Franja

Zadetki iskanja

  • cuspis -idis, f

    1. ost, konica: asseres pedum XII cuspidibus praefixi C., acutā cuspide contos expediunt V., fractā cuspide (sc. pili) H., iaculum, cuius fuit aurea cuspis O., aeratae ali acutae cuspidis hasta O., prominet immodicum pro longa cuspide rostrum O., c. exigua, aerea, ferrea Plin., ille hastam quatere ac medicatae cuspidis ictu proelia moliri Sil., aliquem hastae cuspide in fronte vulnerare Iust.; tudi spodnji del kopjišča, konec droga z legijskim orlom, spodnji (ostnati) konec pastirske palice: alternos longā nitens cuspide gressus V., aquilifer monenti se cuspide est minatus Suet., baculi c. Plin.; črtalo na nekaterih starodavnih plugih: cuspis (vomeris) effigiem palae habet Plin.

    2. occ.
    a) želo žuželk: hunc (sc. scorpion) puer ut … vulnera curvatā minitantem cuspide vidit O., non enim (natura) et ipsis apibus iam cuspides dederat et quidem venenatas, … ? Plin.
    b) rastlinski trn, bodica: iunci acutā cuspide O.

    3. met.
    a) kopje, sulica: Plin., Mart., uti cuspide, alte cuspidem gerens, cuspidem erectam quatere, sequimini cuspidem meam, infestis cuspidibus concurrere L., volnus cuspidis Ausoniae V., coniectā cuspide V., tremendā cuspide pugnax H., Achillea, Peliaca c. O.; (o sulicah ob bojnem vozu): falcatae quadrigae cuspides … velut cornua habebant L.
    b) Neptunov trizob: Cl., c. triplex O., deus, aequoreas qui cuspide temperat undas O.
    c) raženj: spumeus in longa cuspide fumet aper Mart.
    č) prstena cev brez dna: Varr.
    d) bodec = moško spolovilo: Pomp. fr.
  • cūstōdia -ae, f (cūstōs)

    1. nadzorstvo, varovanje, varstvo, obramba, zavetje: committere ali concredere alicui aliquid in custodiam Pl., in custodiam suam recipere aliquem Pl., ut illae tabulae (publicae) privatā … custodiā … continerentur Ci., quae lex omnibus custodiis subiectum aratorem decumano tradidit Ci. podvrženega vsakovrstnemu nadzorstvu, quisve ea (sacra) locus fideli adservaturus custodia esset L., nihil invitae tristis custodia (namreč sužnja paznika) prodest Pr., non sine tacita custodia haberi Front. skrivaj biti nadziran; s subjektnim gen.: canum tam fida c. Ci., fida iustitiae c. Ci., qui ex eius custodia … filium … surripuisset Ci., a cuius audacia fratris liberos ne materni quidem corporis custodiae tegere potuissent Ci., dura c. matrum H., quod imperii pignus custodiā eius templi teneretur L., tristis c. servi (ki mora nadzorovati žensko zvestobo) O., c. pastoris Col., paedagogorum Q.; z objektnim gen.: c. ignis (Vestae), meae salutis, mei capitis, rei publicae, provinciae, conservandi sui Ci., una custodia fidelis memoriae rerum gestarum L. edini zanesljivi način shranjevanja, frugum et pecudum c. sollers V., cui … late custodia credita campi V., urbis Vell. varstvo, uprava, pecuniae Cu., sui Cels. varovanje svojega zdravja, regis Iust. varovanje kralja = ohranitev kraljevega življenja.

