Franja

Zadetki iskanja

  • expergīscor -scī -perrēctus sum (iz *exper-grīscor, indoev. kor. ger, gerēi vzbuditi se; prim. lat. pergere, najbrž iz pt. pf. expergitus, gr. ἐγείρω) zbuditi (zbujati) se, prebuditi (prebujati) se, vzdramiti se: si dormis, expergiscere! Ci., Endymion … nondum, opinor, est experrectus Ci., ut ter aut quater expergisceretur Suet.; pren.: Pl., nunc porro expergiscere Ter., quin (zakaj ne) igitur expergiscimini? S., experrecta nobilitas Ci., ut te ipsum serves, non expergisceris? H. Adj. pt. pf. experrēctus 3 bedeč, buden: ut sint apes experrectiores Col. Act. soobl. expergisceret: Pomp. fr.

    Opomba: Pt. pf. expergitus 3: Lucr. in pozni pisci.
  • experior -īrī -pertus sum (prim. perīculum, perītus)

    1. izkusiti (izkušati), poskusiti (poskušati), preskusiti (preskušati);
    a) abs.: cum experiundi potestas non est Ci., experiendum est in ipsa amicitia Ci.
    b) trans.: Pl., Ter. idr., amicos, taciturnitatem nostram, belli fortunam, vim veneni in servo, in eiusmodi rebus opes suas Ci., in periclitandis experiendisque pueris Ci., experiri fidem, fortunam, misericordiam S., carmina, procos V., imperium L., aëra pennis H. v zrak se vzdigniti, po zraku leteti, bracchia per lusus O., magna fides avium: experiamur aves! O., grammaticos quaestione experiri Suet., aliquid experiundum accipere ali dare Icti. kaj na ogled prejeti, na ogled dati (poslati); refl.: experiri se in foro Q., variis se studiorum generibus Plin. iun.; medic. kaj poskusiti (poskušati), uporabiti (uporabljati): post febrem experiri balneum et vinum, ubi aliquid non respondet, experiri aliud atque aliud, neque in omni aetate neque in omni vitio id experiendum est Cels. — Skladi: z odvisnim vprašanjem: Enn., Pl., Cels., Val. Fl., in hoc natura, quid efficere possit, videtur experta N., experiri voluit, ut (kako) sine armis propinquum ad officium reduceret N.; z inf.: sanos sensus avertere experiar V.

    2. occ.
    a) voj. (v boju) s kom izkusiti (izkušati) se, kosati se, meriti se: experiri Romanos N., si iterum experiri velint, sese paratum esse decertare C., Turnum experiatur in armis V., vis ergo inter nos quid possit uterque experiamur V., ipsi duces comminus experti Fl.
    b) jur. pravdati se, sodno postopati, tožiti: Icti., experiri cum aliquo Ci., iudicio gravi experiri nolebat Ci., quis non summo iure experietur? Ci., ad constitutum experiundi iuris gratiā venerunt Ci., a me diem petivit; ego experiri non potui Ci., si quid in controversiam veniret, aut intra parietes aut summo iure experiretur Ci., si quod … ius … se habere … existimaret, experiretur L., experiri iudicium populi Romani L. rimskemu narodu dati presoditi, quod quisque vult, legibus experiri licet N.

    3. pren. lotiti (poprijeti) se česa, (drzno) poskusiti, (pre)drzniti si, upati si: experiri id nolunt, quod se adsequi posse diffidunt Ci., par est omnes omnia experiri Ci., omnia de pace (glede miru) experiri C., experiri extremum auxilium C. poskusiti zadnji pripomoček, extrema S. ali ultima L., Cels. vse, kar je le mogoče, poskusiti, sua propria mala bonaque L., praesentem fortunam Q.; ret.: experiri libertatem S., ali spem L. vdati se (z dat.); z inf.: experiri beneficium ei reddere Ter., quae sunt tradita, experiar dicere Q.; s finalnim stavkom: nunc si vel periculose experiundum est, experiar certe, ut hinc avolem Ci. ep.

    4. met. izkusiti (izkušati) = izvedeti, spozna(va)ti: de me experior Ci. na sebi spoznavam, id experti scire debemus Ci. po tej izkušnji, experto credite V. meni, ki sem to sam izkusil, ut frequenter experti sumus Q. — Skladi: z acc.: istius perfidiam Ci., vires Ci., Cu., vim et gratiam S., expertus fidelem Iuppiter in Ganymede H., experiri animum alicuius, fidem Cu.; z dvojnim acc.: Suet., me fortem inimicum expertus est N., experiri terram vomeris patientem V., illos graves, superbos in rebus secundis L., deos constanter inimicos O.; z ACI: Pl., Q., experti sumus Siciliam nobis pro aerario fuisse Ci., genus tegumenti erant experti nullo telo transici posse C., iam antea expertus sum parum fidei miseris esse S.; s samim inf.: expertus sum prodesse Q., z odvisnim vprašanjem: Val. Max., Plin. iun., quo consilio redierim, estis experti Ci., quid sentiant, experti sumus Ci., experiri voluit, verum falsumne esset relatum N., experiri libet, quantum audeatis L.; occ.: kaj neugodnega, neprijetnega izkusiti (izkušati), prebiti, pretrpeti, prenašati: Suet., Icti., ego expertus accusandi molestiam Ci., magnos esse experiundos labores Ci., aestate labores experiuntur V., nondum alteram fortunam expertus L. Glagol pogosto, poseb. v pt. pf. v pass. pomenu: expertum hoc est Ca., multa inventa expertaque in hoc sunt bona Acc. fr., nimium saepe expertum habemus Plancus in Ci. ep., libertatis dulcedine nondum expertā L. Act. soobl. (fut. II.) experiero: Varr. Od tod

