Franja

ὑφ-ίστημι, ion. ὑπ-ίστημι [gl. ἵστημι, aor. 3 pl. ep. ὑπέσταν] I. act. trans. in pass. 1. podstavljam, podlagam kaj pod kaj τινί τι, τινί pod kaj. 2. skrivaj nastavljam (na prežo) τινά, γνώμας σοφάς dajem modre nauke. II. act. intr. in med. 1. a) podstavljam se pod kaj, stojim pod čim, podvržem se komu, podredim se τινί; γάλα usedam se; b) postavljam se skrivaj na prežo, v zasedo ἔν τινι. 2. ustavim se (ne bežim), postavljam se v bran (nasproti), upiram se, vztrajam, zdržim τινί, πρός τι, τινά. 3. a) jemljem nase, prevzemam ἀρχήν, ponujam se, ἐθελοντής oglasim se (javim se) kot prostovoljec; b) obetam, obljubujem.

φαίνω [Et. kor. bhē, svetiti se; slov. bel (= svetel), lat. fenestra, gršk. σαφής, φάος (iz φάϝος), φαλός, φάλιος. – Obl. fut. φανῶ, aor. ἔφηνα, pf. 1 πέφαγκα, 2 πέφηνα, pass. pf. πέφασμαι, inf. πεφάνθαι, aor. 1 ἐφάνθην, 2 ἐφάνην, fut. φανήσομαι, adi. verb. φαντός – med. fut. φανοῦμαι, aor. ἐφηνάμην; ep. inf. pr. φαινέμεν, impf. φαῖνον, pass. φαινόμην, iter. φαινέσκετο, aor. pass. φάνην, 3 pl. φάνεν, cj. φανήῃς, inf. φανήμεναι, iter. φάνεσκε, fut. 3 πεφήσεται, ion. fut. med. φανέομαι]. I. act. 1. trans. a) storim, da se sveti, spravim na dan (na svetlo), od-, razkrijem κακὰ ἐς τὸ φῶς, kažem ὁδόν τινι, pokažem, pošljem τέρας, ὀνείρατα, σημεῖα, σήματα, odkrijem μηρούς, κεφαλήν, dam, podelim, naklonim γόνον, παράκοιτίν τινι, τινὰ δειλόν slikam koga kot bojazljivca; ἔφηνα ἄφαντον φῶς izzval sem skrito iskro; b) pren. o sluhu: storim, da se kaj sliši (razlega), ἀοιδήν zapojem, začnem κωκύματα; c) (po)kažem, odkrijem νοήματα, ἀρετήν, ἀεικείας, εὔνοιαν, ὕβριν; ἔπη uresničim, potrdim; d) razjasnim, razložim λόγον, λόγων ὁδούς; e) sodno: naznanim, ovadim, zatožim τοὺς δρῶντας; f) o vojski: skličem vojsko φρουρὰν ἐπί τινα, εἴς τινα. 2. intr. a) sijem, svetim se, bleščim se NT; b) svetim komu τινί. II. med. trans. kažem kaj svojega, τὰ τόξα kažem kot svoj plen. III. med. intr. in pass. 1. pri-, pokažem se, pridem na dan (na svetlo), sem viden, svetim se ὄσσε, οὐδαμοῦ φαίνεται Κῦρος nikjer ga ni videti, οὐδαμοῦ φαίνομαι nikjer se ne nahajam = malo me cenijo, nič ne veljam; πόθεν φαίνει odkod prihajaš? φαίνομαι παρά τινος prihajam od koga; rodim se, postanem ἐκ βασιλέως ἰδιώτης, nastanem οὖροι, nastopim τέλος; pos. o zvezdah: vzhajam ἄστρα, ἅμ' ἠοῖ φαινομένηφιν z jutranjo zarjo, s prvim svitom. 2. v zvezi z določili: a) s subst. ali adi.: kažem se kot kaj οὗ ἀρίστη φαίνετο βουλή, φαίνομαι ψευδής = ψεύδομαι, εὖ ποιοῦντες φαίνεσθε jasno je, da; b) z inf. zdim se, kažem se πῶς ὔμμιν ἀνὴρ ὅδε φαίνεται εἶναι; δμωάων, ἥτις τοι ἀρίστη φαίνεται εἶναι; pogosto = δοκεῖν: οὐδὲ τοῦτο ἐφαίνετο αὐτῷ niti tega ni veroval; τὰ ἐκ τοῦ λόγου φαινόμενα kar se vidi iz govora; c) s part. očitno, očividno (je), da (= δῆλός εἰμι), φαίνομαι ἐπιορκῶν očitno je, da sem po krivem prisegel, ἐὰν φαίνωμαι ἀδικῶν ako se pokaže, da sem storil krivico; d) v odgovoru: φαίνομαι dà, tako je.

