Franja

cōnsequor -sequī -secūtus sum

I.

1. takoj za kom iti, priti, nastopiti (nastopati), slediti, slediti koga, za petami komu biti; abs.: Pl., Ter., cui (Ptolomaeo) cum … comitibus non consecutis in casa panis cibarius datus esset Ci., pars reliqua consequens C.; z acc.: Pl., Lentulum magistratus consecuti sunt Ci. so pospremili, eum vestigiis c. Ci. biti mu za petami; pren. (o abstr.): hominem consequitur aliquando, numquam comitatur divinitas Cu. sledi mu = mu pride pozneje; occ. sovražno slediti koga, zasledovati, za petami komu biti, pregnati (preganjati) koga, dreviti se za kom; ut copias Helvetiorum consequi posset C., consequuntur equites nostri, ut erat praeceptum Hirt., fugientem c. L., consecutis strenue hostibus cecĭdit Cu.

2. pren.
a) (časovno) slediti komu ali čemu, naslediti (nasledovati) koga ali kaj, nasta(ja)ti, nastopiti (nastopati) za čim, po čem: Ter., Cels., illa videamus, quae statim sunt consecuta Ci., in eum annum, qui consequitur, omnes anni consequentes, consecuti dies pauci Ci., hi ludi quindecim dies auferent, deinde continuo (ludi) Romani consequentur Ci., haec cum Crassus dixisset, silentium est consecutum Ci., consequitur tempestas, tranquillitas C., tempus praeteritum, instans, consequens Corn.; z acc.: nox consequitur diem Ci., quia libertatem pax consequebatur Ci., has tam prosperas res consecuta est subita commutatio N., quam crudelitatem sera paenitentia consecuta est Cu.; (o osebah): hunc Cethegum consecutus est aetate (po času) Cato Ci., et consecutus Sallustium Livius Tibullusque et Naso Vell., ille me in tribunatu liberorum iure praecessit, ego illum in praetura sum consecutus Plin. iun.
b) (kot posledica česa) slediti, nasledovati, iz česa izhajati, izvirati, videti se: Lucr., Q., necesse est consilia consequi consimilia Ter., si ubertas in fructibus percipiundis fuit, consequitur vilitas in vendendis Ci., ex quo fit, ut pudorem rubor … consequatur Ci., quod dictum magna invidia consecuta est N. ta beseda je rodila veliko sovraštvo; poseb. o logičnem zaključku (sklepu): si igitur, quod primum in conexo est, necessarium est, fit etiam, quod consequitur, necessarium Ci.
c) dalje iti po izbrani poti, slediti koga ali kaj kot vzgled ali vzor, stopinje za kom pobirati, držati se koga ali česa, ravnati se po kom ali čem, posnemati koga ali kaj: mediam consilii viam consecuturus L., vostram c. sententiam Pl., sententiae (principum), quas senatus sine ulla varietate est consecutus Ci., c. eum morem, suum quoddam institutum Ci., quem (Chrysippum) … consequens Ci. —

II.

1. priti za kom = koga dohiteti, doseči: Aureliā viā profectus est; si accelerare volent, ad vesperam consequentur Ci., interim reliqui legati sunt consecuti N. so dospeli; z acc.: Varr., Cu., Mel., Sen. tr., Suet., Ariovistus profugit, reliquos consecuti equites nostri interfecerunt C. so jih dohiteli in pobili, c. Ephesi regem L., fugientem L., novissimum agmen C., agmen morarentur, dum consequeretur ipse Hirt. da pride sam za njimi, accipiter … consequitur pinnis sublimem in nube columbam V., pedibus c. aliquem O., prius quam alter, qui nec procul aberat, consequi posset L.; Scipionem litterae consecutae sunt C. je dohitelo; pren.: habeo certam viam atque rationem, quā omnes eorum conatus investigare et consequi possim Ci. zalezovati.

2. pren.
a) zaseči, doseči, (pri)dobiti, dokopati se (do) česa: Vell., Cu., exsistunt in re publica largitores et factiosi, ut opes quam maximas consequantur Ci., meus labor ex vestro iudicio fructum amplissimum est consecutus Ci., HS sexagiens honestissime consequi potuit Ci., c. quaestum Ci., multa a diis optata consecuti sumus Ci., per quem ordinem ipse gloriam sit consecutus Ci., nemo, qui fortitudinis gloriam consecutus est insidiis et malitiā, laudem est adeptus Ci., c. imperium, libertatem, commodum C., siquid in dicendo consequi possum Ci. v govorjenju = kot govornik, c. dominationem non vi, sed suorum voluntate N., multum in eo N. pri tem, gloriam in rebus bellicis Q., honorem neque ab uno neque ex hoc loco, sed … ratione vitae consequemur Ci. niti od enega, niti s tega mesta, ampak po...; s finalnim stavkom: L., Q., Suet. idr., consequebatur, ut ad istum pecunia referretur Ci., hoc consecutus est, ne quis arbitraretur Ci.; abs.: quibus ex rebus largiter erat consecutus Auct. b. Afr. iz česar (s čimer) se je bil dodobra okoristil, non quod minore numero militum consequi difficile factu putaret, sed ut … Auct. b. Alx. doseči uspeh; redk. = doseči kaj škodljivega, nakopa(va)ti si kaj: perverse dicere homines perverse dicendo facillime consequi Ci., c. vitia Q., sinisteritatis atque malignitatis famam Plin. iun., itaque consequi medicum, ut hominem crudeliter iugulet Cels.
b) (o sreči in nesreči) zade(va)ti, doleteti, dohiteti, kot del priti komu: Vell., Q., matrem ipsam … mors consecuta est Ter., tanta prosperitas Caesarem est consecuta, ut … N., quia consequuntur magni dolores eos Ci., ex victoria non fere quemquam est invidia civium consecuta Ci., qua in re summa felicitas … Fabium consequitur Hirt. je spremljala, parricidas promptum exitium consequatur Cu.
c) α) doseči (dosegati) koga (v kaki značilnosti), biti enak ali kos komu v čem, meriti se s kom v čem: Vell., Sen. ph., Q., nec maiorem consequi poterat et minori necesse erat cedere Ci., verborum prope numerum sententiarum numero c. Ci. β) z besedami doseči = popolno (dodobra) izraziti (izražati), izreči (izrekati): cum verbis consequi non possim Ci. z besedami dohajati, causas ut verbis consequi potuero Ci., c. multitudinem beneficiorum oratione Ci., omnia verbis O. našteti. γ) duševno obseči (obsegati), pojmiti, uvideti, spozna(va)ti, poznati, ume(va)ti, doume(va)ti: similitudinem veri Ci., nullo modo possum omnia istius facta memoriā consequi Ci., totam causam diligentiā c. Ci., quid copiarum haberes, cum ipse coniecturā consequi poteram, tum ex tuis litteris cognovi Ci. ep. sem mogel uganiti, quantum coniectura consequebar C. in Ci. ep.
č) kaj zamujenega dohite(va)ti, dostoriti, doseči, nadomestiti (nadomeščati): his diebus quae praeterita erant superioribus opera consequi debebit Col. — Od tod adj. pt. pr. cōnsequēns -entis

1. gram. dosleden = pravilno sestavljen, v pravilnem skladu: in coniunctis (verbis), quod non est consequens, vituperandum est Ci.

2. fil. logično sledeč, dosleden, umen, primeren: Gell., Ulp. (Dig.), Lact., Aug., hoc probato consequens est beatam vitam virtute esse contentam Ci., consequens est eos invitos non posse retineri Q., quoniam scriptum est a te de optimo rei publicae statu, consequens esse videtur, ut scribas tu idem de legibus Ci. naravno sledi iz tega, da ...; subst. cōnsequēns -entis, n nasledek, posledica, izvodilo, zaključek: Q., demonstrando id, quod conludere illi velint, non effici ex propositis nec esse consequens Ci., nec tribuere (eam rem) in partes possumus … neque cernere consequentia, repugnantia videre Ci., itaque mihi placere non solet consequentia reprehendere, cum prima (premise) concesseris Ci. Adv. cōnsequenter

1. dosledno: Ap.; v komp.: Iulian. ap. Aug.

2. ujemaje (se), stvari primerno; abs.: Hier.; z dat.: Ap., Icti.

Opomba: Consequi v pass. pomenu doseči se (= ἀνύεσϑαι): Varr. et Orbilius ap. Prisc.

cōnsīderō -āre -āvī -ātum (iz cum in sīdus, sprva o mornarjih, poljedelcih idr., ki opazujejo zvezde; prim. lat. sīderārī sončarico dobiti, dēsīderārī: desiderare et considerare a sideribus dici certum est Fest.)

1. opazovati, skrbno (natančno) motriti, ogled(ov)ati (si): trullam gemmeam diligentius c. Ci., faciem utriusque considerate Ci., pictores suum quisque opus a vulgo considerari vult Ci., cum vos considero, milites S., c. pallium diligentius Petr. (o kupcu), caelum Val. Max., sedebamus in puppi et sidera lucentia considerabamus Gell.; z ACI: cum pampinos et folia decĭdere considerassent Col. ko so bili zaznali; z odvisnim vprašanjem: num tamen exciderit ferrum, considerat, hastae O.

2. pren. duševno opazovati = (pre)motriti, premisliti (premišljevati), preudariti (preudarjati); abs.: ille se considerare velle (ait) Ci. ep.; z obj.: cum causam ipsam considero Ci., c. civitatum iura atque officia Ci., ex ipsius Chrysogoni iudicio Rosciorum factum consideremus Ci., cum res atque pericula nostra considero S., c. tempus anni Cels., se Ph. preskušati se, simul ipse qui suadet considerandus est T.; z odvisnim vprašanjem: Corn., Cels., Cu., Q., videas … et consideres, quid agas Ci., Cretam ad Gortynios venit, ut ibi, quo se conferret, consideraret N., cum considero, quae condicio vitae futura sit S., cum se consideraturum ..., quid faciendum sibi esset, dixisset L.; redk. s finalnim stavkom: Col., considerandum est, ne … temere desperet Ci.; s praep.: cum egomet nunc mecum in animo vitam tuam considero Ter., eos casus … mecum ipse (sam pri sebi) considerans Ci., considerate cum vestris animis (v svojem srcu) vosmet ipsi, ecquem putetis … Ci., nunc de praemiis consideremus Ci., his de rebus velim cum Pomponio consideretis Ci.; brezos.: quale sit id, de quo consideretur Ci. — Od tod

1. adv. pt. pr. cōnsīderanter preudarno, premišljeno, oprezno: c. et mansuete (agere) Val. Max.; neizpričan komp. cōnsīderantius pri Fr.

2. adj. pt. pf. cōnsīderātus 3, adv. -ē
a) (o stvareh pass.) premišljen, preudarjen: Cod. Th., nihil (feci) non diu consideratum Ci., factum … paulo minus consideratum Ci., c. tarditas, ratio bene c., consideratius consilium dare Ci. ep., illud verbum consideratissimum nostrae consuetudinis ARBITROR Ci.
b) (o osebah med.) preudaren, razborit, oprezen: Auct. b. Afr., Val. Max., Plin. iun., iudex lentus et consideratus Cu., tu, homo sapiens et considerate, quid dicis? Ci., quis consideratior illo? Ci., Quinctius fuit … una in re paulo minus consideratus Ci.; adv.: Atticus in Ci. ep., Col., considerate agere Ci., consideratius aliquid facere C., consideratissime aliquid facere Ci. ep., consideratius concordiusque bellum gerere L., consideratius loqui cum aliquo Suet.

cōnsōpiō -īre -īvī -ītus

1.
a) popolnoma omamiti (omamljati): extinctum lumen ubi acri nidore offendit nares, consopit ibidem Lucr., inter initia (veneni) consopitus Suet.
b) uspavati, med. = trdno (globoko) zaspati: Endymion a Luna consopitus Ci., somno est consopitus Ci. je trdno zaspal, in mediis vitae laboribus … somno consopiri sempiterno Ci. na veke trdno zaspati, bibe tu quoque et consopire Vulg.

2. pren. pass. consopiri = moč izgubiti: cum omnis illa XII tabularum antiquitas lege Aebutiā latā consopita sit Gell.

cōnspiciō -ere -spexī -spectum (cum in speciō -ere)

I. trans.

1. (skupno) opaziti (opažati), pogledati, zagledati, gledati, videti, v pass. (splošno, od vseh skupaj) opaziti (opažati) se, gledan biti, videti se; occ. videti se moči, videti se dati, viden biti: c. nostros equites C., quem cum omnes conspicerent propter novitatem ornatus N. ko so vsi vanj oči uprli, Demetrium ut pacis auctorem cum ingenti favore conspiciebant L., locum insidiis (prostor, primeren za …) conspeximus ipsi V., si forte virum quem conspexere, silent V., infestis omnium oculis conspici Ci., quoquo tempore conspectus erat Ci. se je bil pokazal, lucus, qui ex insula conspiciebatur N., super tabernaculum, unde ab omnibus conspici posset, imago Solis … fulgebat Cu.; pren.: ut conspiciatis eum mentibus, quem oculis non potestis Ci.; occ. v pass. = v oči biti (bijem), na očeh biti (sem), pozornost zbuditi (zbujati): Corn., Vell., Q., vehi per urbem, conspici velle Ci., supellex modica, non multa, ut in neutram partem conspici posset N., sic (ali se) quisque … conspici, dum tale facinus faceret, properabat S., vestitus nihil inter aequales excellens; arma atque equi conspiciebantur L., quid te ut regium iuvenem conspici sinis? L., maxime conspectus ipse est curru equis albis iuncto urbem invectus L., quorum conspicitur nitidis fundata pecunia villis H., tu formosissimus alto conspiceris caelo O., ne quid faciat, quod conspici et derideri possit Augustus ap. Suet.

2. (o posamezniku) zagledati, zapaziti, opaziti, zaznati, videti: quas (aedes) quotiescumque conspicio, fleo Pl., procul conspexit armatos Ci., quando te in iure conspicio Ci., quos cum Ariovistus conspexisset C.; pren.: si illud signum solis ortum et forum curiamque conspiceret Ci., cum bene notum porticus Agrippae et via te conspexerit Appi H. — Skladi: z ACI: colones, qui ab decumana porta nostros victores flumen transisse conspexerant C., conspexit terrā centum procumbere tauros Cat.; pogosteje kot izraz neposrednega čutnega zaznavanja s predikatnim acc. participii: ne eundem paulo post spoliatum omni dignitate conspiciat Ci., quam (imaginem patris) paucis ante diebus laureatam … conspexit Ci., hostes superatos c. Ci., hostes …, ubi ex litore aliquos singulares ex navi egredientes conspexerant C., postquam … naves suas oppletas conspexerunt serpentibus N., multi (Hannibalem) saepe militari sagulo opertum humi iacentem inter custodias … conspexerunt L., ut me conspexit venientem V., adrasum aliquem c. H.; v pass. s predikatnim nom. participii ali adiectivi: cum … iam omnia fere superiora loca multitudine armatorum completa conspicerentur C., quamvis non alius flectere equum sciens aeque conspicitur H., terribilior niger conspicitur (canis) Col.; v pass. tudi z grškim dat.: quae mihi (= a me) tunc primum, tunc est conspecta supremum O.

3. pren.
a) z duševnimi očmi opaziti (opažati), zapaziti, zazna(va)ti: nullus error talis in (pri) L. Aemilio Paulo conspectus est Val. Max.
b) uvide(va)ti, doume(va)ti, razume(va)ti, pojmiti: quantum ego nunc corde conspicio meo Pl., satis in rem quae sint meam ego conspicio mihi Pl.

II. redk. intr. (po)gledati kaj, kam, (svoje) oči obrniti kam, (svoj) pogled upreti kam: quid nunc supina susum in caelum (ali susum caelum) conspicis? Pl., inter eas regiones, quā oculi conspiciant Varr., numquam in tabernam conspexerat Petr. = nikoli ni bil obiskal krčme. — Od tod

I. adj. pt. pf. cōnspectus 3

1. viden, očiten, zaznaven: tumulus hosti conspectus, conspecti inter se, agmina ex pluribus collibus inter se satis conspecta L.

