Franja

Δημ-ᾱ́δης, ου, ὁ atenski državnik in govornik, Demostenov nasprotnik.

δήμ-αρχος, ὁ (ἄρχω) občinski načelnik v Atenah in v Egiptu, ljudski tribun v Rimu.

δήμιος 2 in 3 (δῆμος) 1. ljudski, naroden, javen, občinski; δήμια πίνω pijem na javne (občinske) stroške, αἰσυμνῆται od naroda izbrani reditelji. 2. ὁ δήμιος (δοῦλος) rabelj.

δημοκρατέομαι d. p. (δημο-κρατής) [fut. δημοκρατήσομαι in -κρατηθήσομαι] imam ljudovlado, demokratsko ustavo.

διά [Et. prv. δις (δι(σ)α po μετά), idevr. dis, lat. dis-, nem. zer-, sor. dwis, narazen, nem. Zwist] poet. stoji tudi za sklonom, pa brez anastrofe. I. adv. 1. narazen, na dvoje, vsaksebi. 2. skozi in skozi. II. praep. 1. z gen. skozi a) krajevno: skozi, preko, črez, po, skozi med, v, ob, poleg, v razdalji: διὰ τῶν κεράμων skozi odprtino strehe, ki je bila z opeko krita NT, χιτὼν ὑφαντὸς δι' ὅλου sceloma tkana NT, διὰ τῶν ὀρέων preko gora, črez gore, ὁ ποταμὸς διὰ μέσης τῆς πόλεως ῥεῖ teče po sredi mesta, διὰ τῆς θαλάσσης παρέχει ἡ ἀκτή poleg, ob, διὰ πάντων εὐδοκιμέω, πρέπω izmed vseh, pred vsemi, δι' οὐδενὸς ποιοῦμαι nič mi ni mar česa, μὲ φθόγγος βάλλει δι' ὤτων prišel je glas do ušes, zvedela sem, δι' ἐλευθερίας ἐξέρχομαι prerijem se, pridem do svobode, δι' ὄμματος λείβων δάκρυον iz oči, διὰ πόρπακος στρέφων na, za, διὰ στόματος ἔχω imam v ustih = govorim o čem, διὰ χειρὸς ἔχω držim, imam v rokah; διὰ σταδίων πέντε v razdalji petih stadijev, διὰ πολλοῦ (τοσούτου) v veliki (toliki) razdalji, δι' ἐγχυτάτου v največji bližini, δι' ἐλάσσονος bliže; b) časovno: skozi, med: διὰ χρόνου črez dolgo (nekaj) časa, διὰ τέλους skozi do konca, neprestano, διὰ νυκτός celo noč, διὰ παντὸς τοῦ βίου (skozi) celo življenje, δι' ἔτους (skozi) eno leto, διὰ παντός vedno, ὁ χρόνος διὰ χρόνου προὔβαινέ μοι počasi mi je potekal čas, οὐ διὰ μακροῦ kmalu, δι' ὀλίγου malo časa, διὰ βίου celo življenje, διὰ παντὸς τοῦ χρόνου neprenehoma, δι' ἑνδεκάτου ἔτους po preteku 11 let, διὰ τρίτου ἔτους vsako tretje leto (= črez dve leti), po dveh letih, διὰ τριῶν ἡμερῶν v teku treh dni NT, διὰ τρίτης ἡμέρας vsak tretji dan; c) izraža sredstvo: s, z, po, s pomočjo: δι' ὀφθαλμῶν ὁρῶ vidim z očmi, διὰ χειρῶν θιγών z rokami, δι' ἑρμηνέως λέγω, θεοὶ διὰ χειρῶν γενόμενοι bogovi, ki so z rokami narejeni maliki NT, αἱ διὰ τοῦ σώματος ἡδοναί telesne naslade; d) pomeni način (modalno) διὰ σπουδῆς v hitrici, v naglici, διὰ τάχους, ταχέων hitro, naglo, δι' ὀργῆς v jezi, διὰ μέθης v pijanosti. – V zvezi z glagoli εἶμι, εἰμί in ἔχω pomeni stanje ali dejanje in nadomestuje dotični glagol; εἶμι διὰ πολέμου, μάχης τινί vojskujem se, spopadem se s kom, διὰ φιλίας prijateljsko občujem s kom, διὰ δικαιοσύνης hodim po poti pravičnosti, διὰ δίκης πατρί prepiram se z očetom; δι' ὀργῆς ἔχω τινί jezim se nad kom, διὰ φυλακῆς ἔχω čuvam, stražim, διὰ φυλακῆς εἰμί čuvam se, διὰ πάντων ἔρχομαι vse doživim, διὰ τύχης τοιᾶσδ' εἶμι sem v takšni stiski, δι' αἰτίας ἔχω obdolžim. 2. z accus. a) krajevno in časovno: skozi, po: διὰ δώματα, διὰ μέσον Σαμαρίας po sredi Samarije NT, διὰ νύκτα po noči, οἱ νόμοι δι' αἰθέρα v etru, διὰ στόμα ἄγομαι govorim o čem; b) vzročno: α.) zaradi, zavoljo, zbog, iz: διὰ τοῦτο zato, διὰ τί zakaj, διὰ πολλά iz mnogih vzrokov; β.) po posredovanju, po zaslugi, po krivdi: δι' Ἀθήνην po Atenini zaslugi, διὰ Περικλέα po Per. zaslugi, διὰ τοῦτον po njegovi krivdi, δι' ἐμὲ σέσωσθε po moji zaslugi ste rešeni, εἰ μὴ διὰ τὸν πρύτανιν ko bi ne bil pritan tega zabranil, εἰ μὴ διὰ τὴν ἐκείνου μέλλησιν ko bi se on ne bil obotavljal.

