Franja

pinni-ger -gera -gerum

1. (pinna¹ in gerere) pernat, operjen, krilat, okriljen: pinnigero, non armigero in corpore tela exercentur haec abiecta gloria Acc., ingemiscamus quod haec „pinnigero, non armigero in corpore tela exerceantur“, ut ait Philoctetes apud Accium, „abiecta gloria“ Acc. in Ci. ep., erant autem animantium genera quattuor … alterum pinnigerum et aerium Ci., inter equas ubi equus florenti aetate iuvencus pinnigeri saevit calcaribus ictus Amoris Lucr., rex statim mellei coloris, ut electo flore ex omni copia factus, neque vermiculus, sed statim pinniger Plin., hic animalium nantium atque terrestrium pinnigerarumque cunctarum distinxit genera Ap.

2. (pinna² in gerere) plavut(i) imajoč, plavutnat: ingentesque umeros et caerula bracchia vidi cruraque pinnigero curvata novissima pisce O.

pinni-rapus -ī, m (pinna² in rapere) perjeropnik, perjanicograbež = gladiator, ki skuša svojemu nasprotniku sneti perjanico s čelade: hic plaudat nitidus praeconis filius inter pinnirapi cultos iuvenes iuvenesque lanistae Iuv.

pinnula (pīnula) -ae, f

I. (demin. k pinna¹)

1. peresce, perešček: inhibetur cupiditas incubandi pinnulā per nares traiectā Col.

2. v pl. perutničke, perutničice: ego (sc. Mercurius) has habebo usque in petaso pinnulas Pl., cum autem pulli pinnulis uti possunt Ci., nec ullae plumulae nec usquam pinnulae Ap., quam lepide super tempora pares pinnulae emineant Ap., exutis pinnulis illis Ap., fortes, aureae Ap., et pinnulis et sagittulis et habitu cetero formae Ap. —

II. (demin. k pinna²) plavutka, plavutica: Vulg., inde exire ad pabula pinnulis gradientes (sc. pisces) crebro caudae motu Plin.

pīnsō¹ (pīsō: Ca., Plin. ) -ere, pīnsī in pīnsuī, pīnsum, pīnsitum in pīstum, pīsum (indoev. kor. *pei̯s- tolči, teptati; prim. skr. pináṣṭi (on) tolče, pha, melje piṣṭá- moka, gr. πτίσσω pham, drobim, luščim, tolčem, πτίσμα, πτισάνη oluščen ječmen, πτίσις, πτισμός tolčenje, phanje, luščenje, sl. phati, češko pĕchovati, sl. pšeno, pšenica, pesto, lit. paisýti otepati ječmenovo zrnje, mlatiti, pìsti = coire cum femina spolno občevati, piestà = poljsko piasta tolkač, stopa, rusko pést lesen možnar, tolkač, češko píst bat, tolkač, let. pìesta, piests lesen možnar, pàisît treti lan) (s)phati, (s)tolči, (z)drobiti: paullulam pilam ubi triticum pinsat Ca., promendum hieme (sc. far), cum interim neque malis molui neque palatis pinsui Pomp., et id (sc. rudus) non minus pinsum absolutum crassitudine sit dodrantis Vitr., idque (sc. rudus) pistum absolutum ne minus pede sit crassum Vitr., tribus heminis vini triens pinsiti alii permiscetur Col., Varro quae (sc. cepa) sale et aceto pista est arefactaque, vermiculis non infestari auctor est Plin., Etruria spicam farris tosti pisente pilo praeferrato fistula serrata et stella intus denticulata, ut, si intenti pisant, concidantur grana ferrumque frangatur Plin., pistum a pinsendo pro molitum antiqui frequentius usurpabant, quam nunc nos dicimus P. F.; pren.: pinsunt terram genibus Enn., aliquem flagro pinsere Pl. (pre)bičati, quem nulla ciconia pinsit Pers. = ki se mu ne moreš rogati, ki ga ne moreš zasmehovati.

Opomba: Impf. pinsibant: Enn. ap. Varr.

pīnus -ūs in -ī, f (osnovna obl. morda *pīt(s)nos oz. *pīt(s)nus; prim. skr. pītu-dāru smoleno drevo, gr. πίτυς smreka, smolovec, lat. pītuīta, o-pīmus. Drugi, manj verjetni razlagi izpeljujeta besedo iz *picsnos < pix smola oz. iz *pīnos = skr. pīnáḥ debel, tolst)

1. bot. smreka, bor (Pinus silvestris Linn.): Enn., Sis., Varr., Plin., Hyg., Pall. idr., pinum aliam πίτυν (smreka), aliam πεύκην (bor) dicunt Graeci Isid.; to drevo je bilo posvečeno Panu: V., Kibeli: O., Ph., Macr., Diani: H., Pr.; kolekt. smrečje, smrekovje, smrekov gozd, bor, borovje, borov gozd: Gallinaria Iuv.