    2. occ.
    a) čuvanje, straženje, straža, stanje na straži: agitare hic custodiam Pl., agere regalis corporis custodias Naev. ap. Non., tibi … excubias et custodias … pollicemur Ci., Miltiades, cui illa custodia crederetur N., alteram navem, quae erat ad custodiam … posita, … aggressus C., remittere de custodiis maritimis C., Gallos equites suae custodiae causā circum se habere C. za telesno stražo, suae custodiae causā petere turmam equitum Romanorum S., neglegenter servare custodias L., inde intentiores utrimque custodiae esse L., custodiae nocturnae praefectus Ap. nočni stražni glavar, nočni nadstrežnik; s subjektnim gen.: haec a custodiis classium loca maxime vacabant C., saepire aliquem custodiā militum Suet.; z objektnim gen.: custodiam corporis barbaris committere Ci., certasque cuique partes ad custodiam urbis attribuit C., iisdemque (tribus cohortibus) custodiam navium longarum tradidit C., c. aditūs, arcis, portūs L., urbis custodiam agere L.; met. α) straža = oseba (osebe) na straži, stražnik(i), stražar(ji), stražarstvo, tudi straža (stražarstvo) na konju (konjih); v prozi sg. le kolekt., sicer večinoma pl.: impedimentis … custodiam ex suis ac praesidium sex milia hominum unā reliquerunt C., tribunus custodiae adpositus ali Remmius, priori custodiae regis adpositus T. poveljnik (prejšnjega kraljevega) stražništva, pauci de custodia Germani Suet. iz telesne straže; v pl.: Auct. b. Afr., Lact., vinclis custodiisque circummoenitum esse Pl., vestra tecta vigiliis custodiisque defendite Ci., sensistine illam coloniam meo iussu meis praesidiis, custodiis, vigiliis esse munitam? Ci., domum custodiis saepit N., disponere custodias diligentius C., praesidia custodiasque ad ripas Ligeris disponere C., custodiae artae L., frequens custodiis locus L. močno zastražen, inclusus nostris custodiis exercitus Vell., intentissimas custodias fallere Sen. ph., saepire domum et vias acribus custodiis T.; custodias sustulit Ci. odpravil je carinska stražarstva; pesn. sg. (o eni osebi ali živali): cernis, custodia qualis vestibulo sedeat V. (o Tisifoni), unicus anser erat, minimae custodia villae O.; (o več osebah): noctem custodia ducit insomnem ludo V., abest custodia regis (ali regi) O. telesna straža, vigil Phrygios servat custodia muros et vigil Argolicas servat custodia fossas O., namque tuo adventu vigilat custodia semper Cat. S subjektnim gen.: propter custodias Menapiorum C., eo custodias hostium fallere L., deducere custodias munitionum Auct. b. Alx. β) straža = straži namenjeni kraj, stajališče, staja, stražišče, stražarnica: haec mea sedes est, haec vigilia (straža), haec custodia (stražarnica), hoc praesidium stativum (stalno taborišče) Ci., in hac custodia et tamquam specula collocati sumus Ci.; poseb. carinska stražarnica, carinarnica, mitnica: familias maximas in portubus atque custodiis habere Ci.
    b) čuvanje, straženje, varovanje kake osebe ob omejitvi njene svobode, izročitev kake osebe pod stražo, v zapor (abstr.): c. publica Ci., T., regia Ci., tutissima Ci., L., nimis soluta L., artissima Mel., poseb. pogosto libera c., v stiku tudi samo custodia, omejitev koga na določen kraj, prosti zapor, hišni zapor (brez jetništva): Vell., liberā custodiā placere (sibi) in aliqua fida civitate eum servari L., tudi v pl.: senatus decernit, uti … Lentulus itemque ceteri in liberis custodiis habeantur S.; dare se in custodiam Ci. v prosti (hišni) zapor, eum et ceteros in custodiam dandos censuistis Ci., aliquem in custodiam tradere Ci. ep., L., asservari privati hominis custodiis Ci., penes quem summa erat custodiae N. ali qui custodiae praeerat Val. Max. ki je imel nadzorstvo nad zapori, ki je bil ječar, tali modo custodiā liberari N., qui in custodiam traditi erant, qui in custodiis tenebantur S., aliquem Albam in custodiam ducere L. v prosti (hišni) zapor, habere aliquem prope in custodia L. ali in custodia T. ravnati s kom (skoraj) kot z jetnikom, in custodia haberi T., elabi custodiae T., Fl., tradere aliquem custodiae Suet.; toda: ut sis apud me lignea in custodia Pl. v lesenih nožnih sponah; pren.: nisi enim deus is … istis te corporis custodiis liberaverit Ci.; met. α) zapor (konkr.), ječa, jetnišnica: in custodiam conici N., Cimon eādem custodiā tenebatur N., necari in custodia C., multitudo in custodias divisa L., perire morbo in eadem custodia Suet. β) zapornik, jetnik: Dig., eadem catena et custodiam et militem copulat Sen. ph., custodiarum agmen Sen. ph. ali series Suet., quod ubique esset custodiae, in Italiam deportari … praeceperat Suet. kolikor je bilo kje jetnikov, recognoscere custodias Suet., numerum puniendorum ex custodia subscribens Suet., nec nisi secreto atque solus plerasque custodias, receptis quidem in manum catenis, audiebat Suet., custodias asservare per milites Plin. iun.