    I. adj. pt. pr. experiēns -entis „vsakovrstne stvari poskušajoč“, torej

    1. podjeten, delaven, prizadeven: prompti hominis et experientis Ci., experientissimus ac diligentissimus arator Ci., vir acer experiensque L., experiens ingenium O., in bellicis rebus experientissimus Vulg.

    2. vztrajen: Ulixes O.; z gen. (v čem, pri čem): experiens laborum O.

    3. izkušen, izvéden, vešč česa: experientior … discessit Aug., iste (in) hac arte experientior fuit Isid.; z gen.: rei militaris experientissimi duces Arn. Adv. experienter: Boet.

    II. Adj. pt. pf. expertus 3,

    1. act. tisti, ki je kaj (po)skusil, izkušen = izvéden: omnia dico expertus in nobis Ci., expertis credere O.; z gen. (v čem): experti belli iuvenes V., miles … expertus belli T., femina experta fecunditatis T., expertus sagittae Sil.; z abl. (v čem): expertus tribuniciis certaminibus L., expertus bellis animus T.

    2. pass. izkušen = preskušen, izkazan, dokazan: Pr., Vell., Suet., Iust., expertus exercitus L., per omnia expertus L., vir acer et expertae virtutis L., venena et artes feliciter expertas verteret in Agrippinam T.
  • expetibilis -e (expetere) vreden, da se (po)želi: Sen. ph., Boet.
  • expetō -ere -īvī (-iī) -ītum

    I. trans.

    1. slediti kaj, (po)iskati kaj: propter quam (corporis partem) maxime expetuntur (castores a venatoribus) Ci., Asia ab hoc non ad voluptatem expetita est Ci., mare medium terrae locum expetens Ci. ki sili proti središču zemlje; pren.: ut in eum omnes expetant (sc. dii) huiusce clades belli L. da bi ga udarili z vsemi nesrečami te vojne (po drugih je clades nom. pl. in glag. v intr. pomenu [gl. tukaj pod II. 1.])

    2. želeti (si) česa, poželeti česa, hlepeti po čem, hoteti kaj, zahtevati kaj, prizadevati si za kaj, poganjati se za kaj, stremeti za čim, težiti za čim: ne legaretur Gabinius Pompeio expetenti Ci. po Pompejevi želji. — Skladi: z obj.: Plautinas fabulas Pl., stulta sibi consilia Pl. nespametne sklepe storiti, sibi aliquam (namreč za ženo) Ter., principatum numquam expetivi Ci., expetere nihil nisi quod honestum sit Ci., alicuius vitam (mortem, sanguinem) Ci. komu po življenju streči, supplicium, supplicia L., Cu. izvršiti; v pass.: pecunia tantopere expetitur, libertas etiam a bestiis expetitur Ci., gloriam expetendam putare Ci. imeti za prizadevanja vredno, nihil esse in vita expetendum nisi laudem atque honorem Ci. Od kod?: ab hoc eiecto cadavere mihi opem expetebam? Ci., Italia … ab hoc auxilium absente expetivit Ci., unde sibi omnes sui cives consilium expetunt Ci. ki ga povprašujejo za svet; pogosto: poenas expetere ab aliquo Ci. koga kaznovati, v tem pomenu tudi: poenas expetere in aliquem L., aliquem expetere poenae (dat.) Lact., poenae letoque Sen. tr. s smrtjo kaznovati. Z inf. (ob istem subj.): Plin., expeto videre te Pl., expeto scire Ter., vincere illi expetunt Ci., amor, qui me praeter omnīs expetit … urere H., turba … virum cognoscere … expetit O., quod scire expeto Cu.; z ACI (ob menjajočem se subj.): Enn., Pac. fr., Pl., Ter., Lact., nostram gloriam tuā virtute augeri expeto Ci. ep., perisse (me) expetunt L. S finalnim stavkom: fatebor et fuisse me Seiano amicum et, ut essem, expetisse T.

    3. occ. povpraš(ev)ati za kaj, po kom, po čem: arma expetit Aesonides et amicos ordine reges Val. Fl.

    — II. intr.

