sovražnika do konca) preganjati, zasledovati: vos, dii, testes facio me Tarquinium ferro ignique exsecuturum L.; occ. kaj (poseb. jur.) zasledovati, kaznovati, maščevati: rem tam atrocem, dolorem, deorum iura violata L., delicta Suet., omnia scire, non omnia exsequi T., iniurias hospitum accusationibus Plin. iun., crimen, iniurias Icti.; abs.: caesus est; exsequar Sen. ph. maščevati ga hočem.

2. pren.
a) zasledovati kaj = poganjati se za čim, prizadevati si za kaj, stremeti za čim, skušati kaj doseči: aspectum tuum Pl. hrepeneti po … , aeternitatem Ci., sua consilia, suam spem L.
b) occ. α) iskati svojo pravico, uveljaviti (uveljavljati) svojo pravico: ius suum armis C., formulam iuris exsequendi constituere L., exsequi litem, causam Icti. β) kaj (poizvedujoč) zasledovati, dognati, spraševati, raziskovati, izslediti: si vis veram rationem exsequi Ter., sciscitando aliquid exsequi L., quae cognosse in rem erat, summā omnia cum cura inquirendo exsequebatur L.; z odvisnim vprašanjem: quem locum ipse capturus esset, cogitando aut quaerendo exsequebatur L.; exsequi si quidem omnia humanus animus queat Plin. Od tod adj. pt. pr. exsequēns -entis raziskujoč, izsledujoč: memoriarum veterum exsequentissimus Gell. zelo marljiv raziskovalec. γ) kako stranko slediti, prijeti se je, držati se je: sectam meam exsecutae comites Cat.
c) izvršiti (izvrševati), izvesti (izvajati), opraviti (opravljati), storiti, dokončati: imperium Ter., Sil., rem astute Pl., cum aliquo sermonem Pl. spustiti se s kom v pogovor, orationem, mandata vestra, munus officii, omnia regis officia et munera, in exsequendis negotiis Ci., id non exsequi usque ad extremum Ci. ne dokončati, ne vztrajati v … , exsequi mandata, decreta, officia, negotium, quod idoneum videtur S., praecepta V., iussa V., Cu., hoc unum mihi exsequere V. stori mi, exsequi pompas V. slaviti = svečano obhajati, ministeria L., incepta L. nadaljevati, propositum Val. Max., occasio exsequendi sceleris Cu., exsequi non ducis magis quam militis munia Cu., accusationem T. končati, obsidiones T., mortem Pl., T. „smrt izvesti“ = smrt si zadati, usmrtiti se; abs.: fuisse eum … in exsequendo virum Vell.; z ut: mihi exsequi certa res est, ut abeam Pl. V pass. pomenu: exsecuto regis imperio Iust., sententiae exsequentur ali an … iudicis sententia exsequi possit Ulp. (Dig.).
č) „z besedami izvajati“ = (p)opisovati, pripovedovati, razvi(ja)ti, povedati, razložiti (razlagati): ea vix verbis exsequi posse Ci., protenus mellis dona exsequar V., exsequi laudes, viam consilii scelerati, subtiliter numerum L., multos ambitus fecerim, si quae variant auctores omnia exsequi velim L., haec exsecutus sum pluribus Ph., consilium diutius exsequi supervacuum est Cu., brassicae laudes longum est exsequi Plin., haec omnia copiosius, diligentius, verbosius exsequi Q., ea in libro primo Q., imagines et elogia universi generis Suet.; abs.: perge exsequi Pl., in exsequendo suas vires adhibere Q.; z odvisnim vprašanjem: exsequebatur, quae derivatio esset L., diligentissime est exsecutus, quid … soleret accidere Q., exsequendum reor, quae tua copia (fuerit) T.
d) kaj zlega (skupaj s kom) prebiti, presta(ja)ti, (pre)trpeti, česa zlega soudeležiti (soudeleževati) se: hanc aerumnam, sororis causā egestatem Pl., lucri causā probrum Pl. požreti, fatum Pompei unā Ci., cladem illam fugamque Ci.

exserō in (redko) exerō -ere -(s)erui -(s)ertum

I.

1. ven dati, dati iz česa, pomoliti iz česa, potegniti, (po)vzdigniti (povzdigovati): adversus Gallum … linguam … ab inrisu exserentem L., ensibus exsertis O. z golimi meči, exserere manum L., Fr., brachium Q., radicem Col. izruvati, vincula Col. razvezati; pesn.: caput altius O., digitum exsere, peccas Pers. le mezinec iztegni, exserere ad osculum caput Petr. Od kod? z abl.: caput ponto, aquis bracchia O., viam, quā se exsereret O., exserere se domicilio (o polžu) Plin. zlesti iz hiše = lupine, s praep.: herba cacumen exserit ex humo O., exserere linguam per os Plin., caput ab oceano Lucan.

