Franja

πελάζω (πέλας) πελάω, vzpor. obl. πλάθω poet. πίλναμαι ep. [fut. πελάσω in πελῶ, aor. ἐπέλασα, pass.pf. πέπλημαι, aor. ἐπελάσθην in ἐπλάθην, med. aor. ἐπελασάμην; ep. aor. (ἐ) πέλασσα, cj. 1 pl. πελάσσομεν, aor. 1 med. opt. 3 pl. πελασαίατο, 3 sg. πλῆτο, aor. pass. 3 pl. πέλασθεν] 1. trans. bližam, približujem, primikam τινά τινι, ἱστὸν ἱστοδόκῃ spustim (postavim) jambor v jambornico, Τρῶας νηυσί pustim, da se Trojanci približajo ladjam, στῆθος θαλάσσῃ uležem se s prsi na morje (da plavam), τινὰ ἐς νῆσον ženem (tiram) na otok (k otoku), ἐν σπήεσσι κτήματα spravim v votline, ὀδύνῃσι peham (spravljam) v bolečine, τινὰ χθονί (οὔδει) mečem (podiram, polagam) na tla; ἔπος ἐρέω ἀδάμαντι πελάσσας(sc. αὐτό) hočem povedati besedo, ki je trda (neizpremenljiva) kakor jeklo. 2. intr. in pass. bližam se, približujem se τινί, τινός, (ἔς) τι; prihajam h komu, pridružujem se, družim se ὅμοιον ὁμοίῳ, χθονί spustim se (padem, zgrudim se) na zemljo.

πέμπω [fut. πέμψω, aor. ἔπεμψα, pf. πέπομφα, pass. pf. πέπεμμαι, aor. ἐπέμφθην, fut. πεμφθήσομαι, med. fut. πέμψομαι, aor. ἐπεμψάμην, adi. verb. πεμπτέον, πεμπτός, ep. praes. inf. πεμπέμεν(αι), aor. med. opt. 3 pl. πεμψαίατο, ion. impf. iter. πέμπεσκε] I. act. 1. a) (od)pošiljam, τινά (τί) τινι koga (kaj) h komu, πρός, παρά τινα, εἰς κατασκοπήν kot ogleduha, na stražo, ἐπί τινα pošljem po koga, ἐπ' ὕδωρ po vodo, ἐπὶ βοήθειαν po pomoč, ἐπὶ πολέμῳ v vojno, ἐπὶ ξυλλογῇ στρατιωτῶν da naberejo vojake, κατὰ ζήτησιν ἀνδρός da poišče moža; namen se izraža tudi z inf. ali pt.: πέμπω τινὰ φέρειν, ἄγειν, καλοῦντα, ἐροῦντα da nese, prinese, pokliče, pove; πατρὶ τυμβεῦσαι χοάς da nesem na očetov grob pitno daritev; πέμπει με σοὶ φέροντα τάσδ' ἐπιστολὰς φυλάσσειν pošilja me k tebi s tem naročilom, da ga čuvaš; b) pošiljam poslance (povelje), πέμψασιν ἡμῖν ἀντέπεμψεν (Fojb) je odgovoril našim poslancem, πέμπων κελεύω pošljem poslance s poveljem, πέμπουσιν οἱ ἔφοροι ἀπολιπόντα Λάρισαν στρατεύεσθαι efori so poslali poslance s poveljem, da naj zapusti L. in; c) pren. πρὸς αὐλὰν πόδα grem k stanovanju, εἰς Ἀΐδαο umorim, βαιὰν πέμπε λόγων φάμαν tiho mi povej, λέσχην skličem. 2. a) doli pošiljam, naklonim komu kaj κακόν τινι, ἐπί τινι; b) kvišku pošiljam, pustim, da raste, dajem αἶα. 3. a) pošiljam domov, odpuščam ἐς πατρίδα, οἴκαδε, τὸν ξεῖνον; b) izženem γῆς ἄποικον, ἀνάστατον. 4. spremljam, ὁ πέμπων (Ἑρμῆς) ki spremlja, πομπήν spremljam slovesen izprevod, obhajam (bogu na čast) slovesen obhod. II. med. 1. pošiljam po koga πῶς δῆτα σ' ἂν πεμψαίαθ'. 2. pošiljam koga h komu (da ga pripelje k meni) τινὰ ἐπί τινα.