2. očividen = v oči bijoč, očiten, pozornost zbujajoč, ugleden, vznesen, odličen, izvrsten, znamenit: Pallas … pictis conspectus in armis V., conspectus elatusque supra modum hominis privati L., patris avique fama conspectum eum faciebat L. mu je dajala ugled, plebs turbā conspectior quam dignitate L., Galatea platano conspectior altā O.; o abstr.: c. iuventus O., conspecta mors eius fuit L., ne in ipsa urbe conspectior mors foret T., supplicium conspectius eo, quod … L. —

II. gerundivum cōnspiciendus 3 vreden, da se vidi, ogleda vreden, znaten, znamenit, odličen, izvrsten: opus vel in hac magnificentia urbis conspiciendum L., c. templa, formā conspiciendus Hyas, in neutrum conspiciendus eques, mater … inter Dictaeos conspicienda greges O., totus et argento contextus, totus et auro, insideat celeri conspiciendus equo Tib.

cōnstringō -ere -strīnxī (po drugih -strĭnxī) -strictum

1. zadrgniti (zadrgovati), zategniti (zategovati), z(a)vez(ov)ati: Ca., Cels., sarcinam Pl., galeam Val. Fl., vivorum corpora cadaveribus adversa adversis (tako da so obrazi obrnjeni drug proti drugemu) alligata atque constricta Val. Max., cervicalia … linteis c. Plin. iun.; occ.
a) trdno vezati, zvez(ov)ati, povez(ov)ati, privez(ov)ati, spe(nja)ti, v spone da(ja)ti (poseb. blazneže, zločince idr.): aliquem Ter., Ci., alicui manūs Pl., aliquem ad carnarium Pl., tu mentis compos? tu non constringendus? Ci., c. aliquem laqueis Ci., Val. Max., corpora constricta vinculis Ci., membra (infantium) in rectum exitura c. Sen. ph.; s predikatnim acc.: aliquem quadrupedem c. Ter. komu roke in noge zvezati; pogosto pren. (z)vezati = omejiti (omejevati), utesniti (utesnjevati), (u)kratiti, zavreti (zavirati), ovreti (ovirati), (u)brzdati, (u)krotiti: soluti huc convenistis, ne constricti discedatis, cavete Ci., senatum tribuno tradere constrictum Ci., tradunt se libidinibus constringendos Ci. predajajo se strastem kakor sužnji sponam, voluptates … compressae et constrictae Ci., uxore paene constrictus Ci. zaviran, da se ni mogel niti ganiti, Italiam omnibus vinclis constrictam tenere Ci., Caesaris et Pompei concordia communis sanguinis vinculo constricta Val. Max., ut … illum … legum, si posset, laqueis constringeret Ci., hanc belluam constrictam legum catenis solvit Ci., orbem terrarum c. novis legibus Ci., cum multis fenebribus legibus constricta avaritia esset L., mulieres Oppianis quondam legibus constrictae T., regnum (vladarske pravice) legitimis vinculis c. Val. Max., constrictam iam omnium horum conscientiā teneri coniurationem tuam non vides? Ci., fides religione constricta Ci. utrjena, psephismata iureiurando constricta Ci. s prisego potrjeni, constrictus vinculis suis Q. (o govorniku).

2. zadrž(ev)ati, ustaviti (ustavljati): prosperos sudores Cael.

3. krčiti, skrčiti (skrčevati),
a) telesne dele (s)krčiti: supercilia constricta Q. skupaj potegnjene, strnjene, frons constricta Petr. nagubano.
b) (o mrazu) storiti, da se kaj skrči, da kaj skrepeni, da kaj zmrzne, v pass. = skrčiti se, skrepeneti, zmrzniti: bruma nivali cuncta constrinxit gelu Sen. tr., nives … gelu constrictae Cu.
c) (o zdravilih in jedeh) krčiti, skrčiti (skrčevati): Cael., constringens vis (namreč zdravila) Plin.; pt. pr. kot subst. neutr. pl. = zdravila, ki skrčujejo: erunt magis constringentia procuranda Cael.
č) (o drugih stvareh) constringi skrčiti se = uskočiti se, stisniti se: charta iterum constricta erugatur atque extenditur malleo Plin.

4. pren.
a) (moralno) zavezati, obvezati: nec ulla religione, ut scelus tegat, se posse constringi Cu. in z nobeno prisego se ne da zavezati, da bi …, iureiurando se constrinxit, ne quem adscriptum haberet Lamp.
b) (v govoru ali pismu) kratko povze(ma)ti: sententia aptis constricta verbis Ci., rem dissolutam … ratione quadam c. Ci., constricta narratio Q. — Od tod adj. pt. pf. cōnstrictus 3

1. stisnjen = obrezan, ostrižen, obsekan: arbor Plin., folium constrictius Plin.; adv. v komp. tesneje: constrictius iungi alicui Aug.

2. zgoščen, gost: pulticula constrictior Cael.

cōnsuēscō -ere -suēvī -suētus

I. intr.

1. navaditi (navajati) se, privaditi (privajati) se, priučiti (priučevati) se; pogosto v logičnem pf. cōnsuēvī navadil sem se = navajen sem, navado imam, v navadi mi je, običajno kaj delam, in kot pt. pf. med. cōnsuētus 3 navajen, privajen, priučen čemu, česa, k čemu, na kaj; abs.: dum (boves) consuescant Ca., bene salutando consuescunt Pl. se privadijo, se udomačijo, capelli consueti unā Varr. drug na drugega navajeni, adeo in teneris consuescere multum est V., qui ita natus est et ita consuevit Ci., quem ad modum consueverunt Ci., ut consuemus (gl. opombo) Pr., sicut consuerat Suet.; z inf.: O. idr., ne id consuescant facere Varr., consuescamus mori Ci., qui mentiri solet, peierare consuevit Ci., quod tempus praetores in itineribus consumere consuerunt Ci. navadno porabijo za …, prebijejo na …, antea pascendi causā esse in agro consuerant Ci. so bili navadno na …, paulatim Germanos consuescere Rhenum transire C., quod (legationis ius) apud omnes gentes sanctum esse consuesset N., qui reges consueris tollere H., nominis eius honorem pro magnis erga se meritis dare populum Romanum consuesse L., aliquid, quo non consuevimus uti Lucr. nekaj nenavadnega, datare consuetus Pl., consuetus in armis aevom agere Pac. ap. Ci., quin etiam gallum … auroram clara consuetum voce vocare Lucr., copiae bellare consuetae locis compestribus Auct. B. Afr.; (o neživih) subj.: naves, quae praesidii causā Alexandriae esse consuerant C., quod plerumque iis accidere consuevit, qui … C.; z inf. pass.: Plin. iun., Ulp., Veg., quam rem … pro magnis hominum beneficiis consuesse tribui docebat C.; brezos.: Auct. b. Alx., sicuti in sollemnibus sacris fieri consueverat S. se je navadno godilo (dogajalo); inf. se mora včasih dostaviti v mislih: nemo est, quin eo (equo), quo (sc. uti) consuevit, libentius utatur quam intractato et novo Ci., eo die quo (sc. sequi) consuerat intervallo hostes sequitur C.; redk. z dat. (čemu, česa, na kaj) ali z ad: ne gravissimo dolori timore consuescerem Plin. iun., genus mancipiorum otiis, campo, circo … consuetum Col.; nisi quibusdam pugnae simulacris ad verum discrimen aciemque iustam consuescimus Q.; posamič z abl.: sicco ut consuescat planta Col.

2. occ. s kom prisrčno občevati, s kom, s kako žensko imeti ljubezensko razmerje; le v pf. in iz njega izpeljanih obl.: tu en umquam cum quiquam viro consuevisti? Pl., cum aliquā ali samo aliquā consuesse Ter., cum Alcumena clam consuetus cubilibus Pl., huc omnes mulieres, quibuscum iste consuerat, conveniebant Ci.

II. trans. navaditi (navajati), privaditi (privajati) koga čemu, česa, na kaj, priučiti (priučevati) koga (k) čemu, na kaj: bracchia Lucr.; z inf.: rusticos c. circa larem domini semper epulari Col., semina c. falcem pati Plin.; z dat.: c. iuvencum plostro aut aratro Col., vitem largo humori Col. — Od tod adj. pt. pf. cōnsuētus 3 (na)vajen = navaden, običajen: amor Ter., consueta petens e fluctibus antra V., exceptus tergo consueta locavit membra V. ježe vajene ude, omnes labores, pericula consueta habere S. vajen biti … nevarnosti, c. lubido S., c. lectus, c. cubilia, pectora O., se … tollere consuetas audent delphines in auras O., consuetis … canistris impleri Iuv., c. rigor Sil., ordo Cod. I., numerus laterum Vulg.; z dat.: consueto tibi fine O., consuetissima cuique verba O. Adv. cōnsuētē kot ponavadi, kakor navadno: Amm.

Opomba: Pogosto kontr. obl. iz perfektove osnove: cōnsuēstī, cōnsuēstis = cōnsuēvistī, cōnsuēvistis; cōnsuēmus = cōnsuēvimus; cōnsuērunt = cōnsuēvērunt; cōnsuērat, cōnsuērant = cōnsuēverat, cōnsuēverant; cōnsuēris = cōnsuēveris; cōnsuēsset = cōnsuēvisset; cōnsuēsse = cōnsuēvisse.

cōnsulō -ere -suluī -sultum (cōnsul; prim. cōnsilium) pravzaprav „skupaj sesti, skupaj stopiti v posvet“, od tod

I. intr. sniti (shajati) se k posvetovanju,

1. posvetovati se, svèt imeti, svèt sklepati, v posvet (na razgovor) vzeti (jemati) kaj, premisliti (premišlj[ev]ati), preudariti (preudarjati): nunc mihi magnae curae est …, ne quid in consulendo adversi eveniat Ca. ap. Gell., consulam Pl. premisliti hočem, etiam consulis? Pl. še pomišljaš? post consulam Ter., trepidare magis quam consulere L., quia consulendi res non dabat spatium L., brevis consulendi occasio C., consulens curia H., prius quam incipias, consulto, et ubi consulueris, mature facto opus est S. preudarjanja … ravnanja, facto, non consulto in tali periculo opus esse S., ubi facto magis quam consulto opus esset T., consulere bene, perverse S., de integro L., tamquam integrā re cum suis L., cogor vestram omnium vicem (namesto nas vseh) … unus consulere L., c. in longitudinem Ter. na bodočnost misliti, in medium V., L., Lucan., T. ali in commune Ter., L., Cu., T. ali in publicum Plin. iun. svet imeti za občno blaginjo, c. in unum T. skupno se posvetovati; z notranjim obj. (v čem, o čem, glede česa): (id), quod ad famam pertinet, consulite Ci., quae reges atque populi … male consuluerint S.; v pass.: consulta sunt consilia Pl., re consultā et exploratā Ci., neque parari neque consuli quidquam occulte potest S., nihil salutare in medium consulebatur L.; nam. notranjega obj. z de: de Capua diu consultum est Ci., c. de communibus negotiis, de Rhodiis S., omnibus de rebus T., ali z odvisnim vprašanjem: Galli, quid agant, consulunt C., si Hannibal consulat, an in Italia remaneat, an domum redeat Corn., consulite, utrum praesens deditio eorum fieri possit, an in diem differatur L.

2. met. skleniti (sklepati), odločiti (odločati), ukreniti (ukrepati), postopati, ravnati s kom, s čim; z notranjim obj.: quid in concilio consuluistis? Pl., tun' consulis quidquam Ter., ut id consulerem, interea vita ut in tuto foret Ter.; večinoma z adv. in prepozicijskimi določili (pogosto poleg notranjega obj.): c. ab re Pl. kaj škodljivega skleniti, qui nil aliud nisi quod sibi soli placet, consulit advorsum filium, nugas agit Pl., aliter mihi de illis ac de me ipso consulendum est Ci. ep., libere c. ad summam rerum (glede na občno blaginjo) C., obsecro, ne quid gravius de salute tua … consulas C. in Ci. ep., c. de uxore honestius (dostojneje) S., bene c. decreto memoriam alicuius abolendo Val. Max., nullis certis mandatis ex re (po vsakokratnih okoliščinah) c. T., sapienter in rem c. Iust. modro ukrepati stvári v dobro, de perfugis gravius consultum quam de fugitivis L. se je ostreje sklepalo, in secundis rebus nihil in quemquam superbe ac violenter consulere decet L., in humiliores libidinose crudeliterque consulebatur L., nec in deditos gravius consultum Cu., si quid in Croesum crudelius consuluisset Iust.; s predikatnim gen. v reklu: aliquid boni consulere imeti (spoznati) kaj za dobro, vzeti (jemati) kaj za ljubo, zadovoljiti (zadovoljevati) se s čim: parva videntur, tu tamen haec, quaeso, consule missa boni O., tu quoque non melius, quam sunt mea tempora, carmen … consule, Roma, boni! O., boni consulere eum libellum Augustus ap. Suet. ali hoc munus Sen. ph. ali nostrum laborem Q.; z inf.: eane fieri bonis bono genere gnatis boni consulitis? Ca. ap. Gell., minium invenisse Plin.; z odvisnim vprašanjem: Varr., Sen. ph.; s si: Sen. ph.

3. (na)svet(e) da(ja)ti, (na)svetovati, (svetujoč) pomoči (pomagati), (po)skrbeti za koga, za kaj, gledati, misliti, paziti na koga, na kaj, včasih tudi prizanesljivo ozirati se na koga, na kaj; z dat.: dicebam, pater, tibi, ne matri consuleres male Pl., tuae rei bene consulere cupio Pl., dum illi consulas Ter., qui parti civium consulunt, partem neglegunt Ci., c. multis civibus, miseris civibus S., oratoribus parcere et consulere debuistis Ci., sibi c. Ci., S., H. zase skrbeti, na svojo rešitev misliti, reliquum est, ut egomet mihi consulam N. da si sam pomagam, eodem quo venerant receptu sibi consulebant C. pomagali so si s tem, da so se po isti poti umaknili, c. rebus suis N. rešiti se (z begom), patriae male in eo (pri tem) N., militibus L., curae patribus esse ostendit, ut consulatur plebi L., dea, consule nostris ignibus O., c. fugientibus T., non populo, non senatui, ne templis quidem ac delubris deorum c. T., voci laterique c. Plin. iun. (o govorniku) varovati glas in pljuča; z abstr. pojmi: c. concordiae L., senatūs concordiae Ci. priskočiti na pomoč, dolori potius quam fidei vestrae Ci., existimationi suae, pudori Ci., melius famae, melius pudicitiae Ci., magis irae quam famae c. S., c. libertati populi Romani L., saluti suorum Ci., suae ac militum saluti C., quod perterritus miles … timori magis quam religioni consulere consuevit C. ravnati se bolj po svojem strahu kakor po prisegi, c. vitae et fortunis suis Ci., alicuius vitae C. prizanesti komu, pustiti mu živeti, suae vitae durius c. C.(evfem.) = usmrtiti se, ite et Romanae consulite historiae Pr., securitati magis quam potentiae c. T.; z abl. (s čim) poleg dat.: rationibus alicuius providere et c. quibuscumque rebus potero Ci. ep., c. manu (z bojem) militibus S., timori alicuius cotidie singulis vel binis epistulis Plin. iun., sumptibus aliquanto rectius suā continentiā quam alienā contumeliā Plin. iun.; z notranjim obj.; v pass.: sed tamen aliquid consuli et prospici poterit Ci. ep.; s finalnim stavkom: ut urbi … satis esset praesidii, consultum atque provisum est Ci., ne qua manus se attollere nobis a tergo possit, custodi et consule longe V.; za zanikanim glag. quominus: ne pupillo tutores propinquique consulerent, quominus fortunis omnibus everteretur Ci.; s kondicionalnim stavkom v cj.: qui vomere bis in mense vult, melius consulet (sc. sibi), si biduo continuarit Cels. bo bolje storil (ravnal).

II. trans.

1. vpraš(ev)ati za svèt, svéta prositi, da(ja)ti si svetovati, povpraš(ev)ati glede česa, za kaj; z acc. personae: non iubeo, sed, si me consulis, suadeo Ci.; v pass.: neque (relegatam filiam) adiri a quopiam libero servove, nisi se consulto, permisit Suet.; z neživim obj.: speculum consulat ante suum O., in suscipiendo onere consulat suas vires Q.; za kaj? zastran česa? z notranjim obj. (poleg acc. personae): nec te id consulo Ci. ep., consulere prudentiorem coepi aetates tabularum Petr.; z de (poleg acc. personae in včasih še z notranjim obj.): consuluisti me per litteras (pismeno) de Capua tu quidem Ci. Ep. c. aliquem cotidie de se Sen. ph.; z de in neživim obj.: consule de facie corporibusque diem O.; z zavisnim vprašanjem (poleg ak. pers. in včasih tudi še z notranjim obj.): L. idr., ibo et consulam hanc rem amicos, quid faciendum censeant Pl., nunc ego, iudices, iam vos consulo, quid mihi faciendum putetis Ci.; z neživim obj.: quid se deceat, spectatas consulit undas O.; v pass.: Aristonius orsus est dicere, Alexandrum consultum, cui relinqueret regnum, voluisse optimum deligi Cu. Pogosto brez acc. personae (ki se lahko iz povezave dostavi): cum … nuntios misisset in Asiam consultum (sc. eum), utrum regnum repetitum in Macedoniam veniret N., rem nulli obscuram nostrae nec vocis egentem consulis (sc. nos) V. ne vprašaš nas ničesar, kar bi bilo dvomljivo in bi potrebovalo naš nasvet, de hoc quoque consuluit (sc. Tiberium) Suet., consulis (sc. me), an existimen te in tribunatu causas agere decere Plin. iun.

