Franja

planti-ger -gera -gerum (planta² in gerere) mladike (poganjke) imajoč: semper comantibus foliis, flore candido cum vehementia odoris, plantigera (sc. ficus Aegyptia) imis partibus et ideo superficie flavescens Plin.

plantō -āre -āvī -ātum (planta2)

1. (za)saditi, zasajati, presaditi (presajati): Pall., hoc modo plantantur punicae, coryli, mali, sorbi Plin., tempore non alio … tristis inulae ferulaeque minaces plantantur Col., vineam, nemus Vulg., arborem fici habere plantatam Vulg., nec arbusta desunt in locis habilibus ad plantandum Amm.; pren.: φυτικὸν vero, id est naturam plantandi et augendi corpora, in ingressu globi lunaris exercet Macr.

2. obsaditi, zasaditi (zasajati): inculta Vulg.

3. postaviti na mesto, pritrditi, oblikovati, narediti: qui plantavit aurem, non audiet? Vulg.

planus² -ī, m (tuj. πλάνος, prim. πλανᾶσϑαι) potepuh, klatež, postopač, vagabund, pustolovec, glumač, rokohitrec, goljuf, slepar, šarlatan, hlastač: Eccl., ille planus improbissimus Ci., nec semel irrisus triviis attollere curat fracto crure planum H., notavit me miles, sive ille planus fuit sive nocturnus grassator Petr., cum Ptolemaeo, quo regnante Alexandriam vi tempestatis expulsus, subornato fraude aemulorum plano regio invitatus Plin., in Anna Peranna gubernium pro „gubernatore“ et planum pro „sycophanta“ et nanum pro „pumilione“ Gell.

plānus¹ 3 (prim. gr. παλάμη dlan, πέλανος darilni kolač, πλατύς plosk, širok, lat. palam, palma, planta, Plancus, Plautus, lit. plónas tenek, tanek, plónė mlinec, kolač, plōninti plosko udarjati, ploskati, let. plâns raven, ploščat, tanek, nem. Feld, Flur)

1. plosk, ploščat, plan, raven, ravninski, zravnan, plitev, vodoraven, gladek (naspr. editus, arduus, montanus, montuosus, devexus, deruptus, concavus): idr., carinae aliquanto planiores C. plitvejše, apertum et planum litus C., locus Ci., a planioribus aditu locis L., campus L., campus planissimus Ci., via Pl., pede plano aedificia Vitr. pritlične stavbe, pisces Plin. ploščate ribe, filum O. debela nit, manus (naspr. concava) Sen. ph., planiora loca (naspr. derupta) Arn.; pren.: Sen. ph., via vitae plana et stabilis Ci.; subst. plānum -ī, n (prostrana) ravnina, ravno, raván, (ravna) tla, plan, planja(va), planota, plató, ploskost, (ravna) ploskev, (ravna) površina, (ravno) površje: Iust., Fl. idr., aciem in planum deducit S., cadere in plano O.; pl. plana (naspr. ardua, edita): T., Plin., per plana et ardua L.; de plano Aus., Icti. na ravnih tleh, pri tleh, na ravnem; poseb. kot jur. t.t. de (e, in) plano na ravnih tleh, na ravnem (ne na sodnem odru (tribunalu)) = izvensodno: iudices aut e plano aut e quaestoris tribunali admonebat Suet., de plano audiri Icti., melius in tribunali quam in plano conspicitur (sc. magnanimitas) Sen. ph. opaznejša je pri uglednih kot pa pri neuglednih, opaznejša je pri veljakih kot pri prostakih; pren. de plano brez težav(e), brez okolišev (okolišenja, prikrivanja, sprenevedanja), naravnost, lahko, zlahka: hoc tibi de plano possum promittere Lucr., nos interim temptemus alias probationes, quae de plano legi possunt Sen. ph., unde (sc. litterae tuae) de plano legi possint Aus.

2. metaf. jasen, umeven, razviden, razločen, očiten, slišen, razumljiv: narrationes Ci., littera Q., planum id quidem est Pl., planum facere Pl., Ci. jasno razložiti (razlagati), pojasniti (pojasnjevati), razjasniti (razjasnjevati), nec quem ad finem pervenerint, satis planum traditur L. se ne poroča dovolj jasno, ni dovolj jasnega poročila. — Od tod adv. plānē

1. plano, ravno: nam istuc proclive est, quod iubes me p. collocare Pl.

