Franja

disiungo in dīiungo -ere -iūnxī -iūnctum izpreči (izpregati): iumenta Ci., bovem Col., boves Iuv., bos disiunctus H., disiungere fessos iuvencos O.; z abl.: armenta opere diiuncta Col.; occ. odstaviti: agnos a mamma matris Varr.

1. (od)ločiti: quia diiungimur Pl., quoniam intervallo locorum et temporum diiuncti sumus Ci. ep., quod (flumen) Iugurthae Bocchique regnum diiungebat S., quamquam longis disiungimur oris Val. Fl. Od kod? z abl.: Italis longe disiungimur oris V.; z a(b): nisi (fons) munitione ac mole lapidum diiunctus esset a mari Ci., equitatus a laevo cornu brevi spatio disiunctus L.

2. pren. (od)ločiti = razdružiti (razdruževati), odtujiti (odtujevati) od koga, od česa, razdvojiti (razdvajati): quem mecum eadem res publica, quae in tribunatu eius diiunxerat, … coniunxit Ci., disiungere honesta a commodis Ci., commoda colonorum a fortunis Pompeianorum rei publicae fortuna diiunxit Ci., disiungere aliquem ab aliquo Ter., Ci., aliquem ab alicuius amicitia ali familiaritate Ci. komu prijateljstvo s kom razdreti, aliquem a corpore Ci.; occ.
a) (v presojanju) ločiti, razločiti (razločevati): pastionem a cultura Varr., insaniam furore Cl.
b) log. (besede, stavke) nasproti postavljati: Gell. — Od tod adj. pt. pf. disiūnctus (dīiūnctus) 3, adv. -ē

1. ločen, oddaljen: quae (Aetolia) procul barbaris disiuncta gentibus Ci., duobus in locis disiunctissimis maximeque diversis Ci.

2. pren.
a) oddaljen = v nobeni zvezi s čim, različen, nasproten čemu: vita maxime disiuncta a cupiditate Ci., homines Graeci, longe a nostrorum hominum gravitate disiuncti Ci., homines naturā et genere diiuncti Ci., nihil est ab ea cogitatione … disiunctius Ci., inter se disiunctum discrepitansque Lucr.; subst. neutr. pl.: maxime disiuncta atque contraria Ci.
b) occ. α) log. ločilen, razstaven, protiven: cum dialectici sic statuant, omne, quod ita disiunctum sit, quasi „aut etiam aut non“, non modo verum esse, sed etiam necessarium Ci., quae diiunctius dicuntur Ci. preveč v protivnih stavkih; od tod subst. disiūnctum -ī, n (= διεζευγμένον ἀξίωμα) protivni stavek: Gell. β) ret. neodvisen, pretrgan: concursūs diiuncti Ci.; (o govorniku) neodvisno (pretrgano) govoreč: Brutus diiunctus T.

dispār -păris neenak, različen: Q., Suet., Amm., dispar fortuna Ci., dispares colores Ci. neujemajoče se, dispares enim mores disparia studia sequuntur Ci., honorum gradus sunt pares, gloriae dispares Ci., in pari scelere disparem condicionem facit Ci., dispar proelium C. neenakih oboroženih vrst (pehote s konjenico), genere dispari C., duo imperatores, … ipsi pares, ceterum opibus disparibus S., dispares ac dissimiles gladii L. neenake dolžine in oblike, haud dispar habitus animorum Carthaginiensibus erat L., male dispar H., si disparibus bellum incidat H., dispares cicutae V. neenako dolge, dispar fistula, dispares avenae, calami O., haud dispar habitu oris et corporis Cu.; z dat.: sunt his alii dispares Ci., neque par rebus neque denique dispar Lucr., matrona meretrici dispar H.; z gen. (v sl. dat.): neque (animi natura) haberet in se quicquam admixtum dispar sui Ci., dispar sortis, animorum Sil.; s praep.: dispar inter se Ci., in secundis Amm.; subst. neutr.: nec fuit (hic mos) leonibus umquam nisi in dispar H. proti neenakim (= druge vrste) bitjem, transfertur in multa disparia Ci. na mnoge druge neenake stvari.