2. occ.
a) kako božanstvo, njegove svečenike ali preročišče idr. vpraš(ev)ati za svèt, povpraš(ev)ati glede česa, za kaj: Apollinem Ci., N., Suet., Hammonem, Iovem Cu., deumque consuluit auguriis, quae suscipienda essent L., numen … nunc extis, nunc per aves consultum L., c. ipsos deos O., hominum fibris deos T., ego Tiresiam … consulam, quid faciundum censeat Pl., c. haruspicem Ci., augures Iust., anum Cumaeam (= Sybillam) O., visam primum avem O. (o avguru), Phoebi oracula O., manes ut oracula Mel., oraculum dei Carmeli Suet., lucos V., spirantia exta V., trepidantia exta O.; brez objektnega acc.: id possetne fieri, consuluit Ci., miserunt Delphos consultum (sc. Apollinem) N., consuluit deinde (sc. sacerdotem), an totius orbis imperium fatis sibi destinaretur Cu., cum consuleret, quam cito HS sexcenties impleturus esset, invenisse se exta duplicia Plin. iun.; v pass. brezos.: se praesente de se ter sortibus consultum C. da so zastran njega (bogove) trikrat z žrebom povprašali; brezos. in pogosto abs.: si publice consuletur, … sin privatim T.
b) kakega oblastnika (kralja ali cesarja) vpraš(ev)ati, povpraš(ev)ati za njegovo mnenje, voljo, prositi ga za odgovor: c. regem de aliis (= de aliis rebus) L., ut te consulerem, reddendum eum poenae suae an gravius aliquid constituendum putes Plin. iun.
c) senat, ljudstvo, kako svečeništvo (uradno) vpraš(ev)ati za svèt, voljo, mnenje: consulente Cicerone frequens senatus decernit S. na Ciceronovo vprašanje, senatum consului de summa re publica, quid fieri placeret Ci., c. senatum de foedere S., de istis rebus in patria maiores natu consulemus, quo pacto ius nostrum adipiscamur L., consulit vos (= kartažansko starešinstvo), an cum eo confligere debeat Val. Max.; v pass.: senatus statim consulitur S., senatus a Bestia consultus est, placeretne legatos Iugurthae recipi moenibus S.; zastran česa? z notranjim obj.: (eam rem) delatam consulere ordine non licuit L.; v pass.: cum ea, quae consulebantur, ad exitum non pervenirent Ci. o čemer se je poizvedovalo; de imperio suo populum consuluit curiatim Ci., in omnia c. plebem L.; v pass.: nihil de eius morte populus consultus Ci., ignorare … mihi videmini. Quirites, non utrum bellum an pacem habeatis vos consuli …, sed … L.; brez obj. populum: nec plus quam de singulis rebus consulunto Ci., seniores de tribus consulendum dixerunt esse L.; senatus pontificum collegium consuli iussit, num … L., consulti per ludibrium pontifices, an concepto necdum edito partu rite nuberet T.
č) (v pravu) vpraš(ev)ati za pravni svèt, iskati, prositi za pravni poduk, dati se poučiti v kaki pravni zadevi: cum consuleretur plurimum Ci., consuli quidem te a Caesare scribis; sed ego tibi ab illo consuli mallem (v besedni igri z I. 2.) Ci. ep., qui aut consuluntur aut defendunt Ci. ali pravoznanci ali zagovorniki; večinoma s kakim določilom: o čem? si tibi necesse putas etiam adversariis amicorum tuorum de iure consulentibus respondere Ci., qui de iure civili consuli solent Ci.; redk. v tem pomenu z acc. ius: si ius consuleres, peritissimus L.; z odvisnim vprašanjem: consulens eum, an primipilari seni iam testato rursus suaderet ordinare suprema iudicia Q.; za koga? v kaki stvari (zadevi)? pro te nunc hoc consulo, post tempus et in aliena re, quoniam tu in tua re, dum tempus erat, consulere oblitus es Ci.; čisto abs.: licet consulere? (vljudnostno besedilo, s katerim so nagovarjali pravnike, kadar so hoteli pravni poduk) Ci., ut … eodem tempore et discentibus satis facerent et consulentibus Ci., ad aliquem consulendi causā venire Val. Max. — Od tod

I. subst. pt. pr. cōnsulēns -entis, m Posvetovalec, Jupitrov vzdevek (po gr. Ζεὺς βουλαῖος ali βουληφόρος; prim. cōnsul 3): Vop. —

II. adj. pt. pf. cōnsultus 3, adv. -ē

1. (o stvareh) premišljen, preudarjen, premotren: consultum consilium Pl., Gell., Icti., omnia consulta ad nos et exquisita deferunt Ci., sapientiae via consultissima Petr., lex consultissima Icti., consulte, docte aliquid L., ferocius quam consultius rem gerere L., reciperare gloriam avidius quam consultius T.; consulte = cōnsultō (gl. spodaj): Cod. I.; consultius est z inf. pametneje je, bolje je: Icti., Ambr. — Od tod subst. cōnsultum -ī, n (po posvetovanju sprejeti) sklep, odlok, ukrep, odredba, načrt, osnova; redk. še z deležniško močjo: bene consultum inconsultum est, si inimicis sit usui Pl., civitas … ita communicatos honores pro bene aut secus consulto habitura L.; v pl.: male consulta, bene consulta Vell.; večinoma čisto subst.: consulto collegae … victoria parta est L., ex consulto factum Corn. (= cōnsultō, gl. spodaj); animi consultum Cu.; pogosteje v pl.: facta et consulta fortium et sapientium Ci., oportere quinquenni consulta et decreta omnia rescindi S. vse v (zadnjih) petih letih sprejete sklepe, adprobare collegam consulta referens L., dum consulta (sc. oraculi) petis V. poizveš po prerokbi, mala consulta T., mollia c. T. mile odredbe, Sostratus … ubi laeta … exta magnisque consultis adnuere (da odobrava) deam videt T., fervida Gracchi consulta Sil.; poseb. pogosto senatūs consultum (star. senati consultum S., kratica SC)
a) v Rimu senatski sklep, kateremu so pritrdili ljudski tribuni in ga s tem uzakonili (prim. senatus auctoritas): novissimum illud SC Suet., tudi consultum senatus Fl. ali consulta senatus Sil.; SC de Vatinio, de tributo conferendo Ci., vetus SC de rhetoribus Suet., senatus consultum (per)scribere (zapisati, sestaviti) Ci., facere Ci. ali perficere (storiti) L., senatus consultum facere de ambitu in Afranii sententiam Ci. ali contra rem publicam Ci. ali contra illum pro religione Ci. ali in aliquem L., tudi SC facere, ut neve … neve Ci. ali SC facere, ne T.; habemus senatus consultum in (zoper) te, Catilina, vehemens et grave Ci., provinciae ab iis … optineantur, quoad cuique ex (po) senatus consulto successum sit Ci., senatus consultum intercedit (nasprotuje) Ci., si quis intercedat senatus consulto L., per senatus consultum sancire, ut … Suet., senatus consulto cavere, ut … ali interdicere, ne … Suet.; redk. opisano: omnia illius ordinis (= senatūs) consulta Ci., sententiae nostrae consultaque Ci., consulta patrum H., vetus consultum patrum Plin., inde agitant consulta patres Sil.
b) sklep sicilskega starešinstva (βουλή): ne senatus consultum Siculi homines facere possent Ci. — Od tod adv. abl. cōnsultō namenoma, hoté, s premislekom, premišljeno, po (gotovi) osnovi, nalašč: H. idr., consulto hoc factum est, mihi ut insidiae fierent Pl., c. fecisse aliquid Ci., non consulto, sed casu in eorum mentionem incidi Ci., ut ea, quae gignuntur, donata consulto nobis, non fortuito nata videantur Ci., c. cedere C., c. lenius agere, bellum c. trahere S., seu consulto seu temere vulgata opinio L., c. vitare aliquid T.

2. (o osebah) „dobro posvetovan“, od tod izvéden, izkušen, spreten v čem, vešč česa, v čem, moder; z abl. respectus: nemo igitur iure consultus dicit Ci., iure consultus Gell., iuris scientiā consultissimus Aur.; z gen. relationis: iuris consultus Ci., Gell., iuris magis quam iustitiae consultus Ci., iuris atque eloquentiae c. L., consultissimus vir omnis divini et humani iuris L., consultoque fui iuris Amore vafer O.; insanientis dum sapientiae consultus erro H. učenec … modrosti, universae disciplinae c. Col.; abs.: consultiores sibimet videntur deo Tert. Kot subst. cōnsultus -ī, m pravnik, pravoznanec, jurist: consultorum alter disertissimus, disertorum alter consultissimus Ci., qui ita iustus est et bonus vir, ut naturā, non disciplinā, consultus esse videatur Ci., tu, consultus modo, rusticus (eris) H., in consultorum atrio Sen. ph., scripti et voluntatis frequentissima inter consultos quaestio est Q.; pogosto še s pristavkom iuris: Ci. idr., ali iure: Gell., peritus iuris consultus (dobi se tudi iurisconsultus) et magnus imperator N. (o starejšem Katonu), consultus iuris et actor causarum H.

cōnsultātiō -ōnis, f (cōnsultāre)

1. posvetovanje, preudarjanje, premišlj(ev)anje, konzultacija: Suet., nulla tibi … hic iam c. est Ter. tu zdaj nimaš posvetovalnega glasu, deliberatio et c. Ci., venit aliquid in consultationem Ci. ali in deliberationem et consultationem Corn., consultationes prolatare S., coetus et concilia et secretas consultationes esse sinere L., de pace dilata consultatio est in concilium Achaeorum L., consultatio de Macedonico bello integra ad consules … reiecta est L.; z odvisnim vprašanjem: ea modo, quā irent, consultatio fuit L., an omnino mittendus esset, consultatio mota est L.; s finalnim stavkom: per aliquot dies ea consultatio tenuit, ne non reddita bona belli causa … essent L. je trajalo posvetovanje o tem, da ne bi …

2. vpraševanje, povpraš(ev)anje koga (poseb. kakega višjega oblastnika [npr. cesarja], kakega pravnika ali preročišča) za svèt, za mnenje, iskanje nasveta pri kom, vprašanje: Ulp. (Dig.), consultationi alicuius respondere Ci. ep., consultationis aut dubitationis causa Ci., licebit … iuris peritis copiose de consultationibus disputare Ci. o čemer se sprašujejo, o pravnih primerih, o katerih se sprašujejo za svèt, ventitare ad eum nuntios et consultationes T., honesta consultatio, non expedita sententia Plin. iun., oraculorum c. Macr.; prim. Suet. (Tiber. 14).

3. ret. in fil. vprašanje (o katerem naj se razpravlja), stališče, postavka, teza, obči rek: Quaestio quasnam habet partīs? Infinitam (abstraktno postavljeni rek), quam consultationem appello, et definitam (konkretni primer), quam causam nomino Ci., quae de ista consultatione scripta nobis Graeci reliquerunt Ci., consultationem proponere Q., cum apud C. Caesarem consultatio de poena Theodoti ponitur Q.

cōnsultor -ōris, m (cōnsulere)

1.
a) (po)svetovalec samemu sebi: eaque ferme cedere melius consultoribus quam … Acc. ap. Non.
b) (po)svetovalec drugim, svetujoči povzročitelj kakega načrta, odredbe idr.: Gell., Lact., malum consilium consultori est pessimum Poeta ap. Varr., Iovem aut alium quem deum consultorem exspectare S. fr., egomet in agmine, in proelio consultor idem et socius periculi vobiscum adero S., quo laetius acceptum sua exempla in consultores recĭdisse T.; pren. (o pooseb. abstr.): cupidine atque ira, pessumis consultoribus, grassari S.

2. vpraševalec za (na)svet, (na)svet iščoči, iskalec (na)sveta pri kakem pravniku: Q. Scaevola … homo iuris peritissimus consultores suos non numquam ad Furium et Cascellium praediatores reiciebat Ci. (prim. Val. Max. VIII, 12, 1), vigilas tu de nocte, ut tuis consultoribus respondeas Ci., consultor ubi ostia pulsat H.; occ. vpraševalec kakega božanstva v preročišču: c. operti Castaliā tellure dei Lucan.

cōnsūmō -ere -sūmpsī -sūmptum (decomp.)

I.

1. rabiti, porabiti (porabljati), uporabiti (uporabljati) za kaj, obrniti (obračati) v kaj, na kaj: non debuit is, qui dabat (sc. pecuniam), quo ille, qui accipiebat, consumeret, quaerere Ci.; večinoma z in in abl.: c. aurum in monumento Ci., consumitur pecunia in statuis, in agrorum coëmptionibus Ci., in quo (oppido) oppugnando … Athenienses mille et CC talenta consumpserant N., dolus consumitur in pecunia … et ceteris rebus Corn., plus ego laboris et operae consumo in poscendis testibus quam ceteri defensores in refutandis Ci., in aliqua re plus operis laborisque c. Ci. bolj prizadevati si in truditi se za kaj, in praediis colendis operae plurimum studiique c. Ci., cura omnis in dialecticis consumitur Ci., nequaquam satis in re una consumere curam H., in armis plurimam studii consumebat N. zelo vneto se je ukvarjal z borilnimi vajami, plura verba in castigandis matronis quam in rogatione nostra dissuadenda consumpsit L., c. famem tenera in agna Stat. lakoto (po)tešiti; pogosto s časovnim določilom v acc.: c. diem in apparando Ter., tempus in his studiis, omne tempus in litteris, adulescentiam in forensi opera, aetatem in eo studio, in eo omnīs dies noctesque consumpsi Ci., in his rebus circiter dies decem consumit C., c. aevum in curis Lucr., totum diem in uno (discipulo) Q.; redk. in bolj pesn. z in in acc.: tota in dulcīs consument ubera natos V. obilnost vimen naj uporabljajo za ljube mladiče, pharetrae pondus (= sagittas) c. in arcum Pr. porabiti težo tulca za lok = puščice postreljati, c. omne id aurum in ludos L., bona paterna in opera publica Q., in id opus ingentem pecuniam Val. Max., eam pecuniam in monumentum Dig.; inventio in sex partes consumitur Corn. se porablja = se deli na šest delov.

2. pren. (čas) porabiti (porabljati), preživeti (preživljati), prebiti, v pass. tudi miniti, preteči, poteči, izteči se: c. tempus Ci. ep., N., L., tempora noctis Pr., annos suos O., annum Sil., horas Mart., diem inter metum laboremque Cu., per ludum iocumque paene totum diem Cu., totam eam noctem inter vigilias adhortationesque Cu., aestatem in Treveris C., in hoc cum tres menses consumpsisset N. ko je bil prebil, c. omne tempus circa Medeam (pri izdelavi tragedije Medeje) T.; z abl.: horas multas saepe suavissimo sermone Ci. ep., biduum et tres noctes navigatione C., reliquum diei expediendis (apparandis) armis L., precando tempora cum blandis consumpsit inania verbis O., c. aevum bellis Lucan., dies pariter noctesque intempestivis conviviis Cu., noctem continuumque biduum potando epulandoque Suet.; v pass.: nox illa tota in exinaniunda nave consumitur Ci., hi sunt anni consumpti in quaestura Ci., magnā parte diei consumpta C., iamque dies consumptus erat, multis diebus et laboribus consumptis S., consumptā nocte V., lascivae consumpto tempore noctis O., decem diebus ad confirmandum pudorem apud Maracanda consumptis Cu., consumptus per discordiam dies T.; occ. čas (po)tratiti, izgubiti (izgubljati): multis diebus per dubitationem consumptis S.

3. (po)rabiti brez uspeha = (po)trošiti, (po)tratiti: consilium Ter., omnem vim ingenii in populari levitate Ci., multam operam frustra Ci., multa oratione consumptā S., frustra verba c. Cu., precibus consumptis violentem transit in iram O., cum mare, cum terras consumpserit, aëra temptet O. ko bo zaman iskala zavetja na morju, na kopnem, c. vires ipsa subtilitate Q., bona ingenii Q., pudor consumptus peccando Sil. izgubljena po grešenju iz navade.

II.