2. metaf.
a) naravnost, jasno, izrecno: qui p. et Latine loquuntur Ci., planius dicere Ci., planissime explicare Ci., plurimae leges planissime vetant Ci., disertissime planissimeque in eo (sc. decreto) scriptum est L.
b) popolnoma, čisto, dočista, docela, dodobra, povsem, prav gotovo, prav (naspr. vix, paene, propemodum): p. eruditus Ci., mulier copiosa p. et locuples Ci., p. urbem exspoliare Ci., p. nolle Ci. nikakor ne hoteti, p. (planissume) perii (occĭdi) Pl., p. scire Ter. prav dobro vedeti, p. bene facere Ci. prav dobro (naravnost odlično) ravnati, quod reliquos coheredes convenisti, p. bene Ci. je bilo popolnoma prav, p. optimus Ap. prav gotovo (nedvomno) najboljši.
c) v trdilnih odgovorih = (za)res, kajpada, kajpak, kakopak, seveda, vsekakor: Pl., T., planissime Ter. prav res (je tako), natančno tako (je), (živa) resnica.

plasma -atis, n (gr. πλάσμα)

I. tvorba, tvar(ina), snov

1. stvar, stvor: Cypr., emancipator servientis plasmatis Prud.

2. izmislek, umislek, izmišljotina, domislek, domislica: si qua fides falsis umquam est adhibenda poetis nec plasma semper adlinunt Aus., ambo loqui faciles, ambo omnia carmina docti, callentes mython plasmata et historiam Aus., plerique Helenam iuxta Homericum plasma ad Troiam deportatam fuisse existimaverunt Aus., immiscuit Musas deosque, disciplinas cyclicas garrire agresti cruda finxit plasmate M. —

II. spreminjanje glasu, (afektirana) modulacija glasu: non tamen in canticum dissoluta (sc. lectio) nec plasmate Q., liquido quum plasmate guttur mobile collueris Pers., quoniam plasmate legi voluit (sc. Aeneis) Prob.

plastēs -ae, m (gr. πλάστης) upodablj(ev)alec, upodabljavec, upodobitelj, upodabljač, oblikovalec, modeler iz gline in drugih materialov, kipar, podobar: nec plastes quemadmodum Myron seu Polyclitus, sed rationis plasticae non ignarus Vitr., hoc idem evenisse grammaticis plastis pictoribus scalptoribus quisquis temporum institerit notis reperiet Vell., velut plastes (lončar) conculcans humum Vulg., verum ut ad plastas convertar Petr., propter hunc plastae appellati Plin., plastae laudatissimi fuere Damophilus et Gorgasus Plin.

plasticē -ēs, f (gr. πλαστική) upodabljanje, oblikovanje, modeliranje, kiparstvo, plastika, podobarstvo: laudat et Pasitelen, qui plasticen matrem caelaturae et statuariae scalpturaeque dixit Plin., similitudines exprimendi quae prima fuerit origo, in ea, quam plasticen Graeci vocant Plin., contexuisse his et plasticen conveniat eiusdem operae terrae Plin., sunt qui in Samo primos omnium plasticen invenisse Rhoecum et Theodorum tradant Plin. — Soobl. plastica -ae, f: Tert.

platanista -ae, m (gr. πλατανιστής) plataníst, neka nam neznana riba: in Gange Indiae platanistas vocant, rostro delphini et cauda, magnitudine autem XVI cubitorum Plin.

platanōn -ōnis, acc. -ōna, m (gr. πλατανών) platanov gozd(ič): procedentibus deinde longius iocis rogavi [ancillam] ut in platanona perduceret dominam Petr., cum sine offensa corporis animique consurrexissem, in eundem platanona descendi Petr., exornant fictae qua platanona ferae Mart., daphnonas, platanonas et aerios pityonas et non unius balnea solus habes Mart., faciunda autem xysta sic videntur, ut sint inter duas porticus silvae aut platanones Vitr., platanona medius rivus et a mari et ab Acherusio lacu receptus Euripi modo dividit Sen. ph., quid platanon opacissimus? Plin. iun.

platēa¹ -ae, f (izpos. πλατεῖα)

1. mestna cesta, ulica: H., L., Plin. iun., Asc., omnis plateas perreptavi Pl., in hac habitasse platea dictumst Chrysidem Ter., plateas inaedificant C., qui in platea modo huc modo illuc … praetereunt Cat.

2. dvorišče: Lamp.

Opomba: Klas. pesniki merijo le plătĕa, poznejši plătēa.

platycerōs -ōtis, acc. pl. -ōtas (gr. πλατύκερως) širokorog, široko rogovje imajoč: Varr., aliorum (sc. animalium cornua) fudit in palmas digitosque emisit ex iis, unde platycerotas vocant Plin. (npr. los, jelen itd).

platyophthalmos -ī, m (gr. πλατυόφϑαλμος širokook) platióftalmos = stimi antimón, starejše raztòk, ker širi in lepša oči: de argento vivo de stimi sive stibi sive alabastro sive larbasi sive platyophthalmo Plin., namque ideo etiam plerique platyophthalmon id appellavere, quoniam in calliblepharis mulierum dilatet oculos Plin.

