servō -āre -āvī -ātum (indoev. kor. *ser- zaprto (pod ključem) imeti, hraniti; prim. avestsko haurvaiti pazi, čuva, hrani, umbr. seritu = lat. servato, anseriato = lat. observatum (sup.), osk. serevkid = lat. auspicio, lat. servus, serva, gr. εἴρερος ujetništvo, suženjstvo, got. sarwa orožje, oborožitev)
1. paziti koga, na koga, na kaj, opazovati koga, varovati koga, kaj, čuvati koga, kaj, ščititi koga, kaj, budno paziti koga, kaj, b(e)deti nad kom, čim, stražiti, imeti (držati) pod stražo, streči komu; abs.: redi ... intro atque intro serva PL., nemo in aedibus servat PL., solus Sannio servat domi TER., servantia lumina O. čuječ(n)e, budne oči; pogosto imper. serva! pazi (se)!, varuj se!: PL., TER., H.; z obj.: ENN. FR., PL., TER. idr., haedos V. paziti na, ortum Caniculae CI., dum sidera servat, exciderat puppi V., sunt Arcturi sidera nobis haedorumque dies servandi V., servare caelum, fulgura caeli LUCR., avem (ptičji let), genus altivolantum ENN. AP. CI., doctus volucres augur servare sinistras LUCAN., servat nubemque locumque O., quantum acie oculi possent servare sequentum V. do koder bi nesle ostre oči sledilcev, servare itinera C. ne spustiti (spuščati) iz vida, praesidia indiligentius C. stražišča imeti manj skrbno zasedena, portas agmine, milite muros V., fructūs N., pomaria O., aliquem liberā custodiā CI. (gl. custōdia); v pass.: quemadmodum servari vellet N. biti držan v zaporu, biti zaprt; z notranjim obj.: custodias, vigilias L. biti na straži, stražiti; z de: de caelo servare (o avgurjih) CI., ARN. opazovati blisk; s finalnim stavkom: COL. idr., triumviris capitalibus mandatum est, ut servarent, ne qui nocturni coetus fierent L.; z odvisnim vprašanjem: tuus servus servat, Venerine eas (sc. coronas) det an viro PL., quid servas, quo eam ...? LUC. AP. NON.
2. čuvati kak kraj = ne zapustiti (zapuščati) kakega kraja, muditi se kje, osta(ja)ti kje, (pre)bivati, biti doma kje: limen V., O., limina V., vestibulum V., centum (sc. nymphae), quae silvas, centum, quae flumina servant V., hydrum ... puella servantem ripas altā non vidit in herba V., tu nidum servas H. ostajaš v gnezdu = tičiš doma (v Rimu), atria servantem postico falle clientem H. v veži nate prežečega klienta, nate čakajočega klienta, has nimbi ventique domos et naufraga servat tempestas VAL. FL.
3. metaf.
a) paziti na kaj = držati se česa, držati, pridržati (pridrževati, pridržavati), vzdržati (vzdrževati), ohraniti (ohranjati, ohranjevati), izpolniti (izpolnjevati) kaj, spolniti (spolnjevati), vztrajati pri čem, ne (pre)kršiti, ne prelomiti (prelamljati) česa, ne ravnati zoper kaj: ordinem L. ali ordines C. idr. držati se vrste, osta(ja)ti v vrsti (vrstah), ohranjati (bojni) red (vrsto, razporeditev), pacem L., pacem cum aliquo CI., amicitiam, legem CI., promissum PL., promissa CI., fidem CI. držati besedo, držati obljubo, biti mož beseda, iusiurandum N., fidem iurisiurandi cum hoste CI. držati besedo, sovražniku potrjeno s prisego, ius CI., iura indutiarum C., consuetudinem CI., institutum militare C. držati se vojnega (vojaškega) običaja, morem MEL., Q., morem ab antiquis traditum H., acta Caesaris servanda censeo CI., servare diem L. držati se dne, čakati dan, amorem, honorem, pudicitiam, aeternum sub pectore volnus V., Pyrrhin conubia servas? V. ali si še v zakonski zvezi s Pirom?, nec (sc. tellus) Baccho genus (sc. suum) ... servat V. = trta se v zemlji izrodi, servare vices V. opravljati svojo službo, modum LUCAN., PLIN.; s predik. acc.: pudicitiam liberorum servare ab eorum libidine tutam CI.; z zahtevnim stavkom: cum ita priores decemviri servassent, ut unus fasces haberet L.; brezos.: alibi servatur, ut nudis pedibus eant PLIN., servatumque in hodiernum est, ne qui e novis civibus in iis iudicaret PLIN.
