Franja

χαρίζομαι d. m. (χάρις) [fut. χαριοῦμαι, aor. ἐχαρισάμην, pf. κεχάρισμαι (z akt. in pas. pom.), plpf. ep. κεχάριστο; NT fut. χαρίσομαι, pass. χαρισθήσομαι, aor. ἐχαρίσθην] 1. intr. a) kažem se prijaznega (naklonjenega), izkazujem usluge, storim kaj komu po volji, ustrezam, ugodim komu, sem uslužen, τινί komu v čem; b) θεοῖς pridobivam si (z uslugami) naklonjenost bogov; c) o ženi: naklonim svojo milost, ἐμβλέπουσα osrečujem s pogledom; d) vdajam se, strežem θυμῷ, γαστρί, σώματι, ἡδονῇ; pt. χαριζόμενος komu na ljubo, po volji, zavoljo koga. 2. trans. a) storim kaj komu na ljubo, rad dajem, τὸ βλέπειν dam vid NT, obilno darujem, podeljujem τινί τι, τινός od česa, ῥόδον στήθεσσιν natikam rožo na prsi; b) NT izdam, izročim τινά, τινά τινι pomilostim koga komu na ljubo; c) odpuščam παραπτώματα NT. 3. pf. pass. κεχάρισμαι sem komu všeč (mil, prijeten, po volji), τοῖς Εὐβοεῦσι ἐκεχάριστο Evbojcem se je izpolnila želja; pt. κεχαρισμένος drag, prijeten, dobrodošel, κεχαρισμένα εἰδώς naklonjen, mil, κεχαρισμένα τίθημί τινι storim komu ljubav (uslugo), ὡς κεχαρισμένοι kakor da so dobili dar.

χάρις, ιτος, ἡ (χαίρω) [acc. χάριν in χάριτα, dat. pl. ep. χαρίτεσσι] 1. a) veselje, radost, slast, užitek, βίου veselje do življenja; b) milota, milina, lepota, ljubkost, ἡ τῶν λόγων χάρις lepe besede NT. 2. a) naklonjenost, nagnjenost, ljubeznivost, prijaznost, milost NT; ljubav, usluga, uslužnost, postrežljivost; dobrota, dar(ilo) NT; χάριτι τῶν Mεσσηνίων iz prijaznosti do M., χάριν φέρω (παρέχω) τινί izkažem komu ljubav, ustrežem (ugodim) komu, χάριν ἀμείβομαι povračam ljubezen, χάριν δίδωμι ὀργῇ ustrezam jezi, χάριν ἔχω πρός τινα rad me ima kdo, uživam naklonjenost koga, σοὶ χάριν φέρουσα tebi na ljubo, χάριν τινὸς ὁράω izkaže mi kdo ljubav; χάρις ἄχαρις gl. ἄχαρις; b) hvala, hvaležnost, plačilo, nagrada, τινός za kaj; χάριν (ἀπο)δίδωμι, ἐκτίνω, ἀνύω izkažem se hvaležnega, τινός za kaj, ὑπέρ τινος zaradi česa; slično χάριν ἔχω, οἶδα, γιγνώσκω, ἐπίσταμαι sem hvaležen; NT χάριν ἔχω tudi: pridobim si hvaležnost koga; ἀπομιμνῄσκομαι spominjam se s hvaležnostjo, χάριν κατατίθεμαι pridobim si hvaležnost, χάριν προστίθεμαι ustrežem (ugodim) želji, χάριν ὀφείλω dolgujem hvalo; χάριν λαμβάνω τινός hvaležen mi je kdo. 3. adverbialno: a) χάριν τινός komu na ljubo, v prid, zavoljo koga, zaradi česa, τὴν σὴν χάριν zavoljo tebe, τὴν τῶν Ἀθηναίων χάριν zavoljo Atencev, ἔπους σμικροῦ χάριν dasi bi zadostovala majhna beseda; b) χάριτι iz milosti, χάριτι μετέχω z zahvalo uživam NT; c) ἐν χάριτι ποιῶ τινί τι naredim kaj komu na ljubo (po volji), ᾄδω v milosti prepevam NT; d) εἰς χάριν πράττω τινί storim kaj komu na ljubo (po volji); e) μετὰ χαρίτων zelo ljubko (lepo); f) πρὸς χάριν na ljubo, po volji komu πράττω, διαλέγομαι, λέγω izlepa; κορέννυμαι po volji.

