Franja

prae-cor-rumpō -ere -rūpī -ruptum (prae in corrumpere) prej podkupiti: illa quidem venit, sed praecorrupta meumque quae donare caput Iunoni vellet iniquae O., dum tamen hanc sperat, dum praecorrumpere donis me cupit, „elige“ ait, „virgo Cumaea, quid optes: optatis potiere tuis“ O.

praedicātor -ōris, m (praedicāre)

1. javni oklicevalec, javni klicar, oznanitelj, naznanjevalec, naznanitelj: conveniat retro metas Murtias Mercurium praedicatorem Ap.

2. metaf.
a) oznanj(ev)alec (evangelija), pridigar, propóvednik (propovédnik), predikánt: Tert.
b) slavitelj, slavilec, hvalitelj, hvalilec: sui facti, sui iudicii, sui beneficii voluit me esse … et praedicatorem et actorem Ci., quoniam me non ingeni praedicatorem esse vis sed laboris mei Ci., quamquam et Pompeio plurimum te quidem ipso praedicatore ac teste debebam Ci. ep., nec te magis in culpa defensorem mihi paravi quam praedicatorem meritorum meorum esse volui Plancus ap. Ci. ep., nonne debemus optare, ut operibus nostris similis tui scriptor praedicatorque contingat? Plin. iun., ita de laboribus et consiliis tuis et industria et vigilantia praedicator ubique frequentissimus extitit Fr., [per Ulpium nostrum] [ho]nestatis gravitatisque tuae praedicatorem Fr.

praedor -ārī -ātus sum (praeda)

I. intr.

1. plen pobirati, pleniti, ropati, (hod)iti plenit (ropat), razbojnikovati: T., Iust. idr., exire praedatum L., N., milites praedantes C., lupos praedari iussit V.

2. metaf. ropati, pleniti = dobiček imeti, (o)bogateti, (o)bogatiti se: de bonis alicuius Ci., in bonis alienis Ci., spes rapiendi atque praedandi Ci., de aratorum bonis Ci., ex alterius inscitiā Ci., apud Mamertinos Ci., ex hereditate Ci., ex alieno L., ex fortunis alienis L., in insulis cultorum egentibus L., ex alicuius necessitate Lact.

II. trans.

1. (o)pleniti, (o)ropati, izropati, (o)pustošiti: dum socios magis quam hostes praedatur T., arces Cecropis Val. Fl., bona vivorum et mortuorum Suet., maria Lact. gusariti.

2. kot plen (ulov) odnesti, ugrabiti, upleniti, naropati, uloviti: ad multas lupa tendit oves, praedetur ut unam O., pisces calamo praedabor Pr., Hylan Nympha praedata Petr., alia dentibus praedantur, alia unguibus Plin.; pesn.: quae me nuper praedata puella est O.

3. metaf. „kot plen vzeti (iztrgati)“ = ugrabiti (ugrabljati), vzeti (jemati), odvze(ma)ti, iztrgati: singula de nobis anni praedantur euntes H., amores (ljubico) alicuius O., dapes Sen. tr., Val. Fl. pojesti, použiti, zaužiti. — Act. soobl. praedō -āre -āvī -ātum: ex agris finitimorum praedare soliti Iust., festina praedare It., pecunia praedata Gell. uplenjen, praedavit omnes filios Tharsis Vulg.; v pass.: mihi istaec videtur praeda praedatum irier Pl., terra direptione praedabitur Vulg.; subst. pt. pf. praedātum -ī, n uplenjeno, naropano, (iz)plen, ulov: Vop.

prae-ferō -ferre -tulī -lātum (prae in ferre)

1. naprej, spredaj, pred kom ali čim nesti (nositi): faces praetoribus Ci., manus cautas O. previdno držati pred seboj, dextrā ardentem facem Ci., vexilla praeferri iubet T., alicui funale praeferre L. epit.; metaf.: lumen menti meae praetulistis Ci., adulescentulo facem ad libidinem praeferre Ci. mladeniču svetiti k pohoti = zapeljevati mladeniča v pohoto, vitam suam ut legem civibus praeferre Ci. pokazati, osvetliti, postaviti, titulum officii sceleri praeferre Cu. prikrivati zločin pod krinko (pretvezo) službe.