b) koga ali kaj ohraniti (ohranjati, ohranjevati) (ne(p)okvarjenega, ne(p)okvarjeno), rešiti (reševati), (za)varovati, (za)ščititi pred čim, oteti (otevati, otimati) česa, pred čim (naspr. perdere): AFR. AP. NON., CAECIL. AP. GELL., PL., TER. idr., ociter serva cives, defende hostes ENN. AP. NON., populum, rem publicam aliquem ex iudicio CI., qui ceteros servavi, ut nos periremus CI. EP., Diana (Dianin kip) ex bellis servata CI., servati consulis decus L. čast konzulove rešitve, servare aliquem ex periculo C., urbem insulamque Caesari C., Alexandri liberis regnum N., navem ex hieme N., servatae a peste carinae V., cupressus religione multos servata per annos V., nomen et arma locum servant V. brani(ta), ščiti(ta), curvam servans sub imagine falcem V. hraneč še neokvarjen vinjak pod ..., servare rem suam H., invitum quī servat, idem facit occidenti H.; s predik. acc.: vivum archipiratam CI., urbem et cives integros incolumesque CI., corpora vestra, coniugum ac liberorum vestrorum inviolata L.; v pass. s predik. nom.: signum integrum servatum est CI.; occ. rešiti =
a) dobi(va)ti: cum populus suum servaret CI., haec una ratio a rege proposita Postumo servandae pecuniae CI., crediti servanda causā SUET.
b) kaj dobi(va)ti povrnjeno: sumptus in rem factos ICTI., quod praestiterit quis ICTI.
c) (za bodočnost) hraniti, ohraniti (ohranjati, ohranjevati), prihraniti (prihranjevati), shraniti (shranjati, shranjevati): CA., COL., STAT., LACT. idr., Homeri carmina scrinio CU., carmina levi cupresso H., Caecuba (sc. vina) centum clavibus (pod sto ključi) H., vermes in melle PLIN., ad quae (sc. tempora) tu te ipse servaras CI., eo (dotlej) me servavi CI. EP., gravem se ad maiora vindicem servabat L.; z dat. (večinoma pesn.): placet esse quasdam res servatas iudicio voluntatique multitudinis CI., eius regni causa integra Caesari servaretur AUCT. B. ALX., vosmet rebus servate secundis V. ohranite se za boljše čase, Iovis auribus ista (sc. carmina) servas H. – Od tod adj. pt. pr. servāns -antis, toda le v superl. servantissimus z obj. gen. trdno se držeč česa, trdno vztrajajoč pri čem: servantissimus aequi V., servantissimus iusti vir AUS.
Zadetki iskanja
- sēsama in (v najboljših rokopisih) sēsima -ae, f (tuj. σεσάμη) bot. sézam, starejše morsko seme, indijska pšenica, neko z oljem bogato sočivje (Sesamum orientale LINN. ali Sesamum indicum LINN.): COL., PLIN. (z obl. sesima). – Soobl.
1. sēsamum (sesamon) -ī, n (gr. σήσαμον): PL., CELS., PETR., COL.; v pl.: COL.; sesamon silvestre (= cici) PLIN.
2. sīsamum -ī, n: COL., ISID. - Sēsc-ulixēs -is, m (sēsqui in Ulixēs) poldrugi Uliks, poldrugi Odisej = navihanec stare mere, pravi navihanec, naslov Varonove satire: PLIN., NON. (na obeh mestih z inačico Sesquiulixes).
- Sesōsis -idis, m (Σεσόωσις) Sesósis (Sesósid), Sezózis (Sezózid), sin Amenofisa, egiptovski kralj v letih 2555–2522, ki je baje po uspešnih vojnah zelo povečal svoje kraljestvo ter ga okrasil z veličastnimi in koristnimi stavbami: T. – Soobl. Sesōstris -idis, m (Σέσωστρις) Sesóstris (Sesóstrid), Sezóstris (Sezóstrid): LUCAN., PLIN.; v raztegnjeni obl. Sesoōstris -idis, m Sesoóstris (Sesoóstrid), Sezoóstris (Sezoóstrid): PAUL. NOL. AP. AUS.
- sēs-qui (iz *sēs [= semis] + -que, katerega e je oslabljen v i, pravzaprav „e(de)n in pol“, a je enica je v skrčeni besedi izpuščena)
1. adv. enoinpolkrat več, za polovico več: aut altero tanto (dvakrat) aut sesqui maior CI. za polovico večji.
2. v sklopih (npr. sesqui-modius, sesqui-pes, sesqui-hora, sesqui-iugerum) = poldrugi -a -o.
3. v zloženkah z vrstilnimi števniki = za (en) najmanjši ulomek več (tak ulomek, kolikor jih ima enakih z vrstilnim števnikom označena celota), npr. sesqui-tertius 3/3 + 1/3 = 4/3 (1 1/3), sesqui-octavus 8/8 + 1/8 = 9/8 = 1 1/8. - sēs-tertius -iī, m, sc. nummus (iz sēmis tertius, sc. ass poltretji as = 2,5 asa, kot znamenje IIS in od tod HS)
I.