1. docela porabiti (porabljati), izčrpa(va)ti, izjesti (izjedati): consumptis omnibus telis gladiis destrictis impetum … faciunt C. ker so bili vse postreljali, consumptis lacrimis tamen infixus haeret animo dolor Ci. dasi so solze usahnile; pesn.: c. omnem materiam ficti (languoris) O.; ret.: quin etiam, ante quam ad me veniatur, risus omnis paene consumitur Ci. ep. se človek skoraj nasmeje, c. fidem S. fr., misericordiam Cu. mero usmiljenja izčrpati, gratiam rei nimia captatione Q., consumpsistis ignominiam T. izkusili ste, c. iram Sil.; occ.
a) použi(va)ti, zauži(va)ti, pojesti, požreti (požirati): c. pabulum, omne frumentum C., alimenta Cu., aprum vitiatum H., accisis dapibus mensas V., vis tamen illa mali postquam consumpserat omnem materiam O., confecti et consumpti cibi Ci., ibes … angues … interficiunt atque consumunt Ci., c. draconem Suet. (o mravljah), murem captum leniendae famis gratiā Val. Max., corpora perentum laniata epulando Mel.
b) s požrešnostjo, z razkošnostjo, z razsipnostjo (po)tratiti, po grlu pognati, razli(va)ti, razda(ja)ti, zapraviti (zapravljati): sumat, consumat, perdat (sc. rem meam) Ter., sperat se posse, quod adeptus est per scelus, id per luxuriam effundere atque consumere Ci., c. patrimonia Ci., rem familiarem S. fr., rapere, consumere (sc. divitias) S., munus Pr., censum equestrem Sen. ph., bona paterna Q.

2. pren. požreti (požirati) = uničiti (uničevati), razdejati, streti; (pogosto o ognju): c. classem hostium incendio Front., consumpturis viscera mea flammis Q.; večinoma v pass. consumi flammā, incendio idr. = zgoreti: Iust., ut uno tempore agger, plutei, … flammam conciperent et prius haec omnia consumerentur, quam … C., quae (aedes) priore anno incendio consumptae fuerant L., urbs incendiis vastata, consumptis antiquissimis delubris T., donec ipsa domus incendio consumpta sit Suet.; (potem o drugih stvareh): consumit robigo ferrum Cu. razje, consumitur anulus usu O. se izniči, omnibus fortunis sociorum consumptis C., nihil est operā factum, quod aliquando non conficiat aut consumat vetustas Ci., cum eam (quercum) tempestas vetustasve consumpserit Ci., de quo et ipso ambigitur, consumpseritne vocem eius instans metus, an … T. mu je glas zadušil … strah, quid non consumitis anni? Mart.; occ. (ljudi) uničiti (uničevati), pogubiti (pogubljati), pokonč(ev)ati, ugonobiti (ugonabljati), (po)daviti, (po)moriti, pobrati (pobirati), pograbiti (pograbljati), vzeti, jemati: si me vis morbi aut natura ipsa consumpsisset Ci., multos autumni pestilentia consumpsit C., duo milia militum … pestis illa consumpsit Cu., illae provinciae Scipiones consumpserunt Vell., si omnes adversum proelium consumpsisset Iust.; pesn. (šalj.): garrulus hunc quando consumet cumque H. bo ugonobil; poklas. in pesn. z abl.: totidem plagis consumimus hostem H., c. aliquem ferro Auct. b. Afr., aliquem miserabili morte Cu., se veneno Val. Max. zastrupiti se, se suspendio Val. Max. obesiti se; pass. consumi aliquā re konec vzeti (jemati), (po)giniti, umreti zaradi česa, za čim: quos vulnere ac dolore corporis cruciari et consumi vides Ci., dieque septimo et lateris dolore consumptus Ci., consumi inediā et purgationibus et vi ipsius morbi Ci., consumi morbo Ci., N., Cu., fame Ci., C., siti Hirt., senio et maerore L., hic ipso tecum consumerer aevo V. rad bi, da bi me tu pobrala skupaj s teboj starost sama = da bi tu … končal življenje, consumi senectā O., longis ab annis O., consumptus morte Tib., consumi morte per formidinem voluntariā Aur., peste Plin., acie Vell., beluarum impetu Ci.; pesn.: consumi lacrimis O. giniti v solzah.

3. storiti, da kaj izgine, v pass. = (iz)giniti v nič, razbliniti (razblinjati) se: montes, quorum altitudo totius mundi collatione (v primeri s celim svetom) consumitur Sen. ph. ne pride v poštev.

III. nase vzeti (jemati), vase spreje(ma)ti: tela omnia solus pectore consumo Sil., consumit tela clipeo Sil., viden ut iugulo consumpserit ensem Stat.

Opomba: Sinkop. obl. iz perfektove osnove: cōnsūmptī = cōnsūmpsistī: Pr., cōnsūmpse = cōnsūmpsisse: Lucr.

contāgium -iī, n (contingere), pesn. in poklas. beseda za klas. contāgiō; ker contāgiō ni uporabna beseda za daktilski metrum, so si najprej daktilski pesniki uvedli heteroclitum pl. contāgia -ōrum, n, od tod pa poklas. pisci še sg. contāgium (prim.: contagionem esse dicendum, non contagium P. F.)

1. vplivajoč dotik, dotikanje, vpliv, vplivanje: Gell., corporis atque animai mutua vitalis discunt contagia motus Lucr., contagium nimii umoris Plin., feminei generis contagia Mart.

2. occ. kužno (skrunilno) dotikanje, kužen (skrunilen) dotik, okuže(va)nje, nalezenje: nec mala vicini pecoris contagia laedent V., priusquam dira per incautum serpant contagia vulgus V. preden se razpase … kuga, nulla nocent pecori contagia H., contagia morbi Lucr., Sil. ali contagium morbi Cu. nalezljiva bolezen, contagium pestilentiae Plin. ali funestae pestis Cod. Th., agere contagia late O., contagium foedum carnificis Plin. iun.

3. pren. okuže(va)nje nravi = poguben (kvaren, zli) vpliv, slab (kvaren) zgled: aegrae contagia mentis O., contagia scelerum Lucr., cum tu inter scabiem tantam et contagia lucri (= inter scabiem contagiosam lucri) nil parvum sapias H. obdan s kužno, na daleč razširjeno gobavostjo dobičkaželjnosti.

contendō -ere -tendī -tentum

I.

1. trans. spe(nja)ti; le pren. vzporediti (vzporejati), primerjati: leges Ci., si … causas ipsas, quae inter se confligunt, contendere velimus Ci., c. vetera et praesentia T., suam quaeque (femina) nobilitatem, formam, … contendere T. je postavila v primero; večinoma s cum: vitam suam Atticam cum istac rusticana Caecil. fr., quidquid tu contra dixeris, id cum defensione nostra contendito; ita facillime causa Sex. Roscii cum tua conferetur Ci., annales nostros cum scriptura eorum contendere, qui … T.; redk. z ad: ut vim contendas tuam ad maiestatem viri Acc. ap. Non.; pesn. z dat. (čemu, komu): Sidonio ostro Aquinatem fucum H., me Frontoni Aus.; v posameznih primerih je primerjani predmet le naznačen: age nunc contende alterum genus philotheoron Varr. ap. Non., ali pa si ga je treba predstavljati: c. anulum Pl. ap. Non.

2. intr. sprijeti se s kom = meriti se, kosati se, poganjati se, tekmovati, boriti se, bojevati se s kom: turpe contendere erat, sed cedere visum turpius O., non tam turpe fuit vinci, quam contendisse decorum est O., pinxit et Antigonen ausam contendere quondam cum magni consorte Iovis O.; (o boju z orožjem): armis cum aliquo, contra populum Romanum armis, parvulis proeliis cum nostris, cum Sequanis bello, summis copiis cum aliquo C., nostri imperatores cum illo rege contenderunt C., ita se a maioribus didicisse, ut magis virtute quam dolo contenderent C., proelio equestri inter duas acies contendebatur C. bil se je … boj med …, c. cum victore C., H., Plin. iun., cum barbaro N., inimicā mente N., cum magnis legionibus parvā manu S., proelio uno cum Latino Volscoque L., contra Paridem V., contra saevum monstrum Cat., contra alicuius copias Auct. b. Afr., pro vitulis contra leones Ci. (o bikih), caeco Marte V., de regno aequo Marte Cu., adversus vires hostium, non adversus calamitates Iust.; (o tekmovalnih bojih): contendunt ludo et fulvā luctantur harenā V., c. cursu V., O. ali pedibus cum aliquo O. teči, v teku tekmovati, inter coaequales aut equo aut cursu aut viribus Iust. kosati se (tekmovati) z vrstniki ali v dirki ali v teku ali v merjenju moči, quoad stans complecti posset atque contendere N. v rokoborbi meriti se; pren.
a) (o politični tekmi): c. cum aliquo de principatu, cum Agesilao de honore regni N., de potentatu inter se multos annos C., de locis C. tekmujoč poganjati se za odlična mesta (častne službe), gratiā cum libenter pro homine …, tum acriter contra factionem et potentiam paucorum Hirt. boriti se.
b) (o besednem boju) prerekati se, spreti se, prepirati se, pričkati se, sporeči se, pregovarjati se: fictis verbis O., cum Libone de mittendis legatis C., non contendam ego adversus te (s teboj) Antonius in Ci. ep.; z notranjim obj.: nec cum Appio, … quod contenderent, fuit L. o čemer bi se mogli prerekati; poseb. pred sodiščem boriti se, pregovarjati se, pravdati se: c. inimicissime atque infestissime Ci., si contra verbis et litteris et, ut dici solet, summo iure contenditur Ci., cum aliquo c. iurgio, interdicto Ci., sacramento c. cum aliquo Ci., Val. Max. (gl. sacrāmentum), c. de bonis alicuius, cum improbissimis heredibus de paternis bonis apud centumviros Val. Max., translatio non habet quaestionem, de qua contendit orator, sed propter quam contendit Q., de his lite contenditur Q.; z notranjim obj.: tamenne vereris, ut possis haec contra Hortensium contendere? Ci. tudi v tem meriti se s Hortenzijem.
c) pri dražbi tekmovati = drug drugega prehite(va)ti, nabijati si (ceno), dražíti: is liceri non destitit; illi, quoad videbatur ferri aliquo modo posse, contenderunt Ci.
č) (o vsakem drugem tekmovanju z duševnimi ali telesnimi močmi) tekmovati s čim, meriti se s čim, boriti se s čim, proti čemu, zoper kaj, upirati se čemu: patĕre igitur rationem meam cum tua ratione contendere Ci., quis enim erat, qui non videret humanitatem cum dignitate … contendere? Ci., in hac causa improbitas et gratia cum inopia et veritate contendit Ci., c. contra vim gravitatemque morbi Ci., neque inter se contendant viribus (animae) Lucr.; z notranjim obj.: sic … est faciendum, ut contra universam naturam nihil contendamus Ci. da se v nobeni stvari ne upiramo … naravi; pesn. z dat. meriti se, tekmovati s kom: quid enim contendat hirundo cycnis …? Lucr., primo contendis Homero Pr., seu tibi Pindaricis animus contendere plectris sive … Stat., c. Latio Cl.; brez dat.: haec memini, et victum frustra contendere Thyrsim V.

II.

1. napenjajoč skrčiti (skrčevati), nape(nja)ti, naleči (nalegati) npr. lok, mišnico, nategniti, zategniti, raztegniti (raztegovati): muscipula contenta Luc. ap. Non., c. arcum V., contentus arcus O., c. vincla V., tormenta telorum contenta atque adducta vehementer Ci., navim contendens funibus C. k sebi vlekoč, sua perpetuo c. ilia risu O., membra in diversa (na razne strani) Cels.; pesn. (enalaga) puščice, kopja s česa napetega nameriti (namerjati), uperiti (uperjati), pognati (poganjati), spustiti (spuščati), (za)degati: arcu contenta parato tela tenens (= arcu contento parata tela) V. držeč na napetem loku za strel pripravljeno puščico, nervo equino contendere telum (= contento nervo equino emittere telum) V., sagittas c. nervo Sil.; podobno: aërias telum contendere in auras V., non ut tela tamen, non ut contenderet arcum V., contenta tela Lucan.; celo: inde Mago (dat.) procul infensam contenderat hastam V. je bil na Maga zadegal … kopje; occ.
a) (strune) ub(i)rati: in fidibus pluribus, si nulla earum ita contenta nervis sit, ut … Ci.
b) most razpeti = mostiti: Hellesponto pontem contendit in alto Enn. ap. Varr. most je razpel čez … Helespont.

2. pren. nape(nja)ti, napreti (napirati): onus dignum, in quo omnes nervos contenderem Ci., c. summas vires de palma (za nagrado zmage) Lucr. (o konju), c. se Lucr. (o očeh), quo se contendit dira lubido Lucr., c. animum tales in curas O.; s finalnim stavkom: contendit omnes nervos Chrysippus, ut persuadeat Ci., omnes tuos nervos in eo contendas, ne quid mihi … temporis prorogetur Ci. ep.; pren.: ad hunc alii cursum contendere iussi V. ravnati se po njegovem zgledu, mens contenta exsiliis (dat.) O. ves v mislih na pregnanstvo.

III. intr.

1. nape(nja)ti se, nape(nja)ti vse moči (žile), napreti (napirati) moči, ubadati se, truditi se, prizadevati si: c. lateribus aut clamore Ci., voce Cels., multis funibus C., vi C. silo uporabljati, s silo pomagati si, s silo doseči kaj; z inf.: iter a Vibone Brundisium terrā petere contendi Ci., Bibracte ire contendit, fugā salutem petere contendunt C., quae proxima litora, cursu contendunt petere V., dum ad cacumen pervenire contendis Cu.; s finalnim stavkom: quantum potero, voce contendam, ut populus hoc Romanus exaudiat Ci., contendere debet quam maxime possit, ut vincat Ci., remis contendit, ut eam partem insulae caperet C. vesla na vso moč, da bi …; occ.
a) z notranjim obj.: rectā plateā cursum huc c. suom Pl., nocte unā tantum itineris c. Ci. toliko poti opraviti.
b) z označeno smerjo = z naporom, na vso moč kam hiteti, hitro kam priti (dospeti) hoteti, hitro kam odriniti, kam odhiteti: inde ad Amanum Ci. ep., Lacedaemonem N., per ea loca N. z naporom marširati, quo contenderat, pervenit N., c. ad hostes, ad hostium castra, ad Rhenum finesque Germanorum, ad occupandum Vesontionem, in Italiam maximis itineribus, huc magno cursu, domum C., equo admisso Teanum Val. Max., per Armeniam in hostes Aur.; pren.: si potuissemus, quo contendimus, pervenire Ci., c. ad summam laudem gloriamque, ad ea rectis studiis Ci. ali ad victoriam Auct. b. Hisp. prizadevati si za, poganjati se za …, ad salutem C. rešiti se poskušati.

2. pren.
a) truditi se, prizadevati si, poganjati se za kaj, težiti, stremeti za čim, doseči kaj hoteti; abs.: c. dolis et fallaciis S. zvijačno in zahrbtno ravnati, illos quidem contendere, eniti, hos quiescere, remitti Plin. iun.; z notranjim obj. (acc. neutr. pron.): eadem c. in tribunatu Ci. za isto se poganjati, tantum c. in re publica, quantum probare civibus tuis possis Ci., (Caesar) id (za to) sibi contendendum … existimabat C.; za koga? s pro: contendebat gratiā pro illo homine Hirt.; z inf.: omnibus precibus petere contendit, ut … C.; večinoma s finalnim stavkom: ob eam causam contendi, ut plura dicerem Ci., contendebat, ne a rebus gestis eius decederet Iust.
b) occ. α) silno (na vse pretege, na vso moč, živo) zahtevati, tiščati v koga, pritiskati na koga, siliti v kaj, ne odstopati od česa; abs.: a quo facile, si contenderis, impetrare possis, ut … Q. Ci., unum instare de indutiis vehementissimeque contendere C., cum … illi pertinaciter contenderent Suet.; z obj. v acc.: honores Varr. fr., neque ego nunc hoc contendo Ci. ep.; v pass.: hic magistratus a populo … contenditur Ci.; poleg obj. z a(b): nihil ab ipso invito c. Ci., hoc a te ita contendo, ut in eo fortunas meas positas putem Ci. ep. to zahtevam od tebe tako resno zato, ker menim, da …; z de: c. a magistris e proferendo die Ci. ep.; večinoma s finalnim stavkom: contendit a Pythio, ut venderet Ci. je pritiskal na Pitija, da bi prodal, (Aedui) contendunt, ut ipsis summa imperii tradatur C., Caesar … a militibus contendit, ne … negotii gerendi facultatem dimitterent C., se id contendere, ne ea enuntiarentur C.; redk. z inf.: neque ego nunc hoc contendo, … mutare animum Ci. ep. ali z ACI: qui a Caesare dimittendos (esse) exercitus contendebant Vell. β) (stanovitno, neomajno) trditi, zatrjevati, zagotavljati; z ACI: Vell., Q., Plin. iun., contendere et dicere solebat eum esse beatum Ci., apud eos (ephoros) contendit falsa iis esse delata N., contendentibus numquam eam urbem fuisse ex Triphylia L., contendat laqueo collum (me) pressisse paternum H., cornua, quae contendere possis facta (esse) manu O.; s predhodno determinacijo: hoc contendo, me tibi ipsi adversario … rationem … redditurum Ci., illud alterum pro me maioribusque meis contendere ausim, nihil nos … scientes fecisse L.; abs. (kot vrinek): ut Asclepiades contendit Cels. — Od tod adj. pt. pf. contentus 3, adv. -ē

1. napet, nategnjen, tog: qui iam contento, iam laxo fune laborat H., contento poplite miror proelia rubrica picta H. z napetim podkolenjem = stoječ na prstih.