2. metaf.
a) kazati, pokaz(ov)ati, na ogled postaviti (postavljati), razkaz(ov)ati, razode(va)ti, razkri(va)ti, izraziti (izražati), izdati, (jasno) povedati, očit(ov)ati, izprič(ev)ati: Mart. idr., avaritiam Ci., amorem O., modestiam T., vultu metum Cu., vultus tuus malum praefert Cu. razodeva, modestiam praeferre (hliniti) et lasciviā uti T.; s predik. acc.: aviam Octaviam T. moči pokazati na Oktavijo kot babico; occ. javno (glasno, na glas) izreči (izrekati), izjaviti (izjavljati), navesti (navajati): apud consulem causam atque excusationem Sis. fr., iudicium L., haec eius diei praefertur opinio, ut se utrique superiores discessisse existimarent C. mnenje (prepričanje) o uspehu tega dne se kaže v tem, da … ; z ACI: vero ego profiteor istā ratione ac praefero (glasno povem) me nemini omnium de eloquentia concessurum Ap.
b) više (bolj) ceniti, prednost da(ja)ti, prednost prisoditi (prisojati) čemu pred čim, postaviti (postavljati) kaj nad kaj, preferirati: Plin. idr., otium labori S., aliquem sibi Ci., invidit praelato honori V., Romanorum quam Gallorum imperia C. raje imeti, ljubše biti komu kaj, se praeferre alicui C. ali praeferri alicui aliquā re C. nadkriliti (nadkriljevati), preseči (presegati, presezati) koga (v čem), prekositi (prekašati) koga v čem, odlikovati se pred kom (v čem); praeferre z inf. = raje (hoteti): Col., Auct. b Alx., alter ludere praefert H. raje se igra.
c) prej prinesti (prinašati), prej storiti, narediti (delati): opem Stat. prej pomoči (pomagati).
d) prej določiti (določati), preusvojiti (preusvajati) si, (po)hiteti s čim: diem triumphi L., diem Icti.
e) mimo nesti (nositi), med.-pass. mimo (hod)iti, mimo švigniti (švigati), mimo (po)hiteti, mimo dr(v)eti (dreviti), mimo jezditi, naprej (po)hiteti: cohortes hostes praelatos adorti sunt L., praeter castra fugā praelati L., castra (mimo tabora) praelati L., quā (sc. funus) praeferebatur Plin., praelatus equo T. mimo odjezdivši.

prae-fēstīnō -āre (prae in fēstīnāre)

1. zelo (preveč) hiteti, prenagliti se, prehitro narediti (storiti) kaj, prehitro ukrepati glede česa, v zvezi s čim: quid opus[t], adulescens? PL. Isti[c] infortunium, qui praefestinet ubi erus adsit praeloqui Pl., praefestinamus quae sit causa sciscere, quod sit necessum scire, praesertim in brevi Afr. fr., iam tamen invenio qui me iaculentur et ictu praefestinato munus inane petant Ps.-O., quia neque praefestinatum opus nimium immature videri possit ante quindecim dies factum Col., proprium est dolentis praefestinare ad indicandum quae dolent Don., defecturos se, ne deficere praefestinarent, effecisse L. prenagliti se z odpadom.

2. hiteti mimo česa, obiti kaj: Toronaeum Thermaeumque sinum praefestinans T.

prae-fiscinē ali prae-fiscinī, adv. (prae in fascinum) bodi rečeno brez škode, nič hudega misleč, brez sleherne zamere, ne da bi se hvalil, brez domišljavosti (samovšečnosti), naj ne zveni kot urok (zagovor): praefiscine! Afr. fr., Paula mea, amabo, pol tuam ad laudem addito: „Praefiscini“! Tit. fr., praefi[ci]scini hoc nunc dixerim: nemo etiam me accusavit merito meo Pl., homo praefiscini frugi et micarius Petr., nam sane quam consuetum is veteribus fuerit litteris is plerumque uti indifferenter, sicuti „praefiscine“ et „praefiscini“ Gell., consuetum id veteribus fuit ut his litteris plerumque in fine indifferenter uterentur, sicuti praefiscine et praefiscini Macr. — Soobl. praefascinē: gratum esse populo, placere ordini, probari magistratibus et principibus, id — praefascine dixerim — iam quodam modo mihi obtigit Ap.

(prae-for) -fārī -fātus sum (prae in fārī) V rabi so le obl.: praefatur, praefamur, praefabantur, praefarer, praefarentur, praefati sumus, praefatus fuero, praefari, praefante, praefantes, praefatus, praefandus in star. imper. praefato ali praefamino) (po)prej reči (povedati, govoriti).