    1. abs. = dogoditi se, pripetiti se: in servitute expetunt multa iniqua Pl.; expetere alicui ali in aliquem pripetiti se komu, zadeti koga: insonti mihi illius ira in hanc et maledicta expetent Pl., suam culpam expetere in mortalem ut sinat Pl., ut in eum omnes expetant huiusce belli clades L. da naj ga zadenejo (gl. tu pod I. 1.)

    2. (redko) = trajati: bono si quid male facias, aetatem (večno) expetit Pl. Adj. pt. pr. expetēns -entis poželjiv: cupido … et expetenti (homini) Ci.
  • expiō -āre -āvī -ātum

    1. kaj z grehom omadeževanega očistiti, greha oprostiti: Pers., Fl., metuo, te atque istos expiare ut possies Pl., expiandum forum esse ab illis sceleris vestigiis Ci., locum illum omnem expiastis Ci., nomen populi Romani expiare supplicio Ci. maščevati, mari omnia, quae violata sunt, expiari putantur Ci., religiones deorum expiare Ci., L., religionem aedium suarum expiare Ci. svojo hišo rešiti prekletstva, arma nondum expiatis uncta cruoribus H., filium expiare pecuniā publicā L.; occ. pokoro delati za … , pokoriti se za … , zadostiti za … , poravnati, popraviti: expiare errata Ci., scelus supplicio Ci., malam potentiam servili supplicio T., scelus H., L., virtute eorum expiato incommodo C., expiare legatorum iniurias L., dira detestatio nullā expiatur victimā H., poenas expiare H. pretrpeti kazen in se s tem oprostiti krivde, toda: tua scelera di in nostros milites expiaverunt Ci. bogovi so dali našim vojakom trpeti za …

    2. (čudežna znamenja) s spravnimi darovi napraviti neškodljiva, zle posledice odvrniti (odvračati): quae di significent, quemadmodum ea expientur Ci., expiare prodigia L., vocem nocturnam L.

    3. (bogove) spraviti, s spravnimi darovi pomiriti (umiriti): quibus (poenis) coniuratorum manes expiaretis Ci., Cereris numen supplicio expiare volebant Ci., deorum minas caede suorum expiari posse Iust.

    4. utolažiti, utešiti, umiriti, zadovoljiti: ad expiandas cupiditates Ci., famem illam non expiaras Ci., expiare superioris aetatis exempla Saturnini atque Gracchorum casibus C., expiato suo dolore Hirt., expiatum est, quidquid ex foedere rupto irarum in nos caelestium fuit L., expiare errorem Plin. iun., cladem victoriis Iust.
  • expōnō -ere -posuī -positum, pesn. tudi -postum

    1. izložiti, iz(po)staviti: ratis … expositis stabat scalis V. z izstavljenimi lestvami (stopnicami), exponere fenum Graecum in sole Col.; pt. pf. (o krajih) = prosto stoječ (ležeč), prosto raztezajoč se ob čem: expositae prope in ipsis litoribus urbes L., expositum Sunion O., Numidia ad ripas exposita fluminis Ampsaci Mel.; occ. na ogled (po)staviti, očitno raz(po)staviti, predočiti (predočevati): vasa Samia Ci., exponit suas copias omnīs, multum argentum (mnogo srebrne posode), non pauca etiam pocula ex auro Ci., exponere copias in omnibus collibus, magnum argenti pondus (obilo srebrnine) C., pingi … gladiatoria munera atque in publico exponi coepta Plin., exponere aliquid venditioni T., apparatum in porticibus Suet.; pren.: fides exposita populo Romano Ci., vitam alterius in oculis conspectuque omnium exponere Ci., exponere vitam suam iuventuti ad imitandum Ci., quasi eximio praemio sceleris exposito Ci., causam ante oculos expositam consideremus Ci., exposuit mea me populo fortuna videndum O.

    2. (otroke) izpostaviti: Suet., Iust., Lact., puellam Kom., puellam ad necem Pl., is (Romulus) … dicitur ab Amulio … ad Tiberim exponi iussus esse Ci., in proxima eluvie … pueros exponunt L.; subst. pt. pf. expositus -ī, m izpostavljenec: expositum agnoscere, recipere Q., lex de expositis Q.

    3.
    a) na suho vreči, na breg splaviti: expositum peregrinis arenis os O.
    b) occ. navt. α) osebe na suho postaviti, izkrcati: inde (dominus navis) Ephesum pervenit ibique Themistoclen exponit N., exponere copias, exercitum, milites C., quartā … exponimur horā H. stopimo na suho. Od kod?: ex navibus cum essent expositi milites C., socios de puppibus altis … exponit V. Kam?: exercitum in terram C., expositis in terram militibus L., copiae omnes … in terram expositae L., exponere aliquem in litus L., armatis in litora expositis L., exponere legiones in terram Vell. Kje?: quibus regionibus exercitum exposuisset C., exponere milites ad eum locum, qui … C., (cymba) vatemque virumque … exponit in ulvā V., exponere exercitum in Africa L., aliquem in litore Suet., in portu Iust.; šalj.: ego istos amasios hoc ictu exponam Pl. bom na plitvo postavil, paene exposīvit (star. = exposuit) cubito Pl. β) stvari izkrcati, raztovoriti (raztovarjati): advexi (frumentum), exposui Ci., exponere tegulas de navibus L., merces suas Icti. γ) kaj (i)z ladje vreči: onus Dig.