dispellō -ere -pulī -pulsum razgnati (razganjati), razkropiti, razpršiti: pecudes Ci. ep., Teucrorum alios V., per undas nos V., equitem L. konjenico, Colchos Val. Fl.; z acc. rei: umbras V., ater quas (naves) aequore turbo dispulerat V., aeratā dispellere aequora prorā Stat. presekati; pass.: dispulsā suo de coetu materiaī copia Lucr., dispulsā sole nebulā L., incalescente sole dispulsa nebula L.; pren. razgnati (razganjati), pregnati (preganjati): qui hosce amores nostros dispulsos compulit Pl., ab animo tamquam ab oculis caliginem dispellere Ci., tenebras dispulit calumniae Ph., dispellere somnos Sen. tr., bellantem somnum Sil. = sanje o bitkah, omnes luctus omnesque e pectore curas Sil., inediae metum Amm.

disperdō -ere -didī -ditum (decomp.) docela pogubiti (pogubljati), ugonobiti (ugonabljati), uničiti (uničevati); z acc. rei: rem Pl. ali aliquantum in deliciis Pl. zapraviti, possessiones Ci., stipulā miserum carmen V. odžlobudrati, libellum Plin. iun. spakedrati, venena Amm.; z acc. personae: lenonem Pl., cives Romanos Vatin. in Ci. ep., me mea disperdat … puella, si … O. — Za pass. se rabi dispereō -īre.

dispergō -ere -spersī -spersum (dis in spargere)

I.

1. raztrositi, raztres(a)ti, razkropiti, razpršiti (razprševati): cerebrum Ter., caprae dispergant se Varr., perque agros passim dispersit corpus (fratris Medea) Poeta ap. Ci., nubes dispergunt venti Lucr., dispergere fimum Plin., commeatum laciniatim Ap.

2. pren.
a) raztres(a)ti = na vse strani širiti, razširiti (razširjati), raznositi (raznašati), (po)razdeliti ([po]razdeljevati): multa perniciosa Ci., partes rei gestae in causam Ci., in cunctas partes plura corpora Lucr., partem voti in auras V., vitam in auras V. ali in vacuas vitam dispergere auras Sil. izdihniti dušo, nullos ignes agris dispergere Sil. ne opustošiti z ognjem, libellos T., exercitum in manus plures dispergere T.; (o rastlinah) (po)razdeliti = sejati, saditi: vitem, lactucam Col. Od tod adj. pt. pf. dispersus 3, adv. -ē raztresen, razpršen: praedones toto mari dispersi Ci., homines dispersi vagabantur Ci., eorum (membrorum) collectio dispersa Ci., bellum tam late divisum atque dispersum Ci. po mnogih krajih razširjena, in omnīs partīs dispersa multitudo C., dispersis in opere nostris C., dispersos adorti C., dispersos milites … in unum contrahit S., dispersi a suis pars cedere, alii insequi S., ala equitum dispersa toto campo L.; quae disperse a me multis in locis dicentur Ci.
b) govorice razširiti (razširjati), raznesti (raznašati): sermonem Ci., rumorem Ph., falsos rumores T.; z ACI: disperso rumore rem Romanam … lacerari T., volgus … disperserat accitum in adoptionem T.

— II. (p)oškropiti: ut cerebro dispergat viam Ter. — V rokopisih in v pozni lat. (npr. pri Tert.) tudi dispargō -ere -sparsī -sparsum.

dispertiō -īre -īvī (-iī) -ītum (dis in partīre) razdeliti (razdeljevati), porazdeliti (porazdeljevati), podeliti (podeljevati), deliti: opsonium hic bifariam Pl., mihi tecum dispertitum officium fuisse Ci., dispertire tempora voluptatis laborisque Ci. strogo ločiti, coniecturam in quattuor genera Ci., funditores inter manipulos S., exercitum per oppida L., vires T.; z dat.: dispertire pecuniam iudicibus Ci., fortunas nostras parricidis Ci., cum regna singulis familiaribus dispertirentur N., proxuma loca tribunis dispertit S. odkaže tribunom v stražo; med.: etiam dispertimini? Pl. ali ne pojdeta takoj narazen? tot in curas dispertiti eorum animi erant L. — Redka dep. soobl. dispertior -īrī: iuris consulti … id in infinita dispartiuntur Ci., consules belli administrationem inter se dispertiri iussi L. — Varianti: dispartiō -īre in dispartior -īrī.

dispiciō -ere -spexī -spectum (dis in speciō -ere)

1. „videti začeti“, oči (zopet) odpreti, spregledati: catuli caeci (slepi rojeni) et qui iam dispecturi sunt Ci., ut primum dispexit Ci. (o smrtno ranjenem Epaminondi), tanta oborta caligo est, ut dispicere non posset Suet. da ni mogel stvari okrog sebe prepoznati.