διάζωμα, ατος, τό (δια-ζώννυμι) 1. pas, opasilo, predpasnik περὶ τὰ αἰδοῖα. 2. fris, nakit pri poslopjih, sestoječ iz triglifov in metop.

δίαιτα¹, ἡ [Et. sor. βίος, διαι- iz gwi-jē(i), gl. ζῆν] 1. a) življenje, život, način življenja, obnašanje, občevanje, zmernost (red) v jedi in pijači, dieta; b) hrana, živež. 2. prebivališče, stanovanje δίαιταν ποιοῦμαι, ἔχω prebivam, stanujem.

δια-κρῑ́νω (gl. κρίνω) [aor. pass. ep. διεκρίνθην, inf. διακρινθήμεναι; fut. pass. διακριθήσομαι, ep. ion. med. διακρινέομαι] I. act. 1. razločim, razdružim, razslavim, ločim αἰπόλια, τινὰ ἀπό τινος. 2. razstavim v dele, razberem, izberem, dam prednost, τίς σε διακρίνει kdo ti daje prednost NT. 3. razlikujem, ločim σῆμα, οὐδένα διακρίνων brez ozira na osebo, οὐδὲν διεκέκριτο nobenega razločka niso delali. 4. odločim, razsodim, izrečem sodbo NT; pomirim, poravnam νεῖκος, dokončam πόλεμον. 5. presojam, priznam. II. med. in pass. 1. a) ločijo me, ločim se, pretrgam boj ἐκ τῆς ναυμαχίης, odpadem od koga ἀπό τινος, διακεκριμένοι ločeni, posebej; b) razidem se; c) borim se, merim se s kom μάχῃ πρός τινα, τινί NT; d) pomirim se, spravim se s kom; e) dvomim NT. 2. odloči se kaj.

δια-κρούω 1. act. prebijem, pretrgam, oviram; tolčem ob kaj in tako preizkušam, preiskujem. 2. med. a) sunem od sebe, pahnem nazaj, odbijem, odklonim, zavrnem τὰς δεήσεις; skušam odvrniti kazen, uiti kazni (δίκην δοῦναι) s praznim izgovorom, izogibljem se komu; b) zadržujem koga s praznim izgovorom, varam τινά; c) odlašam, zakesnim.

δι-αλλάσσω, at. -ττω [pass. aor. διηλλάγην in διηλλάχθην, fut. διαλλαγήσομαι] I. act. 1. trans. a) izpremenim, (za)menjam, τί τινι dajem v zameno za kaj, ναυάρχους postavim ladjam druge poveljnike; χώραν prehodim, prepotujem, zapustim; b) izpreminjam mišljenje koga, pomirim, spravim koga s kom τινά τινι. 2. intr. razlikujem se od koga v čem εἶδος, (ἔν) τινι; τὸ διαλλάττον τῆς γνώμης različnost mnenja, raznomiselnost. II. med. in pass. 1. zamenjamo med seboj; iznebim se česa, opustim kaj τινός; ἐκ πόλεως εἰς ἄλλην πόλιν potujem iz mesta v mesto. 2. pomirim, spravim se s kom τινί, πρός τινα. 3. razlikujem se; pf. sem različen τοῖς εἴδεσι.

δια-μαρτῡ́ρομαι d. m. 1. kličem bogove in ljudi za priče, prisegam na kaj, zagotavljam. 2. rotim; nujno, silno prosim ali zahtevam. 3. NT pričam, izpričujem.

δια-μάχομαι d. m. 1. vojskujem se do konca, bijem odločilno bitko, bijem se za žive in mrtve, bojujem se τινί, πρός τινα s kom, ὑπέρ τινος za koga, τινὶ περί τινος. 2. skušam izvojevati, dosežem, s ὡς, ὅπως, ὅτι. 3. upiram se, branim se μὴ φέρειν, zagovarjam svoje mnenje, odločno trdim ὅτι; prepovem μὴ μεταγνῶναι.

δια-μένω 1. ostajam, vztrajam, ἔν τινι pri (v) čem. 2. vedno trajam, obstajam φιλία, πιστός ostanem zvest; s pt. = neprestano, ποιῶν τι delam naprej in naprej, λέγων neprestano govorim.

διαμπάξ adv. [Et. iz δι-αν(α)-πάξ, πήγ-νυμι] poet. skozi in skozi, do kraja, popolnoma.

διαμπερές adv. [Et. δι-ανα-πείρω] 1. krajevno: skozi in skozi. 2. časovno: neprestano, vedno, venomer. 3. modalno: popolnoma, docela, dodobra.

δι-άνδῐχα adv. ep. 1. na (dve) obe strani, sem in tja μερμηρίζω. 2. σοὶ δὲ διάνδιχα δῶκε od dveh stvari eno, drugače nego meni.

δια-πασσαλεύω ion. razpnem in pribijem na križ τινὰ πρός τι.

δια-πέτομαι [aor. διεπτόμην in διεπτάμην] 1. letim skozi ali mimo, preletim, odletim. 2. razletim se, minem (o duši).

δια-πρό adv. ep. skozi in skozi, vseskozi, popolnoma.

δια-πρύσιος 3 in 2 [Et. δια-πρύτjος, gl. πρύτανις] ep. in poet. predirajoč, presunljiv; očit, daleč (segajoč, viden, slišen). – neutr. sg. = adv. glasno, gromko.