Franja

χρεών (pt. od χρή) ion. χρεόν 1. pt. abs. ker je potrebno, ker moram, ker je spodobno, primerno, ker smem, τὸ χρεὼν γενέσθαι kar se mora zgoditi, οὐ χρεών česar ne bi smeli; kot adv. ὑμεῖς ἂν οὐ χρεὼν ἄρχοιτε pač nimate pravice vladati. 2. subst. τό indecl. kar je potrebno ali primerno, dolžnost, potreba, usoda, οὐ δ' ἔστι μοίρας τοῦ χρεών τ' ἀπαλλαγή ni mogoče uiti neubežni usodi; χρεών ἐστι = χρή.

χρή [Et. iz kor. g'herē(i), poželeti; sor. χαίρω, χάρις, χρεῖος (iz χρῆjος), χρῆμα, χρεία (iz χρηίη). – Obl. pravzaprav subst. (= potreba, gl. χρεώ), ki se veže z glagolom εἰμί; cj. χρῇ, opt. χρείη, inf. χρῆναι, pt. χρεών, impf. (ἐ) χρῆν, fut. χρῆσται in χρήσει]. 1. treba je, mora (dolžan je) kdo, sme se, prav je z acc. c. inf. ali z inf. χρὴ μὲν τὸν μῦθον ἀποειπεῖν, χρή σε πόλεμον παῦσαι moraš. 2. usojeno je ὡς μητρὶ μὲν χρείη με μειχθῆναι, κεἰ χρή με παντελῶς θανεῖν. 3. χρή μέ τινος potrebujem česa, μυθήσειαι, ὅττεό σε χρή kaj potrebuješ; οὐ δέ τί σε χρὴ ἀφροσύνης ni treba, da bi bil nespameten, τί με χρὴ μητέρος αἴνου kaj mi je treba mater hvaliti. 4. (ἐ) χρῆν treba bi bilo z inf. ali acc. c. inf.

χρῄζω [at. samo praes. in impf., ep. ion. χρηίζω, ion. fut. χρηίσω, aor. ἐχρήισα] 1. a) potrebujem NT, treba mi je, τινός τινος od koga česa, χρῄζων potreben, ubog; b) zahtevam, prosim, hočem, želim, potegujem se za, hrepenim τινά, τί, τινός, inf. 2. poet. prorokujem (Sof. O. C. 1426).

χρῆμα, ατος, τό (χράομαι) vse, kar se potrebuje: 1. sg. a) stvar, reč, predmet, kos, nekaj, včasih se ne prevaja: τί χρῆμα δράσεις kaj boš storil? κοῖόν τι χρῆμα ἐποίησας kaj si naredil? τί χρῆμα kaj je to? kaj se je zgodilo? πάντα χρήματά (vse) ἐστι ἐπιστήμη; pos. velik (lep) kos, καλόν τι χρῆμα lep eksemplar (jelen), συὸς χρῆμα μέγα velikanska svinja, χειμῶνος χρῆμα sila nevihte, μέγα χρῆμα πέτρας ogromen kamen; b) dogodek, zadeva, podjetje, κακόν τι χρῆμα nekaj hudega, πρῶτον πάντων χρημάτων najvažnejša izmed vseh zadev, πᾶν χρῆμα κινέω na vso moč si prizadevam; c) veliko število, množica πάμπολύ τι χρῆμα σφενδονητῶν, πολλόν τι χρῆμα τῶν τέκνων; d) cena, vsota NT, ἐπὶ κόσῳ ἂν χρήματι βουλοίατο za kakšno ceno? 2. pl. imetek, imetje, premoženje, denar, blago, posest, moč.

χρηματίζω (χρῆμα) 1. act. a) opravljam posle, oskrbujem kaj, obravnavam, razpravljam, dogovarjam se, posvetujem se, τινί, πρός τινα s kom, τί, περί τινος, ὑπέρ τινος o čem; b) opravljam državne posle, dam (predlagam) kaj v posvetovanje, poročam o čem περί τινος; c) prorokujem, razodevam, odkrivam NT; d) nosim ime, imenujem se NT. 2. pass. dobim božje povelje, opominjam se, prorokujem se NT. 3. med. a) pogajam se (v lastnih zadevah), τινί s kom; b) opravljam posle (v svojo korist), (za)služim si denar, obogatim se.