2. occ.
a) intr. s široko odprtimi očmi ogledovati, razgledovati se, ozreti (ozirati) se: ad terram aspice et dispice (ali despice) Pl., longe cunctas in partīs dispicere Lucr.; pren. vse natanko preisk(ov)ati: dispicientibus consistorianis et militaribus Amm., dispicere de hereditatibus, de his obligationibus Iustin. Inst.
b) trans. z očmi izslediti, razločiti (razločevati), zagledati, zazna(va)ti: nequit ullam dispicere ipse oculus rem Lucr., dispecta est et Thule T., praedam celsius (z višine) dispicere Amm.

3. pren. duševno izslediti, spozna(va)ti, prepozna(va)ti, jasno uvide(va)ti, spredvideti: iam aliquid dispiciam Ter., si dispicere quid coepero Ci., tot res mea sponte dispexi Ci., si … imbecilli animi … verum dispicere non possint Ci., populus Romanus libertatem iam ex diutina servitute dispiciens Ci., dispice insidiatorem et petitum insidiis L. razločuj, dispicere mentem principis, merita T.; z relativnim stavkom: sed ego quod sperem non dispicio Ci.; z odvisnim vprašanjem: in ea re Pompeius quid velit non dispicio Ci. ni mi jasno, dispicies, quid renuntiandum Regulo putes Plin. iun.; occ. premisliti (premišljati), preudariti (preudarjati), (po)misliti na kaj: ubi occasio admonet, dispicere Pl., dispicere res Romanas Ci. ep., quorum nihil cum dispexisset caecata mens subito terrore L.; dispice z ne: Plin. iun., z num ali an: Plin. iun.

displicentia -ae, f (displicēre) nezadovoljnost: sui (s samim seboj) Sen. ph.; medic. (z gen. corporis ali brez njega) telesno neugodje: Cael.

displiceō -ēre -uī (-itum) (dis in placēre) ne biti po volji (po godu), ne biti všeč, ne ugajati: Pl., Ter., H., Q., Iuv., Suet., Amm., acta mea sibi ait displicere Ci., huius consilium plerisque civitatibus displicebat N., mortis mihi displicet auctor O.; brezos.: ut populo de rege placeret, de exsulibus displiceret Ci. da … (ljudstvo) ni pritrdilo; v pozni lat. z a(b): quae a multorum sensu displiceat Tert. se ne ujema z … : subj. z inf.: Vop., displiceatne mihi periculum propulsare? Ci., non sane mihi displicet adhibere … rationem Ci.; z ACI: Augustus ap. Suet., displicet plurimos esse custodes Ci.; occ. displicere sibi sam s seboj ne biti zadovoljen, slabe volje biti, ne prav dobro počutiti se: Ter., cumque … mihimet displicerem Ci. Pt. pf. displicitus 3 nevšečen, neljub: ei statim displicita esset (= displicuisset) insolentia Gell.

dispōnō -ere -posuī -positum (decomp.)

1. razpostaviti (razpostavljati), (po)razdeliti ([po]razdeljevati): Ca., Col., Plin., signa ad omnes columnas Ci., enses per herbam V., pocula Bacchi O., haec ubi disposuit O., disponere altaria utroque latere (itineris), lapides crebros intervallis Cu., avos porticibus Iuv., tabernas diversorias per litora et ripas Suet., disponit (sc. homines), qui nuntient Plin. iun.; voj.: disponere praesidia, praesidia custodiasque ad ripas Ligeris, crebris ad Rhodanum dispositis praesidiis C., quod … custodias in muro dispositas videbat C., dispositi equites C., disponere tormenta in muris C., reliquas cohortes castris praesidio C., portis stationes L., vigilias per urbem L.; pren. po določenem načrtu
a) razdeliti: imperii curas T., ministeria principatus in equites Romanos T.
b) ret. porazdeliti: disponere verba ita, ut pictores varietatem colorum Ci., ut sint quasi in ornatu disposita quaedam insignia et lumina Ci.