plaudō (plōdō) -ere, plausī (plōsī), plausum (plōsum)

I. trans. s ploskom udariti (udarjati), pleskniti (plesketati), ploskniti (ploskati), biti s čim kaj, kam, ob (na) kaj, po čem: pectora (sc. equorum) manu O., circumstant properi aurigae manibusque lacessunt pectora plausa cavis V., cervicem V. (po)trep(lj)ati, pedibus choreas V. topotaje rajati, plausis alis O. plesketaje (frfotaje) s perutmi (krili). —

II. intr.

1. s ploskom (ploskajoče, tleskajoče) udariti (udarjati), ploskniti (ploskati), pleskniti (plesk(et)áti), tleskniti (tleskati): sumptis quin candida pennis ipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro O. klopoče, garrula limoso prospexit ab elice perdix et plausit pennis O. je zaplesketala (plesknila), je udarila s krili, je zaprhutala, et alis plaudentem nigra figit sub nube columbam V., aversae inter se manus collisae non plaudunt Sen. ph., non Lybico molles plauduntur pectine telae Ps.-V. (Ciris).

2. occ. z rokami ploskati v pohvalo, aplavdirati, prirediti (prirejati) ovacije (v gledališču itd.): clare plaudere, clare plaudere manibus Pl., his in theatro plaudebatur Ci., manus in plaudendo consumere Ci., huic ita plausum est, uti Pompeio plaudi solebat Ci., qui Curioni stantes plauserant Ci., a stantibus plausum esse Suet., plaudere manu, percutere pede Ambr.; komediografi so svoje igre zaključevali s pozivom poslušalcem, naj ploskajo („plaudite!“), od tod: usque ad „plaudite“ venire Ci. do konca igre, donec cantor „vos plaudite“ dicat H.

3. metaf. (po)hvaliti, hvalo da(ja)ti (peti): te curaturum fumo ut combureretur plaudente totā provinciā Ci., versibus alicuius O., ineptiis meis T. (Dial.), ingeniis non ille favet plauditque sepultis H., diis hominibusque plaudentibus Ci., populus me sibilat, at mihi plaudo ipse domi (znamenje samovšečnosti) H., nec ipse tibi plaudis Plin. iun., Apollodoro plaudit imbrifer Nilus Mart.

4. (kot znamenje neodobravanja, nezadovoljstva) s ploskanjem ali cepetanjem (topotanjem, butanjem z nogo ob tla) ne odobravati, izražati nezadovoljstvo: in aliquem Min.

Opomba: Fut. po 2. konjugaciji plaudebit: Vulg.

plaumorātum -ī, n (retska ali kelt. beseda) plug s kolesci: non pridem inventum in Raetia Galliae duas addere tali rotulas, quod genus vocant plaumorati Plin.

plausor (plōsor) -ōris, m (plaudere) ploskalec, ploskač: Sid., si plausoris eges aulaea manentis H., in vacuo laetus sessor plausorque theatro H., populus ille, aliquando scaenici imperatoris spectator et plausor Plin. iun., neve plausor in scaenam sedeat redemptus histrionis ad rictus Petr., cum illa dicendi vitiosa iactatio inter plosores suos detonuit Q., sequentibus currum ovantium ritu plausoribus Suet.

plaustrilūcus 3 (plaustrum in lūcēre) svet(l)eč (se) kakor Veliki voz (Veliki medved): sub te plaustrilucis luminat ignibus anguis Parrhasias disiciens feras M.

plaustrum (vulg. plōstrum) -ī, n (sor. s plōxemum)

1. tovorni voz: Pl., Varr., V., Pr., Tib., O., Hyg., Vitr., Cu., Col., Sen. tr., Mel., Lucan., Val. Fl. idr., plostrum vetus Ca., plaustrum oneratum percellere Ca., petere, ut mane ad portam adesset, priusquam plaustrum ex oppido exiret Ci., omnia ex fanis, ex locis publicis plaustris evecta exportataque esse Ci., saucios suos iubet in plostris deligatos Hadrumetum deportari Auct. b. Afr., plaustri tecta Lucr., plaustro coniuges liberosque habere L., virgines sacraque in plaustrum imponere L., iugum plaustri Iust., in Iovis templum ire plaustro Iust., signa plaustris avecta Ci., plaustris vectares gementibus ornos V., plostra ducenta H., plostro aut aratro iuvencum consuescere Col., plaustrum sordidum Val. Max., plaustro vehi Val. Max., Iust., plaustro descendere Val. Max.; preg.: plaustrum perculi Pl.