πενθήτρια, ἡ (πενθέω) poet. žalovalka, žalujoča, σῶν κακῶν da objokujem tvojo nesrečo.

περᾱ́σιμος 2 (περάω) poet. kar se da prebresti, prehoden.

περί praep. I. z gen. 1. a) krajevno: okoli, okrog τετάνυστο περὶ σπείους ἡμερίς, περὶ τρόπιος βεβαῶτα ko je sedel okobalo na gredlju; b) pren. pri glagolih μάχομαι, μάρναμαι, ἀμύνομαι, δηιόω, σπουδάζω itd. navaja predmet, za katerega se borimo, katerega branimo, oz. katerega hočemo doseči: o, za, zaradi περὶ νίκης, περὶ τῆς πατρίδος, τρέχω περὶ τρίποδος da bi dobil, μαχήσονται περὶ σεῖο, περὶ πτόλιος μαχήσεται da bi osvojil mesto, ὕφαινον ὥστε περὶ ψυχῆς kot bi šlo za moje življenje, ἀγὼν περὶ ψυχῆς, περὶ τῶν μεγίστων boj za življenje in smrt, ἐρίζεσκον περὶ τόξων tekmovali so v streljanju z lokom; c) pri glagolih μερμηρίζω, φροντίζω, κήδομαι skrbim za koga ali kaj, πένθος φέρω žalujem za kom, φοβέομαι περί τινος bojim se za koga, zaradi česa; slično pri glagolih πέμπω, ἥκω, ἀφικνέομαι περί τινος zastran (zaradi) česa; περὶ συμμαχίας πέμπω zaradi zavezništva, da bi sklenili zavezo, περὶ ὧν ἀφικόμην zaradi česar sem prišel; d) pri glagolih οἶδα, ἀκούω, λέγω, διαλέγομαι, πυνθάνομαι, κρίνω itd. navaja osebo ali stvar, o kateri se vé, sliši, govori, izve, sodi; περὶ νόστου ἤκουσα slišal sem o vrnitvi, πυνθάνομαι περί τινος poprašujem po kom, νόμῳ χράομαι περί τινος postopam s kom po zakonu; e) zastran, glede na, kar se tiče, οὐ θαρσῶ περί τινος v skrbeh sem zastran koga, φρόνιμος περί τινος preudaren glede česa, τὰ περί τινος kar se koga tiče, njegova usoda, τά περὶ τῆς μάχης tek bitke, περὶ τοῦ χρηστηρίου glede na prorokovanje, περὶ πάντων glede vseh stvari, τὰ περὶ τῆς ἀρετῆς kar se tiče kreposti (hrabrosti). 2. črez (nad) kaj, bolj nego, περὶ πάντων τίον nad vse, περὶ πάντων βροτῶν σε αἰνίζομαι bolj kot vse ljudi, γίγνομαι περί ἄλλων prekašam (presegam) druge, νόον περὶ βροτῶν ἐστι; περὶ πολλοῦ (πλείονος, πλείστου) ποιοῦμαι, ἡγέομαί τινα zelo (bolj, najbolj) cenim, περὶ παντὸς ποιοῦμαι cenim nad vse, bolj kot vse drugo, περὶ πάντων nad vse, pred vsem. II. z dat. 1. krajevno (na vprašanje kje?) okrog, na, ob τὰ ψέλια περὶ ταῖς χερσί, ἔχω θώρακα περὶ τοῖς στέρνοις, περὶ τῇσι κεφαλῇσι εἶχον τιάρας (na glavah), κεῖται νεκρὸς περὶ νεκρῷ mrlič ob mrliču, περὶ χροῒ εἵματ' εἶχον, πάρδαλις περὶ δουρὶ πεπαρμένη naboden na kopje = od kopja preboden, ἑλισσομένη περὶ κάπνῳ v dimu; slično pri glagolih premikanju ἔνδυνε περὶ στήθεσσι χιτῶνα, εἵματα ἕσσε περὶ χροΐ, χεῖρας βάλλω περὶ φασγάνῳ položim roko na meč = primem z roko meč. 2. pren. o čuvstvih, ki koga popolnoma prevzamejo: περὶ κῆρι φιλέω iz celega srca (prisrčno) ljubim, ἀπέχθομαι περὶ κῆρι zelo omrzim komu, λύκοι τοῖσίν τε περὶ φρεσὶν ἄσπετος ἀλκή v katerih (srcu) biva neizrečena moč, ἀλύσσοντες περὶ θυμῷ besneči v svojem srcu. 3. pren. izraža brambo ali zaščito pri glagolih μάχομαι, κινδυνεύω, ἀγών ἐστι itd.: za, ὡς τίς τε λέων περὶ οἷσι τέκεσσιν (ἑστήκει) kakor stoji lev okrog svojih mladičev (da bi jih branil), μάχομαι περὶ δαιτί borim se za obed (ki mi ga hoče kdo ugrabiti), κυβεύω περὶ τοῖς φιλτάτοις postavim najdražje v nevarnost. 