    3. pren. varovanje, vzdrževanje, ohranjevanje, izvrševanje abstr. stvari: diligentior ritus patrii c. Vell., summa pudoris c. Sen. ph., c. decoris Q., suae religionis (svoje prisege) Q.
  • cūstōdiō -īre -īvī (-iī) -ītum (cūstōs)

    1. stražiti, čuvati, (ob)varovati, (o)braniti, ščititi, paziti na koga, na kaj, česa, nad čim, pred čim; z acc. personae: quod (Plancius) me vel vi pulsum vel ratione cedentem receperit, iuverit, custodierit Ci., ubi me non solum amicorum fidelitas, sed etiam universae civitatis oculi custodiunt Ci., hic stilus … me veluti custodiet ensis vaginā tectus H. (o satirah, ki so pesnikovo obrambno orožje), sine dominam custodiat Sen. rh.; c. se diligentissime Ci. ep. skrbno oprezovati, kar najbolj skrbeti za svojo varnost, neque enim se usquam custodit magis iudex Q.; (tudi o živalih): quanto se opere custodiant bestiae Ci. se pazijo; z acc. rei: salutem et vitam Ci., corpus domumque alicuius Ci., provinciam Macedoniam tueri, defendere, custodire Ci. (o prokonzulu), consulum gravis in re publica custodienda cura Ci., ni tua custodis, avidus iam haec auferet heres H., c. locum intentius, eam maritimam oram viginti navibus longis L., regnum, quod a patre tuo tutelā eius custoditum et auctum etiam accepi L., c. poma O. (o kači), urbes Q.; z a(b): Gortynii templum magnā curā custodiunt, non tam a ceteris, quam ab Hannibale N. so branili svetišče ne toliko pred drugimi kakor pred Hanibalom, c. cutem a vitiis Plin. ali tenuiores annos ab iniuria Q. (ob)varovati (česa); pesn.: hic paries … , laevum marinae qui Veneris latus custodit H. ki ščiti kipu morske Venere levo (t.j. srečno) stran; v pass.: ut haec insula ab eā (sc. Cerere) … incoli custodirique videatur Ci.

    2. occ.
    a) α) (s)hraniti: liber tuus a me custodietur diligentissime Ci. ep., Byzantini urbis ornamenta sanctissime custodita tenuerunt Ci., ornamenta triumphi Caesaris retinenda et custodienda curarat Auct. b. Afr., codicilli tam diu custoditi Suet., faces ignem assiduā concussione custodiunt Plin. iun.; poseb. kaj ohraniti (ohranjevati) = pred propadanjem ipd. (ob)varovati: poma in melle Col., leporis pulmones sale Plin., ladanum custodit nigritiam capillorum Plin., et quaerendi et custodiendi (sc. rem familiarem) scientia Sen. ph. β) z abstraktnim obj. hraniti, ohraniti (ohranj[ev]ati), obdrž(ev)ati, vzdrž(ev)ati, pridrž(ev)ati, držati se česa, ravnati se po čem, paziti (gledati) na kaj: ut ea, quae existimarem a summis oratoribus de eloquentia divinitus esse dicta, custodirem litteris Ci., aliquid posse percipere animo et memoriā custodire Ci., ut … has (iniurias) tenax memoria custodiat Sen. ph., quod illi in suis civibus custodiunt Sen. ph., c. praecepta Col., morem, ordinem Plin., decorem, regulam loquendi Q., defunctorum voluntatem, testamenta ut legitima Plin. iun., parcimoniam Gell.; s finalnim stavkom: Col., Suet., custodiendum est, ut inviti et necessario et parce iudicemur dixisse Q., id est praecipue custodiendum, ne id, quod similitudinis gratiā ascivimus, aut obscurum sit aut ignotum Q.
    b) (kot paznik, prežalec) na koga paziti, opazovati, čuvati, nadzirati ali nadzorovati koga, kaj, bdeti nad kom ali čim: multorum te etiam oculi et aures non sentientem, … speculabuntur et custodient Ci., fac se abs te custodiri atque observari sciant (competitores) Q. Ci., P. Carvilium mitteret, qui (legatos), donec navem conscendissent, custodiret L., A. Terentius Varro ad custodiendum iter eorum (legatorum) missus L., hi (piratae), qui oculis tantummodo eum (Caesarem captum) custodiebant Vell., c. patronum, simulationem Q.; s finalnim stavkom: qui … , ne quid auferas, custodiendus sis Ci., castra sunt … nocte custodita, ne quis elabi posset L., lugentem timentemque custodire solemus, ne solitudine male utatur Sen. ph.
    c) koga stražiti = zaprtega imeti, v ječi (zaporu) imeti (držati) koga: noctu nervo vinctus custodibitur (gl. opombo) Pl., custodiri ducem praedonum novo more … placuit Ci., si qui publice (= po državni odredbi) custodiendi sunt Ci., hos (obsides) Aeduis custodiendos tradit C., legatos separatim c. L., per municipia custodiri Vell., nullo non die in catenis aut compedibus custoditus Plin., filium eius … deprehensum honorate custodierant T. so bili imeli v častnem zaporu, custodiri in carcere Suet., Arionem quasi falleret, custodiri iussit Gell.; (o kravi): una boum … Caci spem custodita fefellit V. zaprta. — Od tod adj. pt. pf. cūstōdītus 3, adv. umerjen, pazljiv, pozoren: gravis oratio et custodita Q., parce custoditeque ludere Plin. iun., custoditius pressiusque dicta Plin. iun.