2. occ. (ude izpod obleke) pomoliti = razgrniti (razgrinjati), razgaliti (razgaljati): dextris humeris exsertis C., exserere bracchia O., exserta mamma, papilla V., exserere uber Val. Max.; z grškim acc.: Amazon, unum exserta latus pugnae V. na eni strani (prsi) razgaljena za boj, truces exerta manūs Val. Fl., exerti ingentes humeros Stat.

— II. pren.

1. rešiti česa: se aere alieno Ci.

2. kaj očitno storiti = (po)kazati, razode(va)ti: secreta mentis ore Sen. tr., ut in genere causae indubitabili fiducia se ipsa nimium exserere non debeat Q., exserere principem Suet. svojo moč kot vladar kazati, in librum tuum ius, quod dedisti Plin. iun., virtus exseret se aliquando Lact., suave quoddam principium dicendi exseritur Amm. — Od tod adj. pt. pf. ex(s)ertus 3, adv. -ē,

1. ven pomoljen, od tod štrleč: dentes exerti, ut apro Plin., manus exertiores Q.

2. pren.
a) očiten: exerto bello Stat.
b) močan, krepak, pogumen, srčen: exserere cachinnus Ap., vigor, bellator Amm., exsertiores foris, subiecti domi Tert., exserte iubere Tert. strogo, ad audendum exsertius consurgere Amm.

exsiliō in exiliō (ēsiliō) -īre -siluī -sultūrus (e[x] in salīre)

1.
a) ven skočiti, skočiti iz česa: exsilit in siccum V. (o kači); pren. (o stvareh): lumen exilit Lucr. švigne, exsiluere oculi O. so izstopile, quoniam legumina exsiliunt Plin., exsiliunt crines Stat. Od kod? z abl.: domo levis exsilit (mus) H., ut … exiliant cavis … nubibus ignes O. da šviga ogenj iz … ; z e(x): puer citus e cunis exilit Pl., exsilire e mari Suet. (o ribi). Kam?: huc … foras, ad molam Pl., ad te Ter., in privatorum damna Amm.
b) (hipoma) pojaviti se, (hipoma) nastati: mox subitum nemus … exiluit Sil., gelida non crebrior exsilit Arcto grando Stat., tam subitas acies exsiluisse reor Cl.

2. skočiti kvišku, skočiti na noge, poskočiti (poskakovati): Suet., Aug., in (pri) M. Anii testimonio Ci., gaudio (od veselja) exsilire Ci., clamore atque impetu perturbatus exsiluisti Ci., utcumque fortis exsilis puerpera H. skočiš iz postelje, cor exsilit Sen. ph. poskakuje, utripa. Od kod? z abl.: stratis … exiluit O., exsilire gremio, loco O., sedibus Lucan., cathedrā Plin. iun.: s praep.: properans de sella exilit Ci., ex sella exsiluit Cu. Kam?: exsilit ad caelum arbos V., arundo in caelum exsilit Sen. tr. leti; pesn.: lunares equi exsiluistis O. ste kot mesečni (= boginje Lune) konji skočili (= ste bili prestavljeni) na nebo.

Opomba: Pf. exsilīvī: Sen. ph., Plin., Suet., Arn., Aug., Vulg., Amm.; exsiliī: Sen. ph., Stat., Vulg. Obl.: ēsilit (pr.) Gell.

exsilium in exilium -iī, n (exsul)

1. (prostovoljno ali neprostovoljno) bivanje v tujini, zunaj domovine, pregnanstvo (prim. relēgātiō): qui exsilii causā solum verterit Ci., exsilii poena Ci., pubes collecta exsilio (dat.) V. zbrana, da ubeži iz domovine, longa exsilia V., aeternum exsilium H. smrt, exsilium voluntarium Sen. ph.; z glagoli: exsilio redire Pl., redire de exsilio Pl. ali ab exsilio Sen. rh., Plin. iun., quem leges exsilio, natura morte multavit Ci., rectā perge in exsilium Ci., esse in exsilio Ci., in exsilium ire Ci., proficisci Ci., S., aliquem exsilio adficere, multare Ci. kaznovati, exsilio decem annorum multatus est N., in exsilium eicere, pellere Ci., ali expellere N., aliquem reducere de exsilio Ci., ali ab exsilio Q., aliquem revocare de exsilio L. ali ab exsilio T., Iust., in exsilium mittere L., Sen. rh. idr., reverti ab exsilio, ab longo exsilio Tarentum regredi T., aliquem in exsilium ire cogere Iust., aliquem exsilio damnare Eccl.