1. (kot relig. t.t.) (kakemu nabožnemu ali sploh resnemu dejanju) uvodno besedilo (proslov) govoriti, komu (po)prej opraviti (opravljati) molitev, (po)prej (z)moliti, (po)prej pomoliti h komu: maiores nostri omnibus rebus agendis „quod bonum, faustum, felix esset“ praefabantur Ci., praefari sollemne carmen precationis L., ture, vino Iovi praefato Ca. poprej opravi molitev (zmoli k) Jupitru ob kadilu in vinu; pesn. (z acc. personae oz. božanstva): divos V. ali Iovem vino praefamino Ca. zmoli k bogovom (k Jupitru).

2. (v govoru ali spisu) (po)prej omeniti (omenjati), (iz)reči, govoriti, povedati, navesti (navajati): Ap. idr., quae de deorum naturā praefati sumus Ci., in parte operis mei licet mihi praefari bellum me scripturum L., cum praefatus fuero Col. ko končam svoje (predhodne, uvodne) opombe, sed iam praefari desinamus Col. toda dovolj predgovora (uvoda, predslovja), Aristoteles diversa tradit, vir quem in his magna secuturus ex parte praefandum reor Plin. vnaprej omeniti (kot avtoriteto); occ.: veniam libertati Iust. vnaprej prositi za opravičilo (spregled, prizanesljivost) za svojo prostodušnost, vnaprej se opravičiti za svojo prostodušnost, enako tudi samo veniam Ap., honorem Ci. reči „s slovesom“ („s slavo“, „s častjo“), reči (govoriti, povedati) „sloves“ („slava“, „čast“), praefandi umoris e corpore effluvium Plin. vlage, za katero se je treba prej opravičiti (je treba prositi za prizanesljivost, ki zahteva opravičilo) = iztrebki, otrebki, praefanda Q. = turpia dictu, maxime nefaria et honore praefanda Min., adulescens praefatur arrogantius et elatius, quam aetatem eius decebat Gell.

3. prerokovati, vedeževati: talia praefantes quondam felicia Pelei carmina divino cecinerunt pectore Parcae Cat., quem ad modum cordi esse divis [e] carminibus praefarentur L.; z ACI: sibi Asiam sufficere praefatus Iust. preroško je opomnil, preroško opomnivši.

4. narekovati: et melicos lyricosque modos praefando (nekatere izdaje profando) novabis Aus. — Pt. pf. praefātus s pass. pomenom: Icti. in pozni pisci: condemnatus ex praefatis causis Dig., iura Dig., sic etiam nostro praefatus habebere libro Aus. omenjen na začetku knjige, sine honoribus praefatis appellare aliquid Arn. ne da bi omenil, vir praefatā reverentiā nominandus Vop. Od tod praefātum -ī, n = praefātiō predgovor, uvod: praefato opus est Symm.

prae-hibeō -ēre -uī -itum (prae in habēre) = praebeō da(ja)ti, poda(ja)ti, ponuditi (ponujati), priskrbeti (priskrbovati): alicui cibum Pl., operam atque hospitium ego isti praehiberi volo Pl., meo viro „qui liberum praehibet locum“ Pl., nimioque edo lubentius molitum quam molitum praehibeo Pl., hunc me diem unum oravit ut apud me praehiberem locum Pl., siquis prohibuerit, plus perdet clam [qua]si praehibuerit palam Pl., nimium festiva[m] mulier operam praehibuit Pl., eodem mihi pretio sal praehibetur quo tibi Pl., cur ego vestem aurum atque ea quibus est vobis usus praehibeo? Pl., ita salsam praehibet potionem et frigidam Pl. alia verba Pl. = pripovedovati, govoriti.

prae-iūrātiō -ōnis, f (*praeiūrāre) predpriseganje, predprisega (da drugi zaprisežejo za posameznikom, ki je dal prisego): praeiurationes facere (predpriseči, predprisegati) dicuntur hi, qui ante alios conceptis verbis iurant; post quos in eadem verba iurantes tantummodo dicunt: idem in me P. F.

prae-legō² -ere -lēgī -lēctum (prae in legere)

1. razlagati in brati, razlagaje komu kaj brati, brati na glas (pred razredom ali publiko), predavati o čem, recitirati: auctores Q., auctores, quos praelegunt, criminantur Q., sed pueris, quae maxime ingenium alant atque animum augeant, praelegenda Q., Gell., poemata eius etiam praelegi memini Suet., Vergilium et alios poetas novos praelegere Suet., Livium et Ennium … praelegebant Suet., versus scribere me parum severos nec quos praelegat in schola magister, Corneli, quereris Mart., praelegat ut tumidus rauca te voce magister Mart., si praelegam, mea voce pronuntiabo Ap.