χατέω, χατίζω ep. [Et. iz kor. g'hē(i), zapustiti, prazen sem; gršk. χῆρος, χήρα, χῶρος, χωρίς, χῆτος, χάτις nedostatek; sor. lat. hērēs, ēdis] 1. potrebujem, sem potreben τινός. 2. želim, hrepenim po, željno pričakujem τινός ali inf.

χείρ, χειρός, ἡ [Et. iz kor. g'her, prijeti; sor. χέρης podložen, εὐχερής. – Obl. at. ε samo χεροῖν in χερσί, sicer ει; ep. ion. χερός, χερί, χέρα, toda χειροῖν in χείρεσ(σ)ι]. 1. roka, dlan, pest; šapa, taca; ἐκ χειρός od (človeške) roke (ne od divje zveri) Sof. Aj. 27.; (leva, desna) stran, ἐπ' ἀριστερὰ χειρός na levi strani; χειρὸς αἱρέω (ἔχω, ἀνίστημι, κρατέω) zgrabim (držim, vzdignem, primem) za roko NT; χειρὸς πίστιν ἐμβάλλω dam roko v poroštvo, obljubim; χεῖρας προσφέρω τινί zgrabim z roko koga, διὰ χειρῶν λαμβάνω vzamem v roke, διὰ χειρὸς ἔχω držim (imam) v roki (oblasti, oskrbi), διὰ τῶν χειρῶν ἐγένετο σημεῖα po rokah (z rokami) NT; ἐκ χειρὸς (τῶν χειρῶν) λίθοι z roko metani kameni, οἱ ἐκ χειρὸς βάλλοντες suličarji; πρὸ χειρῶν ἔχω imam (držim) pred seboj v rokah, φέρω nosim pred seboj; ἐν χερσίν, μετὰ χεῖρας ἔχω imam v rokah, bavim (ukvarjam) se s čim, ἐν χερσὶ τίθημι izročim v roko, πρὸς ἐμὴν χεῖρα προχώρει k meni, na mojo stran ἐν χειρί τινος s pomočjo koga, po kom NT. 2. izraža χείρ a) bližino, boj v bližini, spopad, tepež, εἰς χεῖρας ἔρχομαι, εἶμί τινι spopadem, spoprimem se s kom, εἰς χεῖρας δέχομαι sprejmem (začnem) boj od blizu, spopadem se, εἰς χεῖρας ἄγομαι podvzamem kaj, lotim se česa, ἐκ χειρός v boju od blizu, v bližini, mož z možem, v spopadu, ἡ ἐκ χειρὸς μάχη spopad, boj od blizu, ἐν χερσίν εἰμι sem blizu, spopadem se, sem navzoč, χειρῶν ἀδίκων ἄρχω začnem se biti; ἐκ χειρὸς ἀμύνομαι zapodim iz svoje bližine, συνάπτω εἰς χεῖρας spustim se v (začnem) bitko, ἡ μάχη ἐν χερσί ἐστι bitka se vrši; b) dejanje, delo, delavnost; hrabrost, sila, moč, oblast, nasilnost, εἰς χεῖρας ἔρχομαι pridem v oblast koga, τῇ χειρὶ χράομαι rabim roko, delam, ἔπεσι καὶ χερσὶν ἀρήγω z besedo in dejanjem; χερσὶ πέποιθα zanašam se na svojo moč (hrabrost), ὑπὸ χεῖρα λαμβάνω (ποιοῦμαι) podvržem si, ὁ ὑπὸ χεῖρα ὤν podložen; χειρῶν νόμος pravo močnejšega, pravica pesti, ἐν χεροῖν δίκῃ s pravom sile. 3. pren. a) lastnoročni podpis NT; b) σιδηρᾶ železna kljuka, maček; c) peščica, krdelo, kopa, četa, moštvo, vojska (gl. lat. manus).