χρηματιστής, οῦ, ὁ (χρηματίζω) kdor se bavi s trgovino ali obrtom, kdor zna pridobivati denar, trgovec, kupčevalec, obrtnik.

χρηστήριος 3 in 2 (χράω) proroški; subst. τὸ χρηστήριον a) proročišče; b) prorokba, izrek proročišča, božji izrek, prorokovanje, χρηστήριον γίγνεται prorokuje se; c) darilno živinče, daritev.

χρίμπτω [fut. χρίμψω, aor. ἔχριμψα, pass. ἐχρίμφθην] 1. act. dotikam se, zadevam ob kaj. 2. pass. prihajam blizu, približujem se.

χρῑ́ω [Et. iz kor. ghers-, otirati. – Obl. fut. χρῑ́σω, aor. ἔχρῑσα, pf. κέχρῑκα, pass. pf. pt. κεχρῑ(σ)μένος, aor. χρῑσθείς, med. aor. ἐχρῑσάμην, ep. impf. χρῖον, aor. χρῖσα]. 1. act. in pass. a) mažem, po-, namažem τινά, τί; prevlečem s čim τινί; b) (po)barvam, pobelim; c) mazilim, ličim; d) bodem, mučim, τινί s čim. 2. med. a) namažem si kaj (s strupom) ἰούς; b) mazilim se s čim τινί.

χρονίζω (χρόνος) [fut. χρονιῶ] prebijem, preživim čas, pomudim se, odlašam, obotavljam se ἐλθεῖν NT.

χρονοτριβέω (τρίβω) 1. po-, zamudim se NT. 2. zavlačujem πόλεμον.

χρῴζω [fut. χρώσω, aor. ἔχρωσα, pass. pf. κέχρωσμαι, aor. ἐχρώσθην] (na)mažem, prevlečem, pobarvam; dotikam se; pf. pass. κεχρῶσθαι πρός τινος.

χρώς, ὁ [gen. χρωτός, dat. χρωτί, χρῷ, acc. χρῶτα, ep. poet. χροός, χροΐ, χρόα, vzpor. obl. χρόα, χροιά, ion. χροιή] 1. koža (na telesu), polt, telo, truplo, meso; ἐν χρῷ κεκαρμένος do kože (polti) ostrižen, ξυρεῖ ἐν χρῷ reže do mesa (krvi), ἐν χρῷ παραπλέοντες prav blizu. 2. barva kože, polt, χρὼς τρέπεται barva se izpreminja (vsled strahu).

χυτλόομαι med. ep. kopljem in pomazilim se.

χώομαι d. m. [ep. aor. (ἐ) χώσατο, cj. 3 sg. χώσεται] ep. srdim se, jezim se, sem nejevoljen, žalostim se, κατὰ θυμόν, φρεσίν v srcu, τινί na koga, τινός zaradi koga (česa), τόδε zaradi tega.

