Cecrops -opis, m (Κέκροψ) Kekrops, najstar. kralj v Atiki, po mitu pol človek pol kača, zato Cecr. geminus: O. Od tod
1. patronim Cecropidēs -ae, m (Κεκροπίδης) Kekropid, Kekropov potomec = Tezej: O.; v pl. Cecropidae -ārum, m = Atenci: V., O. K temu fem. Cecropis -idis kekropska = atiška: terra O., ales O. = Prokne, kot subst. = Kekropida: Aglauros O., Procne O. Prokne kot Pandionova hči.
2. adj. Cecropius 3 kekropski, Kekropov: arx O. atenski grad, ki se imenuje tudi samo Cecropia -ae, f Kekropija: O., Plin. Pesn. (met.) = atiški: insula Pl. ali fines Lucr. Atika, apes V., cothurnus H atiška tregedija, Cecropiae domus opprobrium H. (o Prokni, hčeri atiškega kralja Pandiona), Cecropia dote madent pectora Mart. so polne atiške modrosti.
Zadetki iskanja
- Claudius (vulg. Clōdius) 3 Klavdij(ev), Klodij(ev), ime prvotno sab. rodu, ki se je l. 504 pod Ato Klavzom (Atta Clausus = Appius Claudius) priselilo v Rim in bilo sprejeto med patricije; rod je bil slaven po stanovitnosti in odločnosti, nič manj pa tudi po ošabnosti in sovraštvu do plebejcev. Pozneje se je od njega odcepila ter poplebejila veja (njen najimenitnejši rod so bili Marcellī) in nekateri Klavdiji so se imenovali Clōdiī. Izmed patricijskih Klavdijev so najznamenitejši:
1. Appius Claudius Sabinus Apij Klavdij Sabin(ec), ki se je l. 504 preselil v Rim: L., T., Suet.
2. njegov sin Appius Claudius Sabinus, konz. l. 471: L.
3. Appius Cl. Regillensis Crassus Apij Klavdij Regilski Kras, sin 2., decemvir l. 450, znan po svojem silovitem ravnanju z Virginijo: L.
4. App. Cl. Crassus, diktator v vojni s Herniki l. 362: L.
5. Ap. Cl. Caecus (Slepi), ki je kot cenzor l. 312 zgradil cesto, poimenovano po njem via Appia, in vodovod; prvi znani rim. prozaik, sloveč tudi zaradi govora, s katerim je l. 281 preprečil premirje s Pirom: Ci., L., Sen. ph., T. idr.
6. P. Cl. Pulcher Publij Klavdij Pulher, sin 5., kot konz. l. 249 je dal pri Drepanu potopiti svete kokoši: Ci., L. epit., Val. Max., Gell.
7. iz rodbine Pulhrov so poseb. znani še trije bratje
a) App. Cl. Pulcher, z Lukulom l. 70 v Aziji, Ciceronov nasprotnik; l. 49 je s Pompejem bežal pred Cezarjem in umrl na Evbeji: Varr., Ci., Lucan., Gell.
b) C. Cl. Pul. Gaj Klavdij Pulher, l.56 propretor v Aziji: Ci.
c) P. Clodius Pul. Publij Klodij Pulher, ki se je s Ciceronom zasovražil od svoje blaznosti v svetišču dobre boginje (Bona Dea) ter kot tr. pl. l. 59 izpeljal pregon svojega nasprotnika; l. 53 ga je kot kandidata za konzulstvo Milon pri pouličnem spopadu ubil: Ci., Vell., Suet. Njegova sestra Clōdia Klodija s priimkom Quadrantāria Kvadrantarija (gl. quadrantārius), poročena s Kvintom Metelom Celerom, huda Ciceronova sovražnica, je bila ljubica Marka Celija in Katúla: Ci.
8. neko Klavdijo Kvinto (Claudia Quinta) omenjajo: Ci., L., Val. Max., Aur. Kot književniki so vredni omembe:
9. Claudius Klavdij, ki je polatinil gr. pisane letopise Gaja Acilija Glabriona; prevod je bil Liviju zgodovinski vir: L.
10. Q. Cl. Quadrīgārius Kvint Klavdij Kvadrigarij, rim. letopisec, Sulov in Sizenov sodobnik, tudi vir Liviju, ki ga kratko imenuje Claudius: L., Vell., Gell.