2. met.
a) kraj pregnanstva, pribežališče: Sen. ph., exsilium … non supplicium est, sed perfugium portusque supplicii Ci., quodvis ex(s)ilium his est optatius quam patria Ci., diversa exsilia quaerere V., multa exilia patēre fugienti Cu., tutum exsilium orabant T., egressos exsilium in easdem insulas redegit T.
b) v pl. = pregnanci: plenum exsiliis mare T.

exsistō in existō -ere -stitī (extitī)

I. intr.

1. izstopiti (izstopati), nastopiti (nastopati), vstati: conaris hoc dicere neminem exstitisse, qui Quinctium defenderet Ci. da ni nihče nastopil, reliqua, quibus (za kar) domini non exstitere L. Od kod? z abl: spelunca, qua Ditem patrem ferunt repente … exstitisse Ci., exsistere mediā alvo O.; s praep.: ab ara, de terra, ex arvis Ci., ab inferis L.

2. occ.
a) na dan (na vrh) priti (prihajati), pokazati se, prikazati se: equus submersus voraginibus non exstitit Ci., in media ferme urbe armati terrā (iz podkopa) exsistebant Cu.
b) voj. prodreti, planiti iz … : qui signo dato omnes e latebris exsisterent L., exsistere ex collibus primis Auct. b. Afr.
c) (nastajajoč) vzdigniti (vzdigati) se, pojaviti (pojavljati) se, nasta(ja)ti, roditi se: a media fronte inter aures unum cornu exsistit C., palma … ex pavimento exstitisse ostendebatur C., existere terris Lucr. (o živalih), stercore de taetro Lucr. (o črvih); pren.: scriptum est … vocem ab aede Iunonis extitisse Ci. da se je oglasilo, fons exsistit L., O. izvira.

3. pren.
a) nasta(ja)ti, posta(ja)ti, nastopiti, bi(va)ti: lacum repente exstitisse Ci., ut illa flamma divinitus exstitisse videatur Ci., magna … in ipsis operibus flamma exstitit Hirt., intolerabilis aestus exsistit, acrior flatus exsistit Cu., discidium exstiterat, bellum exsistit ex Sicilia, ex luxuria exsistat avaritia necesse est, in qua (tertia parte animi) irarum existit ardor, exsistit autem hoc loco quaestio subdifficilis, nisi Ilias illa extitisset Ci., exsistit motus, tanta malacia repente exstitit, magna inter eos controversia exsistit, plerumque in calamitate ex amicis inimici exsistunt C., nihil exstitit nobilius N., ne qua vis exsisteret N., exstitit externum bellum L., tumultus Suet.; z dat.: dictis captivorum fides exstitit L. izpovedi so … se potrdile (= uresničile), promisso fides exstitit Cu. kar je obljubil, je tudi izpolnil. V logičnem pf. = biti: si extitisset in rege fides Cu. ko bi bila. S predik. določilom α) v nom.: ego huic causae patronus extiti Ci., harum rerum Torquatus particeps exstitit Ci. je postal, timeo, ne in eum exsistam crudelior Ci. ep., magnus omnium iudicio vir exstitit N. se je izkazal velikega moža, in praetura novarum tabularum auctor exstitit Vell., omnium in litteris studiorum antiquissima musice exstitit Q., exstiterat quidam Scribonianum se ferens T. ki se je oznanjal za Skribonijana, tam civilis erga quosdam amicos exstitit Eutr. β) s predik. abl. qualitatis: cuius pater singulari exstitit fide Ci. je bil, qui primi consilio praestanti exstiterunt Ci. so bili. Z relat. finalnim stavkom: deinde alius exsistet, qui … Ci., solum qui piacula exigeret exstitisse Iust.
b) iz česa (logično) izhajati, slediti (s posledičnim ut ali ACI): exsistit illud, ut amici per se expetendi sint Ci., ex quo exsistet, ut de nihilo quippiam fiat Ci., exsistit illud, multa esse probabilia, quae … Ci.

— II. trans. kaj na svetlo postaviti: suum sibi exsistendo principium Aug.

exsolvō (exolvō) -ere -solvī -solūtum (decomp.)