1. sestêrcij, najbolj uporabljani rimski srebrnik, ki je veljal do l. 217 2,5 asa (1/4 denarija), nato 4 ase, potem pa se mu je vrednost vedno bolj zniževala; v Avgustovem času je bil že zelo razvrednoten: VARR., VITR., COLL. idr., sestertius numus, sestertiis duodeni CI., singuli sestertii PLIN.; k tisočakom pristopa gen., npr. duo milia sestertiûm, kar je povzročilo, da so ga že zgodaj začeli obravnavati kot subst. n. sg., ki zaznamuje vsoto 1000 sestercijev, in so ga (v pl.) sklanjali sēstertia -ōrum, n: septem sestertia H. 7000 sestercijev, quadragena milia sestertia VARR. 40.000 sestercijev, sescenta sestertia CI. 600.000 sestercijev, ad usque duo sestertia sumptus cenarum propagatus est GELL. na 2000 sestercijev. Za milijone je polni izraz decies-, vicies-, tricies itd. centena milia (desetkrat, dvajsetkrat, tridesetkrat itd. po sto tisoč =) 1.000.000, 2.000.000, 3.000.000 itd.; pozneje so takšno izražanje opuščali; z izpuščanjem centena milia in sestertium ob prislovnih števnikih je dobil pomen 100.000 sestercijev in se je sklanjal kot subst. sg. n. sēstertium -iī, n: emi fundum sestertio undeciens CI. za 1.100.000 sestercijev, accepi vicies sestertium CI. 2.000.000 sestercijev, cum ei testamento sestertium milies relinquatur CI. 100.000.000 sesterijev, sestertium sexagies C. 6.000.000 sestercijev, sexagies sestertio SUET., argenti ad summam decies sestertii L. 1.000.000 sestercijev, centies sestertio SEN. PH. 10.000.000 sestercijev; pri znamenju za sestertium v tem pomenu se piše črta nad številko: HSX̄ (= sestertium deciens) numeratum est C., syngrapha HSC̄ (sestertii centiens) CI. = menica na 2.000.000.; sinekdoha = neznatna (majhna, malenkostna) vsota, malenkost: VAL. MAX., AUR. idr., nummo sestertio (alicui) addici CI., sestertio nummo vēnīre L. EPIT., sestertio nummo aestimari SEN. PH.
2. v cesarski dobi tudi bakren novec, vreden 4 ase: PLIN. –
II. kot mera sestêrcij = poltretji čevelj globine: sat erit bipalio vertere, quod vocant rustici sestertium COL. - Sētia -ae, f Sétija, gorsko mesto v Laciju, sloveče po vinarstvu (zdaj Sezze): L., SIL., MART.; pesn. = sétijsko vino: quod tibi Setia canos restinxit cineres STAT. (z namigom na tam pridelovano vino). Od tod adj. Sētīnus 3 sétijski: LUC. AP. GELL., VELL. idr., ager CI., L., agri PLIN., vinum PLIN. ali samo Sētīnum -ī, n: IUV., MART. sétijsko vino; subst. Sētīnī -ōrum, m Sétijci, Setíni, preb. Setije: PLIN.
- sexāgēnārius 3 (sexāgēnī)
1. (o stvareh) vsebujoč šestdeset, šestdeseten: fistula FRONT. cev iz šestdesetpalčne (60 palcev dolge) plošče, fructus CYPR. šestdeseteren.
2. (o osebah) šestdesetleten, kot subst. m šestdesetletnik: SUET., ULP. FR., LACT., EUTR., AUR. idr., obiurgantibus, quod sexagenarius Publiam duxisset (sc. Cicero) Q.; subst. sexāgēnāriī -ōrum, m
a) šestdesetletniki, 60 let stari možje; pren.: sexagenarios de ponte VARR. AP. NON., FEST. „šestdesetletnike z mostu“. Pri glasovanju na komicijah je morala vsaka centurija iti čez ozek most (pons, ponticulus) v posebno, za glasovanje pripravljeno ograjo (saepta -orum ali ovile); ker nad 60 let stari možje niso smeli več glasovati, so jih pri omenjenem mostu zavračali (deicere) [prim. dēpontānus]. Pregovor ima torej pomen: starost nima pravice glasovanja = starejših ne gre posebej upoštevati.
b) seksagenáriji = 60.000 sestercijev plače letno imajoči uradniki (poseb. nekateri razredi prokuratorjev): COD. I. - sextīlis (Sextīlis) -e (sextus) šesti; le o mesecu: Sextilis mensis H., SUET., SENATUS CONSULTUM AP. MACR. sekstíl, šesti mesec starega rimskega leta, ki se je začenjalo z marcem, pozneje osmi mesec, na čast cesarju Avgustu, ki je umrl 19. avgusta l. 14. po Kr., imenovan Augustus avgust; Kalendae Sextiles CI., L. ali Nonae, Idus Sextiles L. avgustovske.