    Opomba: Star. fut. pass. cūstōdībitur: Pl.
  • cūstōs (po drugih cŭstōs) -ōdis, m

    1. stražar, čuvar (čuvaj), paznik, varuh, čuvarica, varuhinja: clamor a vigilibus fanique custodibus tollitur Ci., custosne urbis an direptor et vexator esset Antonius Ci., c. defensorque provinciae Ci., praesides libertatis custodesque tribuni plebis Ci., c. ac vindex cupiditatum Ci., custodem religionum, comitiorum, rerum omnium urbanarum facere aliquem Ci., c. capitis mei, rei publicae, senatūs, dignitatis, fidei, litterarum, otii Ci., salutis Ci., Cu., custodes salutis suae Q., custos saluti T., custos … in frumento publico est positus Ci., gazae c. regiae N. ali c. pecuniae regiae Cu. kraljevi zakladnik, in hortis custodem imponere fructus servandi causā N., c. agri captivi S. fr., portae L., ipse pecuniae quam regni melior c. L., custode rerum Caesare H., optime Romulae custos gentis H. (o Avgustu), virtutis verae custos rigidusque satelles H., severum custodem pudicitiae (časti) agere Val. Max., c. pecuniae immensae Sen. rh. (o skopuhu), arcis Cu., casae, istius domicilii Sen. ph., L. Piso urbis c. Sen. ph. ali securitatis urbanae c. (= praefectus urbi) Vell., custodes legum Col., assiduus c. auctoritatis Plin., c. patrimonii Q., hortorum Suet., iurium T.; (o čuvarju živine): c. caprigeni pecoris Ci. poet., formosi pecoris, gregis V., ovium H. ovčar, boum O. govedar; (o živalih čuvajih, poseb. o psih): c. Tartareus (= Cerberus) V., c. liminis Ph., villae Col., c. mutus Col., serpentem custodem ibi ponere Hyg., magnus draco, quem canunt poëtae custodem Scythici fuisse luci Mart.; preg.: o praeclarum custodem ovium, ut aiunt, lupum! Ci.; custos kot fem.: antiqua herilis fida custos corporis Enn. ap. Non., domus Herculei custos Pinaria sacri V., sacerdos (svečenica), Hesperidum templi custos V., c. aedicularum Petr. vratarica.