2. pren.
a) napet: onera contentis corporibus facilius feruntur, remissis opprimunt Ci., contentā voce atrociter dicere et summissā leniter Ci.; contentissimā voce clamitans Ap., (boves) contentā cervice trahunt stridentia plaustra V., oculorum acies contenta Lucr., contentis oculis persequi aliquem Suet. z uprtimi očmi, quo (plaga) est missa contentius Ci., contentissime clamitare Ap.
b) duševno napet, vnet, goreč, prizadeven, zavzet: ad tribunatum contento studio cursuque veniamus Ci., contente pro se dicere Ci., in ea ratione fuit contenta magis mens Lucr., feritate contentior Amm., comoedias curiose atque contente lectitare Gell., ornamentis isdem uti fere licebit alias contentius, alias summissius Ci.

contineō -ēre -tinuī -tentum (cum in tenēre)

I.

1. skupaj držati: regulas defigunt, quae lateres contineant C., fracturam manu c. Cels., sutura, si nimis rara est, non continet (sc. vulnus) Cels.; med. skupaj držati se = držati (intr.): membranas natura firmas fecit, ut continerentur Ci., agger altiore aquā (ob povodnji) contineri non posset C.; tako tudi act. (intr.): per hortum utroque commeatus continet Pl. se skupaj drži, je tesno zvezan.

2. skupaj držati = (s)hraniti: lacus (est) lacuna, ubi aqua contineri potest Varr., c. murenas in piscina Sen. ph.; pren.: privatā custodiā contineri Ci. (o spisih), Vestae custodiā contineri Ci., gens Aegyptiorum, quae plurimorum saeculorum … memoriam litteris continet Ci. hrani spomine.

3. occ.
a) množice skupaj držati, ne pustiti (puščati) jih narazen, zadrž(ev)ati jih; od tod tudi posameznike skupaj držati, ne pustiti (puščati) jih narazen. Z množinskimi obj.: maximos ferarum greges linea pennis distincta continet Ci., cum priores neque necessitate neque imperio continerentur C. Kje? naves … ibi C., milites in castris, intra castra, sub pellibus, manipulos apud signa, legiones uno loco C., ceteros in armis L., ventos carcere O. v ječi (skupaj) zaprte imeti; pogosto refl. in med. kje držati se, zadrževati se, muditi se, osta(ja)ti, tudi držati se česa: intra eas silvas hostes in occulto sese continebant C. so bili skriti, hostes se moenibus (za zidovjem) continuere O.; acies ad solis occasum continentur C. ostanejo na svojem mestu; pren.: quae vera audivi, taceo atque contineo optime Ter. dušim, c. Belgas in officio C. ali civitates in amicitia Hirt. ohraniti, obdrž(ev)ati, Hispanias in summa quiete Vell., suos silentio L., suas indignationes domi L. „doma držati“, skrivati, si sui iuris finibus matronas contineret pudor L., si … nec privata domus parietibus continere voces coniurationis tuae potest Ci.; tudi zase obdrž(ev)ati kaj: petimus ab Antonio, ut ea, quae continet …, explicet nobis Ci. kar zamolčuje, zatajuje; reliquos libros c. Ci. ep. ne izdati. S kolektivnim obj.: c. gregem voce Plin., exercitum castris C., quoad continuisset exercitum L., si Poenus (= Poeni) in angulo Alpium quietus se contineat L.; podobno: Caesar se (= suas copias) suo loco continuit C.; pren.: Galliam (= Gallos) in pace continere Hirt. Z edninskimi obj. (ob oslabljenem pomenu predloga) koga ali kaj kje držati, obdrž(ev)ati, zadrž(ev)ati, muditi: Pl., frigidus agricolam si quando continet imber V. če … zadržuje doma, c. aegrum lucido ali obscuro loco Cels., aliquem domi atque intra privatos parietes Q., quia me recens adhuc luctus limine contineret Plin. iun.; digitum ibi continere, donec … Cels., aeger manus sub multa veste continere debet Cels., c. sub lingua salem Plin., semper manum intra pallium Q., brachium veste Q., manūs paenulis Suet., aquam calidam ore Cels., oleum in ore Plin.; pogosto refl. in med. kje držati se, zadrž(ev)ati se, muditi se, osta(ja)ti, tudi držati se česa: homo … pauper … ruri fere se continebat Ter., se consulto domi c. Ci., alter consul se domi continet L., contineri tecto ac parietibus Ci. ali intra suum limen L.; pren.: c. eum in ea exercitatione Ci., c. se in suis perennibus studiis Ci. osta(ja)ti pri …, se suarum rerum finibus Ci., se in secundo gradu Cu. zadovoljiti se z …, c. aliquem sub tutela sua Sen. ph. imeti koga v varstvu, biti mu varuh; medic.: c. aliquem ieiunio Cels., qua ratione aeger continendus sit Cels. kako je treba ravnati z bolnikom.
b) (ločene stvari) (z)vezati, (z)družiti, združevati, spojiti (spajati), skleniti (sklepati): trabes artē C. tesno zvezati, oppidum Cenabum pons fluminis Ligeris continebat C. je vezal most … z nasprotnim bregom; večinoma pass.: omnium legionum hiberna milibus passuum centum continebantur C. so bila v dolžini 100.000 korakov (= 150 km) med seboj v zvezi, pars oppidi, … mari disiuncta angusto, ponte … continetur Ci. del mesta, … veže most z mestom, si … omnes eius (mundi) partes … ipsae per se atque inter se continentur Ci. če so … (med seboj) v stiku, eadem magni refert primordia cum quibus contineantur Lucr.; pren.: omnes artes … quasi cognatione quadam inter se continentur Ci., qui eius hospitio contineretur N. je bil z njim v gostinski zvezi, ut non beneficiis mutuis, sed communi odio … contineri viderentur N.

4. pren. (kako stanje) vzdrž(ev)ati, ohraniti (ohranjati), kaj v moči (veljavi) obdrž(ev)ati, ohraniti (ohranjati): haec ipsa virtus amicitiam et gignit et continet Ci., nec enim ulla res vehementius rem publicam continet quam fides Ci., haec, quae vitam continent omnem Ci., c. Romanis militarem disciplinam L., hostium imminens metus disciplinam veterem continebat Fl.; v pass.: id hominum genus, a quo uno … res publica … continetur Ci., augenda vis et multā exercitatione continenda est Q.

II.

1. obdajati, oklepati, obsegati: mundus, qui omnia complexu suo coërcet et continet Ci., ut (caro mollis) intestina non satis contineat Cels.; occ.
a) (kraje) obdajati, obsegati, omejevati: reliquum spatium mons continet Ci., Oceanus ponto quā continet orbem Tib.; večinoma pass. contineri aliqua re obdan biti, obkrožen biti, omejen biti: Aetolia medio Graeciae gremio continetur Ci., vicus positus in valle altissimis montibus undique continebatur C.; pren.: nec luctus muris urbis continebatur Cu. žalosti ni omejevalo zidovje = žalost je segala prek zidovja.
b) (sovražno, oviraje) obdajati, oklepati, koga v zaporu držati, zaprtega imeti: beluas immanes saeptis Ci., quam illum et honorate nec secure continet! Vell., c. catulos per diem catenis Col., aliquem vinculis Romae Suet., quos vincula continuerant, non castra Iust.; voj. obda(ja)ti, obkoliti (obkoljevati), obkrožiti (obkrožati), zaje(ma)ti: hostes superatos, equitatum Pompeianum ad Dyrhachium, Pompeium quam angustissime C., contineri munitionibus C.; pren.: hos omnes flumina continebant C.
c) držati = v sebi imeti, v sebi nositi, vsebovati, obsegati: cum praegnans hunc ipsum Dionysum alvo contineret Ci. ali spes illa, quam in alvo continebat Ci. je nosila pod srcem, ut omnia, quae alantur …, contineant in se vim caloris Ci., gelum, quod humor continet in se Lucr., quattuor aeternus genitalia corpora (prvine) mundus continet O., si membranae eum (humorem) continuerunt Cels., linea, quae centum continet pedes Q. ki meri; v pass. biti, nahajati se v čem: calor, qui aquis continetur Ci., sagittarii media continebantur acie C. so stali sredi bojne vrste; pren. (act.) v sebi imeti, v sebi nositi, (o)hraniti v čem: odium in omnes bonos conceptum iam diu continere Ci., c. a deo immissum dolorem Ci., omnium rerum, quae ad dicendum pertinent, fontes animo ac memoriā c. Ci.

2. pren. v sebi imeti, vsebovati, obsegati: tales res, quales hic liber continet Ci., primus (liber) continet res gestas regum populi Romani N., liber secreta civilium sacrorum continens Val. Max., tabellae senatus consultum continentes Val. Max., quod tabulae continent Q., litterae tuae partim laeta, partim tristia continent Plin. iun., simplex causa est, quae absolutam in se continet unam quaestionem Ci.; z ACI: tertia epistula continebat esse tibi redditam orationem pro Clario Plin. iun.; z odvisnim vprašanjem: quando ipsos loqui deceat, quartus liber continet Q.; v pass. biti, nahajati se, zajet biti v čem, sestajati iz česa: prima institutio et quasi disciplina illo libro continetur Ci., is liber, quo acceptae et expensae summae continebantur Val. Max., nonus liber, quo missa ad Achillem legatio continetur Q., tabulae, quibus centum talenta dedisse Thebanos continebatur Q., litteris insidiae continebantur Ci., epistulae ei redduntur, quibus bellum Aegidis in Graecia … continebatur Iust., facinus, in quo omnia varia contineri mihi atque inesse videntur Ci., noctis longitudo stupris et flagitiis continebatur Ci. dolga noč je sestajala iz …; occ. biti bistvo (jedro, pogoj, podstat) česa, čemu, biti vsebina (obseg) pojmu, biti glavna stvar (glavna točka) česa, pri čem, biti v bistveni zvezi s čim: quod rem continet ali quae rem continent Ci. tisto, za kar gre, bistveno, bistvo, totam causam, iudices, explicemus …; ita facillime, quae res totum iudicium contineat, … intellegetis Ci., quod hunc locum continet, de quo agimus Ci., videamus de summo bono, quod continet philosophiam Ci. ki je glavna točka filozofije, haec, quae vitam continent omnem Ci. kar bistveno zadeva življenje, kar je bistven pogoj za življenje, quae maxime rem continerent, erant L. glavne točke so bile; v pass. contineri (in) aliqua re bistveno stati v (na) čem, sestajati iz česa, opirati se na kaj: quo more eorum gravissima caerimonia continetur C., non enim venis et nervis et ossibus continetur (dii) Ci., vita corpore et spiritu continetur Ci., quasi terreno quae corpore contineantur Lucr., status rei publicae maxime iudicatis rebus continetur Ci., dolus malus in simulatione continetur Ci., artes, quae coniecturā continentur Ci., artis pars magna continetur imitatione Q., exemplis continetur Aesopi genus Ph. Romanum foedus, quo nostra omnia continentur L.; (o osebah) bistveno udeleževati se, (u)deležen biti česa: qui viri hoc sermone continentur Ci.

III.

1. trdno držati, obdrž(ev)ati, zadrž(ev)ati, ustaviti (ustavljati): caput Pl., Cels., dextram obambulantis Suet., colem masculi sinistrā manu (namreč pri rezanju) Cels., aliquem (namreč pri operaciji) Cels., Auct. b. Afr., Cu. in od tod se continendum praebere Cu. dati se držati; naves minus commode copulis continebantur C., aquam operibus c. C. zaustaviti, c. deprensum hostem O., ora frenis spumantibus Ph., artis frenis equos Sen. tr., expeditius manus rapiunt quam continent Cu., difficile est continere, quod capere non possis Cu., c. animam in dicendo C. ali c. spiritum Cels., Plin. sapo zadrževati, spiritum rigor continuerat Cu. sapo je bila zaprla, c. lacrimas Pl., Aur., risum Ci., vocem ali linguam Ci. jezik za zobmi držati, jezik brzdati, petulans non linguam, non manum continet Sen. ph., unde manum iuventus metu deorum continuit? H., c. gradum V., non c. bilem Sen. rh.; medic. trdno držati: (fascia) impositum medicamentum contineat Cels., ferulae circumpositae ossa in sede sua continent Cels., nisi utrimque recti valentesque nervi collum contineant Cels.

2. (sprejeto) pri (v) sebi držati, obdrž(ev)ati, (o)hraniti: alvus arcet et continet, quod recipit Ci., alvus alias cibos non transmittit, alias non continet Plin., onerati mero non continent cibum vino redundante Sen. ph.; abs.: stomachus non continet ali parum continet Cels.; v pass.: si cibus non continetur ali non contineri potest (sc. alvo) Cels., quia, quod infusum est (= dristlja), alvo continetur Cels.; (o spominu): velox mihi memoria erat ad continenda, quae acceperam Sen. rh., nec disci audiendo possunt omnia nec memoriā contineri Lact.; (o drugih stvareh): mollis lana, quae humorem intus contineat Cels., lapides rotundi, qui et contineant humorem et transmittant Plin., arida continent odorem diutius Plin.

3. pren.
a) na uzdi imeti, uzdati, brzdati, (u)krotiti, strahovati, zadrž(ev)ati, vladati: neque enim potest exercitum is continere imperator, qui se ipse non continet Ci., huius adventus Mithridatem continuit Ci. je zadržal, c. omnem regionem C., reliquos Macedonas, nauticos in navibus L., severitas imperii eos continuit L., metum continuisse ad eam diem Hispanorum animos L., formido mortales continet omnes Lucr. S čim? z abl. instrumenti: si Belgae, … Aedui, … exercitibus continerentur C., c. Asiam modico exercitu Cu., proprio bello Tiburtes, Etruscos non tam armis quam iudiciorum terrore L., aequitate animi plebem C. z zadovoljstvom v redu (ob)držati, fide populares Cu. z zvestobo v pokorščini držati = v zvestobi vzdrž(ev)ati, quae pauca (oppida) magis metu quam fide continebantur L., c. dolorem, gaudium L. zadrž(ev)ati; za predhodno nikalnico s quin: qui (Bituriges) unius legionis hibernis contineri non potuerint, quin bellum pararent Hirt. se niso mogli (dali) zadržati, da ne bi …; occ. (strasti) (u)brzdati, (u)krotiti, pomiriti (pomirjati): omnes cupiditates Ci. ep., appetitiones ali appetitūs animi Ci., insolentiam suam modeste Ci., ut metu contineatur audacia Ci., quosdam continet metus Q., in Scaevola c. dicta Ci.; refl. se continere in med. contineri vzdrž(ev)ati se, mero si da(ja)ti: vix me contineo, quin involem in capillum Ter., continere se in aliqua libidine Ci., iam se male continet amens O., non continentes (sc. se), quin protinus adicerent Vell., contineri, quin complectar, non queo Pl.; v stiku abs.: equidem cupio (sc. reducere) et vix contineor (sc. quin reducam) Ter.
b) (z označenim izhodiščem) zadrž(ev)ati, odvrniti (odvračati) koga od česa, (u)braniti komu kaj, ovreti (ovirati) komu kaj, koga pri čem: omni ope milites ab seditione L., suos a proelio C., temeritatem ab omni lapsu Ci., animum a consueta lubidine S.; refl. se continere vzdrž(ev)ati se česa ali da ne (bi) …: qui de omnibus rebus contineat se ab adsentiendo Ci., a praesenti supplicio tuo continuit populus Romanus se et repressit Ci.; s finalnim stavkom: ut contineat milites, ne studio pugnandi longius progrediantur C., ut vix ab amicis, quominus occideret eum, contineretur Cu.; za predhodno (včasih retorično) nikalnico s quin: nec contineri Macedones poterant, quin cursu quoque ad hostem contenderent Cu., male me, quin vera faterer, continui O. — Od tod

A.

I. adj. pt. pr. continēns -entis, adv. continenter

1. „skupaj držeč“, pren. (o značaju) vzdržen, vzdržljiv, zmeren, v oblasti se držeč: puer Ci., Epaminondas erat continens, clemens N., non intemperanter concupiscere continentis debet duci N. se mora imeti v oblasti, ne continentior in vita hominum quam in pecunia fuisse videatur C., moderatissimi homines et continentissimi Ci., in ceteris partibus vitae continentissimum fuisse (Augustum) constat Suet., parce, continenter, severe, sobrie vivere Ci., continentissime vivere Aug.