    4. (v)saditi: mense Februario seu planta seu semen exponitur Pall.

    5. pren.
    a) (v slabem pomenu) izpostaviti, nastaviti, prepustiti; z dat. ali s praep. in acc.: Pamphylia tibi exposita erat ad praedandum Ci., domus exposita cupiditati et voluptatibus Ci., rupes … exposta ponto (kipenju valov) V., libertas exposita ad iniurias Masinissae L., mare ad pericula classium … expositum L., expositus ad ictus L., Cu., expositi adversus Italiam L., contra magnas copias se expositum videre Auct. b. Afr., expositum Zephyris Lilybaeon O., ager expositus ventis, locus expositus solibus Plin., mare procellis undique expositum Mel., mare in omnes tempestates expositum Sen. ph., ut minus ad iniurias fortunae simus expositi Sen. ph., ira magis contemptui exposita est Sen. ph., exponere aliquem piscibus beluisque Petr., expositum ad invidiam Marcelli nomen T., ne inermes provinciae barbaris nationibus exponerentur T., ut (exercitus) undique hosti exponeretur Fl.; abs.: (iracundi) simplices videntur, quia expositi sunt Sen. ph.; v pozni lat. exponere aliquid kaj roganju (zasramovanju) izpostaviti (izpostavljati): nomen dei Lact., vitia patriarcharum Ambr.
    b) komu kaj nameniti, na voljo dati: Oppio DCCC exposuisti Ci. ep., exponere colores alicui ad variandum Ci., per urbes benigne commeatūs L.
    c) jur. izdati komu kako pismo (= pisanje), kak list: epistulam in eos exposuit Icti., exponere cautionem in aliquem Icti.
    č) α) ustno ali pisno razložiti (razlagati), razkladati, razpravljati, (p)opis(ov)ati, pripovedovati, (po)kazati, objaviti, razglasiti (razglašati); abs.: sicuti exposui Ci.; z obj.: causam, illa crimina, Oppianici facinus, artes rhetoricas, mandata in senatu, vitam alicuius totam, breviter consulatum alicuius Ci., quae … vobis iam exponam breviter Ci., quam orationem in Originibus suis exposuit Cato Ci. je objavil, eadem … multitudini exponunt C., exponere mores Graiorum, aliquem versibus, omnem antiquitatem in uno volumine N., Africae situm paucis S., versibus exponi tragicis res comica non volt H.; z drugimi določili: de viris illis exposuit ita N., exponere de vita imperatorum N.; z odvisnim vprašanjem: Lucr. idr., quid senatus censuerit, exponam Ci., ab initio res quem ad modum gesta sit, vobis exponemus Ci., exposuit, quid iniquitas loci posset C.; z relativnim stavkom: exposito, quod nuntiatum erat Cu.; z ACI (redko) = (po)kazati: expone igitur … animos remanere post mortem Ci., etsi … tamen esse Acherusia templa Ennius aeternis exponit versibus Lucr. β) kaj sestaviti, napisati, spisati: condiciones pacis Iust., orationem obliquam Iust.
    d) „odložiti“ = (o)pustiti, znebiti se česa: curas, nomen virginitatis Arn., infantiam Lact., veterem hominem Tert. Od tod adj. pt. pf. expositus 3 odprt, prost, dostopen, pristopen, očiten, vsem razumljiv: Sen. ph., Q., limen, census Stat., quid referam expositos … mores? Stat., est obvius et expositus plenusque humanitate Plin.; (v slabem pomenu) nizek, podel: numen Lucan., nil expositum deducere Iuv. Adv. expositē: jasno, določno: exposite et aperte ostendere Gell.
  • expōstulō -āre -āvī -ātum

    1. zahtevati izročitev koga: Marium Celsum ad supplicium expostulabant T., expostulare auctores caedis ad poenam Suet.