χώρα, ἡ, ion. χώρη [Et. prv. pom. prazen prostor, sor. χωρίς ločen, χωρίζω, χῆτος, χῆρος] 1. prostor (med dvema predmetoma), vmesni prostor οὐδέ τι πολλὴ χώρη μεσσηγύς. 2. a) dežela, okraj, pokrajina ἅστινας ἵκεο χώρας ἀνθρώπων; domovina, ἐπὶ χώρας εἰμί sem doma; zemljišče, posestvo, polje δίδωμι; b) (oppos. πόλις) dežela, posestvo na kmetih ὁ ἐκ τῆς χώρας σῖτος, κατὰ τὴν χώραν ἐργάζομαι. 3. a) (odkazano) mesto, prostor, stojišče (posebno v bojni vrsti), ἐνὶ χώρῃ τίθημι postavim na svoje mesto, καθίσταμαι εἰς χώραν τινός stopim na mesto koga, κατὰ χώραν ἄπειμι grem na odkazano mesto, χώραν λαμβάνω dobim prostor, uredim se, γίγνομαι ἐν τῇ χώρᾳ (na odkazano mesto v bojni vrsti), πίπτω, ἀποθνῄσκω ἐν χώρᾳ v boju, χώραν λείπω; ἐῶ κατὰ χώραν ne vznemirjam, μένω κατὰ χώραν ostanem miren (nepoškodovan, v veljavi); b) prostor v človeški družbi, dostojanstvo, veljava, ugled, ἐν μισθοφόρου χώρᾳ εἰμί sem najemnik, ἐν ἀνδραπόδων χώρᾳ εἰμί sem (kot suženj) brez moči in ugleda, ἐν οὐδεμιᾷ χώρᾳ brez moči in brez ugleda, ἐν ἀτίμῳ χώρᾳ ἄγω malo cenim, preziram.

χωρέω (χῶρος) [fut. χωρήσω, nav. χωρήσομαι, ep. aor. χώρησα] I. intr. 1. a) grem z mesta, naredim prostor, umikam se πάλιν, τινί komu, τινός, ἀπό, ἐκ, ἔξω τινός od česa, iz česa; vdam se τινί; b) odhajam, odrinem, krenem na pot, grem, korakam, prihajam, potujem, κατὰ γῆν po suhem, πρός τινα bližam se komu, εἴς τι grem v kaj NT. 2. a) naprej se pomikam, grem nad koga, napadem koga ἐπί τινα, ἐπί τι, πρός τινα, ὁμόσε τινί prodiram proti komu; b) grem na kaj, lotim se česa ἐπί, εἴς τι, εἰς (πρὸς) ἔργον grem na delo, εἰς ὅπλα zgrabim orožje, εἰς ἀλκήν postavljam se v bran, εἰς μετάνοιαν obrnem se k pokori NT; c) tečem ὕδωρ, δάκρυα, πηγαί, ναῦς ladja plove; o govorici: razširim se, raznesem se λόγος, φάτις; d) grem skozi kaj, prederem εἴς τι, διὰ τῶν ἀσπίδων, διὰ πάντων, prodiram do πρὸς ἧπαρ, ὅθ' ὕβρις ἐς τόνδ' Ἀτρειδᾶν πᾶσ' ἐχώρει ko sta mu Atrida delala krivico; e) izpolnim se λογίων ἔνια. 3. posrečim se, napredujem, dobro se mi izteče, posreči se mi kaj εὖ, εὐτυχέως; ὁ λόγος οὐ χωρεῖ ἐν ὑμῖν moja beseda ne najde mesta v vaših srcih NT. II. trans. 1. obsegam, držim, imam prostora za πλεονεξίαν, τινά, τί NT. 2. pren. a) pojmujem, umevam, razumem λόγον NT; b) sprejmem koga χωρήσατε ἡμᾶς NT.

χωρίζω (χωρίς) [pf. pass. κεχώρισμαι, 3 pl. ion. κεχωρίδαται] 1. act. a) oddaljujem, odkažem mesto, postavim; b) delim, ločim, razdružujem, razstavljam τί, ἀπό τινος NT. 2. pass. ločim se, oddaljujem se, odidem ἀπό τινος NT; pf. sem ločen ἀπό τινος NT, sem različen od koga (česa), razlikujem se τινός, τινί, ἀπό τινος.

χωριστός 3 ki se da ločiti, ločljiv.

ψάλλω [Et. kor. (s)pēl, dotakniti se, lat. palpo, are, nem. fühlen (stvn. fuo-len), slov. pal-ec. – Obl. fut. ψαλῶ, aor. ἔψηλα]. 1. pulim, rujem, skubem. 2. napenjam strune, brenkam na strune, prebiram strune, prepevam, slavim NT.