2. „skupaj se držeč“, od tod
a) α) (krajevno) držeč se, dotikajoč se česa, meječ, stikajoč se, neposredno zvezan s čim; abs.: continentia tecta L. stikajoče se; večinoma z dat.: aër est continens mari Ci., qui fundus fundo eius antiquo continens esset Ci., continens ripae collis C.; redk. s cum: Cappadociae pars ea, quae cum Cilicia continens est Ci. ep. Kot subst. neutr. pl.: continentia usque Atho montem Plin. mejne pokrajine, continentia urbis Icti. predmestja. β) (časovno) neposredno sledeč za čim, naslednji: continentes his funeribus dies Ci., continentibus diebus C. γ) pren. o abstr.: motus sensui iunctus et continens Ci. neposredno in trdno zvezan s …, timori perpetuo ipsum malum continens fuit L. za … strahom je nastopilo.
b) (v sebi) zvezan, vezen α) (krajevno) nepretrgan, zdržema tekoč, zdržen, zaporeden: agmen migrantium, grex elephantorum, iugum, ruinae L., silvae, silvae ac paludes C., flamma Hirt. razsežen, aedificia Icti., ripa H. ali litus L. celinska obala, Gallia C. galska celina, c. terra Ci. fr., N. celina, kopno, kontinent. Pogosto kot subst. continēns -entis, abl. večinoma -ī, redk. -e (sc. terra), f celina, kopno, kontinent: c. proxima Plin., continentis regio L., a continenti L., in continentem legatos mittere C., quem in continenti reliquerat C., Labieno in continente relicto C., ex continenti traicere (sc. in insulam) Cu. Kot adv. v nepretrgani vrsti, nepretrgoma: continenter quod sedetis insulsi Cat., montes continenter … expositi Mel. β) (časovno) nepretrgan, neprekinjen, neprenehen, neprestan, trajajoč, zdržen: continens spiritus Ci., e continenti genere Ci. v nepretrganem zaporedju rodov, totius diei continens labor C., continenti impetu Ci. ali continenti cursu L. v enem zaletu, nezadržno, c. bella C., continens die ac nocte proelium, c. imber, c. itinera L., c. somnus, continentes febres sine intermissione Cels., biduo continenti Suet.; kot adv.: continenter ferri Ci., totā nocte c. ire C., cum iam amplius horis sex c. pugnaretur C., uno spiritu c. multa dicere Corn., in Albano monte biduum c. lapidibus pluit L.; kot subst. neutr.: ex continenti ali in continenti Icti. nemudoma, takoj. γ) pren., poseb. o abstr.: continentia tua scripta Ci. ep. tvoja skladna glavna zgodovinska dela, continentem orationem audire malo Ci. nepretrgan, neprekinjen, c. memoria L. skladna (pragmatična) zgodovina, continens imperium usque ad nos habebitis L. nepretrgano vladarstvo. —

II. subst. pt. pr. continēns -entis, n (ret.) oporišče, glavna točka, glavna stvar v zagovoru, bistvo: causa quoque et iudicatio et continens est in omni genere causarum Q. (III, 6, 104; cfr. Q. III, 11, 9); v pl.: continentia causarum Ci., ea continentia vocentur, quasi firmamenta (opirališča) defensionis Ci.

B. adj. pt. pf. contentus 3, adv. -ē, le pren. v svojih željah omejen = zadovoljujoč se s tistim, kar kdo ima, zadovoljen, contentum esse tudi zadovoljiti (zadovoljevati) se s čim; z abl.: Pl., Ter., Sen. rh., Plin. iun. idr., suo contentus Enn. fr., eā condicione contentus est Ci., contentum esse parvo ali suis rebus Ci., domo eādem fuit contentus, qua Eurysthenes fuerat usus N., eo utrique quod statuit (Caesar) contenti fuerunt C., decies centena dedisses huic parco parvo contento H., ut nemo … illā (sorte) contentus vivat H., contentus eo, quod mi ipse parasset H., solā contenta Dianā V. zadovoljna z lovom samim, quae tua nequitia est, non his contenta fuisset O.; poleg abl. še s kakim drugim določilom: hoc fore contentam multos iurabit in annos O., virtutem ad beate vivendum se ipsā contentam esse Ci., quibus ego a tali viro (pri možu tolikšnega ugleda) contentus eram Ci. ep.; redk. z abl. gerundivi ali gerundii: nec iam possidendis agris publicis contentos esse L., ut contentus sim referendo paucarum morem regionum Macr.; v pozni lat. z gen.: contentus victoriae Tert., ut contentus esset partis dimidiae dotis Dig.; s kavzalnim stavkom: Vop., non fuit eo contentus, quod ei praeter spem acciderat, ut illam … terram umquam attingeret Ci., rex … contentus, quod per hostem moram fieri (ali tudi fuisse) pugnae scirent L.; z ne ali ut: ne intersimus armis, contentum ait se esse L., contentus hoc erat, ut manus iactaret Suet.; s kondicionalnim stavkom: neque eo potest esse contentus (populus Romanus), si condemnatus sit is, qui adesse noluerit Ci., eo ipso non contenti, si pro tribunis illos haberetis L.; pesn. in poklas. z inf.: tu face nescio quos esto contentus amores instigare (dobi se tudi indagare in inritare) tuā O., contenta est oculis hominum mea forma probari O., iam fugere contentus, contentus non lacessi, contentus iussisse, barbari hostem depulisse contenti Cu., hoc quoque notare contentus sum Q., Roma minanti impar Fidenae contentaque crescere asylo Sil., nec tantum … me fatigare contenta Ap.; poklas. tudi z ACI: Sen. ph., quod … enthymema tantum intenta intellegi contentum sit Q., non contenti … vires sibi duplicatas (esse) Iust.; abs.: Q., Plin. iun., Vop., dii deaeque contentiores mage erunt Pl. bolj z malim zadovoljni, cum … ipsum audires sine comparatione, non modo contentus esses, sed … Ci.; kot adv.: aliquem arte contenteque habere Pl. koga na tesnem in na uzdi imeti.

contrā (abl. sg. nekega a-debla iz comcum in končnice ter, tra [prim. alter: alius], ki omejuje sožitje [cum = s, z] množine na dvojino predmetov)

I. adv.

1. (krajevno) nasproti, na nasprotni strani: c. aggrediar Pl., omnia contra circaque L., c. elata mari respondet Gnosia tellus V., ulmus erat c. O., cur non decidant c. siti Plin. protinožci; occ. nasproti = proti, zoper, z druge strani: petens, ut c. intueri fas esset L. gledati iz oči v oči, illum adspice c., qui vocat V. glej mu pogumno v obraz (v oči), sed non et figere c. est licitum V., cernitis, innuptae, iuvenes? consurgite c. Cat.; poseb. za izražanje odpora: c. facere Ter., qui c. fecerit Ci. kdor bi nasprotoval, c. consistere C., exercitum c. ducere Corn., neque c. feriundi … copia erat S., c. pugnare Lucr., qui c. pugnent, video Ci., c. omni ratione pugnare Ci. nasprotovati, c. disputare Ci., Q., c. iudicare Ci. neprijazno, neugodno, cum c. dicturus esset Hortensius Ci. ko je hotel ugovarjati (prim. contrādīcō), de corruptis litteris c. venit Ci. nasprotuje, si c. contenditur Ci., c. liceri C. nasproti kaj (več) ponuditi, Aeneas instat c. telumque coruscat V., nec nos obniti c. ... sufficimus V., tu ne cede malis, sed c. audentior ito V., c. oppugnare sagittis Pr., c. ire sententiae alicuius T. zoperstavljati se.

2. pren. (o odgovarjajočih si ali nasprotnih dejanjih) nasproti pa, nasprotno, ampak, narobe: mihi quoque edepol, cum hic nugatur, c. nugari lubet Pl., si laudabit haec illius formam, tu huius c. Ter., aliquem c. amare Pl. komu ljubezen vračati, auro (dat.) c. Pl., Ter. proti zlatu = zlatu enakovredno, tako tudi aurichalco c. Pl.; non caru'st auro c. Pl. ne da se z zlatom plačati, alienissimo sibi loco, c. hostibus opportunissimo N., dicit accusator haec, quid c. reus? Ci., nulla luxuries, c. summus labor Ci., utrumque c. accidit Ci. ep. ali at tibi c. evenit H. narobe, sic Venus et Veneris c. sic filius orsus V., Aeolus haec c. (sc. dicit) V. odgovori, odvrne, ego c. puto Plin. iun., c. vero Vitr. nasproti pa, e contra ali ēcontrā Aur., Hier. nasprotno, nasproti. Pogosto sledi kakor za izrazi enakosti in neenakosti atque (ac) ali quam vse drugače kakor, vse drugače nego: faciam … contra, atque in ceteris causis fieri solet Ci., iusserunt simulacrum Iovis … c, atque antea fuerat, ad orientem convertere Ci., si haec c., ac dico, essent omnia Ci., quod c., atque esset dictum …, proelium pridie commisissent C., ubi videt Catilinam c., ac ratus erat, magna vi tendere S., clamare c., quam deceat Ci., mater Habiti, … generi sui, c., quam fas erat, amore capta Ci., c., quam sanctum legibus erat L.

II. praep. z acc.

1. (krajevno) nasproti, na nasprotni strani: ex Britannia, quae c. eas regiones posita est C., quae (insula) c. Brundisinum portum est C., iacet insula c. Plemyrium V., adversi c. stetit ora iuvenci V., castellum c. arcem obiecit L., id, quod c. stomachum est Cels.; predlog je lahko zapostavljen: Carthago Italiam c. V., insulam advehitur, litora Calabriae c. sitam T.; occ. proti, zoper: tertium (latus) est c. septentriones C., c. meridiem Plin., ponere aliquid c. medium diem Col., (tigna) c. vim atque impetum fluminis conversa C., c. aquam remigare Sen. ph. ali c. aquas fluitare Plin. proti vodi, c. medium hominem Plin. naravnost proti človeku, c. scalas ferre Plin. po stopnicah navzgor, c. ardua trahere aliquid Sil. kvišku navzgor, c. ventum pascere Col., c. solem, c. solis radios Plin.; poseb.
a) za izražanje odpora, sovražnega razpoloženja: c. aliquem armis contendere, pugnare C., exercitum c. hostes mittere Ci., vestros nautas c. Carthaginem duxit Scipio Ci., arma ferre c. aliquem N., c. aliquem proficisci N., bellum gerere c. aliquem Auct. b. Alx., consistere c. aliquem Auct. b. Alx., coniurare c. rem publicam Ci. ali c. populum Romanum C., defendere aliquem c. aliquem Ci., nullius vita saepta erat c. tuam audaciam Ci., dicere c. aliquem ali c. aliquid Ci., disputare c. deos Ci., facere c. aliquem ali c. aliquid Ci., tu, … qui c. hunc venis Ci. ki nastopaš zoper tega, ire armatum c. iniurias alicuius S., sentire c. rem publicam S., c. postulata nuntios mittere S. po slih ugovarjati zahtevam, quid c. sonantem Palladis aegida possent ruentes? H.; poseb. aliquid est c. aliquem kaj je zoper koga, je komu neugodno: Sen. ph., Q., tuum testimonium c. te est Ci. govori zoper tebe, hoc non pro me, sed contra me est Ci., hoc non modo non pro me, sed c. me est potius S., sive illud pro plebe sive c. plebem est L.; od tod medic. (o zdravilih) proti, zoper: quibus hominibus c. serpentes inest venenum Plin.; zapostavljen predlog: quem c. veneris Ci. zoper katerega si nastopil, quem c. arma tulerant Ci., his magnum Alciden c. stetit V., Paridem solitus contendere c. V.; contra pri adj.: acerrimus c. seditionem Ci., pugnax c. imperatorem Ci., vir c. audaciam fortissimus Ci., c. pericula et insidias firmissimus S.; pri subst.: adiutor c. dominum Ci., cupiditas c. rem publicam Ci.
b) redk. v prijaznem pomenu (= erga, in) proti, do, clementia c. minus validos Plin.

2. pren. proti, čemu nasproti, vprek, zoper kaj, v nasprotju s čim: contra naturam Ci., S., Plin., Q., quod aut secundum naturam esset aut contra (sc. eam) Ci., c. legem, c. (omnes) leges Ci., c. omnium instituta, c. edicta praetorum Ci., c. hesternam illam contionem licet vobis Ci., c. morem maiorum, c. morem consuetudinemque Ci., c. bonos mores G., c. consuetudinem Hirt., Plin., c. spem C., S., L. ne da bi se bilo (sploh) pričakovalo, proti pričakovanju (vseh), c. spem exspectationemque Sen. ph., c. omnium opinionem C. drugače kakor so vsi mislili, c. opinionem Iugurthae ad Thalam perveniunt S. česar se Jugurta ni nadejal, alia huiusce modi c. ius fasque S., c. decus regium, c. belli faciem S., c. ius gentium L., c. famam Plin., c. vetitum Suet.; tudi: c. priores auctores Cels.; pogosto c. ea N., C., L. ali c. id Cels. temu nasproti, nasproti pa, mihi c. ea videtur S. = jaz odobravam nasprotni način.

Opomba: Pesniki merijo tudi contră: Pl., Aus. — Contra stoji za substantivom le pri V. in T., za oziralnim zaimkom pa tudi pri Ci. (gl. zgoraj).

contrōversus 3 (contrō in vertere; contrō je abl. sg. nekega o-debla iz com, cum; prim. contrā)

1. nasproti obrnjen: perticae Ca., quod esset acuta illa gens et controversa in ea iura Ci. (Brutus 12, 46; dvomljivo mesto!) vso pozornost obračajoč na … ? — Od tod
a) nasproti ležeč, nasproti stoječ, nasproten: litora Isauriae scopulis controversa Amm., mons Athos et Caphareus longo spatio controversi Amm. v nasprotni smeri daleč vsaksebi (stoječa).
b) v nasprotni smeri tekoč, v nasprotno smer vlekoč se: spiritus (pih) Amm.

2. pren.
a) act. masproten, protiven, sovražen, navzkrižen, nasprotujoč si: Aus., manus, partes Amm., controversa sibi ac repugnantia Macr.
b) pass. o katerem se da še prepirati, prepiren, sporen: ius Ci., L., Q., res c. et plena dissensionis inter doctissimos Ci., sumere … pro certo, quod dubium controversumque est Ci., c. auspicium L., argumentum Q.; subst. neutr. pl. controversa confessis probare Q. Adv. acc. neutr. sg. contrōversum nasproti: Ap. (Apolog. 15; tu se dobi tudi controversim).

contumēlia -ae, f (iz cum in tumēre prek adj. *contumēlis = contumāx)

1. hudo (grdo, sramotno) ravnanje s kom, mučenje: per contumeliam frumentum exprimere Ci., quibus tu iniurias plurimas contumeliasque imposuisti Ci., contumeliae, quibus vexati oppressique erant Ci., os praebere contumeliis (ad contumeliam) L. ali praebere ora contumeliis T. ali os offerre contumeliis (= colaphis) T., edere in coniuges infandas contumelias L.; poseb. oskrunitev, oskrunjevanje (po zlorabi): ibi piratarum contumelias perpessus Ci., ad libidinem et contumeliam animum accendere L., quos post transacta convivia aliae cubiculi contumeliae exspectant Sen. ph., ita ei lecti sui contumelia vectigalis est Ap.; popolno contumelia stupri: Dig.; occ. nezgoda, nadlega, neugoden položaj: naves totae factae ex robore ad quamvis vim et contumeliam perferendam C., lignum inquinare omni contumelia Ph., queri de contumeliis debilitatis suae Plin. iun.