2. v red postaviti, spraviti, urediti (urejati), razporediti (razporejati), razvrstiti (razvrščati): Homeri libros antea confusos Ci., tellurem quinque in partes Tib., disposita congeries O., male dispositi capilli O. ali bene dispositae comae O. počesani, disponere crinem Iuv., comas Mart., membra in ordinem Sen. tr.; voj. v bojni red postaviti: singuli (milites) ab peritissimo imperatore dispositi N., disposita acies T.; pren.
a) primerno urediti ali uravnati, prirediti: disposita ad honorem studia Ci., consilia in omnem fortunam disposita L., disponere fata sibi Cu., diem (= dnevna opravila) Sen. ph., Plin. iun., otium Plin. iun.
b) ret. urediti, uravnati: ornare, disponere Ci., disponere res Ci. snov umetelno urediti, inventa Q., quaestionum ordinem recte Q.
c) pesn. lepo urejeno snuti, opis(ov)ati, opevati, peti: carmina curā Lucr., moenia Pr., corpora disponens Pr., d. cantūs, modos O.
č) za kaj uravnati, nameniti, pripraviti: si surculo et segetibus … fundus est dispositus Col.
d) α) odrediti (odrejati), ukreniti (ukrepati), poskrbeti, določiti (določati): hoc, haec, non quicquam Amm.; z odvisnim vprašanjem: Ulp. (Dig.), Amm.; s finalnim stavkom: Dig., Amm.; z ACI: Amm.; dispositi (namenjeni) z inf.: Amm. β) nameniti se, skleniti, zavzeti se, vzeti si kaj za pravilo (načelo); z inf.: Amm. γ) nameravati, v mislih imeti; z inf.: Macr., Pall., Vop., Amm. — Od tod adj. pt. pf. dispositus 3, adv. -ē

1.
a) dobro, lepo urejen: mens Col., vita hominum Plin. iun., quo neque formosius est quicquam neque dispositius Sen. ph., in dispositissima domo Boet.; subst. neutr.: ex disposito Sen. ph. v redu; adv.: disposite istum accusare Ci. s pravo razporeditvijo, disposite exponere Vitr., disposite dicere Q., tam disposite mundus effectus est Lact.; superl. dispositissimē Sid.
b) pren. (o govorniku) vir dispositus Plin. iun. mož uglajenega govora.

2. določen, odrejen; subst. neutr.: ex disposito Macr. kakor je bilo določeno, po določitvi.

Opomba: Sinkop. pt. pf. disposta (neutr. pl.): Lucr.

dispudet -ēre -uit (me), v. impers. (zelo) me je sram, (zelo) se sramujem, umiram od sramu; z inf.: alia memorare … dispudet Pl.; z ACI: dispudet sic mihi data verba Ter.; z gen.: non vos tot calumniarum … dispudet? Ap.

dissēminō -āre -āvī -ātum razsejati; le pren. = razširiti (razširjati), raznesti (raznašati): Ap., Amm., omnia … disseminare … in orbis terrae memoriam sempiternam Ci., disseminatus sermo Ci., latius opinione disseminatum est hoc malum Ci.; z dvojnim acc.: causas morbi intemperiem ebrietatis disseminare Iust.

dissēnsiō -ōnis, f (dissentīre)

1. različnost mnenja, nesoglasje, nestrinjanje: animorum disiunctio dissensionem facit Ci., nulla mihi tecum potest esse dissensio Ci., est quaedam inter nos parva dissensio Ci., fuit inter P. Africanum et Q. Metellum sine acerbitate dissensio Ci., dissensio inter homines de iure Ci., tanta est circa verba dissensio Q.

2. occ. (v sovražnem pomenu) nesloga, nesoglasje, razdvojenost, razdor, spor, prepir, mržnja: dissensio ac discidium Ci., hoc discidio ac dissensione facta Ci., dissensio civilis Ci., tanta inter eos dissensio exstitit, ut … C., deinde orta dissensio inter eum et Heraclidem N.; s subjektnim gen.: dissensio civium Ci., optimatium discordia dissensioque Ci., per optimatium dissensionem pericula creantur Ci., dissensio civitatis Vell.; z objektnim gen.: dissensio huius ordinis Ci.; v pl.: Ci. ep., Plin. iun., civiles dissensiones C. domače (državljanske) vojne, domesticae dissensiones Auct. b. Alx.