    2. pren.
    a) resno, silno zahtevati, lastiti si, prisvajati si: expostulante consensu populi pax inita Vell., quid expostulabit usus Col., primas sibi partes expostulante Scaevino T., in pace tentare, quae ne civilium quidem bellorum victores expostulaverint T.; v pass. z acc. rei: causam expostulatus Tert. vprašan za vzrok; s finalnim stavkom: ut Hiberi obsidio decedant, expostulat T., expostulare, ne tua merita supprimeres Plin. iun.; z ACI: ille Armeniam … praesidiis vacuam fieri expostulabat T.
    b) pritožiti (pritoževati) se, na odgovor poz(i)vati, očitati: iracundius ac vehementius expostulasti? Ci., regna … omnia de (o, glede) nostris cupiditatibus et iniuriis expostulant Ci.; expostulare aliquem, aliquid ali de aliqua re cum aliquo pritožiti (pritoževati) se o kom, o čem, glede koga ali česa pri kom: expostulare cum aliquo Pl., cum eo iniuriam hanc expostulem? Ter., ne illum quidem Iuventium tecum expostulavi Ci., de qua alienum tempus est tecum expostulandi Ci. ep.; z odvisnim vprašanjem: expostulare, quia (= cur) percussissem fores Pl., qui (oratores) … expostularent, cur … possessione depelleretur T.; z ACI: expostulavit mecum parum missum sibi Pl., ne (virtutes) expostulent et querantur se a beata vita esse relictas Ci.
  • expūgnābilis -e (expugnāre) ki se da izvojevati, osvojiti, osvojljiv: urbs L., munitissima Capitolii arx ac ne magnis quidem exercitibus (dat.) expugnabilis T.; pren.:
    a) situ non expugnabile robur Stat., fluvius nulli expugnabilis astro Stat. ki se ne da posušiti.
    b) = ovrgljiv: facile expugnabile dictum, sunt haec omnia expugnabilia Cael.
  • expūrgō -āre -āvī -ātum

    1. docela očistiti, osnažiti, očediti (očejati), odpraviti, odstraniti: quidquid (spicarum) exteretur, capisterio exp. Col., dolabellā expurgare, quidquid emortuum est Col., expurgare sordida ulcera, lepras, psoras Plin.; pesn.: quae (me) poterunt umquam satis expurgare cicutae? H. ozdraviti (gl. cicūta); pren.: expurgandus est sermo Ci.

    2. opravičiti (opravičevati) se, izgovoriti (izgovarjati) se: se, se alicui Pl., dissimulandi causā aut sui expurgandi S., requirens obiecta et expurgaturum adseverans T., expurgare fidem consiliumque publicum Gell.
  • exscreābilis -e (exscreāre) kar se more izhrkati: Plin.
  • exscreō (ecscreō, excreō) -āre -āvī -ātum

    1. intr. hrkniti (hrkati), izhrka(va)ti se, odhrka(va)ti se: Q., Suet., totiens clausas ante foras O.

    2. trans. kaj hrkati, izhrka(va)ti: sanguinem, pus, pura Cels.
  • exsequor in exequor -quī -secūtus sum

    I. do groba spremiti (spremljati), za pogrebom koga iti: uxorem Pl., funus Massur. Sabin. ap. Gell., qui labores morte finisset gravīs, hunc omni … laude et laetitia exsequi Ci. poet.

    — II.

    1. (sovražnika do konca) preganjati, zasledovati: vos, dii, testes facio me Tarquinium ferro ignique exsecuturum L.; occ. kaj (poseb. jur.) zasledovati, kaznovati, maščevati: rem tam atrocem, dolorem, deorum iura violata L., delicta Suet., omnia scire, non omnia exsequi T., iniurias hospitum accusationibus Plin. iun., crimen, iniurias Icti.; abs.: caesus est; exsequar Sen. ph. maščevati ga hočem.

    2. pren.
    a) zasledovati kaj = poganjati se za čim, prizadevati si za kaj, stremeti za čim, skušati kaj doseči: aspectum tuum Pl. hrepeneti po … , aeternitatem Ci., sua consilia, suam spem L.
    b) occ. α) iskati svojo pravico, uveljaviti (uveljavljati) svojo pravico: ius suum armis C., formulam iuris exsequendi constituere L., exsequi litem, causam Icti. β) kaj (poizvedujoč) zasledovati, dognati, spraševati, raziskovati, izslediti: si vis veram rationem exsequi Ter., sciscitando aliquid exsequi L., quae cognosse in rem erat, summā omnia cum cura inquirendo exsequebatur L.; z odvisnim vprašanjem: quem locum ipse capturus esset, cogitando aut quaerendo exsequebatur L.; exsequi si quidem omnia humanus animus queat Plin. Od tod adj. pt. pr. exsequēns -entis raziskujoč, izsledujoč: memoriarum veterum exsequentissimus Gell. zelo marljiv raziskovalec. γ) kako stranko slediti, prijeti se je, držati se je: sectam meam exsecutae comites Cat.
    c) izvršiti (izvrševati), izvesti (izvajati), opraviti (opravljati), storiti, dokončati: imperium Ter., Sil., rem astute Pl., cum aliquo sermonem Pl. spustiti se s kom v pogovor, orationem, mandata vestra, munus officii, omnia regis officia et munera, in exsequendis negotiis Ci., id non exsequi usque ad extremum Ci. ne dokončati, ne vztrajati v … , exsequi mandata, decreta, officia, negotium, quod idoneum videtur S., praecepta V., iussa V., Cu., hoc unum mihi exsequere V. stori mi, exsequi pompas V. slaviti = svečano obhajati, ministeria L., incepta L. nadaljevati, propositum Val. Max., occasio exsequendi sceleris Cu., exsequi non ducis magis quam militis munia Cu., accusationem T. končati, obsidiones T., mortem Pl., T. „smrt izvesti“ = smrt si zadati, usmrtiti se; abs.: fuisse eum … in exsequendo virum Vell.; z ut: mihi exsequi certa res est, ut abeam Pl. V pass. pomenu: exsecuto regis imperio Iust., sententiae exsequentur ali an … iudicis sententia exsequi possit Ulp. (Dig.).
    č) „z besedami izvajati“ = (p)opisovati, pripovedovati, razvi(ja)ti, povedati, razložiti (razlagati): ea vix verbis exsequi posse Ci., protenus mellis dona exsequar V., exsequi laudes, viam consilii scelerati, subtiliter numerum L., multos ambitus fecerim, si quae variant auctores omnia exsequi velim L., haec exsecutus sum pluribus Ph., consilium diutius exsequi supervacuum est Cu., brassicae laudes longum est exsequi Plin., haec omnia copiosius, diligentius, verbosius exsequi Q., ea in libro primo Q., imagines et elogia universi generis Suet.; abs.: perge exsequi Pl., in exsequendo suas vires adhibere Q.; z odvisnim vprašanjem: exsequebatur, quae derivatio esset L., diligentissime est exsecutus, quid … soleret accidere Q., exsequendum reor, quae tua copia (fuerit) T.
    d) kaj zlega (skupaj s kom) prebiti, presta(ja)ti, (pre)trpeti, česa zlega soudeležiti (soudeleževati) se: hanc aerumnam, sororis causā egestatem Pl., lucri causā probrum Pl. požreti, fatum Pompei unā Ci., cladem illam fugamque Ci.
  • exsiccēscō -ere (—), (—) izsušiti se, posušiti se: Vitr.
  • exsiliō in exiliō (ēsiliō) -īre -siluī -sultūrus (e[x] in salīre)