I.

1. odvezati, razvezati, odpreti: restim, cistulam Pl., nexūs Lucr., glaciem Lucr. raztopiti, venas T. ali bracchia ferro T. odpreti, prerezati si žile, alvus exsoluta T. odprto telo, driska, exsolvere amictūs Stat.

2. pren.
a) razvozlati, razmotati, (raz)rešiti, odpraviti, pregnati: nodum huius erroris L. vozel te negotovosti (raz)rešiti, exsoluti plerique legis nexus T., vinclis exsolutis T.; exsoluisse (= exsolvisse) famem O., exsolvere metūs Lucan., pudorem Stat., obsidium T. ukiniti, končati.
b) razložiti, razjasniti: exsolvere nobis, quare … Lucr.

— II.

1. rešiti (reševati) česa: iube sis me exsolvi cito Pl., vinculis exolutus Suet., exsolvere sese omnibus e nervis Lucr., paulatim exsolvit se corpore V., exsolutum a latere pugionem reddebat T.; pren. (z abl.): česa oprostiti, rešiti, osvoboditi: illas errore et te simul suspicione exsolves Ter., exsolvere se occupationibus Ci., facile me vituperatione exsolveritis Ci., artis religionum animum nodis exsolvere Lucr., exsoluti religione animi L., exsolvere plebem aere alieno L., nexos L. epit., me exsolvite curis V., exsolvere se voto Petr., Iturium poenā exsolvere, custode exsolutus T., aliquem sollicitudine Plin. iun.

2.
a) poslovno plačati, izplačati, poplačati: pretium Pl., nomina mea Ci. ep., stipendium praeteritum L., ali stipendia pluribus retro debita Lamp. zaostalo mezdo, mercedem decurioni, legata, domuum et insularum pretia T., aes alienum PLin. iun., dotem uxori Aur.
b) pren. (kaj dolžnega, obljubljenega) dopolniti, izpolniti: vota Pl., nec exsolvit id, quod promiserat Ci., exsolvere recte factis gratiam L. ali grates T., fidem L., Plin. iun. besedo držati, ius iurandum L., praemia poenasque L. razdeliti (razdeljevati), poenas morte T. s smrtjo plačati, poenas male consultorum Vell. kazen trpeti, culpam T. izbrisati, poravnati, beneficia T. (po)vrniti, promissum suum T.

exsors (exors) -(s)ortis „ne sožrebajoč“,

1. nedeležen česa, brez česa, z objektnim gen.: dulcis vitae exsortes V., exsortes Punicae amicitiae L., culpae L., T., praedae communis Cu., huius mali Sen. ph., matrimoniorum Plin., periculi T., luxuriae nostrae Vulg.; pesn.: acutum reddere quae (cos) ferrum valet, exsors ipsa secandi H. ne da bi sam rezal; z dat.: exsorti conflictui huic Sid.

2. ne zavezan žrebanju, izbran, odbran, izreden: ducunt exsortem Aenea (equum) V., exsortem ducere honorem V., exsortia terga Laconi praecipiunt pecudum Val. Fl.

exspectātiō (expectātiō) -ōnis, f (ex[s]pectare) pričakovanje, domneva, (živa) želja, radovedno pričakovanje, radovednost, napetost, napon, strah: Plin. iun., Suet. idr., in exspectatione esse C. pričakovati, pa tudi = pričakovan biti: ne sis in exspectatione Pl. ne daj se čakati, est igitur adventus in exspectatione Ci.; quam exspectationem in scaenam attulit Panurgus! Ci., exspectationem nobis non parvam attuleras, cum scripseras Ci. ep., quantum exspectationem magnitudo iudicii sit adlatura Ci., exspectationibus decipiendis … risus moventur Ci., ea exspectatio destituta est L., praeter exspectationem Ci. nepričakovano, contra spem exspectationemque Sen. ph. zunaj upanja in čakanja (pričakovanja), supra exspectationem Q., ut res exspectatione minor videretur Q. manjša kakor se je pričakovalo; s subjektnim gen.: summa hominum expectatio Plancus in Ci. ep., cum summa exspectatione populi Romani Ci., pro exspectatione omnium Ci. kakor se je vseskozi pričakovalo, contra omnium exspectationem Hirt. proti pričakovanju vseh, exspectatione hominum maiore quam spe L.; z objektnim gen.: exspectatio boni, mali, iudicii, audiendi, maximi belli Ci., bellum exspectatione eius extenuatum est Ci. s tem da … = ker so ga pričakovali, in agris exspectatione Metelli remanserunt Ci. Metela pričakujoč, sum in exspectatione omnium rerum Plancus in Ci. ep. zelo rad bi vedel, kako se bo vse to izteklo, magna erat exspectatio eius rei, tanta erat summa (po drugih summae) rerum exspectatio C., exspectatione nostri consilii C., exspectatio visendi Alcibiadis N. živa želja, videti Alkibiada, exspectatio eventūs S.; v pl.: crebras exspectationes nobis tui commoves Ci. ep.; z de: exspectatio de Pompeio Ci. ep., quantum tu mihi moves exspectationem de sermone Bibuli Ci. ep.; z in in acc.: illa in serum exspectatio Fr.; z odvisnim vprašanjem: eo me maior expectatio tenet, quibusnam rationibus … ea tanta vis comparetur Ci.