2. bot. pinija, (starejše) pážulek (Pinus pinea Linn.): Plin., pulcherrima pinus in hortis V.

3. meton. vse, kar je narejeno iz smrekovine ali borovine
a) ladja: Sen. tr., Petr., Stat., p. acta Boreā O., religatā in litore pinu O., pondere tarda pinus V., nec nautica pinus mutabit merces V., infestā pinu V., non huc Argoo contendit remige pinus H.
b) smrekov (borov) stavbni les: tempestivam silvis evertere pinum V., inopiae quoque abietis aut sappinorum vitabuntur utendo cupresso, populo, ulmo, pinu Vitr.
c) smrekova (borova) trska ali plamenica, bakla: flammiferas pinus O., inter medias flagrantem fervida pinum sustinet V.
d) kopje, sulica: turbidus Oenides unā duo corpora pinu, cornipedemque equitemque, ferit Stat.
e) veslo: plures quae mergunt aequore pinus multiplices cinxere rates Lucan.
f) jambor: dum iuga curvantur mali dumque ardua pinus erigitur Lucan.
g) venec iz smrekovih (borovih) vejic, kakršnega sta nosila Pan in Favn: pinu praecincti cornua Panes O., caput pinu praecinctus acuta O., cingit acuta comas et opacat tempora pinus Sil.

Opomba: Po bajki je Pitys (= pinus) Panova ljubica; od tod: pinus (smreka) amata Arcadio deo Pr. Kot m: pini frugiferi Pall.

pīpātus -ūs, m (pīpāre) čivk(anje): in Aulularia: „Pipulo te differam ante aedis“, id est convicio, declinatum a pi[p]atu pullorum Varr.

piper -eris, n (tuj. πέπερι, ki je izpos. iz skr. pippalī poprovo zrno, poper; prim. arab. filfil, aramejsko pilpel, nem. Pfeffer, ang. pepper, fr. poivre, sl. poper) poper: piper et quidquid chartis amicitur ineptis H., piper urticae mordacis semine miscet O., piperis granum Plin., candidum piper Plin., Fortunata mola buxea piper trivit Petr., minuto pipere Petr., piperis bacae Vitr.; pren. o razvnetem in zajedljivem govoru: piper, non homo Petr., ut te aliquid et piperis mordeat Hier.

piperātus 3 (piper) popran, (p)opopran: aceti piperati Col., piperato vitello, garum piperatum Petr.; pren.: non fuit Autolyci tam piperata manus Mart. tatinska, kradljiva, facundia Sid. oster, zajedljiv govor; subst. piperātum -ī, n poprova ((p)opoprana) omaka: in piperatum conicitur Cels., quae alii condita, alii piperata appellant Plin.

pīpiō³ -ōnis, m (pīpāre) mlad čivkajoč ptiček, čivkač, čivkar: Plin. Val., servos habuit vectigales, qui eos (sc. palumbes) ex ovis et pullicenis ac pipionibus alerent Lamp. s proizvodnjo jajc in vzrejo piščancev.

pīpulum -ī, n in pīpulus -ī, m (pīpāre) ječanje, cviljenje, čivkanje, cmerjenje: etiam voculas quoque eorum audivi tam dulcis, tam venustas, ut orationis tuae lepidum illum et liquidum sonum nescio quo pacto in utriusque pipulo adgnoscerem Fr., [... pipulum] … ploratus. P. F.; metaf. kreg(anje), prepir(anje), kričanje, (o)zmerjanje, oštevanje: nisi reddi mihi vasa iubes, hic pipulo te differam ante aedis Pl., in Aulularia: „Pipulo te differam ante aedis“, id est convicio, declinatum a pi[p]atu pullorum Varr.