11. Cl. Mamertīnus Klavdij Mamertin
a) sicer neznan govornik ob koncu 3. st. po Kr., napisal (ohranjen) hvalilni spis na cesarja Maksimijana in njegovega sovladarja Dioklecijana.
b) govornik v 2. pol. 4. st. po Kr., napisal (ohranjeno) zahvalnico ces. Julijanu, ki mu je podelil konzulstvo: Amm. — Za druge veje tega rodu (npr. za Marcele, Nerone) prim. ta gesla. Neronovega rodu je Tib. Claudius Drusus Nero Germanicus Tiberij Klavdij Druz Neron Germanik, kot (4.) rim. cesar (od l. 41 do 54 po Kr.) kratko imenovan Claudius, roj. l. 10 pred Kr. v Lugdunu, zastrupljen od svoje žene Agripine: Sen. ph., Plin., T., Suet. — Kot adj. Claudius (Clōdius) 3 Klavdijev (Klodijev): gens L., tribus L., V., Serv. okraj na fidenskem ozemlju, via Cl. O. stranska cesta Kasijeve ceste (via Cassia) v južni Etruriji, aqua Cl. Suet., Front. od Kaligule začeti in od ces. Klavdija zgotovljeni vodovod, lex Cl. (ces. Klavdija) T., leges Clodiae (ljudskega tribuna Klodija) Ci., porticus Claudia Mart. Od tod nadaljnje tvorbe: Claudiānus 3 Klavdijev: castra (Apija Klavdija Pulhra) L., cometes Sen. ph. za ces. Klavdija vidna, tempora (ces. Klavdija) T.; vulg. Clōdiānus 3 Klodijev (= ljudskega tribuna Klodija): crimen (njegov uboj) Ci., operae (njegovi pomagači) Ci., incendia (od njega povzročeni) Ci.; redko Claudiālis -e Klavdijev (= ces. Klavdija): flamonium T. - cōnfundō -ere -fūdī -fūsum
1. zli(va)ti, sesuti, sesipati, (z)mešati: Plin., Sil., Icti., unā multa iura Pl. juhe, arenti ramo iampridem mitis olivae omnia confudit O. je premešal, aestu confundente dispares undas Cu., cum eius lacrimis lacrimas c. nostras O., venenum confusum (sc. cum pane) Ci.; refl.: cum ignis oculorum cum eo igni, qui est ob os offusus, se confudit Ci.; pass. z dat. ali z in in acc.: (ius) confusum sectis inferbuit herbis H., cruor in fossam confusus H., aes auro argentoque confusum Plin.; med.: qui (Alpheus) nunc ore, Arethusa, tuo Siculis confunditur undis (dat.) V. se steka, se meša z …, in chaos antiquum confundimur O., ex pluribus corporibus in unum cruor confusus est Val. Max.
2. pren.
a) (z)mešati = zediniti (zedinjati), združiti (združevati), strniti (strinjati): Cels., Sen. ph., Q., cuperem equidem utrumque (unā diiudicare), si posset, sed est difficile confundere Ci., tantā multitudine confusā C., duo populi confusi in unum L., in unum sermones confundi L. pogovor se je zlil v eno, nec … cum Marte confundet Thytoneus proelia H. in se ne bo spustil v boj, c. Venerem cum multo vino O., totum illud est cum virtute confusum T.; z dat.: diversum confusa genus panthera camelo H. pol panter pol kamela = žirafa, c. Atticis Dorica dicta Q.; poseb. o nasprotjih: fasque nefasque confusura ruit O., c. summa imis Cu. vse narobe postaviti, mare caelo Iuv., sacra profanis Cl.; tudi: ea philosophia, quae confundit vera cum falsis Ci.