3. nasprotovanje, ugovor, ugovarjanje: unius dissensione consensionis globus disiectus est N.; pren. (o abstr.) neskladnost, nezdružljivost, navzkrižnost, neujemanje, nasprotje: utilium cum honestis Ci., actionum Sen. ph.

dissentiō -īre -sēnsī -sēnsum

1. drugačnega mnenja biti, ne soglašati, ne strinjati se, ne pritrditi (pritrjevati), ugovarjati, nasprotovati: dissentiente nullo Ci.; z acc. pronominis: nisi quid (v čem) tu dissentis H.; s praep.: dissentire ab aliquo, ab aliqua re, de aliqua re, ab aliquo de aliqua re, cum aliquo, inter se Ci., ipsum sibi in sua oratione dissentire Corn.; z dat.: dissentire condicionibus H., huic opinioni Q.

2. occ. (v sovražnem pomenu)
a) nesložen biti, v sporu s kom biti, prepirati se: Auct. b. Hisp., dissentiens populus, acerrime dissentientes cives Ci., ab his … Marsi dissentire incipiunt C., dissentire ab eo N.
b) (nravno) ne strinjati se s čim: cum ab reliquorum malis moribus dissentirem S. dasi nisem posnemal malopridnega življenja drugih.

3. pren. (o stvareh in abstr.) ne skladati se, ne ujemati se, nasprotovati, razlikovati se, različen biti, neenak biti: dissentire a more Ci., quid ipsum a se dissentiat Ci., reliquum tempus ab illo uno die dissensisse Ci., dolor meus nihil a communi salute dissentit Ci. se popolnoma ujema z … , vitiositas … a se ipsa dissentiens Ci., dissentire cum scripto Corn., numquid vestis tua domusque dissentiant Sen. ph., flos … dissentiens a sale Plin., quotiens ab animo verba dissentiunt Q., quia plerumque a Graecis Romana dissentiunt Q.; z dat.: ut non orationi vita dissentiat Sen. ph.; brezos. z ACI: nec dissentit eum mortis letique potitum (esse) Lucr. ni protislovno. — Dep. soobl. dissentior -īrī: dissentiuntur Caelius ap. Prisc.

disserō² -ere -seruī -sertum z besedami razložiti (razlagati), razpravljati, pogovarjati se, obširno govoriti, predavati, pretresati, v pretres vzeti; abs.: disserendi subtilitas, in disserendo mira explicatio Ci., acumen disserendi Q. bistroumno pretresanje; s proleptičnim obj.: eadem, ista, multa Ci., quod in senatu pluribus verbis disserui Ci., disserere res L.; s praep.: disserere de teste, de re publica Ci., de eo pauca, de tam perspicuis rebus diutius disserere Ci., quae Socrates supremo vitae die de immortalitate animorum disseruisset Ci., ea, quae … inter me et Scipionem de amicitia disserebantur Ci., disserere cum aliquo, cum aliquo de aliqua re, in utramque partem, de aliqua re in contrarias partes Ci., pro legibus L., contra ista Ci., adversus ea T.; z adv. in adv. določili: bene, accurate, varie, contra Ci., hoc modo S., in (= ad) hunc modum S., Cu.,; z ACI: Ci.; z odvisnim vprašanjem: Ci., L., Q. Šele poklas. trans.: disserere libertatis bona T., eius negotii initium, ordinem, finem curatius T., seditiosa de continuatione tributorum T. — Prim. disertus.

dissideō -ēre -sēdī (—) (dis in sedēre) „narazen sedeti“, od tod

1. ločen, oddaljen biti: Cl., omnem … sceptris (dat.) terram quae libera nostris dissidet externam reor V., quantum Hypanis Veneto dissidet Eridano Pr., ab omni dissidet turba procul Sen. tr., qui partitis dissederat ante maniplis Sil.; occ. raz(po)tegnjen biti: si toga dissidet impar H. če je toga poševno potegnjena, inaequalia dissident supercilia, supercilia dissidentia Q. narazen stoječe (naspr. constricta).