φαῦλος 3 in 2 φλαῦρος 3 1. a) slab, slaboten, preprost, navaden, ubog, siromašen ἱμάτιον, σιτία, ποτά, ἀσπίδες navaden (ki jih kdo ravno ima); o osebah: nizkega rodu, navaden, οἱ φαῦλοι preprosti (navadni ljudje), οἱ φαυλότατοι najnižje vrste vojaki; b) lahek, ne težak ἐρώτημα; c) majhen, neznaten, brezpomemben ἀρχή, grd τὸ εἶδος, prazen ἔπη; στρατιά neznaten, majhen, φαῦλα ἐπιφέρω navajam stvari, ki so brez pomena. 2. a) slab, neraben, brez vrednosti τείχισμα, ἆρα φαύλη ἂν εἴη ἡ ἀποδημία ali bi bila to slaba selitev?; b) o osebah: α.) nesposoben, neraben, zanikaren, neizvežban, neizobražen τὰ γράμματα, φαῦλος τὴν γνώμην nerazsoden; slab τοξότης; β.) len, bojazljiv, lahkomiseln; c) (moralno) slab, izprijen. – τὸ φαῦλον malopridnost, hudobija. 3. adv. φαύλως in φλαύρως ἀκούω obrekujejo me, sem na slabem glasu, πράττω sem nesrečen, ἔχω slabo se mi godi, τὴν τέχνην φλαύρως ἔχω sem neizkušen (nevešč) v umetnosti.

φείδομαι d. m. [Et. kor. bhei, bati se. – Obl. fut. φείσομαι, aor. ἐφεισάμην, pf. πέφεισμαι; ep. aor. φείσατο in πεφιδόμην, opt. πεφιδοίμην, inf. πεφιδέσθαι, fut. πεφιδήσομαι]. 1. vzdržim se česa, opustim kaj, odtegnem se, izognem se čemu κινδύνου; varujem se μή NT, βίου gledam na življenje, μὴ φείδου vse poskusi, nič ne odnehaj, μὴ φείδου διδάσκειν ne obotavljaj se. 2. a) prizanašam, varujem τινός; prizanesljivo (milostno) ravnam s kom; b) varčujem, varčno ravnam s čim, štedim χρημάτων; sem varčen, skoparim.