4. pri glagolih φοβέομαι, δειμαίνω, ὀρρωδῶ itd.: za, zaradi περὶ σφίσι αὐτοῖσι δειμαίνοντες. 5. izraža povod pri glagolih πταίω, σφάλλομαι itd.: po, vsled, ἦν ἀρρωδίη, μὴ περὶ Μαρδονίῳ πταίσῃ ἡ Ἑλλάς bali so se, da ne bi doživela Grecija po M. poraza (da ne bi M. porazil Grecije), ἐδόκει περὶ αὑτῷ καταλυθήσεσθαι zdelo se je, da bo sam po sebi poginil. III. z acc. 1. kraj. (na vprašanje kam? in kje?): okoli, okrog, blizu, v bližini, pri, do, v, περὶ δὲ φρένας ἤλυθ' ἰωή do njih je prišel glas, περὶ φρένας ἤλυθε οἶνος vino mu je stopilo v možgane (ga je omamilo); περὶ νεκρὸν ἤλασαν ἵππους okrog; καθίστημι περὶ βασίλειον postavim okrog palače; περὶ Πελοπόννησον πλέω krožim (z ladjami) ob peloponeški obali, οἰκέω περὶ τὴν θάλασσαν ob (pri) morju, εἰμὶ περὶ Βυζάντιον sem blizu B., περὶ αὑτὰ περιρρεῖ zruši se samo vase, ἡ περὶ Λέσβον ναυμαχία pomorska bitka pri Lezbu, οἱ περὶ αὐτόν njegova okolica, spremstvo, pristaši, vojaki, učenci, οἱ περὶ τὸν Ἀριαῖον A. in njegovi ljudje, περὶ πᾶσαν τὴν Σικελίαν ᾤκουν prebivali so po celi Siciliji, περὶ τοὺς βαρβάρους pri barbarih, χρονίζω περὶ Αἴγυπτον mudim se v Egiptu. 2. pri glagolih: εἰμί, γίγνομαι, διατρίβω, πένομαι, πονέομαι περί τι bavim se s čim, ukvarjam se, trudim se s čim, περὶ δεῖπνον πένοντο pripravljali so obed, περὶ ἄριστον γενόμενος ko se je usedel k zajutreku, οἱ περὶ τὰς τελετάς ki so v misterije posvečeni, οἱ περὶ τὴν τοῦ σώματος τροφήν trgovci z živili. 3. a) čas.: ob, o, περὶ μέσας νύκτας o polnoči, περὶ τὰ Μηδικά ob času perzijskih vojsk, περὶ τούτους τοὺς χρόνους ob tem času, tačas, περὶ τὰς ἡμέρας ἐκείνας one dni; b) pri števnikih: blizu, okoli, do περὶ ἑβδομήκοντα, περὶ ἑπτακοσίους. 4. pren. glede, z ozirom na, nasproti, kar se (koga ali česa) tiče (posebno kadar se govori o ravnanju, obnašanju, mišljenju nasproti komu): τοιοῦτός εἰμι (γίγνομαι) περί τινα tako se obnašam nasproti komu, tako ravnam ž njim, οἷα εἴωθε γίγνεσθαι περὶ τοὺς ὀρφανούς kakor se navadno godi s sirotami, τὰ περὶ Μίλητον γενόμενα kar se je z M. zgodilo, εὐσεβέω περὶ τοὺς θεούς pobožen sem proti bogovom, τοιοῦτος περὶ ἐμέ nasproti meni, ἄδικος, ἀνόσιος περί τινα, ἡ περί τινα ἀρετή usluga, katero smo komu izkazali, ὅ τι πονηρὸν περὶ τὸ σῶμα kar je telesu škodljivo, τὸ πρᾶγμα τὸ περὶ σέ vsa ta stvar, ki tebe zadeva; λέγω περί τι govorim o čem, καινοτομέω περὶ τὰ θεῖα uvajam novotarije v verstvu, τὰ περὶ τὸν Κῦρον vse, kar se tiče Kira, τὰ περὶ τὰς ναῦς brodarstvo, mornarica, τὰ περὶ θεούς bogočastje, τὰ περὶ τὰς τάξεις taktika.