exspes adj. (le v nom. sg.) brez upa(nja), brezupen: Acc. fr., H., O.; z objektnim gen.: exspes liberûm Acc. fr., vitae T.

exspoliō (expoliō) -āre -āvī -ātum

1. (popolnoma) sleči: se exspoliare tunīcā Aug. sleči si tuniko.

2. (dočista) opleniti, oropati, rešiti koga česa, (od)vzeti (odtegniti) komu kaj: improbis sese artibus Pl., urbem Ci.; pren. z abl.: exercitu et provinciā Pompeium Ci. ep., eam (virtutem) rerum selectione Ci., isto bono exspoliari potes Ci., nolite hos vestro auxilio exspoliare, qui … C. — Depon. soobl. exspolior -ārī: Quadr. ap. Non.

exspuō (expuō) -ere -spuī -spūtum

1. (iz)pljuniti, (iz)pljuvati, (iz)bruhati: expuere in mare fas non putant Plin., ter exspuere Petr., exspuere crebro Q.; z obj.: sanguinem Cels., Plin., pus Cels., linguam unamque spem indici in tyranni os expuit Plin.

2. pren. ven vreči, izvreči, od (iz) sebe vreči, od (iz) sebe da(ja)ti, izpustiti, izgnati, pregnati, odpraviti: lacrumam Pl., quod mare conceptum spumantibus expuit undis? Cat., (piscis) exspuit hamum O., exspuere spiritum Sen. ph., vitam Sen. tr., rorem Plin., carbonem Plin., fimo similia expuuntur in litus purgamenta Plin., quidquid Tagus exspuit auri Lucan.; pren.: exspuere ex animo rationem Lucr.

exstinguō (extinguō, gl. začetek ex ) -ere -(s)tīnxī -(s)tīnctum

1. gasiti, pogasiti, ugasiti: extinguere lumen Lucr., lumina Ci. ep., extinguere ardorem, faces iam accensas Ci., id incendium non aquā, sed ruinā Ci. ep., ignem L., extinctis ignibus O., extinguere cinerem O., immersas faces Plin., calx exstincta Vitr.; med.: ex(s)tingui (u)gasiti, pogasiti: consumptus ignis sua sponte extinguitur Ci., ut olim deficere sol hominibus exstinguique visus est Ci., si ardens lucerna extinguatur Plin.; pren.: ex(s)tinguere sitim O., Sen. ph. (pekočo) žejo ugasiti, famem maligne Sen. ph. borno utolažiti; occ. izsušiti (izsuševati): dissipatam (aquam) rivis extingues Sors oraculi ap. L., extinguere mammas Plin., modico tepore succus extinguitur Cu.