- Sextius in Sēstius 3 (Sextus) Sékstij(ev), Séstij(ev), ime rimskega patricijskega in plebejskega rodu; člani patricijskega rodu so se večinoma pisali Sestii, plebejskega pa Sextii. Poseb. znani so:
1. patricija
a) P. Sestius Capitolīnus Vaticānus Publij Sestij Kapitolin Vatikan, konzul l. 452 skupaj z Menenijem Agripo: L.
b) P. Sestius Publij Sestij, kvestor l. 63, Ciceronov prijatelj; kot tribunus plebis l. 56 si je močno prizadeval za Ciceronovo vrnitev iz pregnanstva. Bil je hud nasprotnik Klodija in ko ga je l. 56 Klodijeva stranka tožila de vi, ga je Cicero uspešno branil: CI. –
2. plebejca
a) L. Sextius Laterānus Lucij Sekstij Lateran, tribunus plebis skupaj z Gajem Licinijem Stolonom. V letih 376–367 je s svojim stanovskim kolegom sprožil več zakonov, poseb. zakon ut consulum alter ex plebe crearetur („naj bo za enega od konzulov izvoljen plebejec“); leto dni pozneje, l. 366, je bil prvi plebejski konzul: L.
b) Q. Sextius Kvint Sekstij je v začetku cesarstva v Rimu ustanovil stoiško šolo, ki jo je nadaljeval njegov sin: Q. – Kot adj. Sextius 3 Sékstijev, sékstijski: lex L. Sekstijev zakon (pod 2. a) omenjenega Lucija Sekstija Laterana), tabula CI. (nekega Sekstija, kjer so zapisovali kupne pogodbe, prirejevali dražbe idr.), Aquae Sextiae L. EP., VELL., FL. Sekstijeve (Sekstijske) Toplice (zdaj Aix), rimska naselbina blizu Masilije, sloveča po svojih termalnih kopelih; ustanovil jo je Gaj Sekstija Kalvin l. 123. – Od tod adj. Sextiānus in Sēstianus 3 Sékstijev (sékstijski, sekstijánski), Séstijev (séstijski, sestijánski): Sestiana dicta CI. EP., Sestianus conviva CAT., Sestiana māla COL., Sestianae arae MEL., PLIN. (v Hispaniji na azur(ij)ski obali, postavljeni na čast Avgustu). - sī, stlat. sei (star. lok. sg. n *su̯-; prim. lat. sic, volskovsko se pis = si quis, osk. svaí in suae = umbr. sve = lat. si, gr. εἰ [star. loc. sg. n.] = dor. αἰ če, ako, ὥς tako, got. swa = stvnem. sō = nem. so) conj.
I. v kondicionalnih stavkih z ind. in cj. vseh časov (naklon ni odvisen od veznika, ampak se ravna po glag. v glavnem stavku)
1. če, ako, ko; realno: si amitti vita beata potest, beata esse non potest CI., deus si mundum procreavit, gubernat etiam CI., si leges tibi displicebant, licebat tibi urbem relinquere CI., naturam si sequemur ducem, numquam aberrabimus CI., si vos non tenent foedera vestra ... ne nos quidem Hasdrubalis foedus ... obligare potuit L.; potencialno: dies deficiat, si velim numerare CI., si iniuriae non sint, haud saepe auxilii egeas S., si a corona relictus sim, non queam dicere CI.; irealno: si iis videretur, alter eorum veniret L., Sicilia, si una voce loqueretur, hoc diceret CI., quantus fuisses, si illius diei mentem servare potuisses! CI., quod certe non fecisset, si suum numerum naves haberent CI., quas (sc. naves) si occupavissent, pontum ac mare totum in sua potestate haberent C. Posebne zveze in rekla: si minus če ne, ako (pa) ne, ko (pa) ne: si id minus consequi possumus CI., si id minus vellet C.; v enakem pomenu tudi si non: PLIN. IUN. idr., si non faciat, eum adversus rem publicam facturum videri C.; si modo si quidem, gl. sī-quidem; če (ako) le: si modo interpretari potuero CI., si modo ... haud indignos iudicas, quos ... tuearis L., si tamen illi non gravantur PLIN. IUN.; si forte če (ako) morda, če morebiti: si forte nunc adsit CI., si forte possit L.; si tamen, si ... tum (tunc) če (ako) ... tedaj: si vestra manus violasset dona Minervae, tum magnum exitium ... Priami imperio ... futurum V.; v relat. zvezi quod si (quodsi) in če, če torej: SEN. PH. idr., quod si omnis eius oratio offendit CI., quodsi locus Miloni datus esset, probasset profecto tibi ipsi CI., quod si veteris contumeliae oblivisci vellet C., quodsi nunc quoque fortuna aliquid variaverit L., quodsi tam vos libertatis curam haberetis S.; si ne, si non = nisi: PL., LUCR.; si ... sive (seu), gl. sī-ve; si ... si = sive ... sive: GELL. idr., si deus, si dea es CA., sinito ambulare, si foris si intus volent PL.