b) v neredu (z)mešati, pomešati, v nered spraviti (spravljati): Lucr., Lucan., Val. Fl., Sil., Suet., signa et ordines peditum et equitum c. L., eques pedesque confusi Cu., c. beluas (slone) Cu., confusis vocibus Cu. z zmedenim krikom, c. iura gentium L., in hac confusa et universa defensione Ci., an tu haec ita confundis et perturbas Ci., nec confundent ex diversis orationem Q.; o posameznih pojmih: iussus confundere foedus V. skaliti, prekršiti (gr. συγχεῖν), c. ordinem naturae, testamenti Val. Max., confusus ordo militiae, disciplinae T.; occ. α) skaziti, spačiti, popačiti, (do nespoznavnosti) potvoriti (potvarjati), zabrisati: Sen. tr., (Perseus) fractis confundit in ossibus ora O., confuderat oris exsanguis notas pallor Cu. je bila spačila znane poteze obraza, vultum c. Lunae O. omračiti, c. voltum, confusis voltibus Lucan., c. oris decorem vulneribus Val. Max., omnia corporis lineamenta Petr. ali si temporis spatio confusa corporum lineamenta essent Iust., signo cerae non confuso Plin. ne zabrisano, ne zalito. β) telo (o)slabiti, poseb. dušo zmesti, zbegati, zmesti: Lucr., Sen. ph., Stat., Iuv., Iust., neque apparet, quod corpus confuderit Cels., confusa pudore O. od sramu zmedena, non irā solum, sed etiam pudore confusus Cu., maerore recenti confusus L., haec tanto dicta animo … confudere audientium animos L., animus confusus cogitatione tantae rei L., nec minus Venus confusa est moriente Tibullo O. potrta, nunc male defensae confundant moenia Troiae O., confunditur animus et fatigatur tot disciplinis Q., hoc nomine vehementius confusus et sollicitus Val. Max., confundit plerosque similitudo nominum Plin., c. animum imagine tristi T., aliquem dolore confundit nuntius Plin. iun., c. aliquem festis diebus (ob praznikih) Plin. iun.; pogosto = v sram spraviti (spravljati), (o)sramotiti koga: Eccl. — Od tod adj. pt. pf. cōnfūsus 3, adv. -ē
1. zmešan, zmeden, neurejen: agmen Hirt., confusae stragis acervus V. kup vsevprek ležečih mrtvecev, c. ruina mundi, c. natura Lucr., c. clamor L. nejasno, zamolklo, verba c. O., vox c. Lucr., Val. Max., os c. Plin. iun. nerazločna izgovorjava, confusae urbis sonus V., castra confusa tumultu L., ita confusa est oratio, ita perturbata, nihil ut sit primum, nihil secundum Ci., homines inconditis vocibus incohatum quiddam et confusum sonantes Ci., spectandi morem confusissimum ordinavit Suet., confusae quaestiones (kot naslov knjige) Gell. spisi mešane vsebine; utraque res coniuncte et confuse comparata est Corn. zmešano, confuse et permixtim dispergere Ci., confuse loqui, agere Ci., confusius hesterno die est acta res Ci., confuse universis municipiis constituere pretium Icti. vsem, vsevprek, brez razlike, informis materia confuse habens caelum et terram Aug.; subst. neutr. pl.: onusti cibo et vino perturbata et confusa cernimus Ci. neurejene in zmedene sanje.
2. zmeden = zbegan, preplašen, zaprepaden, osupel, potvorjen: vultus L., confusi vultus O. žalostni, ore confuso magnas perturbationis notas prae se ferens Cu., confusior facies T., pavor confusior Plin.; (o osebah): Ap., confusus et incertus animi L., confusus animo L., confusus ex recenti morsu animi L.; pesn. (o poosebljenih stvareh): carmina confusa pudore (od sramu) O., tako tudi: rosa confusa rubore (od rdečice) Col. poet. - cōnscius 3 (cum in scīre; prim. īnscius, nescius)
I.
1. sovedoč, vedoč za kaj; abs.: Q., Dig., fac me consciam Pl., a puero conscio est iudicatus Ci., fratres meos, quod erant conscii, in vincula coniecit Ci., tam multis consciis N., non sine conscio … marito H., Stygii quoque conscia sunto numina torrentis O.; pesn. (o stvareh in abstr.): silva, nox, turris c. O., c. rubor Cat., c. fama V. kot priča. — Skladi: pravilno z dat. rei: Lucan., Ap., ut tot viros primarios velim … esse temeritati et mendacio meo conscios Ci., conscius illi facinori Ci., Hecate, quae coeptis conscia nostris … venis O., verbis ne quisquam conscius esset Tib.; pesn. (o stvareh in abstr.) = priča: aether conscius conubiis V., nox conscia sacris O.; z dat. personae = skupaj s kom vedoč za kaj: Ci. ep., Dig., nec mihi conscius est ullus homo Pl., comperi ex iis, qui ei fuere conscii Ter.; potem (po subst. rabi) tudi z gen. rei: alicui conscium esse tanti facinoris Ter., homo meorum in te studiorum … maxime conscius Ci. ep., c. ante actae vitae L., numina conscia veri V., conscius Dymno tanti sceleris Cu., tot flagitiorum exercitui meo conscius T.; pesn.: conscia fati sidera V. zvezde, ki vedo za usodo; s praep.: in privatis omnibus rebus alicui conscius Ci. ep.; his de rebus conscium esse Pisonem Ci. ep.; z ACI: parturire eam nec gravidam esse ex te solus conscius es Ter. veš edino ti; z odvisnim vprašanjem: res, multis consciis quae gereretur, elata N.