χειρονομέω (νέμω) maham (kretam se) z rokami ali nogami pri plesu po določenem pravilu τοῖς σκέλεσι.

χελῑδών, όνος, ἡ [Et. iz kor. ghel, zve-neti (ime po glasu!), nem. gellen, Nachti-gall] lastovica, lastovka.

χέω [Et. kor. g'heu, liti; lat. fundo, fūdi (iz g'heu-d-), nem. gießen (got. giutan, stvn. giozan). – Obl. fut. χέω, aor. ἔχεα, pf. κέχυκα, pass. pf. κέχυμαι, aor. ἐχύθην, fut. χυθήσομαι, adi. verb. χυτός, med. fut. χέομαι, aor. ἐχεάμην; ep. impf. χέον, fut. χεύω, aor. ἔχευα, χεῦα, cj. 1 pl. χεύομεν, imp. χεῦον, inf. χεῦαι, pt. χεύας, plpf. pass. 3 sg. κέχυτο, aor. med. (ἐ) χευάμην, cj. 3 sg. χεύεται, kor. aor. (ἐ) χύμην, 3 sg. χύτο, pt. χύμενος, ion. pf. 3 pl. κεχύαται]. I. trans. 1. act. a) o tekočinah: lijem, iz-, po-, razlivam ὕδωρ, οἶνον; o Zevsu: ὕδωρ pustim, da dežuje, pošljem dež; χιόνα pustim, da sneži; χέει sneg pada, sneži; δάκρυα prelivam solze; b) o suhih stvareh: α.) sipljem, sujem, po-, nasipljem, stresam (na tla) φύλλα, ἄλφιτα, δούρατα mečem, τύμβον, σῆμα nasujem (napravim) gomilo, postavim spomenik; β.) pustim, da pade ἡνία, καλάμην pokosim; γ.) pustim, da se razlega, pojem μέλος, φωνήν, λειρά nežno pojem; δ.) pustim, da visi, pobešam δένδρεα καρπόν; ε.) razprostiram, razgrnem, razširim ἀνέμους, ἀχλὺν κατ' ὀφθαλμῶν, ὕπνον. 2. med. izlivam svoje (od sebe), (iz)sipljem sebi κόνιν, τινί komu, κατά τινα na koga, εἴς τι kam, πρός τινα proti komu obrnjen, χοάς izlivam pitne daritve komu na čast, βέλεα streljam, πήχεε ἀμφί τινα ovijem roke okoli koga, objamem. II. intr. (med. pass.) 1. iz-, razlivam se, tečem, razprostiram se črez kaj, širim se, razpršim se, χυθέντος πάγου kadar je led zemljo pokrival, φρίξ ἐπὶ πόντον ἐχεύατο se je razlilo črez morje, ἀὴρ πάλιν χύτο megla se je razpršila (je izginila), ἀχλὺς κατ' ὀφθαλμῶν tema se je razgrnila črez oči, νόσος κέχυται bolezen se je razširila po celem telesu. 2. sem nasut (nakopičen), ležim (zbiram se) v trumah, stekam se (o ljudeh); κέχυντο ἀθρόοι ležali so drug na drugem (v kupih), ἀμφί τινι zbiram se okrog koga, objemam ga ἀμφ' αὐτῷ χυμένη.

χῆτος, ους, τό ep. (gl. χατέω) [samo dat. χήτεϊ in χήτει] pomanjkanje, pogrešanje, želja, hrepenenje po τινός.

χθονο-στιβής 2 (στείβω) poet. ki hodi po zemlji, zemeljski, na zemlji.