    2. occ.
    a) (o božanstvih) varuh = zaščitnik, zavetnik; kot fem. varuhinja = zaščitnica, zavetnica: dii custodes conservatoresque huius urbis Ci., Priape, custos es pauperis horti V., ab Iove Neptunoque sacri custode Tarenti H., claustraque custodem pacis cohibentia Ianum H., armenti c. O. (o Panu), Iovi Custodi templum ingens … sacravit T., novam … excitavit aedem in Capitolio Custodi Iovi Suet.; c. urbis, Minerva Ci., nemorum Latonia c. V., montium c. nemorumque Virgo H. (o Diani), perpetuorum c. Vesta ignium Vell.
    b) vodnik mladega človeka, učitelj, mentor: his discipulis privos custodes dabo Pl., vici cautos custodes meos Pl., bone custos, salve Ter., appositi erant custodes, qui eum a pristino victu deducerent N., dum custodis eges H., ipse (pater) mihi custos incorruptissimus omnes circum doctores aderat H., imberbus iuvenis, tandem custode remoto, gaudet equis canibusque H., custos famulusque dei Silenus alumni H., c. et comes Iuli V., custodem nobis et paedagogum dedit Sen. ph., cui (adulescenti) in rubrico aetatis non praeceptor modo, sed custos etiam rectorque quaerendus est Plin. iun., discipuli c. Iuv.; kot fem.: natarum altrix eadem et fidissima custos Stat. vodnica, učiteljica.
    c) čuvar, spremljevalec kake ženske (nav. skopljenec): aliquem custodem concubinae addere Pl., custodem assiduum Ioni apponere virgini Acc. fr., virginis abditae custos pavidus H., multae tibi tum officient res, custodes, lectica, ciniflones H., vigil c., c. otiosus puellae, custode amoto O., dure vir, imposito tenerae custode puellae nihil agis O., nimium servat custos Iunonius (od Junone najeti) Io O., quos tibi custodes ponam? Pr.
    č) voj. čuvar α) stalni spremljevalec, sprevodnik, telesni stražar, v pl. tudi = telesna straža; nav. custos corporis, v stiku včasih le custos: qui corporis custos fuerat Alexandri N., inter corporis custodes iter facere N., qui externorum corpori custodes aderant T., rediit iam in cubiculum, unde iam et custodes diffugerant Suet. β) vojaški stražar, stražnik, straža: nullus est portis custos Ci., cubiculi custodes N. sobni stražarji, custodes ponere N., custodes disponere in vallo C., Lentulus Spinther de muro cum vigiliis custodibusque nostris colloquitur C., custodes dividere per domos eorum L., custodes fallere L., imber … custodes vigilesque dilapsos e stationibus suffugere in tecta coëgit L., custodes removere Val. Max., amotis custodibus T., custodes in urbe Suet. γ) v pl. posadka, varstvo, zaščita: custodes dare Ci., N. fr., eius pontis … custodes reliquit principes N., interfectis Novioduni custodibus C., interficere paucos custodes arcis L.
    d) custos armorum orož(nič)ar, vojaški čin v vojski in mornarici: Paul. (Dig.).
    e) jetniški paznik, jetničar: quoi bini custodes semper totis (h)oris occubant Pl., clam se custodibus subduxit N., iugulari a custodibus N., praefectus custodum N. ječar, in manicis et compedibus saevo te sub custode tenebo H., tradi custodibus Auct. b. Afr., corruptis custodibus effugere T.; popolno: custos carceris Pl.
    f) paznik, nadzornik pri oddajanju glasovnic: aliquem suis comitiis praerogativae primum custodem praeficere Ci., custodes tabellarum Ci.
    g) paznik, opazovalec, nadzornik kake osebe, zasledovalec: Ca., numnam hic relictus (es) custos, ne … Ter., „Custodem“, inquit, „Tullio me apponite“ Ci., Dumnorigi custodes ponit, ut, quae agat, quibuscum loquatur, scire possit C., Bessus … custos verius quam comes Cu., alium custodem dare, qui attendat Plin. drugega opazovalca dati, inditi custodes T., efflagitare aliquem … custodem factis atque dictis suis Suet.
    h) α) astr. Custos (= Ἀρκτοφύλαξ) ozvezdje Medvedar: Vitr. β) založna vitica na vinski trti: Ca., Col., Plin.

    3.
    a) (o pooseb. abstr.) čuvar, varuh, kot fem. čuvarka, varuhinja: sapientia c. et procuratrix totius hominis Ci., fortitudo c. dignitatis Ci., malus est c. diuturnitatis metus Ci. slab porok trajne posesti je strah, ipsaque (natura) corporis est custos Lucr., leges diligentissime pudoris custodes Q.
    b) met. (o pooseb. konkr.), le pesn. shranilo, shramba: eburnea telorum custos (= pharetra) O., dantque sacerdoti custodem turis acerram O.
  • Cutiliae (Cotiliae) -ārum, f Kutilije (Kotilije), staro sabinsko mesto vzhodno od Reate: L., Sen. ph., Suet.; v sg. Cutilia -ae, f Kutilija: Cutiliae lacus Kutilsko jezero: Varr. ap. Plin., Plin. — Od tod adj. Cutiliēnsis -e kutilijski: Cutiliēnsis lacus (= Cutiliae lacus) Varr., Macr. Cutilius 3 kutilijski: Cutiliae aquae Plin., Cael. (z obl. Cotiliae) ali samo Cutiliae (subst.) Cels. zdravilni studenec pri Kutilijah (Kotilijah).
  • cybaeus 3 (iz gr. κύβη, κύπη, prim. lat. cupa) trebušast, le v zvezi navis cybaea ali kot subst. cybaea -ae, f (sc. navis) prevozna, tovorna ladja: navis cybaea maxima Ci., rogatus de cybaea Ci.
  • cycnus (cygnus) -ī, m (gr. κύκνος) labod, Apolonu posvečena ptica, znana po otožnem in ganljivem petju pred smrtjo (labodji spev): Ci., Lucr., V., H., Mart., iunctis per aëra cycnis carpit iter O. (o Veneri, ki se pelje na vozu, vpreženem v labode); preg.: quid tandem contendat hirundo cycnis? Lucr., certent cycnis ululae V.; met. pesnik: multa Dircaeum levat aura cycnum H.; cycnus kot ozvezdje Labod, Severni križ: Hyg. — Kot nom. propr. Cycnus (redk. Cygnus) -ī, m Ciken, Labod,