2. occ.
a) (= gr. εἴπερ) če (ako) namreč: delectus habetur, si hic delectus appellandus CI., bellum vobis indictum est, magno eorum malo, qui indixere, si viri estis L., divinus, si divinatio appellanda est N.
b) komparativno ac si, perinde ac si (s cj., ker je dejanje le namišljeno) kakor da (bi), prav kakor da (bi), gl. at-que in per-inde.
c) koncesivno (prim. etsi, etiamsi), večinoma z at (at tamen, attamen, tamen, certe) če tudi, tudi če, čeprav, akoprav, dasi, dasiravno, če že ... pa (pa vendar, vendar), pa gotovo: satis nobis ... persuasum esse debet, si omnes deos hominesque celare possimus, nihil tamen avare ... esse faciendum CI., si plebeiae leges displicerent, at illi ... sinerent creari L., si signa foede amissa obici nobis possent, tamen hoc a te impetrari aequum censerem L., si non perfectio, at conatus tamen CI., in quo si non praesens periculum, at certe fames esset timenda C., quae si dubia essent, tamen omnīs bonos rei publicae subvenire decebat S., si ipse facile careret, tamen liberis prospieceret N., si id sustinere non posset, attamen ne proderet se CU.; tako tudi si non ... ac saltem če že ne ... pa vsaj, če že ne ... pa vsaj gotovo: CI.
d) navidezno temporalno: ante focum, si frigus erit, si messis, in umbra V., quantum bellum, si lumina vitae attigerint, ciebunt V.
e) za izrazi (za)čudenja (mirari, mirum esse idr.) skoraj = quod če, da: miraris, si nemo praestet amorem H., minime est mirandum, si vita eius fuit secura N., haut ... mirum est, si ... tempestas atque tenebrae coperiunt maria LUCR. –
II. v želelnih stavkih (o) če, (o) ko, (o) da: si nunc se nobis ille ramus ostendat V., o mihi praeteritos referat si Iuppiter annos V., o si urnam argenti fors quae mihi monstret H. –
III. (kakor gr. εἰ) v odvisnih vprašanjih za glag. poizvedovanja, spraševanja, pričakovanja idr. če, če morda, ali, jeli, kali, li: sciam, si quid titubatum est PL., visam, si domi est TER., quaesivit, si liceret L., hanc (sc. paludem) si nostri transirent, exspectabant hostes C., si posset ... praebere, rogatus H., si sit, circumspicit, illic O., incerta feror, si Iuppiter unam esse velit Tyriis urbem V.; poseb. za izrazi poskušanja: operam dat, si possit PL., si perrumpere possent, conati C., si quam opem rei publicae ferre posset, experiretur CI., temptata res est, si primo impetu Arden capi posset L., temptandi gratiā, si paterentur S., experti, si tela artusque sequantur VAL. FL.; pomen poizvedovanja, poskušanja je treba včasih dostaviti v mislih: pergit ad speluncam (sc. ut experiretur), si forte eo vestigia ferrent V., equitatumque ... ostentare coeperunt (sc. temptantes), si ab re frumentaria Romanos excludere ... possent C., castra movet (sc. ut temptaret), si oppido potiri posset L., Africam accessit ... si forte Carthaginienses ad bellum ... possent induci N., saxa ... volvebant ... si qua possent tectam aciem perrumpere V. - sībilus -ī, m, pl. sībilī -ōrum, m in pesn. sībila -ōrum, n (indoev. onomatop. kor. *su̯i-; prim. got. swiglōn = stvnem. sweglōn = nem. schwegeln piskati na piščal, stvnem. swegala = srednjevisokonem. svëgele = nem. Schwegel, od koder izpos. v sl. žvegla)
1. sikanje, sičanje, psikanje, žvižganje, požvižgavanje, požvižgovanje, piskanje, šumenje, šumljanje, šuštenje, šustenje, šelestenje, šumotanje; v sg.: CORN., Q. idr., serpentum PROB., venientis sibilus austri V., rudentum PAC. AP. CI., CAELIUS IN CI. EP., aurae tenuis (nom.) sibilus LACT., sibilo allectari COL. (o govedi), sibilo signum dare L. z žvižgom, sibilum edere CAT. šumeti, šumljati (o drevesu); v pl.: quotiens retentum spiritum remiserunt, sibilos (sc. audio) SEN. PH., pastoria sibila O. glasovi pastirske piščali, sibila dare, mittere O. ali torquere VAL. FL. sikati, psikati, horrendaque sibila misit (sc. serpens) O., angues stridula fuderunt vibratis sibila saevis linguis LUCAN., sibila effundere LUCAN., vibrata sibila saevis linguis SIL., stupuit qui sibila cannae STAT., calamorum sibila LUCR., teli stridentis sibila SIL.