χράω [Et. iz χρήjω, gl. χρή. – Obl. act. ion. χρέω, ep. χρείω in χρήω, vzpor. obl. κίχρημι; at. pr. in impf. χρῇς, χρῇ, ἔχρη, ion. χρᾷς, χρᾷ, χρᾶν, χρέωσα, fut. χρήσω, aor. ἔχρησα, pf. κέχρηκα, pass. κέχρη(σ)μαι, aor. pass. ἐχρήσθην – med. ion. χρέωμαι; at. χρῶμαι, χρῇ, χρῆται, χρῶ, χρῆσθαι, χρώμενος, ἐχρῶντο; ion. χρᾶται, χρᾶσθαι, ἐχρᾶτο, imp. χρέω, pt. χρεώμενος, impf. 3 pl. ἐχρέωντο (poleg tega: χρῆται, χρέεται, χρέο, χρῆσθαι, χρέεσθαι, χρεόμενος, ἐχρέοντο), fut. χρήσομαι, aor. ἐχρησάμην, pf. κέχρημαι, fut. 3 κεχρήσομαι, aor. pass. ἐχρήσθην, adi. verb. χρηστός, -τέος]. I. act. 1. poet. zahtevam, želim, hočem ἃ χρῇς, εἴτε χρῇ θανεῖν. 2. dajem komu v porabo, podelim, posodim τινί τι, ἄρτους NT. 3. naznanim božji izrek, prorokujem τί, τινί τι, τινός o čem, ὡς γάρ οἱ χρείων μυθήσατο Φοῖβος, τὸν Ἀπόλλω ταύτην τὴν γῆν χρῆσαι οἰκεῖν A. mu je po proročišču to deželo odkazal za bivališče; pass. prorokuje se mi, pride mi (dobim) prorokovanje, ταῦτά σφι χρηστήρια ἐχρήσθη to se jim je prorokovalo, τὸ κεχρησμένον κακόν (θάνατος) prorokovano, napovedano zlo (smrt), τὸ χρησθέν, τὰ χρησθέντα prorokovanje, izrek proročišča, χρησθὲν αὐτῷ τοῦτο παθεῖν ker mu je bilo prorokovano. II. med. 1. potrebujem, želim si česa, hrepenim, koprnim po čem τινός; pt. pf. κεχρημένος potreben, hrepeneč po γάμου. 2. vzamem na posodo, izposodim si kaj τὶ παρά τινος. 3. dam si prorokovati, izprosim si božji izrek, vprašam proročišče za svet τινί, περί (ἀμφί) τινος, ψυχῇ Τειρεσίαο. 4. rabim, poslužujem se česa, imam; pass. αἱ νῆες ἐς τὸ μὲν ἐποιήθησαν, οὐκ ἐχρήσθησαν se niso porabile za to, za kar so bile narejene; pos. a) porabim za kaj, obrnem v kaj, τί χρήσεσθε(sc. Θηβαίοις) kaj bodete počeli, ἠπόρει, ὅ τι χρήσαιτο ni vedel, kaj bi počel, εἴτε τί ἄλλο χρήσωνται ali kaj naj z njimi narede; χρῷ μοι ὅ τι ἂν βούλῃ ravnaj (postopaj) z menoj, kakor te je volja, ὅ τι χρήσηται τῷ παρόντι πρήγματι kaj naj počne v pričujočem položaju; b) τινί rabim kaj, imam, poslužujem se česa, ἀληθείᾳ govorim resnico, βοῇ καὶ κραυγῇ kričim, συμφορᾷ, συντυχίᾳ, εὐτυχίᾳ imam srečo, sem srečen, ὠνῇ καὶ πράσει kupujem in prodajam, θείῃ πομπῇ χρησάμενος pod božjim spremstvom, μόρῳ umrjem, ὀργῇ χρωμένη v jezi, θαλάσσῃ vozim se po morju, θυσίαις prinašam žrtve, νόμοις držim se zakonov, τοῖς πράγμασιν dobro porabim priliko, οἰωνοῖς opazujem, τοῖς δεινοῖς καλῶς dobro se obnašam v nevarnosti, ὁμολογίᾳ ujemam se (soglašam) s kom; φρεσὶ γὰρ κέχρητ' ἀγαθῇσιν imel je, νιφετῷ trpim vsled snega, τοῖς ἀγαθοῖς izvršujem, delam dobro, ἀρετῇ kažem se hrabrega; c) občujem, družim se, ravnam, postopam s kom, οἱ χρώμενοι αὐτῷ njegovi prijatelji, φιλικώτερόν τινι prijazneje ravnam s kom, τινὶ διδασκάλῳ imam koga za učitelja, ταῖς τέχναις ταύταις παραπετάσμασιν ἐχρήσαντο so jih rabili kot pretvezo, χράομαί τινι ὡς ἀνδρὶ ψεύστῃ ravnam s kom kakor z lažnivcem, imam koga za lažnivca, ὡς φίλῳ, τινὶ πειθομένῳ (πιστῷ) imam koga za prijatelja, spoznam koga za poslušnega (zvestega), ὡς πολεμίῳ τινί ravnam s kom kakor s sovražnikom, sovražno nastopam proti komu, τοῖς θεοῖς imam bogove za prijatelje (za zaveznike).