φημί [Et. kor. bhā-, govoriti, lat. for, fari, fatum, fabula, fateor, fama, fas; slov. bajati, basen, balij = zdravnik = ki zagovarja. – Obl. 2 sg. φῆς, φῄς, 3 sg. φησί, imper. φάθι, φαθί, inf. φάναι, pt. φάς; impf. 2 sg. ἔφησθα, ἔφης, fut. φήσω, aor. ἔφησα, adi. verb. φατός; – ep. pr. 2 sg. φῇσθα, cj. 3 sg. φῇσιν, φήῃ, inf. φάμεν; impf. φῆν, 2 sg. ἔφης, φῆς, φῆσθα, 3 sg. φῆ, 1 pl. φάμεν, 3 pl. ἔφασαν, ἔφαν, φάσαν, φάν; iter. ἔφασκον, φάσκον, med. praes. 2 pl. φάσθε, imper. 2 sg. φάο, inf. φάσθαι, pt. φάμενος, impf. (ἐ) φάμην, ἔφατο, φάτο, ἔφαντο, φάντο, vzpor. obl. φάσκω] I. 1. a) povem, (iz)javim, rečem, govorim, pravim, pripovedujem τί, τινί τι NT, πρός τινα, z inf., acc. c. inf., ὡς, ὅτι. Včasih stoji sredi stavka (= lat. inquit): ἐγὼ μέν, ἔφη, οἶμαι; ἔλεγε φάς = ἔφη λέγων, φᾱσί kakor pravijo, kakor pravi pregovor; b) z dvojnim acc. imenujem koga kaj τινὰ ἀνάλκιδα; c) trdim, obetam καί τέ μέ φησι μάχῃ Τρώεσσιν ἀρήγειν; d) odgovarjam; e) o govornikih: predlagam, nasvetujem πρῶτον μὲν τριήρεις παρασκευάσασθαί φημι δεῖν. 2. po-, pritrjujem, pravim, da v odgovoru: φημί dá; φημί dá; φάθι ἢ μή, ἃ ἐρωτῶ reci "da" ali "ne"! οὔ φημι a) zanikam, tajim, pravim, da ne; b) prepovedujem εἴτε μὴ σὺ φῄς. 3. mislim, menim, verujem φῆ γὰρ ὅγ' αἱρήσειν πόλιν. II. med. 1. = act. 2. ep. ἶσόν τινι primerjam se s kom, smatram se komu enakega.

φθάνω [fut. φθήσομαι, aor. ἔφθασα, ἔφθην (φθῶ, φθαίην, φθῆναι, φθᾱ́ς); pf. ἔφθακα; ep. aor. 2 φθῆν, ind. 3 sg. φθῆ, 3 pl. φθᾰ́ν, cj. 3 sg. φθήῃ in φθῇσι, φθήῃσι, 1 pl. φθέωμεν, 3 pl. φθέωσι, opt. 3 sg. φθαίη, φθαίησι, med. aor. pt. φθάμενος] 1. prehitim, pretečem koga τινά, preje (hitreje) pridem, prej (hitreje) naredim, izvršim kot kdo τινά, τί hitro naredim kaj, ἔς τι prihajam prej kam; s pt. prej, poprej, hitreje (nego), ἔφθασαν τὰ ἄκρα καταλαβόντες τοὺς πολεμίους zasedli so vrhove prej nego sovražniki; s πρίν; φθάσαι βουλόμενος πρὶν παθεῖν hoteč prehiteti, predno trpi škodo; φθάνω τινὰ ἀμειβόμενος odgovorim prej ko kdo, ἔφθησαν ἀνασπάσαντες potegnili so ladjo na suho prej (nego je nastopila nevihta), οὐκ ἔφθησαν ἐπισχεῖν niso mogli pravočasno zadržati; οὐκ ἂν φθάνοις λέγων povej vendar takoj (pač ne poveš ali ne boš povedal prezgodaj), οὐκ ἂν φθάνοιτε ἀκολουθοῦντες ali mi ne boste takoj sledili, sledite mi vendar takoj; οὐκ ἂν φθάνοιτε τὴν ταχίστην ὀπίσω ἀπαλλασσόμενοι odpravite se vendar kakor hitro mogoče; pt. φθάμενος poprej. 2. dohitim, dotečem, pridem, dospem ἐπί τινα, εἰς νόμον NT.

φθίνω (ῑ + ῐ), vzpor. obl. φθίω in φθινύθω [Et. lat. sĭtis, gršk. φθίω, φθινύθω. – Obl. fut. φθίσω, aor. ἔφθισα in ἔφθιον, pf. ἔφθικα, pass. pf. ἔφθιμαι, plpf. ἐφθίμην, aor. ἐφθίθην, adi. verb. φθιτός, med. fut. φθίσομαι, aor. ἐφθίμην; ep. aor. φθῖσα, plpf. pass. 3 pl. ἐφθίατο, aor. pass. 3 pl. ἔφθιθεν, aor. med. cj. 3 sg. φθίεται, 1 pl. φθιόμεσθα, opt. φθῑ́μην, φθῖτο, imp. φθίσθω, pt. φθίμενος, inf. φθίσθαι]. I. act. 1. trans. uničim, pogubim, (raz)rušim, umorim, ubijem τινά, τί. 2. intr. a) pojemam, ginem, medlim, venem αἰών, ἥβη; b) umiram, poginjam τινί, ὑπό, ἀπό, ἔκ τινος; c) o času: minevam, potekam νύκτες, μῆνες; μὴν φθίνων zadnja tretjina meseca; d) pren. ponesrečim se, ne uresničim se μαντεύματα, ne izpolnim se θέσφατα. II. med.-pass. = act. intr. φθίμενος kdor je izginil, ubit, mrtev, minul.