περι-αγγέλλω razglašam na okrog (povsod), dajem povelje (ukaz) na vse strani, σίδηρον κατά τινα naročim železo, zahtevam od koga, da daje železo.

περι-άπτω¹ 1. act. vržem kaj okrog česa τί τινι, obesim, ogrnem komu kaj, storim, prizadenem komu kaj, ἀγαθόν, αἰσχύνην, pripravim, podeljujem τιμάς, zvračam na koga αἰτίαν, nakopavam si očitanje, da nisem plemenitega mišljenja ἀνελευθερίαν. 2. med. oblačim si, ogrinjam si kaj.

περι-βαίνω [aor. ep. περίβην] ep. poet. 1. hodim, stopam okoli koga, obstopam, obdajam, περὶ τρόπιος βεβαώτα ko je sedel okobalo na gredlju, gl. περί; stopam pred koga, da ga ščitim; sploh: varujem, branim τινός, τινί. 2. donim okoli česa, τινί prihajam komu do ušes.

περιβολή, ἡ (περι-βάλλω) 1. objem, objetje, εἰκὸς χειρῶν περιβολὰς λαβεῖν naravno je (spodobi se), da se objamejo. 2. obdajanje, obseg οἰκίης, obkoljenje, περιβολὴν ποιοῦμαι naredim krog (kot, ovinek), τοῦ χωρίου ὀξεῖαν καὶ γωνιώδη τὴν περιβολὴν ἔχοντος ker je tvorila pokrajina (obrežje) oster kot. 3. prizadevanje za, hrepenenje po ἀρχῆς. 4. a) ogrinjalo, obleka, plašč; b) zavitek, ovitek (nit, ki je okrog pisma ovita in s pečatom pritrjena).

περι-γίγνομαι, ion. -γίνομαι 1. postanem močnejši od koga τινός, obvladam koga, premagam, zmagam, prekašam, presegam, nadkriljujem, sem močnejši τινός τινι. 2. περιγίγνεται pokaže se, izhaja, izvira iz česa, posledica je μέγισται τιμαὶ ἔκ τινος; περιεγένετο, ὥστε καλῶς ἔχειν pokazalo se je, da je bilo v redu (prav). 3. ostanem pri življenju (živ), οἱ περιγενόμενοι ki so ostali (pri življenju); preživim, rešim se, srečno jo odnesem, τούτου τοῦ πάθους uidem tej nesreči, ἤν τι περιγίγνηται αὐτοῖς τοῦ πολέμου ako bi jim vojna dopustila, (poleg glavnega namena) tudi to storiti.

περιοπτέος 3 (adi. verb. k περι-οράω) 1. na kar je treba paziti, περιοπτέον τινί ἐστιν ὅπως paziti mora kdo, da. 2. ion. οὐ περιοπτέος τις ἀπολλύμενος ne sme se pustiti (trpeti), da kdo poginja.

περιπετής 2 (περι-πίπτω) 1. kdor pade okoli česa, objemajoč, περιπετέα ἐποιήσαντο σφίσι αὐτοῖσι, τὰ πρήγματα storili so, da se jim je obrnil položaj na zlo (o nagli izpremembi sreče), περιπετὴς γίγνομαί τινι zadenem na koga, padem komu v roke. 2. ἔγχος meč, na katerega se je kdo nabodel (v telo zaboden meč).