2. (posebej) izbrati (izbirati): unde praelectum grandem hircum annosum et horricomem Marti Secutori Comitique victimant Ap.

3. jadrati (pluti) mimo česa, objadrati (obpluti): Campaniam T., oram Lyciae Pamphyliaeque T., Trucculensem portum tenuit, unde proximo Britanniae latere praelecto omnis redierat T., nec continentis modo praelecta est ora, sed in Ebusum insulam transmissum T.

prae-loquor -loquī -locūtus sum (prae in loquī)

1. omeniti kaj uvodoma, povedati nekaj uvodnih besed, napisati uvod (predgovor, predslovje): haec necessarium fuit praeloqui dicturo de tonitru fulminibusque ac fulgurationibus Sen. ph., oratores quoque ea, quae prius quam causam exordiantur ad conciliandos sibi iudicum animos praelocuntur, eadem appellatione signarunt Q., de quibus brevissime praelocutus, quid ipse sentiam Q., quod mihi causam praeloquendi dedit Plin. iun., an merito, scies, cum legeris librum, cuius amplitudo non sinit me longiore epistula praeloqui Plin. iun.

2. (vna)prej govoriti (izreči, povedati): isti[c] infortunium, qui praefestinet ubi erus adsit praeloqui Pl., occupas praeloqui quae me[a] oratiost Pl., collegae … de communis officii necessitatibus praelocuti excusare me et eximere temptarunt Plin. iun.

3. (vna)prej oznaniti (oznanjati): Lact., alicui de aliquo Aug.

prae-mandō² -ere (prae in mandere) komu kaj (vnaprej) prežvečiti (prežvek(ov)ati), metaf. natančneje razložiti (razlagati): si me tibi praemandere, quod aiunt, postulas Gell.

praemior -ārī (praemium) izgovoriti (izgovarjati) si plačilo, pleniti: suspecta rapacitas, quod constabat in co[g]n[i]tionibus patris nundinari praemiarique solitum Suet., sequimini me, praemiati Nov. ap. Fest.

prae-moneō -ēre -uī -itum (prae in monēre)

1. vnaprej opozoriti (opozarjati), (vna)prej (po)svariti, (vna)prej spomniti (spominjati), (vna)prej opomniti (opominjati), (vna)prej pripomniti (pripominjati), (vna)prej svetovati, (vna)prej namigniti (namigovati) na kaj, (vna)prej nakaz(ov)ati na kaj; z acc.: conatūs hostis L. na sovražnikove napade, caeli varietatem mutationemque (glede na … ) ex hoc commentario praemoneri Col.; pass. z nom. personae: praemoniti a filio vatis legati Plin., praemoniti oraculo Plin.; z ACI: licet nobis futuros (sc. principes) praemonere, nullum locum, nullum esse tempus … Plin. iun., hic ipse fraudes esse praemonuit dolus Sen. tr.; s finalnim stavkom: benevolo animo me, ut magno opere caverem, praemonebat Ci., ut te sortitum provinciam praemonerem plurimum tibi credas nec cuiquam satis fidas Plin. iun., iam tunc praemonente fortuna, ut diu penitusque perdisceres Plin. iun., igitur praemoneo, ne villicum ex eo genere servorum … instituamus Col., praemonito filio, ne alii … cederet Iust.; z odvisnim vprašalnim stavkom: convenit … praemonere, quid debeas fugere Plin. iun., ut futuri principes … praemonerentur, quā potissimum viā possent ad eandem gloriam niti Plin. iun.; s quod (da): praemones, numquam scripta quod ista legat O.; z de: de ipsā regionis eius horā praemonuisse conveniat Plin.; subst. neutr. pl. pt. fut. pass.: praemonenda praemonuit Ap.