2. subst.
a) cōnscius -iī, m sovedec, zaupnik, udeleženec: quo adiutore usus est, quo conscio? Ci., tui convivae, conscii, socii Ci., despiciens conscios stuprorum Ci., horum eram conscius Ci., consciis loca tradit N. sozarotnikom, qui conscii coniurationis fuerant S. sozarotniki, alius alii tanti facinoris conscii S. sovedci med seboj, conscios celare L., se enim ministros deorum, illos conscios putant T. zaupnike, conscii Othonis T., c. arcanorum Amm. zaupnik.
b) cōnscia -ae, f sovednica, zaupnica, udeleženka: miseram se conscia clamet H., conscia cum possit scriptas portare tabellas O., si non conscia fiat, terret O.; pesn.: conscia fibra deorum Tib. —
II.
1. svest (v svesti) si, zavedajoč se česa; abs. (pesn.): pudor incendit vires et conscia virtus V. zavest kreposti; večinoma refl. dat. personae: ego pol quae mihi sum conscia, certo scio … Ter., conscii sibi S., mulieres male sibi consciae Iust. v svesti si ničesar dobrega (krivde); z dat. rei: at mens sibi, conscia factis, praemetuens adhibet stimulos Lucr.; poleg refl. dat. z gen. rei: O., Cu., Val. Fl., Suet., si alicuis iniuriae sibi conscius fuisset C., mens sibi conscia recti V.; z in in abl.: nulla sibi turpi conscius in re Lucr.; z ACI: Ter., O., Q., etsi mihi sum conscius numquam me nimis cupidum fuisse vitae Ci., conscius mihi sum nihil me scientem deliquisse L. da vedé nisem ničesar zagrešil; z odvisnim vprašanjem: cum sibi conscius esset, quam inimicum deberet Caesarem habere Hirt.; z atrakcijo (po grškem skladu) z dat. ali nom. participii: conscius sum mihi benefacienti ali benefaciens po Prisc.
2. occ.
a) samozavesten, dobro zavedajoč se česa: forma conscia coniunx V., conscius audacis facti V., c. commissi O., admissae nequitiae Pr.
b) svest (v svesti) si kake krivde, krivega čuteč se: animus conscius Pl., Lucr., omnes, quos … conscius animus exagitabat S., Ulixes quaerere conscius arma V.; pesn.: c. vultus Sen. tr. - cotula ali cotyla (tudi cotila, cotilla) -ae, f ali cotylē -ēs, f (gr. κοτύλη) posodica ali merica = pol sekstarija = 0,275 l: Mart., Cael., P. Veg.
- dēcīdō1 -ere -cīdī -cīsum (dē in caedere)
I. odsekati, odrezati: Ca., Cels., Col., Mel., collum Pl., nasum auresque L., aures T., caput (alicuius) Vell., Sen. rh., decisum caput Cu., d. dexteram, ramos V., ramos falcibus Lucr., silvas Plin. posekati, decisis pennis H. s spodrezanimi perutmi, d. aliquem verberibus Hadrian. in Dig. nasekati, pretepsti; pren.: ego pol istam aliquorsum tragulam decidero Pl. pred tem (name namerjenim) kopjem se bom že kako obvaroval = ta napad (te zvijače) bom že odbil.
— II. pren.
1.
a) (kak posel) opraviti, dokončati, izvesti do konca: Q., ut cum Chrysogono (rem) transigeret atque decideret Ci., omnibus rebus actis atque decisis Ci., post decisa negotia H., Suet.
b) abs.: dogovoriti se, pogoditi se, sporazumeti se: Aur., tu sine me cum Flavio decidisti Ci., ut in iugera singula ternis medimnis (abl. za tri medimne) decidere liceret Ci., qui DCC medimnis decidere noluisset Ci.; brezos.: nisi cum muliere decideretur Ci.; z dopolnilom: de tota re decidit cum Roscio Ci.; z odvisnim vprašanjem: decidit, quid liberis dissolveret Ci.; s finalnim stavkom: cum propinquis suis decidit, ne reos facerent Ci.
2. obrezati = zmanjšati, znižati: ad tertiam partem vectigal Lamp. - dīviduus 3 (dīvidere)
1. ločljiv, (raz)deljiv, razdelen: Col., nihil in domo d. Ca., mortale … omne animal et dissolubile et dividuum sit necesse est Ci.