Pīraee͡us ali Pīraeĕŭs -eī, acc. -eum in -ĕa (Πειραιεύς), lat. Pīraeus -ī, m Pirêj, rt pri Atenah, na katerem je Temistokles zgradil atensko pristanišče: Pl., Ter., Ci., Cat., N., L., Plin., Vitr., Q., Fl., Iust., Gell. idr. Pristanišče so tvorili trije zatóki (manjši zalivi): Aphrodisium (Ἀφροδίσιον), Zea (Ζέα) in Cantharus (Κάνϑαρος); od tod triplex Piraei portus N., multiplices Piraei portus munitiones Vell.; pesn. obl. pl. n: Piraea tuta O. — Od tod adj. Pīraeus 3 pirêjski: Mel., litora O., litus Sil.

pīrāta -ae, m (tuj. πειρατής) morski ropar, gusar, pirat (čisto lat. praedo maritimus): Varr., S., Cu., Asc., Mel., Lucan., Iuv., Q., Ps.-Q., Plin., Suet., Gell., P. F., Fl., Char., S., Macr., Prisc. idr., qui in foro populi Romani pirata nefarius reperiatur? Ci., classis pulcherrima … piratarum manibus incensa est Ci., piratarum enim melior fides quam senatus Ci., ne sub ictu superstantium rupibus piratarum essent L., piratae simul terras et maria latrocinantes Sen. rh., ad colligandos piratas ac maria pacanda Sen. ph., tum pirata freto pavidus natat Sen. tr., ille tremor Ponti saevique repertor Hydaspis et piratarum scopulus Petr., quam (sc. Theonoen) ludentem a mari piratae rapuerunt Hyg., piratarum navibus cum exuisset vestem Vell.

pīrāticus 3 (gr. πειρατικός) morskoroparski, gusarski, piratski: T., Plin. idr., cum piratico bello … classibus praeessem Varr., piraticus myoparo Ci., navigia S. fr., mare infestum … navibus piraticis L., scelera Vell., lembi Cu., nihil in illa (sc. archipiratae filia) deprehendi poterat piraticum Sen. rh., terrores, statio Plin., carcer Ps.-Q., rabies Fl., ne … victis cedat piratica laurea Gallis Lucan.; subst. pīrātica -ae, f gusarstvo, gusarjenje: „piraticam“ quoque ut „musicam“ et „fabricam“ dici adhuc dubitabant mei praeceptores Q., piraticam facere ukvarjati se z gusarstvom (piratstvom), gusariti, biti gusar (pirat): Icti., Ci., Hyg. = piraticam exercere Plin., Val. Max., Iust., Serv.

Pīrithous -ī, m (Πειρίϑοος) Pejrítoos, Iksionov sin, kralj Lapitov, Hipodamejin soprog, Tezejev prijatelj. Po smrti svoje žene je hotel s Tezejem odpeljati Perzefono iz podzemlja, vendar je bil uklenjen in pridržan: H., O., Hyg.

pirum -ī, n bot. hruška (sad): Lucr., Varr., Cels., Col. idr., tam facile vinces quam pirum volpes comest Pl., pira volaema, aniciana et sementiva (haec conditiva in sapa bona erunt), tarentina, mustea, cucurbitiva Ca., pira Crustumia V., Plin., insitiva decerpens pira H. — Poznolat. soobl. pyrum: pyra, quae Crustumina vocant Cael.

Pīsandros in Pīsandrus -ī, m (Πείσανδρος) Pizánder (Pejzánder), grško moško ime, poseb.

1. eden od Penelopinih snubcev: O.

2. atenski demagog iz Aharne, zelo dejaven v drugi polovici peloponeške vojne: Iust.

3. spartanski vojskovodja v bitki pri Knidosu: N.

4. grški pesnik z otoka Rodos, avtor epa z naslovom Ἡράκλεια: Q., Macr., Hyg.

piscātrīx -īcis, f (fem. k piscātor) ríbič(ev)ka, ribolovka: nec minor sollertia ranae, quae in mari piscatrix vocatur Plin.

piscātus -ūs, m (piscārī)

1. ribolov, ribarjenje, ribičija: piscatum hamatilem et saxatilem Pl., Ci., Neptuno non cedere[t] de piscatu Varr., esse et in piscatu voluptatem, testudinum maxime Plin.; v pl.: Plin., in venatibus et piscatibus Aug.; pren. (u)lov, plen, dobiček: p. bonus Pl.

2. meton. ribe: in vesperum parare piscatum sibi Pl., vino et victu, piscatu probo electili vitam … colitis Pl., abnuebam, quippe qui iam cenae affatim piscatum prospexeramus Ap., forum cupidinis peto inque eo piscatum opiparem expositum video Ap., aut carne aut piscatu Vitr., Varr.

Opomba: Stlat. gen. sg. piscātī: quid habes in surpiculis, calve? Omne piscati genus Pomp. fr., antehac si flabat aquilo aut auster, inopia tum erat piscati Turpilius fr.

pisci-ceps -cipis, m (piscis in capere) ribič, ribolovec, ribar, po Varr. nerabljena beseda, katere osnovna obl. ni zanesljiva: si ab avibus capiendis auceps dicatur, debuisse aiunt a piscibus capiendis ut aucupem sic pisci[cu]pem dici.