2. pren.
a) (o bitjih) ne skladati se, ne strinjati se, drugače misliti, drugačnega mnenja biti: de re una dissident, de ceteris congruunt Ci., cum Cleanthe dissidet Chrysippus Ci., me non cum homine solere, sed cum causa dissidere Ci., homines nobiles ita dissident a nobis animo et voluntate Ci., dissidere re, non verbis Ci.; pesn. z dat.: dissidens plebi Virtus H.; occ. (v sovražnem pomenu) spreti se, v sporu (neslogi) biti, nesložen biti, navzkriž si biti: cum is tribunus plebis capitali odio a Q. Pompeio … dissideret Ci., cum Octavio conlega Cinna dissedit Ci., non consiliis solum et studiis, sed armis etiam et castris dissidebamus Ci., dissidebat ab eo Eumenes N., dissidet hostis in Arminium et Segestem T. je razcepljen v Arminijevo in Segestovo stranko; pesn.: Medus infestus sibi luctuosis dissidet armis H. je razcepljen v stranke; abs.: Ph., quod … dissideat interim miles T. je uporen, mox dissedit (sc. a Iulia) Suet.; brezos.: propter quos (histriones) dissidebatur Suet.
b) (o stvareh, poseb. o abstr.) ne ujemati se, razlikovati se, upirati se, nasprotovati (si), navzkriž si biti: scriptum a sententia dissidet Ci., cum corporis partes inter se dissident Ci., iracundia dissidens a ratione Ci., temeritas a sapientia dissidet plurimum Ci., opiniones inter se dissidentes Ci., cupiditates inter se dissident Ci., sensus (mnenja) dissidentes N., voluntas scriptoris cum scriptore dissidet Corn., dissidet (je polno protislovij) et variat sententia O., fama a fide dissidet O., feritas dissidet a studiis tuis O., ambitio dissidens Ph. uporna, non dissidet a voce gestus Q.

dissiliō -īre -siluī (—) (dis in salīre)

I.

1. razpočiti se, razleteti se, (po)pokati, počiti: Val. Fl., Sil., Pall., Amm., dissiliunt aera (frigore) V., mucro glacies ceu dissiluit V., dissilit omne solum O., dissilit incus Plin., dissiliunt nubes multo impetu Sen. ph.; (o bitjih): dissilire risu Sen. ph. ali felicitate Petr. počiti od … , boves dissilire degustatā bupresti Plin.

2. razmakniti (razmikati) se, ločiti se, razdeliti se, razcepiti se, razdvojiti se: fit, ut diversa repente dissiliant Lucr. (o atomih), haec loca … dissiluisse ferunt V. so se baje odtrgali drug od drugega, impius ignis dissiluit Sil.; z dat.: dissilire gelido Olympo Cl. ločiti se od …

3. pren.: vox ubi dissiluit semel in multas Lucr. se je razdelil, gratia sic fratrum dissiluit H. tako se je soglasje med brati razdrlo.

— II. (s pf. disiliī) odskočiti: dissiliit Ionathas Vulg.

dissimilis -e, adv. dissimiliter nepodoben, neenak, druge vrste, drugačen, različen; abs.: naturae dissimiles Ci., dissimillimi motus Ci., dissimilis lingua S., dispares (sc. magnitudine) ac dissimiles (sc. formā) gladii L., oppidum haud dissimiliter situm S.; z abl. limitationis: labor voluptasque dissimillima naturā Ci. po svojem bistvu popolnoma različna staleža, dissimilis moribus S.; z dat.: nihil tam dissimile quam Cotta Sulpicio Ci., erat huic iudicio longe dissimilis illa contentio Ci., fide patri dissimillimus Vell., heu, quam dissimilis exitus initiis adest Sen. rh., haud dissimiliter navibus L. prav tako kakor ladje; z gen. (o notranji, duševni različnosti): fuit tum sui dissimilis Ci., sui dissimilior videbatur fieri cotidie Ci., cives tui dissimillimi Ci., lex legis dissimillima Ci., mei dissimiles N., Scetani dissimilis sis H., si qui dissimiles eorum essent Cu.; s praep.: duo fuerant per idem tempus dissimiles inter se Ci., qui sunt inter se dissimiles et aliorum Ci., cum inter vos in dicendo dissimilimi sitis Ci., dissimiles longe inter se variique colores Lucr.; non dissimilis ab eo Lact., Flacci epistularum libri titulo tantum dissimiles a sermonum (sc. libris) sunt Porph.; ret.: aetate et formā haud dissimili in dominum erat T. proti gospodu (= v primeri z gospodom) = gospodu je bil precej podoben; z atque (ac), quam, et: quod non est dissimile atque ire in Solonium Ci. ep. je toliko kakor iti na … , etsi erat non dissimile atque Alexandriae genus aedificiorum Auct. b. Alx., nec dissimilis Caesaris fuit Vell., dissimilis est militum causa et tua Ci.; s tam … quam: quid est tam dissimile quam Demosthenes et Lysias Ci.