2. razdeljen, ločen: Plin., dividuom (= dividuum) talentum faciam Pl., fac dividuum Ter. plačaj pol, dividuo findetur munere quadra H., dividui amne equi O., aqua d. O. v dva rokava razdeljena, d. labor apium Sen. ph.; gram. na posameznike (v kaki množici) nanašajoč se, npr. alteruter, uterque: Prisc. - echidna -ae, f (gr. ἔχιδνα) kača (poseb. kot pridevek Furij): tumidisque afflavit echidnis e tribus una soror O.; poseb. Lernaea echidna O. lernajska kača, ki jo je ubil Herakles. — Od tod pooseb. Echidna -ae, f Ehidna, pošast v podzemlju, pol ženska pol kača, mati Sfinge, Himere, Kerbera in lernajske kače: virus Echidnae O.; adj. Echidnēus, bolje Echidnaeus 3 (Ἐχιδναῖος) Ehidnin: Echidnaea canis = Kerber O.
- edepol (rokopisno tudi ēpol) rotitev (najbrž iz ē [prim. ēcastor] in de = dee [voc. subst. deus] in pol [= Pollux] pri Poluksu! za Boga! Pl., Ter., Tit. fr., edepol ius iurandum per Pollucem Varr.; pogosto v zvezi z drugimi zatrjevalnicami: certe edepol Pl., edepol … profecto Pl., immo edepol … vero Pl., ne edepol Ter.
- eōdem, adv. (adv. abl. neutr. sg. zaimka idem)
1. prav tu, prav tam, prav ondi: Val. Max., Suet., Plin. iun., res est eodem loci, ubi reliquisti Ci. ep., arduum est eodem loci potentiam et concordiam esse T. na enem (in istem) mestu.
2. prav tja: convenisse eodem complures eiusdem amentiae … socios Ci., eodem se recipere, eodem se conferre C., eodem proficisci C., N., Suet., collecti Troes glomerantur eodem V., oculis eodem spectantibus Q.; pren.: eodem vos pono et paro Pl., ego pol te redigam eodem, unde orta es, ad egestatis terminos Pl., ubi Marius haruspicis dicta eodem intendere videt S.; occ.
a) prav tja noter: vini sextarium eodem infundito Ca.
b) prav k temu, k temu še: eodem addito et oleum Ca.; pren.: addendum eodem est, ut ne … Ci., addite eodem istius edicta Ci., accedunt eodem multa merita Ci., eodem accedit, ut … ali quod … Ci., Edessa … et Beroea eodem concesserunt L. - expendō -ere -pendī -pēnsum „iztehtati“, od tod
1. skrbno odtehtati (za kaj, s čim), odmeriti (s čim): pol ego, qui te expendi, scio Pl., hunc hominem decet auro expendi Pl., aurum auro expendetur Pl., aurum, qui (= quo) Hector expensus fuit Pl., expendere bacam, nucem Cels., ut iam expendantur, non numerentur pecuniae Ci., expenso gradu Pr. z odmerjenim korakom; pren. (v duhu) preteht(ov)ati, premisliti (premišljati), preudariti (preudarjati), presoditi (presojati), pretres(a)ti: argumenta non tam numerare soleo quam expendere Ci., in dissensione civili expendendos cives, non numerandos puto Ci., testem diligenter expenditis Ci. verodostojnost priče lahko skrbno presojate, iidem expendunt atque aestimant voluptates Ci., expendere omnes casus V., causam meritis, animo singula dicta suo O., contraria apud animum suum Val. Fl., verba arte, consilia belli T.
2. occ. (ker so starodavniki pri izplačevanju odtehtovali kovinske paličice) izplač(ev)ati, plačati, izda(ja)ti: expensum est auri pondo centum Ci., nominibus (dolžnikom) certis expendere nummos H. posojati, expendere viginti milia talentûm in hos sumptus Iust., usuras gravissimas Dig. Pogosto pt. pf. expēnsus 3 v reklu expensam pecuniam (pecunias expensas) ali expensum aliquid alicui ferre vknjižiti, da se je komu izplačal (posodil) denar: haec pecunia necesse est aut data aut expensa … sit Ci., qui L. Antonio mille nummum ferret expensum Ci., quid proderat tibi te expensum illis non tulisse Ci., da jim nisi vknjižil, ne tu expensum muneribus ferres Ci., da ne vknjižiš pod rubriko „za darila” non amplius quam terna milia in singulos menses expensum sumptui ferre solitus N. navadno za svoje potrebe mesečno ni izdal več kakor 3000 sestercijev (pravzaprav: kakor mesečni izdatek ni vknjižil več kot … ), homines … , quibus sine fenore expensas pecunias tulisset L. je bil denar posodil brez obresti; pren.: mentio facta est de legione ea, quam expensam tulit Caesari Pompeius Caelius in Ci. ep. ki jo je prepustil, oddal, ipsam facilitati suae expensum ferre Dig. pripisovati, expenso ferre vestem supellectilis nomine Dig. pohištvu prištevati. Subst. expēnsa -ae, f (sc. pecunia) izdatek, (s)trošek: Cl., Ulp. (Dig.), Vulg. = expēnsum -ī, n: bene ratio accepti atque expensi inter nos convenit Pl., acceptum et expensum Ci. (prim. acceptum pri accipiō).