2. pren.
a) „življenja luč komu upihniti“ = koga pokončati, pogubiti, usmrtiti, umoriti: seni animam extinguerem, extinguere puerum Ter., si eos extinguere voluerimus N., liberos extinguere parabant N., nobilitas multos mortalīs ferro aut fuga extinxit S., iuvenem fortuna morbo extinxit L., extinxti te meque V. ali natumque patremque cum genere extinxem V. (gl. opombo), me devota non extinxit arbos H.; v pass.: Cn. et P. Scipiones extincti occiderunt Ci., exstinctus funere V.; med.: ex(s)tingui = umreti, poseb. nenadoma, predčasno: si Pompeius tum esset extinctus Ci., hunc maturius extingui vulnere vestro Ci., Dareo extincto N. po Darejevi smrti, exstinctus (= mortuus) amabitur idem H., Scaurus Mamercus, in quo Scaurorum familia exstincta est Sen. rh. ki je z njim izumrla.
b) ugonobiti, pokončati, razdejati, uničiti (uničevati), zatreti (zatirati), zadušiti, (o)slabiti; med. = (po)giniti: formam Ter., lex fumantis reliquias coniurationis extinxit Ci., extinguere furorem, pestem, perniciem, invidiam, inimicitias, consuetudinem, pulchritudinem, instituta, leges, censuram, imperium, eius salutem, populi Romani nomen Ci., infamiam Ci. izbrisati, cum extinguebas senatum, extincto senatu Ci., externa bella extinctā C., extinguere vestigia urbis L., famam L., V., nefas, pudorem V., non posse contumeliam extingui N. izbrisati se, familia extincta S. brez ugleda in veljave, extinguere (alii) odorem Plin., venena Plin. zamoriti; med.: extincto calore occidimus ipsi et extinguimur Ci., generis praesidia omnia extincta sunt S.
c) occ. α) česa spomin zatreti, kaj iz spomina izbrisati, kaj pozabiti; med. v pozabo priti, pozabiti se: crimina sua, memoriam publicam Ci., vocem hominis … silentio L.; med.: sermo … oblivione posteritatis extinguitur Ci., rumor extinguitur Ci. β) jur. kaj razveljaviti, čemu moč vzeti (jemati); med.: (u)gasniti, moč izgubiti (izgubljati), miniti, prestati: exstinguere fidei commissum, ius pignoris Icti.; actio, stipulatio exstinguitur Icti.

Opomba: Sinkop. obl.: cj. pf. act.: exstīnxit = exstīnxerit Pl.; ind. pf. act.: extīnxtī = extīnxistī V.; cj. plpf. act.: extīnxem = extīnxissem V.

exstō (extō) -āre -stātūrus (Plin., Icti.)

1. (ven) moleti, moleti iz česa, gledati iz česa, štrleti: Col., tantummodo humeris ac summo pectore exstare C., humeris exstantem suscipit alter V., ninguit, … cervi vix cornibus exstant (namreč iz snega) V., ossa sub incurvis extabant arida lumbis O., extare supra profundum O., homines … paulum supra terram exstantes Gell.; pesn.: serpens longā trabe rectior extat O. stoji pokonci, se vzpenja, Phoebus extat O. stoji visoko na nebu. Od kod? z abl.: quantum exstant aquā H., tantum quod exstaret aquā L., navis extat aquis O.; s praep.: milites capite solo ex aqua exstant C., quo altius ab aqua exstaret L., extabat ferrum de pectore O., aedificia modice ab humo exstantia Plin.; pesn. z acc.: quantum egomet Nereidas exto Stat. presegam; occ. iz vode moleti: modo pectore, modo ore tenus exstantes T.

2. pren.
a) (po)kazati se, v oči biti: quo magis id, quod erit illuminatum, exstare atque eminere videatur Ci., licet haec nitere et aliquatenus extare videantur Q., vox et tua vocibus extet Val. Fl. preglašaj.
b) α) viden biti, obstajati, ostati, bi(va)ti: Syrorum … nemo exstat, qui ibi sex menses vixerit Pl., exstant litterae, quaedam foedera exstant, scriptum exstat in iisdem litteris, cui heres non exstabit, tot senatus exstare consulta, ut exstaret testimonium Ci., dum populi Romani nomen exstabit Ci. dokler bo živelo, eius monimentum exstare voluerunt Ci., cuius sepulcrum usquam exstet Ci., video … neminem, … cuius non exstet in me summum meritum Ci., benignitatis memoriam volebat exstare N. da ostane, non exstat alius auctor L., cuius auctor non exstat Q.; brezos. ex(s)tat z ACI ali odvisnim vprašanjem = jasno (očitno, gotovo) je, vidi se: quem extet … eloquentem fuisse Ci., apparet atque extat, utrum simus earum (artium) rudes an didicerimus Ci. β) occ. še ohranjen biti, še bivati, še živeti: qui locus (est), in quo non extent huius … fortitudinis … inpressa vestigia? Ci., exstant epistulae Philippi ad Alexandrum Ci., quod eorum monimenta certa in litteris exstant Ci., si qui ex tanto exercitu reliqui milites extant Ci., Sarmenti domina exstat H., sepulcra exstant L., ritus ut a prisco traditus exstat avo Tib., cuius tres orationes extant Q. — Adj. pt. pr. ex(s)tāns -antis (ven) moleč, štrleč: partes exstantiores Cael., exstantiores aures Ambr.