φθονέω 1. zavidam, po strani gledam, ne privoščim, sem zaviden (nevoščljiv), τινί εὖ πρήσσοντι zavidam, da gre komu dobro. 2. odbijem, odrečem komu kaj τινός; ne maram, nerad gledam, branim se, upiram se; pass. φθονοῦμαι zavidajo me, ne privoščijo mi.

φθόνος, ὁ zavist, zavistnost, nevoščljivost, nemilost, odrekanje; οὐδεὶς φθόνος ne odrekam (ugovarjam), prav rad dovolim, διὰ φθόνου iz nevoščljivosti.

φοβέω (φόβος, φέβομαι) [fut. φοβήσω, aor. ἐφόβησα, ep. φόβησα; pass. pr. pt. φοβεύμενος, impf. 3 pl. φοβέοντο, plpf. 3 pl. πεφοβήατο, aor. 3 pl. (ἐ) φόβηθεν; ion. pr. 2 sg. φοβέαι, imp. 2 sg. φοβέο in φοβεῦ] I. act. prepodim, spodim, zapodim v beg, preženem; plašim, strašim koga τινά. II. pass. 1. dam se prepoditi, zapodijo me v beg, preplašen bežim pred kom τινά, ὑπό τινος. 2. a) dam se preplašiti, strašim se, plašim se, bojim se, sem v strahu, ὑπό τινι pred kom, τινά, τί koga, česa, περί τινος, ἀμφί τινι za koga, εἰς, πρός τι z ozirom na kaj, tudi ὅπως μή, z inf. pomišljam se, ne upam se; b) častim, spoštujem, οἱ φοβούμενοι τὸν θεόν izpreobrnjenci NT.

φρονέω [fut. φρονήσω itd.; ep. 3 sg. cj. praes. φρονέῃσι, impf. φρόνεον] 1. mislim; a) intr. α.) sem pri zavesti, zavedam se, živim ἐμὲ δύστηνον ἔτι φρονέοντα; β.) sem pri (zdravi) pameti, imam pamet, sem razumen (pameten, moder), (prav) sodim, ἐξίστημι τοῦ φρονεῖν pripravim ob razum, zmedem, ἔξω τοῦ φρονεῖν ἐλαύνων ako se mu pamet (um) zmede; λέγω φρονῶν govorim pametno, πλέον φρονέω sem razumnejši, εὖ (καλῶς) φρονέω sem pri zdravi pameti, sem pameten, prav ravnam, κακῶς sem nespameten, neumno ravnam, τὸ κακῶς φρονεῖν zlo mišljenje, ošabnost; ἴσον, τωὐτό, τὰ αὐτά sem istega mišljenja, ujemam se, θεοῖσι ἴσα smatram se za bogovom enakega, φρονῶν πράσσω storim kaj vedoma (s premislekom); b) trans. premišljam, preudarjam, umevam, spoznam, vzamem si k srcu, opazim, pomislim, φρονῶ δὲ ξυμφορᾶς ἵν' ἕσταμεν vem, ἀληθείην uvidim, ἡμέραν spoznam (praznujem) dan NT; ὄπιδα, ἐλεητύν poznam, brigam se za kaj; veže se tudi s ὅτι, ὡς, acc. c. inf. 2. sem kake misli, občutim, menim, ἀγαθά τινι (φίλα) sem prijaznega mišljenja, sem prijatelj ali naklonjen, φίλα φρονέων dobro želeč, blagohoten, kot prijatelj, κακῶς φρονέω sem nenaklonjen (sovražen), μέγα (μεγάλα) φρονέω sem ponosen, ohol, domišljav, pogumen, samozavesten, μετρίως sem skromen, μικρόν sem ponižen (malodušen), ἀμφίς sem različnih (nasprotnih) misli, ἀταλά sem vesel, ἄριστα sem najboljši pri posvetovanju, εὖ φρονῶ τὰ σά popolnoma sem ti vdana. 3. namerjam, nameravam, mislim na kaj, hočem, želim ἀγαθά, κακά τινι, τὰ ἀμείνω držim se boljših načel, bolje mislim, ἰθὺς φρονέω stremim, silim (naravnost) naprej, μεῖζον mislim na višje stvari, τά τινος sem pristaš koga, držim s kom, οἱ τὰ ἡμέτερα φρονοῦντες naši somišljeniki, μὴ κατ' ἄνθρωπον ne mislim, kakor se spodobi človeku, τοῦτο φρονεῖ ἡ εἰς τοὺς ὀλίγους ἀγωγή ta namen ima = zato ste nas pripeljali pred ta maloštevilni zbor.