3. pren. kaj plačati = pokoriti se za kaj, kazen trpeti za kaj: poenas Iovi fato expendisse supremo Acc. ap. Ci., talīs voluisti expendere poenas? V., infanda per orbem supplicia et scelerum poenas expendimus omnes V., scelus expendisse merentem Laocoonta ferunt V., expendere poenas capite T. z glavo plačati (brez obj.), dura supplicia Sil. - fīcus -ī in -ūs (najbrž izpos. iz gr. σῦκον, beotsko τῦκον smokva ali verjetneje iz fen. phaggim na pol zrela smokva)
I.
1. smokva (drevo), smokvovec: Varr., Col., Plin., Iuv., Suet., Pall., arbor fici Ci. smokvovec, ficus densissima pomis O., ex fico se suspendere Q.; kot masc.: Ca.; meton. (šalj.): pepedi diffissā nate ficus H. (jaz) gora iz smokvovine.
2. smokva (sad): Varr., Col., Auct. b. Afr., Cels., Mart. idr. ex fici tantulo grano Ci., tu illi fiscinam ficorum obiecisti Ci., suam pulla ficus ornat arborem H.; pesn.: ficus prima H. „prva smokva“ = konec poletja, začetek jeseni; kot masc.: Luc., Cael., Macr. Soobl. fīcum -ī, n: Aur. —
II. masc. sramna bradavica: Mart. (1, 65, 4); meton. = (človek) pokrit s sramnimi bradavicami: Mart. (4, 52, 2).
Opomba: Dat. sg. vselej fico, gen. pl. ficorum (ficuum le: Th. Prisc.), dat. in abl. pl. ficis (ficubus le: Th. Prisc.). - genus1 generis, n (genere = gīgnere; prim. skr. jánaḥ = gr. γένος rod, lat. generāre)
1. rod, pokolenje, stan (po rojstvu): genere et nobilitate ... sui municipii facile primus CI., neque genere neque animo regio est CI., qui nobili genere nati sunt CI. ki so plemenitega rodu, clarissimus vir, summo genere natus CI., quidam malo genere natus CI., amplissimo genere natus C., dispari genere S., g. maternum, paternum C. idr. honestum N., patricium, plebeium L., regium VELL., SEN. PH., genere Graeci N. po rodu (narodnosti) generis auctor O. oče, generis socia O. sestra, generis falsa est ea fabula O. o tvojem pokolenju, ab aliquo genus ducere V., O. ali repetere CU. rod izvajati od koga, izhajati od koga, (iz) kakega rodu biti, tako tudi: volucres genus inde trahunt O.; occ. plemenit rod (stan), plemenitost, visokorodnost: pol mihi fortuna magis nunc defit quam genus ENN. AP. CI., Philodamum esse quendam genere, honore, copiis ... facile principem CI., virtute, non genere populo commendari CI., cui genus et quondam nomen natique fuissent V., iactes et genus et nomen inutile H., non, Torquate, genus, non te facundia, non te restituet pietas H., et genus et formam regina Pecunia donat H., nec genus amborum ... sic placuere illi O.
2. meton.
a) rod po času in pokolenju (= 30 let), vek, doba: anticum g. LUCR., tertium sollers g. SEN. TR., Pyrrhae g. VAL. FL.
b) rod le po pokolenju, pleme, rodovina, družina, rodbina: gentum (= gentium) aut generum affinitas ACC. FR., summis gnati generibus PL., auctores generis CI., O. pradedje, cum ex amplissimo genere in familiam clarissimam nupsisses CI., deorum munere datum rei publ. Brutorum genus CI., Cato sui generis initium ab se gigni volebat CI., g. Marcellorum CI., Fabium L., Aeaci H. Ajakovi potomci, Aemilium V., genus alto a sanguine Teucri prodere V. nadaljevati, množiti, antiquitate generis florere N., fama generis et familiae Q.; occ. α) zarod, otroci, potomstvo: nepotum genus omne H., sive neglectum genus et nepotes respicis, auctor H., Danai g. H., huc adde genus, de coniuge tanta tot natos natasque O.; pesn. (o posameznikih) otrok, potomec: (Aeneas) genus deorum V., Augustus Caesar, Divigenus V. = ab alto demissum genus Aenea H., audax Iapeti g. (= Prometheus) H., Tantali g. (= Pelops) H., g. Iovis (= Bacchus) O., g. Adrasti (= Diomedes, Adrastov vnuk) O., Uraniae g. (= Hymenaeus) CAT. β) (o narodih) pleme, rod, narod: Graium g. ENN. FR., totum genus Graecorum CI., quis ignorat, quin tria Graecorum genera sint? CI., (Ubii) paulo sunt eiusdem generis ceteris humaniores C., g. Italicum, Romanum S., Nomadum V., Genauni, implacidum g. H., Hispanum, Aetolorum g. L., ferox g., bellicosum utrumque g. L., pronumque genus regionibus illis in Venerem est O., Scytharum g. IUST. γ) spol (moški in ženski): g. virile, muliebre CI., LUCR., femineum, mixtum V., g. omne virorum L., O.; metaf. spol kot gram. t. t.: Q., P. F.