περι-ποιέω 1. act. a) storim, da ostane kdo pri življenju, rešim; storim, da kaj preostane, pri-, ohranim τὰ ἱρά, τὴν πόλιν; b) pripravim, pridobim, preskrbim, nabavim, τὰ πράγματα ἐς ἐμαυτόν spravim pod svojo oblast, pridem do vlade. 2. med. a) rešim kaj svojega, sebi τὸ χωρίον, τὰς ψυχάς rešim svoje življenje; b) priskrbim, pridobim si kaj δύναμιν, ὄνομα ἐμαυτῷ, prihranim si kaj ἀπ' ὀλίγων.

περι-τέμνω 1. act. a) obrezujem NT; b) odrežem, obstopim, obkolim, ἅρματα περιτεμνόμενα ὑπὸ τῶν ἱππέων zajeti vozovi, περιταμνόμενοι γῆν πολλήν ker jim je bil velik del zemlje uropan (ugrabljen). 2. med. a) obrezujem si αἰδοῖα, dam se obrezati NT, βραχίονας urežem se in s tem ranim; b) odrezujem, obkoljujem zase (da se česa polastim), ugrabim βοῦς.

περιφορητός 3 ion. kar se da okrog nositi, premekljiv, prenesljiv οἰκήματα.

πήγνῡμι [Et. kor. pag', pritrditi, lat. pango, pepigi (iz pe-pag-ī), pagus, compages, pax, paciscor, palus (iz paxlos), slov. paž (iz pagjo), pažiti, paz = Fuge; nem. fügen, Fuge, Fach, ein-fach. – Obl. fut. πήξω, aor. ἔπηξα, med. πήγνυμαι, pf. πέπηγμαι, aor. ἐπάγην, fut. παγήσομαι, adi. verb. πηκτός, pf. 2 act πέπηγα, plpf. ἐπεπήγειν, ep. aor. pass. ἐπήχθην, πάγην, 3 pl. πάγεν, πῆχθεν, 3 sg. kor. aor. med. ἔπηκτο]. I. trans. act. in pass. 1. pritrjujem, pribijam, pričvrstim, zabijam, nasajam, natikam κεφαλήν τινι, ἐπί τι, ὄμματα upiram oči v, ὅρον postavljam, napravljam. 2. spajam, narejam, tešem, gradim νῆας, σκηνήν; med. tešem si, narejam si ἅμαξαν, σκηνάς. 3. storim, da kaj zamrzne (zmrzne, ozebe, odreveni), strdim. II. intr. 1. zapičim se, sem pritrjen (zabit), tičim; pf. čvrsto (neomajljivo) stojim πρήγματα; ἔγχεα sulice so zapičene v tla; obtičim δόρυ, δοῦρα. 2. zamrznem, zledenim ὕδωρ, otrpnem, odrevenim γοῦνα, strdim se, postanem trd ἅλες.

πιθανός 3 [πείθω] 1. act. a) o osebah: kdor lahko pregovori ali prepriča, zgovoren, prepričevalen, zanimiv, priljubljen, prikupljiv; komur se sme verjeti ali zaupati, vpliven, veljaven, λέγειν spreten v govoru; b) o stvareh: verjeten, sličen, naraven. 2. pass. kdor se da lahko pregovoriti, lahkoveren, poslušen, pokoren. – adv. -ῶς prepričevalno, zvesto.

πίθος, ὁ [Et. lat. fidēlia (iz fides-lo-), fiscus (iz fids-co)] velik vrč, sod, kad; v pregovoru: μὴ συμβαίνῃ ἐν πίθῳ ἡ κεραμεία γιγνομένη da ne začneta z najtežjim.

πιστόω (πιστός) 1. act. storim, da je kdo zvest (zanesljiv) τινά τινι, potrdim v veri, uverim, prepričam koga, τινὰ ὅρκοις zaprisežem koga, zavežem koga s prisego. 2. pass. a) dam se prepričati, uverim se, verujem, zanesem se, sem prepričan, uverjen, πιστωθείς uverjen, prepričan; b) zaupam komu, ἐνὶ θυμῷ jamčim, porok sem za koga. 3. med. a) zavežem si koga, zavežemo se med seboj, damo si poroštvo, zajamčimo si medsebojno zvestobo v prijateljstvu; b) pridobim si, zagotovim si koga.

πιφαύσκω in med. [Et. od φάος] ep. 1. pokažem, φλόγα storim, da se pokaže, pokažem svetel plamen. 2. dajem znamenje, razodevam, oznanjam, javljam, pripovedujem, sporočam, ἔπεά τινι nagovarjam.