φυλάσσω [fut. φυλάξω, aor. ἐφύλαξα, pf. πεφύλακα, pass. pf. πεφύλαγμαι, aor. ἐφυλάχθην, adi. verb. φυλακτέον; med. fut. φυλάξομαι (tudi pass.), aor. ἐφυλαξάμην; ep. pr. inf. φυλασσέμεναι, aor. ind. φύλαξα, cj. φυλάξομεν] I. act. 1. intr. a) bedim, čujem, stražim (φυλακὰς φυλάσσω), stojim (sem) na straži, stražim, νύκτα črez noč, vso noč, τινί za koga, περί τι pri čem, okrog česa; b) pazim, gledam, čakam, prežim πηνίκα ἔσεσθε. 2. trans. a) čuvam, varujem, stražim kaj, ohranjujem, branim τινά, τί, δῶμα ostanem v hiši (ne zapustim hiše), τινὰ ἀπό τινος varujem koga pred kom, branim koga česa NT, τινί τι shranim, spravim kaj za koga; b) prežim, čakam na kaj νόστον, ἐτησίας, gledam, pazim ἓν μόνον, brigam se za kaj πρᾶγμα; c) ohranim αἰδῶ καὶ φιλότητα, τὸ πιστόν vero, obdržim τἀγαθά, χόλον gojim jezo; častim, spoštujem, izpolnjujem συντεθέντα, νόμον NT, ὅρκια, ἔπος sem poslušen; pass. φθόνος φυλάσσεται παρ' ἐμοί gojim zavist. II. med. 1. = act. intr. bedim, stražim (Il. 10, 188). 2. ohranim pri sebi (zase) τὰ λελεγμένα, νόμον izpolnjujem NT. 3. zavarujem se, τινί s čim; varujem se, πεφυλαγμένος εἰμί sem oprezen (previden), ἀπό τινος varujem se česa NT, τί, τινά varujem se česa (koga), skušam uiti, izogibljem se; φυλάττομαι μή (ὡς μή, ὅπως μή, ὥστε μή ali acc. c. inf). = caveo, ne; φυλάττομαι νεῶν, μή bojim se za ladje, da ne bi; φυλαττόμενος πορεύομαι oprezno (previdno) hodim.

φωνή, ἡ (sor. φημί) 1. glas, zvok, šum; pl. vpitje, krik. 2. a) govor, jezik, narečje, φωνῇ po govorici; b) izrek, izraz, beseda, φωνὴν ἵημι govorim, πάσας φωνὰς ἀφίημι razvijem vso govorniško zmožnost, napnem vse govorniške sile, μόνον οὐχὶ φωνὴν ἀφιείς toliko da ne kriči, vpije skoraj na ves glas.