χρεώ, οῦς, ἡ χρειώ ep. [dat. χρειοῖ] (χρή) 1. potreba, sila, stiska, hrepenenje, želja, τινός po kom; χρεοῖ ἀναγκαίῃ vsled silne potrebe; ἦ τι μάλα χρεώ zares, bilo je zelo potrebno (da sta prišla), ἵν' οὐ χρεὼ πείσματός ἐστιν kjer ni potreba vrvi. 2. χρεώ ἐστι (γίγνεται, ἵκει, ἱκάνει) potreba je (nastane, nastopi) = χρή; veže se z acc. osebe in gen. stvari: ἐμὲ χρεὼ γίγνεται νηός potrebujem ladje, οὔ τί με ταύτης χρεὼ τιμῆς ne potrebujem te časti; τίπτε δέ σε χρεώ čemu potrebuješ to?

χρήσιμος 3 in 2 (χράομαι) 1. (po)raben, koristen, srečen, spreten, ἡγούμενοι kot vodniki, τὸ χρήσιμον korist, χρήσιμός εἰμι koristim. 2. mnogo obiskovan τέμενος. 3. o osebah: vrl, dober, sposoben, zaslužen. – adv. χρησίμως koristno, uspešno.

χρηστηριάζομαι d. m. (χρηστήριον) povprašujem proročišče, dam si prorokovati, τινί po čem ali kom, s čim, ἐπί τινι, περί τινος o čem, τῷ θεῷ vprašam boga za svet.

χρηστός 3 (adi. verb. od χράομαι) 1. o stvareh: (po)raben, sposoben, koristen, ugoden, prijeten, dober, srečen. 2. o osebah: pošten, spoštovanja vreden, vrl, dober, plemenit, pravičen, odkritosrčen, blag, dobrotljiv; preprost. 3. subst. τὸ χρηστόν (in pl.) dobro, dobrota NT; pl. usluge, dobrote.

χρῑ́ω [Et. iz kor. ghers-, otirati. – Obl. fut. χρῑ́σω, aor. ἔχρῑσα, pf. κέχρῑκα, pass. pf. pt. κεχρῑ(σ)μένος, aor. χρῑσθείς, med. aor. ἐχρῑσάμην, ep. impf. χρῖον, aor. χρῖσα]. 1. act. in pass. a) mažem, po-, namažem τινά, τί; prevlečem s čim τινί; b) (po)barvam, pobelim; c) mazilim, ličim; d) bodem, mučim, τινί s čim. 2. med. a) namažem si kaj (s strupom) ἰούς; b) mazilim se s čim τινί.

χρόνιος 3 in 2 (χρόνος) 1. črez dolgo časa, po dolgem času, pozno ἐλθών, φανείς. 2. dolgo časa, dolgotrajen, dolg πόλεμος.

χρονοτριβέω (τρίβω) 1. po-, zamudim se NT. 2. zavlačujem πόλεμον.