    1.
    a) ven skočiti, skočiti iz česa: exsilit in siccum V. (o kači); pren. (o stvareh): lumen exilit Lucr. švigne, exsiluere oculi O. so izstopile, quoniam legumina exsiliunt Plin., exsiliunt crines Stat. Od kod? z abl.: domo levis exsilit (mus) H., ut … exiliant cavis … nubibus ignes O. da šviga ogenj iz … ; z e(x): puer citus e cunis exilit Pl., exsilire e mari Suet. (o ribi). Kam?: huc … foras, ad molam Pl., ad te Ter., in privatorum damna Amm.
    b) (hipoma) pojaviti se, (hipoma) nastati: mox subitum nemus … exiluit Sil., gelida non crebrior exsilit Arcto grando Stat., tam subitas acies exsiluisse reor Cl.

    2. skočiti kvišku, skočiti na noge, poskočiti (poskakovati): Suet., Aug., in (pri) M. Anii testimonio Ci., gaudio (od veselja) exsilire Ci., clamore atque impetu perturbatus exsiluisti Ci., utcumque fortis exsilis puerpera H. skočiš iz postelje, cor exsilit Sen. ph. poskakuje, utripa. Od kod? z abl.: stratis … exiluit O., exsilire gremio, loco O., sedibus Lucan., cathedrā Plin. iun.: s praep.: properans de sella exilit Ci., ex sella exsiluit Cu. Kam?: exsilit ad caelum arbos V., arundo in caelum exsilit Sen. tr. leti; pesn.: lunares equi exsiluistis O. ste kot mesečni (= boginje Lune) konji skočili (= ste bili prestavljeni) na nebo.

    Opomba: Pf. exsilīvī: Sen. ph., Plin., Suet., Arn., Aug., Vulg., Amm.; exsiliī: Sen. ph., Stat., Vulg. Obl.: ēsilit (pr.) Gell.
  • exsistō in existō -ere -stitī (extitī)

    I. intr.

    1. izstopiti (izstopati), nastopiti (nastopati), vstati: conaris hoc dicere neminem exstitisse, qui Quinctium defenderet Ci. da ni nihče nastopil, reliqua, quibus (za kar) domini non exstitere L. Od kod? z abl: spelunca, qua Ditem patrem ferunt repente … exstitisse Ci., exsistere mediā alvo O.; s praep.: ab ara, de terra, ex arvis Ci., ab inferis L.

    2. occ.
    a) na dan (na vrh) priti (prihajati), pokazati se, prikazati se: equus submersus voraginibus non exstitit Ci., in media ferme urbe armati terrā (iz podkopa) exsistebant Cu.
    b) voj. prodreti, planiti iz … : qui signo dato omnes e latebris exsisterent L., exsistere ex collibus primis Auct. b. Afr.
    c) (nastajajoč) vzdigniti (vzdigati) se, pojaviti (pojavljati) se, nasta(ja)ti, roditi se: a media fronte inter aures unum cornu exsistit C., palma … ex pavimento exstitisse ostendebatur C., existere terris Lucr. (o živalih), stercore de taetro Lucr. (o črvih); pren.: scriptum est … vocem ab aede Iunonis extitisse Ci. da se je oglasilo, fons exsistit L., O. izvira.