2. metaf. (prim. gr. ἅμαξα) ozvezdje Veliki voz (Veliki medved; prim. plaustra): cur serus versare boves et plaustra Bootes Pr., flexerat plaustrum Bootes O., flexi iam plaustra Bootae Lucan., nam vel Hyperboreae plaustrum glaciale sub Ursae Lucan., lucida versat plaustra Bootes Sen. tr., sidus Arcadium geminumque plaustrum Sen. tr., quantus ab Arctois discriminat aethera plaustris Stat.

plausus (vulg. plōsus) -ūs, m (plaudere)

1. ploskanje, ploskajoče udarjanje, plesketanje: plausu premunt alas Enn., plausum dare pinnis V. plesketati, prhutati, ingenti sonuerunt omnia plausu V., plausu acris Plin., laterum Plin., palma cum palma collata plausum facit Sen. ph.

2. occ. pohvalno ploskanje, aplavz, ovacije in metaf. (po)hvala, odobravanje: a multitudine maximo clamore atque plausu in rostris collocatus sum Ci., numquam desiderare plausum Ci., quibus a cuncto consessu plausus est multiplex datus Ci., nec plausum nec lucrum quaerere Ci., idque frequentissimo theatro incredibili clamore et plausu comprobatum (sc. est) Ci., plausum popularem quaerere Ci., plausus in foedissima causa quaerere Ci., plausu prosequi aliquid Ci., tantus ex fori cancellis plausus excitatus, ut … Ci., accipere plausum, captare plausum Ci., Caesar cum venisset mortuo plausu Ci., comprimitur plausus ipsā admiratione Ci., infinito fratris tui plausu dirumpitur Ci., quantos is plausus et clamores movet Ci. fr., datus in theatro tibi plausus est H., stantia in plausum tota theatra Pr., in plausu consurrectum est Ph., alicuius rei plausum petere Q.

plautus (plōtus) 3 (gl. planta¹) plosk, širok: plauti appellantur canes, quorum aures languidae sunt ac flaccidae P. F., conchae plautiores Tert.; v umbr. jeziku = ploskonog: plauti appellantur, qui sunt planis pedibus Fest., [Plotos appellant] Umbri pedibus planis [natos. Hinc soleas dimidiatas, qui]bus utuntur in venando, [quo planius pedem ponant, vo]cant semiplotia et … [Macci]us poeta, quia Umber Sarsinas erat, a pedum planitia initio Plotus, postea Plautus coeptus est dici P. F. Od tod nom. propr. Plautus -ī, m Plávt = „Ploskonožec“, družinski priimek. Najbolj znan je T. Maccius Plautus Tit Makcij Plavt, komediograf iz Sarsine v Umbriji, umrl l. 184. Od tod adj. Plautīnus 3 Plávtov, plávtovski: pater Ci. oče v Plavtovi komediji, numeri et sales H., Plautinissimi versus Gell. povsem (docela) Plavtovi (plavtovski), Plavta popolnoma vredni, homo Plautinae prosapiae Min.

plēbēius 3 (plēbs)

1. iz navadnega (preprostega, revnega) ljudstva, drhali (gen.), sodrge (gen.), plebejski: T., Iuv. idr., homo, familiae Ci., consul, leges, virgo, magistratus, caenum, aedilitas, certamina L., Pudicitia (pooseb.) L., ludi plebeii L. plebejske igre, ki so jih v Rimu vsako leto prirejali plebejski edili, chorus O., stirps Stat.; subst.
a) plēbēius -ī, m, (naspr. patricius), pl. plēbēiī in plebēī (naspr. patricii, patres) neplemenitnik, neplemič, neplemenitaš, plebejec: Petr., palam muttire plebeio piaculum est Enn., pauperem plebeium atque proletarium Ca., cum his plebeios esse coniunctos Ci., adoptatum patricium a plebeio Ci. ep., rogationem tulit … ut plebeii magistratus fierent L., ut e plebeiis pateret summus honos L., dummodo ne quis in plebeio operis publici poenam … excedat Ulp. (Dig.).
b) plēbēia -ae, f neplemenitnica, neplemkinja, neplemenitašinja, plebejka (naspr. patricia): si plebeiam patricius duxerit L.

2. plebejski, navaden, preprost, plebsu (plebejcem, navadnemu ljudstvu) pripadajoč, za plebs (plebejce, navadno ljudstvo) značilen (tipičen) ali primeren, ljudski, prostaški, vulgaren, tudi navaden, nizek, skromen, prav nič poseben, neznaten, nepomemben, vsakdanji, povprečen: sermo Ci., philosophi Ci., purpura plebeia ac paene fusca Ci., praetorium Ci., vestis Lucr., plebeii sanguinis pulli Col., semen Col. (o čebelah), ira, beneficium, panis Sen. ph., domus Sen. tr., vinum, gemma, charta Plin., beta Pers., sanguis, iura Stat., Venus Mart., verbum Gell., humanitas Ap., at albus anser et pictis anas involuta pennis plebeium sapit Petr.