2. kaj prihodnjega (iz prihodnosti, prihodnost) naznaniti (naznanjati), napoved(ov)ati, prerokovati: futura Iust., haruspices praemonuerunt superna vulnera Plin., et vatum timeo monitus, quos igne Pelasgo Ilion arsurum (sc. esse) praemonuisse ferunt O., quae tum maxime accidebant, casura praemonens L., plurima animalia pericula praemonent non fibris modo extisque, sed aliā quādam significatione Plin., si quartam lunam orbis rutilus cinget, et ventos et imbres praemonebit Plin., ferunt terribiles tubas auditaque cornua caelo praemonuisse nefas O. — Od tod subst. pt. pf. praemonitum -ī, n = praemonitiō: Gell.

prae-nōmen -inis, n (prae in nōmen)

1. osebno ime, predimek (stoječ pred rodovnim imenom): Varr., Corn., H., T., Q., Asc., Gell., P. F., Fest., Aus. idr., Quintilius cum filio, cui Marco praenomen erat L., sine praenomine ad me epistulam misisti Ci.

2. naslov pred imenom: Imperatoris Suet.

prae-oleō -ēre (prae in olēre) prej (za)dišati, prej (raz)širiti vonj: namque ut crocus ita somnus, priusquam prope adsit, longe praeolet longeque delectat Fr. — Star. soobl. prae-olō -ere; pren.: novisse mores me tuos meditate decet curamque adhibere, ut praeolat mihi, quod tu velis Pl. da mi prej zadiši = da prej zavoham (= zasledim, zaslutim).

prae-optō -āre -āvī -ātum (prae in optāre)

1. bolj želeti, raje hoteti: Cat., C., Val. Max., T. Q. Front. idr., nemo non illos sibi quam vos dominos praeoptet L., sterilem platanum tonsasque myrtos quam maritam ulmum et uberes oleas praeoptaverim? Q.; z inf.: meumque potius me caput peric[u]lo praeoptavisse quam is periret ponere Pl., ut obliti cladium suarum perire ipsi quam non perdere eos praeoptarent Iust., perire T., nudo corpore pugnare C., immerito quam iure violari Cu.; z ACI: adeo n' pervicaci esse animo, ut puerum praeoptares perire Ter.; s finalnim stavkom: praeoptavisti amorem tuom uti virtuti praeponeres Pl.

2. praeoptare aliquid alicui rei prednost da(ja)ti čemu pred čim, postaviti (postavljati) kaj nad kaj: equitis filiam nuptiis generosarum N., Punicam Romanae societatem L., suas leges Romanae civitati L., otium urbanum militiae laboribus L.

praepedīmentum -ī, n (praepedīre) ovira, prepreka, zapreka: ne hic vos me cum conspicetur leno neu fallaciae praepedimentum obiciatur Pl.

prae-sāgiō -īre -īvī in -iī (prae in sāgīre)

1. (vna)prej (za)čutiti, (vna)prej (za)slutiti, (vna)prej zazna(va)ti, predvideti (predvidevati), pričakovati: Ter., Plin. idr., praesagire, id est futura ante sentire Ci., hoc ipsum praesagiens animo L., Scipionis velut praesagiens animus de fine belli L.; z ACI: Ci., praesagibat (sinkop. = praesagiebat) animus frustra me ire Pl.; brezos. praesagit z ACI: quam rationem habuit primus dies ad quartum eandem praesagit habiturum qui est futurus ab eo quartus Varr. — Dep. obl.: nescio quid profecto mi animus praesagit mali Pl.

2. (vna)prej uganiti (ugibati), vnaprej ugotoviti (ugotavljati), napoved(ov)ati, prerokovati, (vna)prej naznaniti (naznanj(ev)ati), vnaprej nakaz(ov)ati, vnaprej namigniti (namigovati): Ci. ep., Cels., luna tempestatem praesagit Plin., galli praesagivere victoriam Plin.; z ACI: id quoque praesagit (kaže na to) mortalem videre mentem Lucr.

prae-sciō -īre -īvī -ītum (prae in scīre) (vna)prej vedeti: Ambr. idr., nonne oportuit praescisse me ante? Ter., existimant quidam praescisse haec eum peritia futurorum ac multo ante Suet., praescivit et praedestinavit Vulg., novit praescitos Aug., eventus praescitarum rerum Boet. — Od tod subst. pt. pf. praescītum -ī, n vnaprejšnje vedenje, slutnja, naznanilo: animi Plin., picorum Plin.