    1. (večinoma o osebah, preobraženih v laboda)
    a) Stenelov sin, ligurski kralj, sprejet med ozvezdja: V., O., Hyg.
    b) sin Neptuna in Kalike: O., Hyg.
    c) sin Apolona in Hirije, Beočan: O. — Od tod adj. Cycnēius (Cygnēius) 3 Ciknov (Cignov) = Beočana Cikna: Cycneia Tempe O. = beotske Tempe, Cygneius heros O. = Beočan Cigen.
    č) sin Marsa in Pinene (ali Pelopije): Hyg.

    2. kot zemljepisno ime
    a) reka in gora v Kolhidi: Plin.
    b) mesto ob Fazidu: Mel.

    3. Cycnus περὶ ταφῆς, naslov Varonove satire: Varr.

    Opomba: Star. Cucinus: Pl. (Menaechmi, 854; a tudi: quí cluet Cyc[i]nó patre).
  • Cydōnia (Cydōnēa) -ae, f (Κυδωνία, *Κυδωνεία) Kidonija, Kidoneja, prastaro mesto na severni kretski obali, znana po kutinah (v pokrajini Kaneji): Mel., Plin., Fl. Od tod

    1. subst.
    a) Cydōn -ōnis, m (Κύδων) Kidonec, preb. Kidonije: V.; v pl.: Lucan.
    b) Cydōniātae -ārum, m (Κυδωνιάται) Kidonci, preb. Kidonije, slavni lokostrelci in kopjaniki: L., Plin.

    2. adj.
    a) Cydōnius 3 (Κυδώνιος) kidonski, pesn. = kretski: arcus H., spicula V.; poseb. māla Cydōnia ali samo Cydōnia -ōrum, n kutine: Pr., Col., Plin., Macr., lana Cydonia Mart. na kutini.
    b) soobl. α) Cydōnēus 3 (*Κυδώνειος) kidonski, pesn. = kretski: iuvencae, pharetrae O., arundo Sil., sagittae Stat.; kot subst. Cydōnēum -ī, n kutinov sok, kutinovo vino, kutinovec: Ulp. (Dig.). β) starejša polatinjena soobl. cotōneus (cotōnius) 3 kotonski, kidonski: mālum Ca., Varr., Plin. kutina, mala cydonia, quae cotonia Cato vocat Macr.; isto subst. cotōneum -ī, n: Plin.
    c) Cydōnītēs -ae, m f kidonski, tudi kutinov: vites Col.; kot subst. Cydōnītēs -ae, m (Κυδωνίτης, sc. οἶνος) kutinovo vino, kutinovec: Col.
  • cylindrus -ī, m (gr. κύλινδρος)

    1. valj, cilinder kot geometrijski lik: Ap., at mihi vel cylindri vel quadrati vel coni vel pyramidis (forma) videtur esse formosior Ci.

    2. kamnit valjar za izravnavanje tal ali zemljišča: Ca., Vitr., Col., area cum primis ingenti aequanda cylindo V.

    3. valjasto brušen dragulj: Plin., Iuv., Paul. (Dig.), lapis cylindrus Gell.
  • Cyllaros (Cyllarus) -ī, m (Κύλλαρος) Kilar,

    1. Kentaver odlične postave: O.

    2. plemeniti konj Kastorja ali Poluksa: V., Pr., Val. Fl., Stat., uvrščen med ozvezdja: Mart.
  • Cyllēnē -ēs, f (Κυλλήνη) Kilena,

    I. severovzhodno obrobno arkadijsko gorovje, roj. kraj Merkurja in njemu posvečeno: V., L. idr. Od tod

    1. subst. Cyllēnidēs -ae, m Kilenid = kilenski rojenec, rojen na Kileni: M. (o Merkurju).