2. occ. psikanje nad kom, „izpsikavanje“, izžvižganje, izžvižgavanje (izžvižgovanje): ei ... plausus, immortalitas, sibilus mors videtur CI., sibilum metuis? CI., sibili vulgi CI., sibili gladiatorii CI. FR. ali gladiatorum CI., e scaena non modo sibilis, sed etiam convicio explodebatur CI., per sibilos explodi AMM., crebris totius contionis sibilis vexatus VAL. MAX. – Soobl. sīfilum -ī, n.: PRISC.
Opomba: Star. abl. sg. sibilu: SIS. AP. PRISC. - sibina (sibyna, subina) -ae, f (tuj. σιβύνη) síbina (súbina) = ilirska lovska sulica: ENN. AP. P.F. (kjer v nekaterih izdajah najdemo sybinam, sybinisque), PAC. FR. (z obl. subina), TERT. – Morda je ista beseda sibōnēs pri GELL., če seveda ne gre za (rokopisno) obl. sibynae.
- sīc, adv. (iz *sī-ce; gl. sī in -ce)
I. povsem načinovno
1. tako, takole, na ta način: venticlum huic sic facito TER.; oziraje se na prejšnjo misel: sive enim sic est, sive illo modo, videri possunt CI., sic locutus eum dimisit S., sic magnam belli gloriam turpi morte maculavit N., sic volvere Parcas V.; kot potrdilo ali odgovor: mihi vero sic placet CI., sic plane indico CI., sic est CI. tako je, zares, da, sic erit TER. vsekakor je tako, profecto hoc sic erit PL.; od tod v pogovornem jeziku samo sic = tako je, da: Phanium relictam solam? Sic. TER.; pogosto primerjalno v soodvisnosti z ut, redkeje s sicut, quemadmodum, tamquam, quasi idr.: ut concessisti illum senatui, sic da hunc populo CI., ut victor fert Hannibal, sic vos ut victi audiatis L., sicut magistratibus leges, sic populo magistratus praesunt CI., quemadmodum soles de ceteris rebus, sic de amicitia disputaris CI., tamquam armato hosti, sic huic legi resistetis CI., aedificiis sic pepercit, quasi ad ea defendenda venisset CI.; pesn.: veluti ... sic, ceu ... sic, sic ... quam, sic ... quamodo. Včasih ut ... sic = četudi (dasi) ... (pa) vendar, sicer ... pa vendar: ut errare potuisti, sic decipi te non posse quis non videt? CI., ut virtutibus eluxit, sic vitiis est obrutus N.; pesn. sic (v prozi nav. ita) ... ut V konjunktivnih stavkih, ki izražajo zatrditev, rotitev, željo ali prošnjo = tako gotovo ... kakor gotovo, tako gotovo ... kakor gotovo želim, da: sic has deus aequoris artes adiuvet, ut nemo iamdudum litore in isto ... constitit O.; nam. cj. stoji tudi ind. fut.: sic me dii amabunt, ut me tuarum miseritum est fortunarum TER.; v želelnih stavkih pogosto okrajšano (brez ut …) in kaže na pogoj, pod katerim naj se želja izpolni ali prošnja usliši; če se to zgodi (naredi), potem želja (prošnja) stoji za stavkom s sic ali pred njim: aliquā mala nostra levate ...; prospera sic (= si hoc feceritis) maneat vobis fortuna O., sic tua Cyrneas fugiant examina taxos, sic cytiso pastae distendant ubera vaccae: incipe, si quid habes V. = kakor gotovo želim, da ..., tako gotovo želim, da začneš (peti), ne parce malignus arenae ossibus et capiti inhumato particulam dare: sic (= quod si feceris) ... Venusinae plectantur silvae te sospite H., Stoice, post damnum sic vendas pluris H., sic umbrosa tibi contingant tecta, Priape ... quae tua formosos cepit sollertia? TIB.
2. occ.
a) (oziraje se na naslednjo misel) tako(le): sic in animo habeto, uti ne cupide emas CA., ingressus est sic loqui Scipio CI.; z neodvisnim govorom: sic auget et sic loquetur: „mulier, quid tibi cum Caelio?“ CI., ac statim sic rex incipit: „Numquam ego ratus sum ...“ S., sic est: acerba fata Romanos agunt H.; z odvisnim govorom (ACI): nos sic accepimus: nullum in Sicilia bellum fuisse CI., sic habeto: te nihil gratius facere posse CI. zatrdno verjemi, bodi prepričan, ego sic existumo: omnes cruciatus minores esse S., cum ab his quaereret ... sic reperiebat: plerosque Belgas esse ortos ab Germanis ... C.
b) (kot adj.) takšen, tak: sic sum: si placeo, utere TER., sic est ingenium TER., sic est vulgus: ex veritate pauca, ex opinione multa existimat CI., sic vita hominum est, ut ad maleficium nemo conetur sine spe atque emolumento accedere CI., Laelius sapiens (sic enim est habitus) CI.