χωρέω (χῶρος) [fut. χωρήσω, nav. χωρήσομαι, ep. aor. χώρησα] I. intr. 1. a) grem z mesta, naredim prostor, umikam se πάλιν, τινί komu, τινός, ἀπό, ἐκ, ἔξω τινός od česa, iz česa; vdam se τινί; b) odhajam, odrinem, krenem na pot, grem, korakam, prihajam, potujem, κατὰ γῆν po suhem, πρός τινα bližam se komu, εἴς τι grem v kaj NT. 2. a) naprej se pomikam, grem nad koga, napadem koga ἐπί τινα, ἐπί τι, πρός τινα, ὁμόσε τινί prodiram proti komu; b) grem na kaj, lotim se česa ἐπί, εἴς τι, εἰς (πρὸς) ἔργον grem na delo, εἰς ὅπλα zgrabim orožje, εἰς ἀλκήν postavljam se v bran, εἰς μετάνοιαν obrnem se k pokori NT; c) tečem ὕδωρ, δάκρυα, πηγαί, ναῦς ladja plove; o govorici: razširim se, raznesem se λόγος, φάτις; d) grem skozi kaj, prederem εἴς τι, διὰ τῶν ἀσπίδων, διὰ πάντων, prodiram do πρὸς ἧπαρ, ὅθ' ὕβρις ἐς τόνδ' Ἀτρειδᾶν πᾶσ' ἐχώρει ko sta mu Atrida delala krivico; e) izpolnim se λογίων ἔνια. 3. posrečim se, napredujem, dobro se mi izteče, posreči se mi kaj εὖ, εὐτυχέως; ὁ λόγος οὐ χωρεῖ ἐν ὑμῖν moja beseda ne najde mesta v vaših srcih NT. II. trans. 1. obsegam, držim, imam prostora za πλεονεξίαν, τινά, τί NT. 2. pren. a) pojmujem, umevam, razumem λόγον NT; b) sprejmem koga χωρήσατε ἡμᾶς NT.

ψευδο-πάρθενος, ἡ ion. lažidevica, samo po imenu devica.

ψεύδω [Et. strslov. spytьnъ, brezuspešen, zastonj; frizinški sp.: v spitnih rotah = v krivih prisegah. – Obl. fut. ψεύσω, aor. ἔψευσα, pass. pf. ἔψευσμαι, aor. ἐψεύσθην, fut. ψευσθήσομαι, fut. 3 ἐψεύσομαι, med. fut. ψεύσομαι, aor. ἐψευσάμην]. I. act. 1. postavim kaj na laž, (po)kažem, da je kaj laž ἡ ἐπίνοια τὴν γνώμην, οὐδὲν σῆμα ψεύδοντες nobeden njihov znak ni varal. 2. a) varam, pokazim, uničim ἐλπίδας; b) goljufam, zapeljem, (pre)slepim τινά, τινά τινος (τι) koga v čem. II. pass. nalaže (prevara, preslepi) me kdo, (z)motim se, sem prevaran, τῆς γνώμης ali τῇ γνώμῃ v mnenju, περί τινος, ἔν τινι, τί v čem, διὰ τὸ ἐψεῦσθαι ἑαυτῶν ker samega sebe ne poznajo, ἡ τρίτη τῶν ὁδῶν μάλιστα ἔψευσται je popolnoma (najbolj) napačna, ἡ ψευσθεῖσα ὑπόσχεσις obljuba, ki se ne drži. III. med. 1. intr. lažem se, govorim neresnico, varam, nezvesto ravnam, τινί, πρός, εἴς τινα, κατά τινος proti komu, τί, περί τινος v čem. 2. trans. a) izmislim γάμους, ἀφανῆ περί τινος; b) nalažem koga, (pre)varam δόξαν, goljufam, τινά τι koga v čem, χρήματα glede denarja; pos. kršim, prelomim ὅρκια, συνθήκας, ὑπόσχεσιν; οὐκ ἐψεύσαντο τὰς ἀπειλάς uresničili so grožnje.