    2. adj.
    a) Cyllēnius 3 (Κυλλήνιος) α) kilenski, s Kilene: Cyllenia proles (= Mercurius) V., ales Val. Fl., Cl., caduceator ille Cyllenius Arn., mons Cyllenius (= Cyllene) Mel.; kot subst. Cyllēnius -iī, m Kilenec (= Merkur): V., O. β) = Merkurjev: proles (= Cephalus, Merkurjev in Kreuzin sin) O., ignis (= premičnica Merkur) O.
    b) pesn. soobl. Cyllēnēus 3 (*Κυλλήνειος) α) kilenski: vertex O., Pheneus Cat. ob Kileni. β) = Merkurjev: fides (strune, lira) H., kot ozvezdje: Ci. (Arat.); testudo Cyllenea O. lirasta ženska pričeska.
    c) Cyllēnis -idis, acc. -ida, f kilenska ali Merkurjeva: Cyllenis harpē O., Lucan. od Merkurja prejet, planta Sil. —

    II. primorsko mesto s pristaniščem in ladjedelnico v severozahodni Elidi: L., Mel., Plin. —

    III. Nimfa, Merkurjeva rejnica: Serv., P. F.
  • Cylōn -ōnis, m (Κύλων) Kilon, Atenec, Alkmeonov potomec, olimpijski zmagovalec, zet megarskega tirana Teagena (Theagenes), ki se je hotel l. 612 v Atenah polastiti tiranije; ko se mu to ni posrečilo, je z bratom pobegnil. — Od tod adj. Cylōnius 3 kilonski: Cylonium scelus (Κυλώνιον ali Κυλώνειον ἄγος) Ci. kilonska blaznost (krivda). Po Kilonovem begu so se namreč njegovi privrženci zatekli v zavetišče žrtvenikov boginje Atene in Erinij na atenski trdnjavi; Atenci so jih kljub temu brezbožno usmrtili, čeprav so jim prej obljubili prost odhod. Da bi to krvavo krivdo poravnali, so poklicali Epimenida, najslavnejšega vedeža tiste dobe.
  • cymbalum -ī, n (gr. κύμβαλον)

    1. glasbilo cimbale, iz dveh medenih polobel, kateri so (poseb. ob Kibelinih in Bakhovih svečanostih) udarjali drugo ob drugo (zato tudi v lat. večinoma v pl.): Plin., Q., Plin. iun. idr., cum collegae tui domus cantu et cymbalis personaret Ci., tympana tenta tonant palmis et cymbala circum concava Lucr., cymbalorum et tympanorum pulsus ali tympanorum et cymbalorum strepitus L., Matris (Cybeles) quate cymbala circum (da čebele ne odlete) V., ubi cymbalûm sonat vox Cat., cymbala Thebano concrepuere deo Pr., tundet ad Idaeos cymbala rauca choros Pr., cymbala pulsans amicus Iuv.; pren.: Apion quidem grammaticus (hic quem Tiberius Caesar cymbalum mundi vocabat, … ) Plin. svetovne cimbale = ki ves svet napolnjuje s svojimi učenimi razpravami.

    2. zvon v hidravliki: Vitr.
  • Cȳmodocē -ēs, f ali Cȳmodocēa -ae, f (Κυμοδόκη, Κυμοδόκεια) Kimodoka, Kimodokeja, Nereida: V., Hyg.
  • cynor(r)hoda -ae, f ali cynor(r)hodon -ī, n (gr. κυνόῤῥοδον)

    1. bot. šipek: Plin.

    2. (v obl. cynorrhodon) cvet rdeče lilije: Plin.
  • Cyparissa -ae, f Kiparisa, mesensko mesto: L., Plin. — Soobl. Cyparissus -ī, f Kiparis, ali Cyparissae -ārum, f Kiparise: Mel. — Od tod adj. Cyparissius 3 kipariški, iz Kiparisa: Mel., Plin.
  • cypēros -ī, m (gr. κύπειρος) bot. peronica, deloma tudi okrogla peronica, neke vrste loček ali bičje: Plin. — Soobl. cypēron -ī, n (gr. κύπειρον): Petr. poet., in cypērum -ī, n: Varr., Col.
  • Cypros in (v prozi nav.) Cyprus -ī, f (Κύπρος) Ciper, rodoviten, z ladjedelskim lesom in bakrom bogat otok na vzhodnem koncu Sredozemskega morja, prastaro središče Afroditinega (Venerinega) bogoslužja, prejetega od Sircev; otočani so bili izvrstni kovinarji (zlasti bakrarji) in tkaninski obrtniki: Ci. idr. — Od tod