c) v tak(šn)ih okoliščinah (razmerah), potemtakem, zaradi tega, in tako, zato(rej): crimini maxime dabant in Numitoris agros ab iis impetum fieri ... Sic Numitori ad supplicium Remus deditur L., sic Eumenes ... talem exitum habuit N., quid vos, insani estis? Quidum? Sic: quia foris ambulatis PL., quia non est obscura tua in me benevolentia, sic fit, ut multi per me tibi velint commendari CI. EP.
d) pogosto ne sic quidem CI. idr.; tu je sic postavljen med pt. in določni glag., da poudari časovni ali logični nastop dejanja ali pa način dejanja = tako tedaj, tedaj, potem: Iuppiter ... despiciens mare ... sic vertice caeli constitit V., cum dentibus albis indutus capiti, sic regia tecta subibat V. le tako, kar tako, mirabar, hoc si sic abiret TER., non posse istaec sic abire CI., sic nudos in flumen proicere CI. kar nage, tj. kar brez vreče, sub ... pinu iacentes sic temere H. kar (tako) brez slehernih skrbi, quod me sic vides PETR. kar takega, kakršen sem. –
II.
1. zaznamujoč
a) visoko stopnjo in mu sledi konsekutivni stavek tako = tako zelo, do te mere, toliko, tolikanj: Caecinam a puero sic dilexi, ut non ullo cum homine coniunctius viverem CI., repente ex omnibus partibus ad pabulatores advolaverunt, sic uti ab signis legionibusque non absisterent CI.; brez konsekutivnega stavka: sic erat in omni vel officio vel sermone sollers CI.
b) nizko stopnjo tako = tako tako, srednje, še precej: quid rei gerit? Sic tenuiter TER., et quidem, ere, forma luculenta. Sic satis TER. še velja, sic hoc TER. to gre še precej, nosne? Sic TER.
2. omejujoč (nav. z ut) sic ... ut (le) tako ... da, le (toliko) ... kolikor, (le) pod tem pogojem (določilom) ... da, (le) s to omejitvijo ... da, s tem pridržkom ... da, (redkeje) sic … ne toda (le) tako ... da ne ali sic ... si (le) pod tem pogojem (s tem pridržkom) ... če (ako), le tako (le tedaj) ... če (ako): sic tibi gratias ago, ut (kolikor) cumulus accesserit CI., praefecturam sic accepit, ut neminem sit secutus N. je sicer sprejel, toda tako, da ..., sic positum servabis onus, ne forte sub ala fasciculum portes librorum H., decreverunt, id sic ratum esset, si pares auctores fierent L., sic enim facillime putavit se Graecā linguā loquentes ... sub sua retenturum potestate, si amicis suis oppida tuenda tradidisset N. - sīca -ae, f (secāre)
1. bodalo, nož ipd.: ENN. AP. P. F., AFR. AP. NON., VAL. MAX., SUET., MART. idr., quotiens tibi iam extorta est sica ista de manibus! CI., hi pueri sicas vibrare et spargere venena didicerunt CI., percussor deprehensus cum sica CI.; meton. zabod, vbod z bodalom, zahrbten (zavraten) umor, atentat: hinc sicae, venena (zastrupitve, zastrupljanja) ... nascuntur CI.
2. metaf. ostrina: cum ... exacuunt utroque (arbore et saxo) apri dentium sicas PLIN.; pren.: sicam ingenii destringentes AMM. uporabljajoč svoje ostroumje kakor ostro bodalo. - Sicca -ae, f (s priimkom Veneria Venerina) Síka, mesto v Numidiji z Venerinim svetiščem (zdaj El Kef): S., VAL. MAX., PLIN. Od tod preb. Siccēnsēs -ium, m Síkani, Sikéni: S.