2. pren. grdenje, psovanje, zmerjanje, razžalitev (časti), (o)sramočenje, sramota: Val. Max., Vell., Plin. iun., Iust., patior facile iniuriam, si est vacua a contumelia Pac. ap. Non., c. mea (meni prizadejana) Ci., maledictum nihil habet propositi praeter contumeliam Ci., omnibus eum contumeliis onerasti Ci., cum verborum contumeliis optimum virum lacerasset Ci., facere contumeliam (alicui) Ci., L. idr. sramoto prizade(ja)ti komu, (o)sramotiti ga, toda contumeliam facere Ci. (Philipp. III, 9, 22) = sramoto trpeti; nullam adhibuit memoriam contumeliae N. za razžalitev ni imel nobenega spomina, quae contumelia eum non fregit, sed erexit N., accipere aliquid ad (in) contumeliam Ter., Cu. imeti kaj za sramoto, vertere aliquid in contumeliam suam C. imeti kaj za osebno razžalitev, contumeliā appellare aliquem perfugam C. zmerjati koga z uskokom, imponere alicui tantam contumeliam S., addere contumeliam iniuriae Cu., ultro dicere contumelias L., dicere alicui contumeliam (contumelias) Pl., Ter., dicere contumelias in Caesarem T.; v zvezi s praep.: contumeliae causā aliquem describere Ci., aliquem honoris potius quam contumeliae causā nominatum velle Ci., contumeliae causā aliquem nominare dominum Suet. ali contumeliae causā aliquos vocare auditores Sen. rh. pitati z gospodom, s poslušalci; ad, in ali per contumeliam v sramoto, sramot(il)no: praesidium per cruciatum et ad contumeliam necare L., nisi in contumeliam ignominiamque nostram certare iuvat L., per contumeliam beneficium populi Romani alicui extorquere C., per contumeliam saepe Thurinum vocari Suet.; cum contumelia nostra omnia prius experiri velle Lentulus in Ci. ep. nam v sramoto, magna cum contumelia verborum nostros ad pugnam evocare C. z zelo sramotečimi besedami, summa cum contumelia Ci. kar najsramotneje; sine contumelia nominari Ci. ne da bi bil osramočen, ne da bi bil v sramoto postavljen, non sine verborum contumelia in aliquem saevire Suet. — Pooseb. Contumēlia -ae, f Kontumelija, Sramota: fecerunt Contumeliae fanum Ci.

convellō -ere -vellī (-vulsī Sen. ph.) -vulsum (-volsum)

1. izruti (izruvati), izdreti (izdirati), podreti (podirati), odtrgati, iztrgati, raztrgati, strgati, potrgati s česa, porušiti, razvaliti: Ca., Lucr., Lucan., Stat., caudam equi Val. Max., claustra ianuae, carceris Val. Max., convulsis repagulis Ci., tu gradus Castoris convellisti Ci., c. pedem mensae O., nullam partem munitionum convellere posse Hirt., c. alterius (arboris) lentum vimen V., non hiemes illam (aesculam), non flabra neque imbres convellunt V., ne torrens fundamenta (villae) convellat Col., c. spolia hostium affixa templis Val. Max.; redk. z živimi obj.: teneros convellere fetus O. iz telesa iztrgati, splaviti (splavljati), convulsi laniatique centuriones T. S čim? z abl. instrumenti: vectibus infima saxa turris C., glebam vomere Cat., arboris fetus duro ferro V. odrezati, radices aratro, sarculo Plin., dapes avido c. dente O. razmle(va)ti; v pass.: convolsum remis rostrisque tridentibus aequor V. razrvano, septem (naves) convulsae undis Euroque V. razbite, razpokane, Iuppiter (Jupitrov kip) nullis convellitur procellis Plin. Od kod? s samim abl.: c. suā robora terrā O., turrim altis sedibus V., Roma prope convulsa sedibus suis Ci., mihi domus ipsa nutare convulsaque suis sedibus ruitura supra videtur Plin. iun.; s praep.: Herculem ex suis sedibus Ci., simulacrum Cereris e sacrario Ci., viridem ab humo silvam V. zeleno grmovje iz prsti izruvati, ab terra funem V. odvezati; pren.: aliquem ex suis paene hortulis convellere deducereque in Academiam Ci.; occ.
a) voj. c. signum, aquilam Val. Max. ali (nav.) signa Ci., L., Val. Max., Suet. ali vexilla T. vojaško znamenje, orla, vojaška znamenja, zastave iz zemlje izdreti (izdirati) = dvigniti (dvigati), odpraviti (odpravljati) se (na pot), odriniti.
b) ude raztegniti (raztegovati) α) pri padcu kak ud (člen) izpahniti si, izviniti si: artūs Lucr., armos Col. Od tod subst. pt. pf. convulsī -ōrum, m ki so si kak ud izpahnili (izvinili): Plin.; convulsa -ōrum, n izpahi, izvini: Plin. β) na natezalnici izviniti, izpahniti (izpahovati), nategniti (nategovati): omnia (membra) laniata, omnes partes convulsae sunt Sen. rh., convolsis laceratisque membris Sen. Rh.
c) convellī od krča držan biti, krč drži (trga, zvija) koga, kaj, komu kaj: convulso latere Suet., fauces convulsae Q. krču podvrženo.
č) besede nategniti (nategovati): verba Sen. ph.

2. pren. tako rekoč iz stikov iztrgati, koga ali kaj z njegove poti (iz njegovega tira) spraviti (spravljati), od tod stres(a)ti, pretres(a)ti, spodkopa(va)ti, omaj(ev)ati, razmajati, razdrmati, pogubiti (pogubljati), upropastiti, zatreti (zatirati), uničiti (uničevati): desine molle … verbis convellere pectus O. pretresati (trgati) mi čuteče srce, c. acta Dolabellae, statum civitatis Ci., cuncta auxilia rei publicae labefactare convellereque Ci., si eam opinionem ratio convellet Ci., c. Caesaris gratiam Hirt., vires aegri Cels., priscae consuetudinis auctoritatem Val. Max., fidem legionum, castrorum decus (čast) T. Od kod? z de: quae (epistulae) me convellerunt de pristino statu Ci. ep. so me spravila iz … V pass.: quo iudicio convolsam penitus scimus esse rem publicam Ci., caede Messalinae convulsa principis domus T., domus eorum convulsa T. spodmaknjena, discordiā nepotes suos convelli T. da se umaknejo … z mirne poti složnosti, cum Tiberius … vi dominationis convulsus … sit T. s svoje poti spravljen.

conveniō -īre -vēnī -ventum

I.

1. intr. sniti se, shajati se, skupaj priti, zb(i)rati se;
a) (sprva o množicah): convenisse video tribunos Ci., (tribuni) non desistebant clam inter se convenire Ci., conveniunt duces N., convenerant duces L., cum maiores manus hostium … convenissent C., convenientes manus dissipare Hirt., Tyrii per limina laeta frequentes convenere V., boni quoniam convenimus ambo V. Od kod? haruspices ex tota Etruria convenerunt Ci., milites, qui ex provincia convenerant C., conveniuntque (pisces) ex alto etiam ad quosdam odores Plin., quae undique convenerant auxilia C., ad certam diem frequentes undique c. L. Kje? omnīs Segestae matronas et virgines convenisse C., c. apud hiberna T. Kam? (v sl. kje?): c. huc Ci., illuc O., omnes etiam gravioris aetatis … eo (tam, ondi) convenerant C., c. eodem (prav tam, tudi tam, prav [tudi] ondi) Ci., quo (kjer) … omnes puberes armati convenire consuerant C., locus, quo conveniretur N. kjer naj bi se sešli, c. in senatum Ci. ep., in contionem, in eum locum Ci., in unum L., in una moenia S., ex fuga in oppidum C., in Remos T., in colonia Agrippinensi in domum privatam T., in coetus scholarum Q., viri ad me mane convenerant Ci., c. ad signa, ad ripam Rhodani C., ad regem L., omnem senatum ad se convenire iubet L., qui Romam frequentissimi convenerant Ci., c. Cales L. Čemu? ad propulsandum periculum homines convenerunt Ci., c. ad eum defendendum N., ad auxilium C., ad decuriatum aut centuriatum L., in domum Calvini ad officium Val. Max., ad delectationem Q. (o poslušalcih), in colloquium N., de communi officio Ci., ad aliquem de civitate impetranda Val. Max., ex oppidis finitimis visendi causā Ci., visendi eius gratiā ad aliquem Vell., spectandorum ludorum gratiā Romam Val. Max.; s sup.: totius fere Galliae legati … ad Caesarem gratulatum convenerunt C., c. undique Romam gratulatum L.; s finalnim stavkom: iussit eo omnes cotidie convenire, ut ibi de summis rebus consilia caperentur N., reguli in unum convenerunt, ut inter se de cunctis negotiis disceptarent S. Ob (pri) čem? Na kaj? ad bucinam inflatam certo tempore apros et capreas convenire ad pastum Varr., celeriter ad clamorem hominum circiter milia sex convenerunt C., ad nomen quoque barbari conveniunt Cu. Kdaj? c. mane in consilium Ci., ad aedes alicuius noctu Ci., primā nocte in oppidum C., c. ante lucem Plin. iun.
b) (potem o kolekt.) exercitus (multitudo) convenerat Ci., mei capitis conservandi causā Romam … Italia tota convenit Ci., magnaque … multitudo undique ex Gallia perditorum hominum latronumque convenerat C., centuria convenit C., agricolarum copia conveniens ex omni morbidaō parte Lucr.
c) (naposled o posameznikih, ki prihajajo z množico): neque quam in partem quisque conveniat, provident C., qui ex iis novissimus convēnit, … necatur C. ki je prišel zadnji na zbor, Eporedorix Aeduus, … et unā Viridomarus, … in equitum numero convenerant C. sta se bila znašla; occ. sestati se in tako celoto tvoriti = zediniti (zedinjati) se, združiti (združevati) se, strniti (strinjati) se: uti … tandem conveniant ea, quae convecta repente magnarum rerum fiunt exordia semper Lucr. (o atomih); (o bitjih) sniti (shajati) se zaradi spojitve = spojiti (spajati) se, plemeniti se, pariti se: ut nequeunt homines, armenta feraeque inter sese ullam rem gignere conveniundo Lucr., aranei conveniunt clunibus Plin. Čemu? c. in voluptatem veneriam Ap., gignendis liberis (dat.) Arn.

2. trans.
a) sniti se, shajati se s kom, priti h komu (da bi z njim govoril, da bi se dogovarjal), obiskati, doiti, srečati koga, naleteti na koga, zateči se h komu, govoriti s kom: hominem, fratrem Pl., te per eos dies nemo tuae domi convenire potuit Ci., si ipse Verrem convenisset Ci., c. Epaminondam, c. adversarios eius N., tres equites C., per Gabinium ceteros S.; s predikatnim acc.: c. Atilium spargentem semen Ci.; v pass.: sunt qui volunt te conventam Pl., quod esse ambas conventas volo Pl., nunc conveniundus Phormio est Ter., conveniundi patris tempus capere Ter., alicuius conveniendi habere potestatem N., in conveniendis magistratibus et senatoribus Ci., conveniri nolle Ci., nocte conveniri et interdiu ab omnibus mortalibus posse Sen. ph., prius P. Scipione convento L., opus esse sibi domino eius convento L. da mora z njegovim gospodarjem govoriti; s predikatnim nom.: cum forte Romam rediens ab nuntio uxoris erat conventus L. Obj. je včasih izpuščen (lahko se dostavi v mislih): post convenero (sc. eum) Pl., die convenisse (sc. me) Ter., illae … conveniunt (sc. eum), cuius de periculo timebant N. Kje? ubi eos convenit? Ci., dic, ubi te conveniam? Mart., ibique (sc. Arimini) tribunos plebis … convenit C., cum legati eum in itinere convenissent C., ad Thempe … Philippus est conventus L. so dohiteli Filipa, convento Cn. Octavio Demetriade Ci., non uno est omnis convenienda loco O., ubi (sc. Megarae) cum Theodorum domi convenire vellet Val. Max.
b) occ. (jur.) convenire aliquem s tožbo prije(ma)ti koga, (po)klicati, poz(i)vati ga pred sodnika, tožiti ga: Icti., c. aliquem de (pro) aliqua re Icti. tožiti koga zaradi česa, za kaj; od tod c. aliquid tožiti zaradi česa, za kaj: Icti.

3. pren. sniti se, shajati se, skupaj priti, strniti (strinjati) se; (o neživih subj.): facite hodie, ut mihi munera multa huc ab amatoribus conveniant Pl. da mi pride mnogo daril, huc convenit utrumque bivium Plin. tu se stika(ta); (o abstr.): cum multae causae convenisse unum in locum … videntur Ci., quae (sc. bellum intestinum et externum) si in unam conveniant L. če se strneta obe vojni v eno; occ.
a) drž.pr. convenire aliquo (loco) shajati se kje ob sodnem dnevu = spadati v kak sodni okraj v provinci: ut … iudices dentur ex iis civitatibus, quae in id forum convenirent Ci., Carthaginem conveniunt populi LXV Plin.
b) jur. convenire in manum (zaradi možitve) priti (prihajati) pod moževo oblast: c. viro in manum Ci., quaeque (= et quae) in manum flaminis conveniret T.; abs. (brez dat. ali gen.): G., quae in manum convenerunt Ci., „in manum“, inquit, „convenerat“ Ci., quae in manum non convenerit Q.; od tod sploh stopiti v zakon: c. in matrimonium alicuius Pap. (Dig.) ali cum aliquo Gell., c. in nuptias Cod. Th.

II.

1.
a) klas. le convenit s stvarnim subj. ali brez njega = dogovori se, dožene se, sklene se kaj, domenijo se, dogovorijo se, zedinijo se o čem, zastran česa, pogodijo se za kaj, strinjajo se v čem. Z imenskim subj.: colloquium convenit N. se je zvršil, tempus et locus convenit L., id convenerat signum L., eo signo, quod convenerat, revocantur C. z dogovorjenim znamenjem, na dogovorjeno znamenje, Corinthus, ut ibi deponerentur obsides, convenit L., Marcellus posse rem convenire ratus L., addebant praeterea rem conventuram Ci., pax convenit S., L. ali non convenit Iust., saepe pacem conventam frustra fuisse S., si condiciones pacis non convenissent L. ko se ne bi bili zedinili o mirovnih pogojih, in eas condiciones cum pax conveniret L., pax ita convenerat, ut Etruscis Latinisque fluvius Albula finis esset L., quae significatio … convenerat T., quod convenisset C. dogovor, pogodba, quibus conventis L.; z označbo dogovarjajočih se strank: ratio inter nos convenit Pl., „pactum“ est, quod inter aliquos convenit Ci., iudex inter adversarios convenit Ci., iudex (predikatni nom.) inter eos convenit Atilius Calatinus Val. Max., ea, quae inter regem Pausaniamque convenerant N. o čemer sta se bila kralj in Pavzanija zedinila, quod tempus inter eos committendi proelii convenerat C., si quid inter nos convenit Corn., postquam nihil inter utrumque convenit H., illud unum inter nos non convenit Sen. ph., pax, quae cum T. Quinctio convenisset, ut rata esset, petierunt L. o katerem so se bili zedinili s T. Kvinkcijem; tudi z dat.: omnibus amicis (= inter omnes amicos) idem convenit Pl., saepius ultro citroque agitantibus rem conventuram L., pax, quae non ipsis civitatibus conveniret Iust., cum his mihi nec locus nec sermo convenit Pl., haec fratri mecum non conveniunt Ter., ut notam apponam eam, quae mihi tecum convenit Ci. ep. o kateri sem se dogovoril s teboj, quid nobis conveniat cum adversariis Corn. Nam. imenskega subjekta s subjektnim stavkom, in to α) s finalnim stavkom: Val. Max., G., pro argento si aurum dare mallent, darent convenit L., convenit, … urbem, … agrum … seque uti dederent Pl., nunc ita convenit inter me atque hunc, ut te … mittam ad patrem Pl., mihi cum Deiotaro convenit, ut ille in meis castris esset cum suis copiis Ci. ep., pacto convenit, ut Himera amnis finis regni Syracusani ac Punici imperii esset L., ad ultimum convenit, ut comprehenderentur tam seditiosae vocis auctores Cu., convenerat, ne interloquereris Sen. ph. β) z odvisnim vprašanjem: cum eo … convenerat iam, quemadmodum aedes traderetur Ci., quibus consulibus interierit, non convenit N. v tem se (pisci) ne strinjajo. γ) s povednim stavkom (ACI): convenit mihi cum adversario damnum passum esse M. Tullium Ci. v tem se ujemava z nasprotnikom, da … , convenit iam inde per consules reliqua belli perfecta (esse) L., inter omnes convenit Sibyllam tres libros attulisse Plin., signum, quod ab eo dari convenerat Suet., veneno quidem occisum (esse Claudium) convenit; ubi autem aut per quem dato, discrepat Suet. δ) s quod stavkom (poleg imenskega subj.): id modo non conveniebat, quod (da) senatus consulesque nusquam alibi spem quam in armis ponebant L. Brez subj. (brezos.): ut (uti) convenerat Hirt., S. ali ita enim convenerat L., ita, ut convenerat, factum est L. kakor so se bili zedinili, si ita conventum est Cod. I., sic sibi cum Caecina convenisse Ci., se dare operam, ut Lacedaemoniis cum rege conveniret N., non modo inter patres, sed ne inter consules quidem satis conveniebat L. ne le očetje, ampak niti konzula si nista bila dovolj edina, ut inter omnes oratores convenit Q.; včasih pristopi dopolnilo z de: Sen. ph., Plin. iun., Iust., cum de facto conveniret Ci., cum de legibus conveniret, de labore tantum discreparet L. so si bili edini … , … needini, quamquam de numero parum convenit Q., ea, de quibus inter creditorem et debitorem conventum est Cod. I.
b) poklas. z osebnim subj. zediniti (zedinjati) se, ujemati se, strinjati se: quos negant inter se convenisse Hyg., cum de praeda non convenirent Iust., de rebus litigosis et convenire et transigere possumus Paul., ideo plerumque artifices convenire solent (z ACI) Ulp. (Dig.).