χαίρω [Et. kor. g'herēi, poželeti; lat. hortor, āri, izpodbuditi, nem. gern, begehren, Gier, Begierde; gršk. χάρις. – Obl. fut. χαιρήσω, aor. ἐχάρην, pf. κεχάρηκα (s prez. pom.: sem vesel), adi. verb. χαρτός, ep. impf. χαῖρον, iter. χαῖρεσκον, fut. redupl. κεχαρήσω in κεχαρήσομαι, inf. κεχαρησέμεν, aor. χάρην, opt. χαρείην, aor. 2 med. κεχαρόμην, opt. 3 pl. κεχαροίατο, aor. 1 med. 3 sg. χήρατο, pf. pt. κεχαρηώς; poet. pf. med. κεχάρημαι in κέχαρμαι; NT fut. χαρῶ in χαρήσομαι]. 1. veselim se, radujem se, sem vesel, imam veselje nad čim, imam rad, zadovoljen sem s čim; pogosto v zvezi s θυμῷ, φρεσίν, φρένα; ἐν θυμῷ pomeni tudi: pri sebi, skrivaj, νόῳ oprezno, pametno; veže se s τινί, ἐπί, ἔν τινι, s pt., ὅτι, ὡς, οὕνεκα; νῦν πᾶσι χαίρω vsi me imajo radi, z vsemi se dobro razumem; χαίρω ποιῶν z veseljem (rad) storim, delam kaj navadno; pt. χαίρων a) vesel, radosten, rad, z veseljem; b) srečen, zdrav, brez kazni ἀπαλλάττω; οὐ χαίρων nerad, ne brez kazni, ne v svojo korist ἀδικήσω, ἐρεῖς; οὐδέ τιν' οἴω χαιρήσειν ne bode se, menim, veselil, slabo se mu bo godilo; οὐ χαίρω σε θνῄσκοντα ne veselim se tvoje smrti. 2. posebna raba: a) χαῖρε, χαίρετε bodi(te) pozdravljen(i)! na zdravje! nasvidenje! zdrav! srečno! z Bogom!; b) χαίρειν τινὰ φάσκω (λέγω, προσεῖπον itd.) pozdravljam koga, τἆλλα σ' ἐφίεμαι χαίρειν druge želje se ti naj izpolnijo; tudi v začetku pisma: τινὶ χαίρειν(sc. λέγω) pozdravljam koga; c) χαίρειν ἐῶ, λέγω, κελεύω opustim kaj, pustim v nemar, ne maram, ne brigam se za, odrečem (odpovem) se, χαίρειν λέγω Κύπριν ni mi mar, preziram; χαιρέτω τις naj se pobere, ne maram imeti s kom opraviti; χαιρέτω τὰ πρόσθεν βουλεύματα z Bogom prejšnji sklepi, ἑρπέτω χαίρουσα naj gre v božjem imenu.