- siccus 3, adv. -ē
1. suh, izsušen, posušen (naspr. (h)umidus,(h)umens): loca CA., arena, litus V., agri H., regio CU., solum Q., siccior Libya AMM., horreum siccissimum COL., loca siccissima, pars siccissima SEN. PH., sicci oculi H., PR., SEN. PH., Q., MART. = lumina sicca TIB. ali siccum lumen LUCAN. suhe oči = brez solz (solza), genae O., SEN. TR. ali siccus aerumnas tuli SEN. TR. brez solz (solza), ora (usta) CU., palatum LUCAN., pedibus siccis currere super aequore O., cibi CELS. suhe jedi = jedi brez mastne začimbe, panis PLIN. suh = brez priloga (npr. brez surovega masla), urna H., lignum V. trden, jedrnat, carinae H. na suhem (kopnem) stoječe, pocula TIB. prazne, sitis O. ki se ne da ugasniti, vox O. iz suhih ust, vulnera LUCAN., spolia ... non sanguine sicca suo PR., cuspis STAT., enses SEN. TR., aquae MART. led, sneg, tussis CELS. suh = brez izbljuvkov, ut sicce stabuletur (sc. bos) COL.; (o vremenu) suh, brezdežen (brezdeževen), nedežen (nedeževen): dies H., annus COL. ne premokro, tempora TIB., caelum (podnebje) PLIN., nubes LUCAN., hiems O. brez snega, ver PLIN., auster PLIN., aquilones LUCAN.; pesn.: fervores O. sušeča; (o ozvezdjih, zvezdah) suh, brezoblačen, jasen: signa O. = magna minorque ferre ... utraque sicca O. Veliki in Mali medved ... oba suha (ker nikoli ne zaideta v morju), canis PR., luna PR., PLIN.; z gen.: sicci stimulabant sanguinis enses SIL. ne omočeni s krvjo; subst. siccum -ī, n suho, kopno, kopnina (naspr. (h)umidum): AP. idr., rostra tenet siccum V., in sicco V., PR., PLIN., in sicco hibernare L.; pl. sicca -ōrum, n suhi kraji, suha zemlja, suh svet, suhotína: quae in siccis provenit PLIN., ut aqua piscibus, ut sicca terrenis, circumfusus nobis spiritus volucribus convenit Q.
2. metaf.
a) suh, (še) trezen, (še) tešč: siti sicca sum PL., dicimus integro sicci mane die, dicimus avidi H., qui circum compita siccus … currebat H. še tešč; occ. α) žejen, od žeje koprneč: cum ego sum siccus PL., nimis diu sicci sumus PL., siccus, inanis sperne cibum vilem H.; meton. trezen, vzdržljiv, vzdržen, zmeren: AFR. AP. NON., PL. idr., castrum ... consilia siccorum an vinulentorum ... CI., siccis omnia nam dura deus proposuit H., siccus ac sobrius (naspr. ebrius et vomitans) LUC. FR., PETR., SEN. PH. β) le ob suhem živeč, skope hrane vajen, stradajoč, subst. stradač, starejše žličnik: accedes siccus ad unctum H.
b) mrzel, hladen, brezčuten, brezsrčen, trdosrčen, brez ljubezni: puella (naspr. uda) O., MART., medullae PR.
c) praznoglav, puhloglav, neolikan, neizobražen, neveden, omejen, zabit: sicci omnino atque aridi pueri SUET.
d) (o telesu) prost (brez) sluzi (nahoda, odvečne tolšče, zabuhlosti idr.) ves zdrav, prav zdrav, zdrav kakor riba, krêpek, krepák, kremenit, trden, strumen, čvrst: mulier PL., PETR., puella ore sicco CAT. brez slin, corpus (naspr. (h)umidum sokovito) CELS., corpora sicciora CAT., PLIN.; pren. (o govoru in govorniku) trezen, jedrnat, strnjen, preprost, neokrašen, nenakičen, neokinčan, brez okrasja: nihil erat in eius oratione nisi sincerum, nihil nisi siccum atque sanum CI., dicendi genus Q., sint licet illa non satis interum sicca et severa Q., oratio sicca et recondita GELL., (sc. Attici) sani et sicci dumtaxat habeantur CI., Asinius adeo durus et siccus T., Attice dicere, id est quasi sicce et integre CI. - sī-cubi, conj. (sī z nedoločnim enklitičnim -cubi = ubi) če kje: TER., V., STAT., T., sicubi aderit Gellius CI., sicubi est certamen L.
- Siculī -ōrum, m (izpos. Σικελοί) Síkul(c)i, veja Sikanov (gl. Sicānī): VARR., COL., PLIN.; potem sploh Sicíl(ij)ci, Sicilijánci: CI., COL., LUCR. (z gen. Siculûm); sg. Siculus -ī, m Síkul, Sicíl(ij)ec, Sicilijánec: PL., VARR., CI. Od tod adj. Siculus 3, adv. -ē, sicíl(ij)ski, sicilijánski: VARR. idr., fretum L., PLIN., T., FRONT., mare H., MEL., PLIN., unda H., V., tellus (= Sicilia) V., montes V., vertex (= Aetna) SEN. TR., oratores CI., pastor V. ali senex STAT. = Theocritus, tyrannus (= Phalaris) O., aula (sc. Phalaridis) IUV., iuvencus (sc. Phalaridis) PERS., CL., Proserpina SEN. TR. = Sicula coniux IUV., virgo (= Sīrēn) STAT., cantus (sc. Sirenum) IUV., fratres (= Amphinomus et Anapus) MART., pirata (= Pompeius) LUCAN., fuga (sc. Sexti Pompei) PR., nullum Siculum (= stultum) acceperis PL. nobene nespametne besede, Sicule loqui P. F. po sicilsko, v sicilskem narečju.
- sī-cunde, conj. (sī z nedoločnim enklitičnim -cunde = unde) če od kod: SUET., sicunde potes, crues CI. EP., nec consul, sicunde spes aliqua se ostendisset, deerat L.