2. occ. bene (optime) convenit alicui cum aliquo (prav) dobro se (spo)razumeva kdo s kom, v (prav) prijateljski zvezi je kdo s kom, (prav) dober je kdo s kom, (prav) dobra sta (sva) si, (prav) dobro se ujameta (ujameva): sororis vir, quîcum optime ei convenisset Ci., cui cum paupertate bene convenit, dives est Sen. ph.; tako tudi: ut ei cum Curio consessore facillime possit convenire Ci., pulcre convenit inprobis cinaedis Cat.; brez adv.: idne agebas, ut tibi cum sceleratis conveniret? Ci.; podobno bene convenit ali samo convenit inter aliquos dobro razmerje je, dobri odnosi so, razumevanje (sloga) je med … : primo … bene conveniebat sane inter eas Ter., nec conventurum inter nos posthac arbitror Ter.

III.

1. prilegati se čemu, oprije(ma)ti se česa, poda(ja)ti se, prista(ja)ti, dobro stati, prav biti komu; abs.: noli mirari, si (corona) non convenit; caput enim magnum est Ci.; s praep.: conveniebatne in vaginam tuam machaera militis? Pl., eo fistulam ferream indito, quae in columellam conveniat et in cupam Ca., si cothurni laus illa esset ad pedem apte convenire Ci.; z dat.: dicitur Afrani toga convenisse Menandro H. je baje dobro pristajala Menandru (ker se je Afranij, začetnik rimske „togate“, zgledoval po Menandru).

2. pren. le convenit (s subj. in brez njega) prilegati se čemu, ujemati se, skladati se, zlagati se, strinjati se s čim, primeren biti čemu, pripraven biti za kaj, všeč(en) biti, prijati komu. Z imenskim subj.; abs.: Suet., Iust., conveniunt adhuc utriusque verba Pl., conveniunt mores Ter., non bene conveniunt … maiestas et amor O., conveniet etiam ambulatio quaedam Q.; s praep.: convenit arundinetum cum coruda Ca., intellegatis illa tempora cum societatis tabulis convenire Ci., ceterae vites in quemvis agrum conveniunt Ca., non in omnes omnia convenire Ci., poteram ego, verbum (πάϑη) ipsum interpretans, morbos appellare, sed non conveniret ad omnia Ci. bi ne bilo primerno za vse; c. in ali ad aliquem pogosto = nanašati se ali nanašati se moči (utegniti) na koga, meriti na koga, tikati se koga, zadevati koga: erat nemo, in quem ea suspicio non conveniret Ci., haec maxime in Alcibiadem convenire videbantur N., quae (contumelia) non ad maximam partem civium conveniret Ci.; z in in abl.: nihil autem minus in perfecto duce quam festinationem temeritatemque convenire arbitrabatur Suet.; z dat.: mulier mulieri magis convenit Ter., quae (praedia) mulieri maxime convenirent Ci., hic introitus eius adulescentiae maxime convenit Ci., negavit id suae virtuti convenire N., munditias mulieribus, viris laborem convenire S.; pesn. z inf.: nec mea conveniunt duro praecordia versu Caesaris in Phrygios condere nomen avos Pr.; occ. z inf. ali ACI kot subj. pristaja, spodobi se, primerno je, dostojno je: ilicone ad praetorem ire convenit? Ci., ad quos devenire convenerit Ci., quo sidere terram vertere … conveniat V., quî convenit in minore negotio legem timere, cum eam in maiore neglexeris S., respondebam non convenire moribus meis aliud palam, aliud agere secreto Plin. iun.; ubi sementem paraveris, glandem parari legique convenit Ca., haud convenit unā ire cum amica imperatorem in via Ter., quo ex senatus consulto confestim te interfectum esse convenit Ci. Brez subj. (brezos.): convenit Pl. prija mi! dobro! naj bo! ad nummum convenit Ci. ujema se do beliča, si tibi ita conveniat Ci. če ti tako prija, videte nunc illum primum egredientem e villa, … tarde; quî convenit, praesertim id temporis? Ci. kako je to mogoče? in quam cuique feminae convenisset domum nuberet L., quam sibi conveniat, ipse viderit Ci. kako mu pristoji, si tibi curae, quantae conveniat, Munatius H. če ti je Munacij toliko pri srcu, toliko je vreden. — Od tod

I. adj. pt. pr. conveniēns -entis, adv. convenienter,

1. prilegajoč se, priležen: sit bene conveniens et sine labe toga O.

2. pren.
a) skladen, ujemajoč se, soglasen, primeren, priličen, dostojen, pristojen, spodoben, prijajoč: hunc tam superbum apparatum … convenientes sequebantur contemptus hominum omnium L., oculi convenientes Fr. prijajoče (ugodne?), non enim potest convenienter dici nihil comprehendi posse, si … Ci., propter quod utroque numero significari convenientissime potuit Aug.; kot subst. neutr. pl.: recta enim et convenientia … natura desiderat Ci. Skladi: s praep.: cum populi vultu conveniente die O., convenienter cum natura vivere Ci.; ut … in vita omnia apta sint inter se et convenientia Ci., convenientes inter se motus Lucr., minime inter se convenientes orationes L.; redk. z ad ali in z acc.: nihil est … tam conveniens ad res vel secundas vel adversas Ci., ad formam tauri conveniens sonus O., convenienter ad praesentem fortunae nostrae statum locuti estis L., forma in illam conveniens amplitudinem Vell.; posamič z in in abl.: gratulatio conveniens in ea victoria L.; pogosto z dat.: c. hostia rebus suis Ci., oratio tempori conveniens L. času primeren, conveniens prudenti viro gestus Sen. ph., maiora nec feminae convenientia negotia Suet., quid enim his (abl. comparationis), quae supra retuli, facto Mucii convenientius? Val. Max., disciplina convenientissima viris, vox convenientissima conscientiae suae Vell., congruenter naturae convenienterque vivere Ci., constanter convenienterque sibi dicere Ci.; kot subst. neutr. pl.: sibi convenientia finge H., reddere personae scit convenientia cuique H.; convenientius ali convenientissimum est z ACI: Plin., isto skupaj z dat.: Plin. iun.; nihil convenientius ducens quam z inf.: Suet.
b) (o osebah) bene (optime) conveniens složno (v slogi, v razumevanju, v soglasju) živeč, složen: bene convenientes propinqui Ci., cum Ameriae … tot propinqui cognatique optime convenientes (essent) Ci., uxor bene conveniens Suet. —

II. subst. pt. pf. conventum -ī, n dogovor, domemba, domenek, pogoditev, pogodba: Sil., Gell., Icti., facere promissa, stare conventis Ci. držati se dogovora, dictorum conventorumque constantia Ci., dii testes conventorum L., ex convento Corn., ex pacto et convento Ci., pacta conventaque Sen. ph., conventum et pactum Iuv., tudi asindeton: pactum conventum stipulatio ali pacta conventa stipulationes Ci.

Opomba: Star. sinkop. pr. coveniātis: Ca. fr.; fut. convenībo: Pl.

converrō, st.lat. convorrō, -ere -verrī (-vorrī) -versum (-vorsum)

1. zmesti (zmétati): tu hoc convorre Pl., revorram hercle hoc, quod convorri modo Pl., quidquid ovilibus stabulisque conversum progresserunt Col.; pren.: hereditates omnium posse converrere Ci. zgrebsti, nagrabiti.

2. pomesti (pometati), s pometanjem (o)čistiti: conversa et munda villa Ca., c. cellas servorum Publilius Syrus ap. Prisc., locum, stabulum Col., limina templorum osculis Arn.; šalj.: convorret iam hic me totum cum pulvisculo Pl. dodobra me bo izprašil = dodobra me bo pretepel.

cōpia -ae, f (iz coopia: cum in ops, prim. inopia)

1. obilica, obilnost, obilje, obilna zaloga, vse polno česa; v sg. s partitivnim gen.: Dig., agri frugum, pecuniae, vectigalium, rerum omnium Ci., ferramentorum, frumenti, pabuli, eius rei (sc. pabuli) C., lactis pressi V. zaloga sira, lymphae H., rei frumentariae T., aliarum rerum copiā abundare Cu. obilovati z drugimi rečmi; abs.: locum domicilio ex magna copia (sc. locorum) deligere C., copia mala H. prenapolnjenost (želodca); redk. s subjektnim gen.: omnis c. narium H. obilica vsega, kar prija nosu (= vse dišeče rastline in cvetke); occ. obilica = preobilica (preobilnost), bogastvo, premoženje: postremo copia cum egestate confligit Ci., avaritia semper infinita, insatiabilis est, neque copiā neque inopiā minuitur S., bonam copiam eiurare Ci. ep. (jur. o človeku, ki prisega [je prisegel], da ni zmožen plačevanja), s prisego dokopati se do pravice revežev, quae cuique est copia V. kolikor vsak premore; pogosto pro copia po meri premoženja, po moči, po premoženju: Ca., Pl., pro rei copia S., pro temporis huius copia L. kolikor je dopuščal ta čas, pro copia cuiusque Cu.

2. v pl. occ.
a) živila, živež, zaloge: Plin. iun., exercitum Cn. Domiti suis tectis et copiis sustentavit Ci. je imel pod streho in mu dajal hrano, domesticis copiis adornare convivium Ci., alere se eorum copiis C., Tusculanus ager opimus copiis L.
b) voj. vojne zaloge, živež za vojake, dovoz, „proviant“: copias Dyrrhachii comparare C., cum frumentum copiaeque aliae … suppeterent L., inops copiarum hostis Vell., copias in castra convehere T., peditem copiis onerare T.
c) denarna sredstva, denarna zaloga, denar, novci, bogastvo, imovitost, premoženje, blagostanje, blaginja: Philodamus copiis facile princeps Lampsacenorum Ci., senatores copiis rei familiaris locupletes et pecuniosi Ci., conferre suas copias in provinciam Ci. svoj denar v provinci naložiti, Sicilia florebat opibus et copiis Ci. je cvetela v moči in bogastvu, suppetunt cotidianis sumptibus copiae Ci., tu civem perditum Gallorum copiis instrues? Ci., copias Gallorum adamasse C., genere et copiis amplissimus C., rex genere, famā atque copiis potens S., c. domesticae L., moritur copiis familiaribus tam exiguis, ut funeri sumptus deesset L.
č) gradivo: exiguitas copiarum, id est, marmoris, materiae reliquarumque rerum, quae parantur Vitr.

3. pren.
a) (o bitjih) množica, množina, (obilno) število: c. meretricum Pl., ex amicorum atque hospitum copia (cognitorem) eligere Ci., virorum fortium atque innocentium tanta c. Ci., c. principum C., remigum gubernatorumque magna c. C., c. necessariorum S., latrones … , quorum in ea religione magna c. erat S., sociorum atque civium c. S., c. procorum O., honestorum Suet.; v stiku abs.: est tibi ex iis, qui adsunt, bella copia Ci. imaš jih (namreč pametnih ljudi) lepo število; occ. poseb. voj. (redk.) v sg. tolpa, četa, krdelo, moštvo: Auct. b. Afr., Auct. b. Hisp., c. sociûm Acc. fr., omnis armatorum c. Ci. ep., eā copiā, quam secum eduxit, se hanc civitatem oppressurum arbitratur Ci., pedites … , quos ex omni copia singuli singulos … delegerant C., augebatur illis copia C. moštvo se jim je pomnožilo, dobivali so okrepitev (pomoč), nequaquam pari latronum manu et copia C., ex copia militum S., Catilina ex omni copia … duas legiones instituit S., quae sit me circum copia, lustro V., c. Teucrûm V.; pogosto v pl. (vojaške) čete, (vojaška) krdela, vojna moč, vojska: magnas copias hostium fudit Ci., ab hoc rege adiuti sumus et equitatu et pedestribus copiis Ci., urbem vi copiisque capere Ci. v naskoku z vojaškimi četami zavzeti, cum tantis copiis N. s tako številnimi četami, abundare omni genere copiarum, deducere suas copias in campum Marathona N., terrestres urbiumque copiae C. čete na kopnem in v posadkah, parvae c. Hirt., c. navales N., L., maritimae Cu., copias magnas cogere C., copias armare, parare S.; pren.: copias eloquentiae ponere in medio Q.
b) (o abstr. pojmih) množica, obilica, obilje: in magna copia rerum (snovi) S., c. argumentorum Lucr., abundare debet orator exemplorum copiā Q., c. legum, responsorum Q., litterarum Val. Max. obilje znanja, obilno znanje; poseb. kot lastnost pisateljev, govornikov in govora: rerum copia verborum copiam gignit Ci. obilica snovi (misli) poraja obilico besed, copiam sententiarum atque verborum perspexistis Ci., copia verborum sic paratur Q., c. dicendi ali orationis Ci., Q. ali sermonis ali scribendi Ci. obilje (bogastvo) v govoru, v pisavi, larga … semper tibi copia fandi V. vedno ti obilno teče gladka beseda, c. inveniendi ali inventionis Q.; occ. α) obilje (obilnost) v govoru, zgovornost: (Periclis) ubertas et copia Ci., materies digna facultate et copiā tuā Ci. ep., c. Platonis, Senecae Q. β) obilnost znanja, obilno znanje, mnogovednost: Aristoteles, vir summo ingenio, scientiā (vednosti), copiā Ci., nec ipse Aristoteles admirabili quadam scientia et copia ceterorum studia restinxit Ci., huius virtutem in scribendo et copiam repetere Ci.
c) met. možnost, prilika, priložnost, dopustitev, pripustitev, moč, vpliv: aliam copiam quaerere Ter. drugo priožnost (za ljubezen) iskati. V zvezi α) z esse: at populo Romano numquam ea copia fuit S. ni imel nikdar te sreče; z objektnim gen.: alicui copia est somni L. more spati kdo, Pharnabazi copiam fore Cu. da bo možno s Farnabazom govoriti; z gen. gerundii ali gerundivi: ab Hispanis materiam emundi aut mutandi copia non est S. ni mogoče kupiti ali … , est alicui copia dimicandi cum hoste L., quia tui videndi copia est Pl., copia placandi sit modo parva tui O., Adherbalis appellandi copia non fuit S.; z inf.: quibus in otio … vivere copia fuit S.; z ut: apud patrem tua amica tecum sine metu ut sit copiast Ter. β) s facere: facere alicui alicuius conveniundi copiam Pl. omogočiti komu sestanek s kom, novarum (sc. fabularum) qui spectandi faciunt copiam Ter., facere alicui copiam alicuius (puellae) Ter. nakloniti komu deklico, facere alicui consilii sui copiam Ci. nasveta iščočemu biti dostopen , facere alicui copiam frumenti C. koga z žitom preskrbeti, pugnandi copiam facere S. spustiti se v bitko, facere alicui copiam scientiae suae Plin. iun.; v pass.: si eadem illi copia fieret S., ab hoste copia pugnandi fit S., copia pugnae fit (sc. ab hoste) L.; s qui in cj.: non redderes … nec qui deterior esset faceres copiam Pl.; tako tudi efficere alicui copiam z ut: huic amanti ac Philocomasio hanc ecficiamus copiam, ut hic eam abducat Pl. γ) z dare: date copiam crescendi Ter., postquam … data copia fandi V. je bilo dovoljeno govoriti, copia pugnae datur V. priložnost … se (po)nudi, modo copia detur O. ko bi se le priložnost ponudila = ko bi ga le dobil v pest, senatūs copiam dare T. pred senat pustiti; z inf.: nec te … adfari … miserae data copia matri V. in ni se omogočilo … materi, da bi te nagovorila, simul ac fessis dederit fors copiam Achivis urbis … solvere vincla Cat. δ) s habere: quoniam Iugurthae copiam haberet S. ker ima priložnost prijeti Jugurto, ker ima moč do Jugurte, habere tum magnam copiam societatis amicitiaeque coniugendae S. velik vpliv imeti na … Redk. ex copia, pro rei copia, ex copia rerum S. po možnosti, po okoliščinah, okoliščinam primerno.

4. pooseb. Cōpia -ae, f Kopija, Obilica, boginja obilnosti kakor Abundantia: Pl., aurea fruges Italiae pleno defundit Copia cornu H., apparetque beata pleno Copia cornu H. (prim.: hic tibi copia [po drugih Copia] manabit ad plenum benigno ruris honorum opulenta cornu H.), divesque meo Bona Copia cornu est O.