dissimulō -āre -āvī -ātum kaj „nepodobno narediti“, od tod

1. koga nespoznavnega (kaj nespoznavno) narediti (delati), ne kazati tistega, kar je v resnici, skri(va)ti: canae capillos dissimulant plumae O., nec se dissimulat O. ne skriva se pod drugo podobo, d. natum cultu (s preobleko) O.; med.: Achilles veste virum longā dissimulatus erat O. je skril svojo moškost pod dolgo (žensko) obleko; pesn.: dissimulata Perillae nomine Metella O. pod imenom Perila skrita Metela.

2. pretvarjati se, pritajiti (pritajevati) se, potuhniti se, prikrivati; abs.: sed quomodo dissimulabat Pl., quare delectant homines … ludi, etiam illos, qui dissimulant, non solum eos, qui fatentur Ci., quid taces? quid dissimulas? Ci., non dissimulat Ci. nič ne prikriva, suspicionem dissimulando sedare Ci., litteris perlectis Domitius dissimulans in concilio pronuntiat C., dissimulandi causā S. da bi s tem prikril svoje namene, avidi coniungere dextras ardebant; … dissimulant (sc. ardorem suum) V., male salsus ridens dissimulare H., desine dissimulare Tib.; ex dissimulato neopaženo: aiebat non esse occulte nec ex dissimulato blandiendum Sen. ph., ex male dissimulato agebat aemulum Vell. ne dovolj neopaženo; trans. kaj prikri(va)ti, pritajiti (pritajevati), zatajiti (zatajevati), ne pustiti vedeti, zamolč(ev)ati; z obj. v acc.: L., Cu. idr., nec … quicquam simulabit aut dissimulabit vir bonus Ci., sunt in hoc ordine, qui … ea, quae vident, dissimulent Ci., quanto haec dissimulare et occultari … praestet? C., d. febrem, metum H., nomen suum O. prikrivati svoje ime = vzdeti si tuje ime, dissimulant deos O. prikrivajo svoje božanstvo, tauro dissimulante deum (svoje božanstvo) O., d. crudelia gaudia O., eloquentiam Q., veniam … petens, quod ei Vettios, Plautios dissimulavisset T.; pass.: neque dissimulari tantum scelus poterat Ci., (ut) tenuitas dissimulari non queat Ci., dissimulato intellectu, dissimulata seditio T.; med.: dissimulata deam Stat. prikrivajoča svoje božanstvo; z ACI: Pl., Cu., Q., Suet., cui … Cn. Plancio numquam dissimulavi me plurimum debere Ci., neque se Sullanum esse dissimulat Ci.; z odvisnim vprašanjem: quae rebus sit causa novandis, dissimulent V., quid ipse sim secutus, promam, nec umquam dissimulavi Q.; s quin: Gell., me … ille versus dissimulare non sinit, quin delecter Ci.; s quasi: dissimulabo hos quasi non videam Pl.; z de: Dig., Volturcius … dissimulare de coniuratione S. Od tod adv. pt. pr. dissimulanter neopaženo, (na) skrivaj, tajno: O., Amm., Demetrius dissimulanter asservari iussus est L., verba d. conclusa Ci., non (ne, neque) d. Ci., Suet. neprikrito, gratias populo Romano non d. tullit, quod … Val. Max. odkritosrčno se je zahvalil rimskemu ljudstvu, da … , alii (ante finem recedunt) d. et furtim Plin. iun.