3. (v širšem pomenu) kolekt. rod, pleme = skupnost istovrstnih živih bitij in stvari: deûm genus ENN. FR., hominum g. CI. ali g. humanum CI., H., L., O. ali g. mortale LUCR., O. človeški rod, človeštvo, ljudje, diûom g. humanumque LUCR., g. animale LUCR., g. immortale V. bogovi, hominum pecudumque g. V., inde g. durum sumus O.; occ.
a) (o ljudeh) skupina, razred, vrsta, razpol: id hominum est genus pessumum TER., genus est lenonium inter homines PL., eius generis homines, omnis generis homines CI., amici, cuius generis penuria est CI. vrsta ljudi, ki je redka, satis dixi de Asiatico genere testium CI., genus hoc universum CI. vsa ta človeška vrsta, ves ta človeški rod, est genus quoddam hominum, quod Hilotae vocatur N., cursorem eius generis, qui hemerodromoe vocantur, Lacedaemonem miserunt N., omne g. copiarum (čet) N., utrumque g. hominum N., cuiusque g. hominum S., g. hominum agreste ali ferum incultumque S., conventus is, qui ex variis generibus constaret C. iz raznovrstnih udeležencev, militare g. L.
b) (o živalih) rod, pleme, pasma, vrsta: g. altivolantum ENN., varia genera bestiarum CI., multa genera ferarum C., g. omne ferarum LUCR., g. alituum LUCR., malefici generis plurima animalia S., g. vipereum V., piscium H., g. omne avium ali volucrum O., g. acre, leones O., confusa genus panthera camelo H. žirafa, ovium summa genera duo PLIN., viginti milia equarum ad genus faciendum in Macedoniam missa IUST. za pleme, za razploditev pasme.
c) (o stvareh) vrsta, zvrst, način, slog: fructuum genera VARR., frugum omne genus L., varia genera mortis, tria genera furtorum CI., cibi C., g. omne genus armorum C., toda: omnis generis arma L. vsakovrstno, g. loricarum N., vitulina et eius modi genera obsonii N., in omni genere vitae N. v vsakem položaju, g. poenae S., leti O., locorum O. kakovost, Doricum g. VITR. stavbni (= arhitekturni) slog, Aesopi g. PH. Ezopov pisateljski slog. Gen. in acc. se pogosto uporabljata atrib. oz. apoz.: cum huius generis (te vrste) copiam tantam habet Antonius CI., si qua sunt alia eius (huius, huiusce) generis CI. če je kaj drugega takega, verba id genus VARR. takšne, quod genus virtus est? CI. kakšna?, id (hoc) genus alia CI. kaj drugega takega, aliquid id genus scribere CI. EP. kaj takega, nugae hoc genus H.
4. (kot fil. t. t.) rod, razpol, splošni pojem (naspr. species ali partes vrsta): harum singula genera minimum in binas species dividi possunt VARR., genus universum in species certas partietur ac dividet CI., genus et speciem cuiusque rei cernere CI., genus est, quod partes aliquas complectitur, ut cupiditas; pars est, quae sub est generi, ut cupiditati amor, avaritia CI., perturbationes sunt genere quattuor, partibus plures CI.