    3. pren.
    a) nasta(ja)ti, posta(ja)ti, nastopiti, bi(va)ti: lacum repente exstitisse Ci., ut illa flamma divinitus exstitisse videatur Ci., magna … in ipsis operibus flamma exstitit Hirt., intolerabilis aestus exsistit, acrior flatus exsistit Cu., discidium exstiterat, bellum exsistit ex Sicilia, ex luxuria exsistat avaritia necesse est, in qua (tertia parte animi) irarum existit ardor, exsistit autem hoc loco quaestio subdifficilis, nisi Ilias illa extitisset Ci., exsistit motus, tanta malacia repente exstitit, magna inter eos controversia exsistit, plerumque in calamitate ex amicis inimici exsistunt C., nihil exstitit nobilius N., ne qua vis exsisteret N., exstitit externum bellum L., tumultus Suet.; z dat.: dictis captivorum fides exstitit L. izpovedi so … se potrdile (= uresničile), promisso fides exstitit Cu. kar je obljubil, je tudi izpolnil. V logičnem pf. = biti: si extitisset in rege fides Cu. ko bi bila. S predik. določilom α) v nom.: ego huic causae patronus extiti Ci., harum rerum Torquatus particeps exstitit Ci. je postal, timeo, ne in eum exsistam crudelior Ci. ep., magnus omnium iudicio vir exstitit N. se je izkazal velikega moža, in praetura novarum tabularum auctor exstitit Vell., omnium in litteris studiorum antiquissima musice exstitit Q., exstiterat quidam Scribonianum se ferens T. ki se je oznanjal za Skribonijana, tam civilis erga quosdam amicos exstitit Eutr. β) s predik. abl. qualitatis: cuius pater singulari exstitit fide Ci. je bil, qui primi consilio praestanti exstiterunt Ci. so bili. Z relat. finalnim stavkom: deinde alius exsistet, qui … Ci., solum qui piacula exigeret exstitisse Iust.
    b) iz česa (logično) izhajati, slediti (s posledičnim ut ali ACI): exsistit illud, ut amici per se expetendi sint Ci., ex quo exsistet, ut de nihilo quippiam fiat Ci., exsistit illud, multa esse probabilia, quae … Ci.

    — II. trans. kaj na svetlo postaviti: suum sibi exsistendo principium Aug.
  • exsonō (exonō) -āre -sonuī (—) (za)doneti, (za)zveneti, razlegati se: Petr.
  • exsordēscō -ere ogrditi se, oblatiti se; pren.: Gell.
  • exspatior -ārī -ātus sum

    1. s poti zaiti: ne … longe exspatiemur equis O., exspatiantur equi O.; pren. (o vodovju) = čez bregove stopiti, razli(va)ti se: exspatiata ruunt per apertos flumina campos O., lacus exspatians Plin.

    2. razprostirati se: bracchium exspatiatur in latus Q., tecta Romae urbis exspatiantia, rami latissimā exspatiantes umbrā Plin., ignes clare exspatiantes in auras Sil.

    3. pren. od svoje stvari zaiti, v dobrem pomenu: exspatiari parte in hac et indulgere voluptati Q.
  • exspectō (expectō) -āre -āvī -ātum „pogledovati po čem“, od tod

    1. čakati, dočakati, pričak(ov)ati; abs.: ad portam Ci. ep., cum paucos dies exspectasset Quinctius Ci., Carthagine exspectat V. čaka = se mudi, paulum exspectare Q.; trans.: legatos, praetores, Kalendas, transitum tempestatis Ci., ventum Ci. ugodnega vetra, aliud tempus Ci., N., alicuius adventum, eventum pugnae C., omnia magis quam proelium S., alius alium exspectantes S., exspectare fugam ventosque, dapes et pocula, praemia V.; z dvojnim acc.: illa castra Catilinam ducem (kot vodnika) exspectant Ci., alius alium principem (kot predhodnika) exspectantes S. fr., remedium mortem exspectare S. smrt si želeti kot … — Skladi: z odvisnim vprašanjem: L., Cu., Plin., Q., exspecto, quo pacto meae technae processurae sient Pl., exspectare, uter esset induperator Enn., exspecto, quid tribunus excogitet Ci., exspectabant homines, quidnam acturus esset Ci., quid hostes consilii caperent, exspectabat C., hanc (paludem) si (ali) nostri transirent, hostes exspectabant C.; s finalnim stavkom: Pl., nisi exspectatis, ut illa diluam Ci., quid aliud exspectemus, nisi ut mittat Ci., mea lenitas … hoc expectavit, ut id, quod latebat, erumperet Ci., neque exspectent, ut de eorum imperio ad populum feratur C., taciti primo exspectaverant homines, uti consul comitia … haberet L., exspecta, ne iniuriam illi facias appellando Sen. ph.; s temporalnimi stavki: S. fr., Q., exspectas fortasse, dum dicat Ci., ne exspectemus quidem, dum rogemur Ci., Caesar non exspectandum sibi statuit, dum … in Santonos Helvetii pervenirent C., ne exspectaret, quoad Alexandri filius regnum adipisceretur N., scilicet exspectem, libeat dum proelia Turno nostra pati V., rusticus exspectat, dum defluat amnis H., nec ultra exspectato (abl. abs. = ne da bi se bilo dalje čakalo) quam dum … Claudius Ostiam proficisceretur T., si exspectasses, donec me consuleres Traian. in Plin. iun. ep.; za zanikanim glag. quin: exspectari diutius non oportere, quin ad castra iretur C.