3. vnemar pustiti (puščati), omalovaževati, ne ozirati se, ne meniti se, prezreti (prezirati): dissimulatus Marcii Macri (consulatus) T., Acilia … sine absolutione, sine supplicio dissimulata T., conscientiā belli Sacrovir diu dissimulatus T. očitalo se mu je, da je dolgo prikrival Sakrovirov upor, čeprav je zanj vedel; occ. zanemariti (zanemarjati), zamuditi (zamujati): d. damnosam curationem P. Veg., plerumque ab eis docendis (v sl. z infinitivnim stavkom) male dissimulatur Aug., quod dissimulatum Amm.

dissipō, st.lat. dissupō, -āre -āvī -ātum (dis in *sipāre, *supāre [supat: iacit, unde dissipat: disicit, et obstipat: obicit, et insipat (?), hoc est inicit P. F.]; prim. gr. σκίμπτω mečem, lat. obsipāre, insipere, sl. sipati, razsipati)

1. razmeta(va)ti, raztres(a)ti, raztros(i)ti, razdeliti (razdeljevati): Col., aliud alio Ci., quam (Medeam) praedicant in fuga fratris sui membra … dissipavisse Ci., dissipati liberi Ci. po svetu raztepeni, dispersi ac dissipati discedunt C., d. scintillas ignis, ardoris semina Lucr., ossa Quirini H., ossa Sil., aër dissipat humorem Vitr.; nunc in mille curias contionesque … dispersam et dissipatam esse rem publicam L. razdeljena.

2. occ.
a) na silo razkropiti, razpršiti, razgnati, razpoditi, α) voj.: hostes Ci. ep., dissipatis ac perterritis hostibus C., Carnutes … dissipantur in finitimas civitates Hirt., in fugam dissipati sunt L., d. phalangem L., ordines L., Front., ceteros Cu., ut dissipatos tota acie currus vagari … vidit Cu., d. classem Lentulus in Ci. ep., Fl., copias, praesidia Fl., aciem Sil.; enalaga: dissipata fuga, dissipatus cursus L. β) v nevojaškem pomenu: d. concursum impiorum Ci.; pesn.: sicut aper … dissipat ore canes O., ille (aper) … obliquo latrantes (canes) dissipat ictu O.; od tod (kakor merjasec razgnati =) odsekati, razsekati: partem capitis galeaeque ferinae dissipat Val. Fl., galeae nexūs ac vincula dissipat imae Val. Max., male defensum fragili conpage cerebrum dissipat Lucr.
b) α) medic. razkrojiti (razkrajati), razbliniti (razblinjati): humorem Cels. β) med. dissipari (o vodi) razdeliti se (v potoke): late Varr., aqua rivis dissipatur Vetus oraculum ap. L.; tudi refl.: cibus se dissupat Lucr.
c) (govorice idr.) raztresti, raztrositi, raznesti (raznašati): famam, maledictum, sermonem Ci., extractus rumoribus falsis, quos conspirati … de industria dissiparant Suet., rumor dissipatus, destinasse victorem Vitellium permutare hiberna legionum Suet.
č) razsipati = raztepsti (raztepati), zapraviti (zapravljati), (po)tratiti: patrimonium Crassus ap. Ci., rem familiarem Ci. ep., fortunas, a maioribus possessiones relictas Ci., pecunia publica dissipata Ci., d. reliquias rei publicae Ci. zadnje državne moči porabiti, avitas opes per luxum T. z razkošnostjo potratiti.

3. pren.
a) širiti, razširiti (razširjati); raztres(a)ti: ignis totis se passim castris dissipavit L., dissipatum passim bellum L., piceum per ossa venenum d. O.; qui dissipatos homines congregavit Ci. raztresene = nedružabne, omnia fere, quae sunt conclusa nunc artibus, dispersa et dissipata quondam fuerunt Ci.
b) razdejati, razbi(ja)ti, pokonč(ev)ati, uničiti (uničevati): statuam Ci., cuncta disturbare ac dissipare Ci. (o ognju), d. tecta L., turres quadratas Vitr.; homo fractus et paene dissipatus Ci.; dissipat Euhius curas edacīs H. prežene, magister dissipat amplexūs Stat. na silo prekine. — Od tod adj. pt. pf. dissipātus 3 raztresen, nezvezan, ne dobro (ne prav) strnjen: oratio Ci., facilius est apta dissolvere quam dissipata conectere Ci.; pren. (o govorniku): in instruendo dissipatus Ci. v čigar govoru se pogreša stik med posameznimi deli.

Opomba: V tmezi: disiectis disque supatis (= disiectis dissupatisque) Lucr.