5. metaf. način: quod hoc genus est, quae haec est coniuratio TER., genus ipsum postulandi non est novum CI., hoc praedandi genus ab isto adhibitum CI., mihi supplicatio novo et inaudito genere decreta est CI., novum g. dicendi CI. način govorjenja, slog, g. scribendi H. pisava, alio genere L. na drug način, hoc genere optime etiam olea inseritur COL., prodigia variis generibus inter se et me furentia SEN. RH., omni genere quod des adornandum est SEN. PH., animam variis generibus emittunt SEN. PH., cum maesti deliberaremus, quonam genere praesentem evitaremus procellam PETR., eo genere, quo Galba interemptus est SUET.; occ. ozir, pogled: tota domus in omni genere diligens CI. v vsakem pogledu = na vsako stran povsem natančna, qui in aliquo genere inconcinnus est CI., in omni genere populi consuetudinem imitari CI., te Plancius non solum municipii, verum etiam vicinitatis genere vincebat CI. glede na ..., magnus homo, sed varius in omni genere N., gens naturā ferox, adeo omni genere terribilis fuit, ut ... FL. - Harpȳ͡ıa (trizložno) -ae, f (Ἅρπυια pravzaprav = ugrabljajoča vihra) Harpíja
1. mitološka roparska pošast, na pol ženska, na pol ptica, podoba grabežljive lakote, večinoma v pl.: V., H., Hyg., Val. Fl., Sen. tr. idr.
2. Aktajonov pes: O.
3. metaf. apel. = grabežljiv človek, grabežljivec: Sid. - hēmicillus -ī, m (iz gr. ἥμισυς pol in κιλλός osel) polosel, kot psovka: Ci. ep. (?).
- hēmīna -ae, f (gr. ἡμῖνα iz ἡμι … pol, prim. sl. „pol-ič“) poliček, četrtinka, merica, kot tekočinska mera = 1/2 sekstarija, kot votla mera = 1/16 sekstarija, približno = 0,44 litra: Gell., Vop., h. vini Ca., Pl., Sen. ph., aquae Cels., Cael., olei et aceti Cels., sanguinis Sen. ph., tritici Cels.; sploh mera: heminae iniquae Pers. krive mere. — Kot nom. propr. Hēmīna -ae, m Hemína, rimski priimek, npr. L. Cassius Hemina Lucij Kasij Hemina, letopisec: Plin., Gell.
- Herm-aphrodītus -ī, m (Ἑρμαφρόδιτος iz Ἑρμῆς in Ἀφροδίτη) Hermafrodít, v grški mitologiji Hermesov in Afroditin sin. Kot deček se je v Kariji kopal v studencu, imenovanem Salmakida (Σαλμακίς). Ko ga je istoimenska studenčna vila zastonj prosila ljubezni, je bogove prosila, naj jo na veke združijo z njim. Uslišali so jo in njuni telesi tako spojili, da je nastalo dvojno bitje, mož-žena, na pol mož, na pol žena: Hermaphroditus ait: nato date munera vestro, et pater et genitrix, amborum nomen habenti O. Od tod (tudi v pisavi hermaphroditus, hermafroditus) sploh dvospolnik = bitje z moškimi in ženskimi spolnimi organi, hermafrodit: Tit. fr., Mart., hermaphroditi utriusque sexus Plin., gignuntur et utriusque sexus, quos Hermaphroditos vocamus, olim androgynos vocatos Plin.; Kot adj. = dvospolen: hermaphroditae equae Plin.
- hērōs -ōis, m (gr. ἥρως)
1. heroj, polbog, častno ime božjih sinov (pol božjega, pol človeškega izvora), ki so bili po smrti zaradi izvrstnih del sprejeti med bogove: quem virum aut heroa lyrā vel acri tibiā sumis celebrare Clio, quem deum? H., Aeneas h. V., maxumus h. (= Aeneas) V., capit inscius heros (= Hercules) virus Echidnae O., laudes heroum Q., heroum magnitudo Q. ali manus Val. Fl., robora semideûm heroum Stat., arma heroum Suet. Beseda pogosto označena z adj.: Troius V. ali Cytherēïus h. O. = Aeneas, Rhodopēïus h. O. = Orpheus, Neptunius h. O. = Theseus, Thesēïus h. O. = Hippolytus, Laërtius h. O. = Ulixes.
2. klas. le metaf. = junak, odličnik, poštenjak: quantum in illo herōe (sc. Milone) esset animi Ci., heros ille noster Cato Ci. ep., Antonii colloquium cum heroibus nostris (sc. Bruto et Cassio) Ci. ep., illorum fuit heroum (sc. Platonis et Aristotelis) virtutem excitare iacentem Ci.; iron. o Klodiju: Ci.; kot adj. = junaški: heroas sensus adferre Pers. - hippocamēlus -ī, m (gr. *ἱπποκάμηλος) konj-velblod, mitološka žival pol konj, pol velblod: Aus.
- Hippocentaurus (hippocentaurus) -ī, m (gr. ἱπποκένταυρος) Hipokentáver (hipokentaver), Kentáver, mitološko bitje pol konj, pol človek: Ci., Plin., Q.