    I. adj.

    1. Cypriacus 3 (Κυπριακός) ciprski: expeditio Val. Max., carmen Fulg.

    2. Cypricus 3 ciprski: laurus Ca.

    3. Cyprius 3 (Κύπριος)
    a) ciprski: rex Ci., merces, trabs H., tellus (= Cyprus) O., lactuca Col., laurus Plin.; poseb. aes Cyprium Vitr. ali samo Cyprium -iī, n (od koder v pozni lat. cyprum, cuprum) Plin. ciprska rdeča med, bakrena ruda, baker; kot subst. α) Cypria -ae, f Ciprka, Ciprska boginja, Venerin vzdevek: Tib. β) Cypriī -ōrum, m Ciprci, Ciprčani, preb. Cipra: Ci. ep., N., Cu., Plin.
    b) bakren: aerugo, pyxis, vas, mortaria Plin. —

    II. subst. Cypris -idis, acc. -ida, f (Κύπρις) Kiprida, Ciprida, Ciprka, Ciprska boginja, Venerin vzdevek: Aus., Prud., M.
  • Cȳrēnē -ēs, f: S., Mel., Plin., Sil., Iust., Aug., ali Cȳrēnae -ārum, f: Pl., Ci., N., S. fr., L., Cat. (Κυρῆνη) Kirena (Cirena) ali Kirene (Cirene) (fem. pl.),

    I. glavno mesto Kirenske (Cirenske) pokrajine (Cyrenaica provincia) v Libiji, grška naselbina, ustanovil jo je Terjan Bat (Battus) l. 631, znana po trgovini, roj. kraj Kalimaha, Eratostena in Aristipa, tudi kirenska (cirenska) pokrajina (provinca): Mel., Plin. — Od tod adj.

    1. Cȳrēnaeus (Κυρηναῖος) kirenski (cirenski): aquae Pr. kirenski (cirenski) studenec (= studenec Muz), iz katerega je pil pesnik Kalimah, urbs (= Cyrene) Sil.; subst. Cȳrēnaeus -ī, m Kirenec (Cirenec), preb. Kirene (Cirene): Aug.; pl. Cȳrēnaeī -ōrum, m Kirenci (Cirenci), preb. Kirene (Cirene): Ci., N., in privrženci kirenske (cirenske) filozofske šole (ki jo je ustanovil Aristip): Ci.

    2. Cȳrenaicus 3 (Κυρηναϊκός) kirenajški (cirenajški): ager, finis, Africa Plin., regio Mel. ali provincia Mel., Plin., tudi samo (subst.) Cȳrēnaica -ae, f (Plin.) Kirenajka (Cirenajka), Kirenska (cirenska) pokrajina (provinca), philosophia Ci. ali disciplina Lact. kirenska (cirenska) filozofska šola (ustanovil jo je Aristip); njeni privrženci subst. Cȳrēnaicī -ōrum, m (= Cȳrēnaeī): Ci.

    3. Cȳrēnaeicus 3 kirenajški (cirenajški): provincia Mel.; subst. Cȳrēnaeicī -ōrum, m Kirenajki (Cirenajki), preb. kirenske (cirenske) pokrajine: Mel.

    4. Cȳrēnēnsis -e kirenski (cirenski): senatus, populares Pl., agri Ci., provincia Dig.; subst. Cȳrēnēnsēs -ium, m Kirenci (Cirenci), preb. Kirene (Cirene): S., Plin., T.; v sg. Cȳrēnēnsis -is, m Kirenec (Cirenec): Aug. —

    II. Cȳrēnē -ēs, f Kirena (Cirena),
    a) Nimfa, katero je Apolon iz Tesalije prenesel v Libijo, Aristejeva mati; po njej se imenuje kirensko (cirensko) mesto: V., Hyg., Iust.
    b) Nimfa, Idmonova mati: Hyg. —

    III. studenec v Tesaliji: Serv.
  • Cyrr(h)us -ī, f (Κύῤῥος) Kir (Cir), sirsko mesto (Choros): Plin., T. — Od tod Cyrr(h)ēstica -ae, f ali Cyrr(h)ēsticē -ēs, f Kirestika (Cirestika), Kirska (Cirska) pokrajina: Plin., hiemant in Cyrrhestica Ci. ep.