χείρ, χειρός, ἡ [Et. iz kor. g'her, prijeti; sor. χέρης podložen, εὐχερής. – Obl. at. ε samo χεροῖν in χερσί, sicer ει; ep. ion. χερός, χερί, χέρα, toda χειροῖν in χείρεσ(σ)ι]. 1. roka, dlan, pest; šapa, taca; ἐκ χειρός od (človeške) roke (ne od divje zveri) Sof. Aj. 27.; (leva, desna) stran, ἐπ' ἀριστερὰ χειρός na levi strani; χειρὸς αἱρέω (ἔχω, ἀνίστημι, κρατέω) zgrabim (držim, vzdignem, primem) za roko NT; χειρὸς πίστιν ἐμβάλλω dam roko v poroštvo, obljubim; χεῖρας προσφέρω τινί zgrabim z roko koga, διὰ χειρῶν λαμβάνω vzamem v roke, διὰ χειρὸς ἔχω držim (imam) v roki (oblasti, oskrbi), διὰ τῶν χειρῶν ἐγένετο σημεῖα po rokah (z rokami) NT; ἐκ χειρὸς (τῶν χειρῶν) λίθοι z roko metani kameni, οἱ ἐκ χειρὸς βάλλοντες suličarji; πρὸ χειρῶν ἔχω imam (držim) pred seboj v rokah, φέρω nosim pred seboj; ἐν χερσίν, μετὰ χεῖρας ἔχω imam v rokah, bavim (ukvarjam) se s čim, ἐν χερσὶ τίθημι izročim v roko, πρὸς ἐμὴν χεῖρα προχώρει k meni, na mojo stran ἐν χειρί τινος s pomočjo koga, po kom NT. 2. izraža χείρ a) bližino, boj v bližini, spopad, tepež, εἰς χεῖρας ἔρχομαι, εἶμί τινι spopadem, spoprimem se s kom, εἰς χεῖρας δέχομαι sprejmem (začnem) boj od blizu, spopadem se, εἰς χεῖρας ἄγομαι podvzamem kaj, lotim se česa, ἐκ χειρός v boju od blizu, v bližini, mož z možem, v spopadu, ἡ ἐκ χειρὸς μάχη spopad, boj od blizu, ἐν χερσίν εἰμι sem blizu, spopadem se, sem navzoč, χειρῶν ἀδίκων ἄρχω začnem se biti; ἐκ χειρὸς ἀμύνομαι zapodim iz svoje bližine, συνάπτω εἰς χεῖρας spustim se v (začnem) bitko, ἡ μάχη ἐν χερσί ἐστι bitka se vrši; b) dejanje, delo, delavnost; hrabrost, sila, moč, oblast, nasilnost, εἰς χεῖρας ἔρχομαι pridem v oblast koga, τῇ χειρὶ χράομαι rabim roko, delam, ἔπεσι καὶ χερσὶν ἀρήγω z besedo in dejanjem; χερσὶ πέποιθα zanašam se na svojo moč (hrabrost), ὑπὸ χεῖρα λαμβάνω (ποιοῦμαι) podvržem si, ὁ ὑπὸ χεῖρα ὤν podložen; χειρῶν νόμος pravo močnejšega, pravica pesti, ἐν χεροῖν δίκῃ s pravom sile. 3. pren. a) lastnoročni podpis NT; b) σιδηρᾶ železna kljuka, maček; c) peščica, krdelo, kopa, četa, moštvo, vojska (gl. lat. manus).

χερσαῖος 3 (χέρσος) na suhem (kopnem) živeč, celinski, suhozemeljski; o ljudeh: ki ne poznajo morja; opp. ναύτης.

χθι-ζός 3 ep. ion. včerajšnji; pogosto adverbialno: χθιζὸς ἔβη včeraj je odšel. – adv. χθιζόν in pl. χθιζά včeraj, χθιζά τε καὶ πρώιζα včeraj in predvčerajšnjim, ne dolgo od tega, nedavno.

χλωρός 3 (gl. χλόη) 1. zelenkast(orumen), žoltozelen; bled, rumenkast. 2. a) o lesu: zelen (= svež, ne posušen); b) mladosten, v cvetu mladosti, svež αἷμα; δάκρυον svetel.

χρεώ, οῦς, ἡ χρειώ ep. [dat. χρειοῖ] (χρή) 1. potreba, sila, stiska, hrepenenje, želja, τινός po kom; χρεοῖ ἀναγκαίῃ vsled silne potrebe; ἦ τι μάλα χρεώ zares, bilo je zelo potrebno (da sta prišla), ἵν' οὐ χρεὼ πείσματός ἐστιν kjer ni potreba vrvi. 2. χρεώ ἐστι (γίγνεται, ἵκει, ἱκάνει) potreba je (nastane, nastopi) = χρή; veže se z acc. osebe in gen. stvari: ἐμὲ χρεὼ γίγνεται νηός potrebujem ladje, οὔ τί με ταύτης χρεὼ τιμῆς ne potrebujem te časti; τίπτε δέ σε χρεώ čemu potrebuješ to?

χρεών (pt. od χρή) ion. χρεόν 1. pt. abs. ker je potrebno, ker moram, ker je spodobno, primerno, ker smem, τὸ χρεὼν γενέσθαι kar se mora zgoditi, οὐ χρεών česar ne bi smeli; kot adv. ὑμεῖς ἂν οὐ χρεὼν ἄρχοιτε pač nimate pravice vladati. 2. subst. τό indecl. kar je potrebno ali primerno, dolžnost, potreba, usoda, οὐ δ' ἔστι μοίρας τοῦ χρεών τ' ἀπαλλαγή ni mogoče uiti neubežni usodi; χρεών ἐστι = χρή.