    2. occ. počakati (vztrajati, obstati) do konca (= da kdo kaj opravi ali da se kaj opravi): quos (oratores) multas horas expectavit Ci. ki jih je vztrajno poslušal do konca njihovih govorov, cenantes … exspectans comites H. čakajoč, da spremljevalci poobedujejo, quis quinque in Verrem libros exspectabit? T. kdo bo pet knjig … do konca poslušal?, senectus eius exspectabatur T.; o stvareh: expectavere eum fata, dum … inpleret Cu. usoda je počakala z njim = mu je dala časa.

    3. pren.
    a) čakati koga, namenjen, usojen biti komu: seu me tranquilla senectus exspectat, seu … H., nos uberrima victoriae praemia exspectant Cu.
    b) zahtevati, potrebovati kaj: silvarum aliae pressos propaginis arcus exspectant V., neque illae (oleae) procurvam exspectant falcem V., lenta remedia et segnes medicos non expectant tempora mea Cu.
    c) α) željno, z napeto pozornostjo pričakovati koga, česa, kaj, nadejati se česa, želeti kaj, obetati si kaj: senserat de re publica aliud atque homines exspectabant Ci.; trans.: pater exspectat me aut aliquem nuntium Pl., meam exspectant mortem Ter. želijo, exspectare reditum spe, vestrum auxilium, nihil adiumenti, testamenta Ci., fama mortis meae non accepta solum, sed etiam exspectata est L., complexus meos ardenter exspectare Ap. β) v strahu pričakovati, bati se česa: malum Pl., mortem Ter., Sen. ph., contumeliam, supplicium, vim edicti Ci., maiorem Galliae motum C., poenam V., graviora Cu., paria praemia damno Plin. iun. γ) sploh pričakovati: eloquentiam, furtum aut praedam Ci.; z dvojnim acc.: ne quid exspectes amicos (od prijateljev), quod tute agere possies Enn. Od kod? z a(b) ali (redkeje) e(x): tabulas novas a Catilina exspectant Ci., ex iis quasi proles civitatis exspectari videtur Ci., quae ab sua liberalitate exspectare deberent C., ut ex sua amicitia omnia exspectarent C. — Skladi: z ACI (redko in neklas.): Varr., Aug., cum exspectaret … Aetolos in fidem suam venturos (esse) L., exspecto cum magno fenore vitia reditura (esse) Sen. ph.; v zvezi s spero ali cupio: quam ob rem exspectem aut sperem porro non fore Ter., quod ego expecto cupioque te ita illud defendere Ci.; z inf. (v pozni lat.): nunc exspecto cognoscere ex tuis litteris, quantum … Fr., exspectas a me audire consilium dei Aug.; navidezno abs.: nec gravius quam exspectavissem … evenisset Ci., ad verum, ubi minime exspectavimus, pervenimus Q. Od tod

    I. adj. pt. pf. ex(s)pectātus 3 (željno) pričakovan, zaželen, dobrodošel: exspectata advenis Pac. fr., exspectatun (= exspectatusne) advenio? Pl., ubi te exspectatum eiecisset foras Ter., čigar smrt se pričakuje (želi), arus omnibus exspectatusque venies Ci. ep., in expectatis ad amplissimam dignitatem fratribus Ci. od katerih je pričakovati, da se povzpnejo do najvišjih častnih služb, exspectatus solo Laurenti V., quibus Hector ab oris exspectate venis? V., pietas parenti exspectata V., carmina exspectata H., triumphus exspectatus Hirt., ut rem claram exspectatamque facerent Val. Max.; v komp.: nimio … ille potuit exspectatior venire Pl.; v superl.: adventus exspectatissimus, litterae exspectatissimae Ci. ep.

    II. subst. pt. pf. ex(s)pectātum -ī, n pričakovano: ante ex(s)pectatum V., O., Sen. ph., Sil. prej, kakor se je pričakovalo, exspectato ocius ali maturius Vell. hitreje (prej), kakor se je pričakovalo; v pl.: pričakovano, pričakovane stvari: quis non … contraria exspectatis aut speret aut timeat? Vell., diu exspectata vix ad clausulas redeunt Sen. ph.
  • exsplendēscō (explendēscō) -ere -duī (—)

    1. posvetiti se iz … , zasvetiti se iz … , svetiti se, sijati: ignis exsplendescit Sen. ph., sirio explendescente Plin.

    2. pren. odlikovati se, sijajno se razvi(ja)ti: (Atticus) clarius explendescebat, quam … N., in puero statim corporis animique dotes explenduerunt Suet.