in-ops -opis (ab ope inops, qui eius indiget Varr.)
1. nemočen, brez moči, o(b)nemogel, slab: leges salubriores sunt inopi quam potenti L., nihil cum potentiore iuris humani relinquitur inopi L., inopem vallare armis Val. Fl., inopes — potentes S. fr.; inops z inf.: Pr.
2. ki si ne znati pomagati ali svetovati, brez pomoči, brez sveta: solus, inops, exspes … O., trahens inopem senectam O., i. turba V., inops animi (loc.) V., inopes relicti a duce Ci., ad eos inops supplexque venit Ci., solari inopem V.
3. nepremožen, neimovit, reven, ubog, boren, siromašen (naspr. copiosus, dives, locuples, opulentus): Mart., Macr., inopem me copia fecit O., vendit inops O. zaradi uboštva, inops inter magnas opes H., ad alienam opem inops L., inops alienas opes expecto S., inopem iter ingredi L. brez denarja, inops atque egens Suet., i. victus, inferiae, domus O., aerarium i. et exhaustum Ci. revna in izpraznjena; subst.: regis mensa non differebat a cuiusvis inopis (reveža) atque privati N.; enalaga: cupido semper inops H. ki vedno trpi pomanjkanje, nikdar potešena, vedno lakomna, inopis animi esse H., vita Ci., Vell., ars Iuv., amor Lucr., inopes irae Val. Fl.; pren. reven = prazen, puhel (naspr. locuples, abundans, copiosus): lingua quae dicitur esse inops Ci., oratio Ci., disciplina, causa Ci.
4. metaf. reven s čim, potreben česa, neimajoč česa, brez česa: Sil.; z objektnim gen.: inops pecuniae L. (naspr. praedives), messium L. reven z žitom (o nekem otoku), somni cibique O. brez spanca in teka, mentis O., T. brez pameti, consilii L., O., Suet., amicorum, verborum Ci., copiarum Vell. reven z živežem, rerum H. brez jedra (o verzih), paterni ruris et fundi H. (zaradi razdelitve zemljišč), humanitatis Ci., pacis O., animi, omnium rerum V., agitandi i. S. brez stvari, potrebnih za preživetje, ki nima ob čem (od česa) živeti, aeris Iuv., astūs, criminum, fortunae T., aequi, rationis, regnorum Stat.; nam. gen. pri Ci. tudi abl. z ab ali sam abl.: inops ab amicis, i. verbis.
Opomba: Abl. sg. -ī (subst. -e), neutr. pl. -ia, gen. pl. -um.
Zadetki iskanja
- in-quiētus 3, adv. -ē
1. brez miru, brez pokoja, nemiren, brez počitka: nox L., dux inquieti Hadriae H., inquietae et sine vento fluctuantes aquae Sen. ph., aër Sen. ph., ventus Plin. iun., inertia Sen. ph. živa lenoba.
2. metaf.
a) (o duhu) nemiren: animus L., praecordia H., ii qui semper inquieti sunt et ii qui semper quiescunt Sen. ph., mobilis et inquieta mens homini data est Sen. ph., inter affectus inquietissimos rem quietissimam, fidem, quaeris Sen. ph.
b) (politično) nemiren: homo inquietus et tribunatum spirans L., provincia, Gallia Suet., nihil inquietum agere Amm., in externos aut in domesticos motus inquieti Iust. - īn-sinuō -āre -āvī -ātum
1. (poznolat.) pravzaprav v gubo (sinus) toge vtakniti (vtikati): manum Tert., manūs Ap.
2. vtakniti (vtikati), vriniti (vrivati), spustiti (spuščati): Romani quācumque data intervalla essent, insinuabant ordines suos L., aestum per saepta domorum Lucr., extrinsecus insinuata anima Lucr. od zunaj vlita duša; pesn.: tibi insinuentur opes Pr. naj pripade(jo).
3. refl., med. in intr. vri(va)ti se, vdreti (vdirati), prodreti (prodirati): cum se inter equitum turmas insinuavere C., Tigris mari Persico se insinuat Cu. teče v, se izliva v, quā te insinuaveris, retro via repetenda L., flumen inter valles se insinuat L., se inter corpus et arma i. L., Racilium, cum se insinuasset, dextra ferit Auct. b. Alx., vox in aures insinuata Lucr.; z dvojnim acc.: an (anima) pecudes alias se insinuet Lucr. se presadi (preseli) v druge živali, eccui potestas fuit in forum insinuandi? Ci., in locum fraudi obnoxium i. Gell., cunctis insinuat pavor V. spreleti; večinoma metaf.: me in eorum sermonem insimulavi Ci. sem se vmešal, Zeno insinuasse se in antiquam philosophiam videtur Ci. je globoko prodrl v staro filozofijo, (se) in causam i. Ci. pronicati, se ad causam i. Corn. pot si krčiti do … , malum insinuare potest in rem publicam Ci.; occ.
4.
a) refl., med. in intr. (v prijateljstvo) se vriniti (vrivati), prikrasti se, pridobi(va)ti si koga ali naklonjenost koga, prilizniti (prilizovati) se komu, dobrikati se, prikupiti se, narediti uslugo komu: se i. in familiaritatem (consuetudinem) alicuius Ci., per obsequium se i. in familiarem usum L., iis … insinuare, a quibus est petendum Ci., in amicitiam insinuavit cum matre et mecum simul blanditiis, muneribus, donis Pl., insinuari Augusto Suet. iskreno spoprijateljiti se z Avgustom; redkeje trans. pridobiti komu nekogaršnjo naklonjenost: i. aliquem animo Caesaris Plin. iun.
b) razodeti komu kako tajno bogočastje, uvesti ga v kako tajno bogoslužje: adest tibi dies, quo … per istas meas manus piissimis sacrorum arcanis insinueris Ap.
c) vcepiti (vcepljati) komu kaj: vitam moresque feris mentibus Aur.
č) naznaniti, priobčiti, povedati: (alicui) aliquid Icti. in pozni pisci, alicui principis scripta Amm.; alicui de aliquā re: Macr. idr. pozni pisci, i. alicui z ut ali ACI ali odvisnim vprašalnim stavkom: Macr. idr. pozni pisci. - īn-struō -ere -strūxī -strūctum
I.
1. z zunanjim obj.: vde(va)ti, vtakniti (vtikati), vstaviti (vstavljati), vložiti (vlagati) v kaj, položiti (polagati) na kaj: contabulationes in parietes instruxerunt ita, ut … C., tigna C., in cloacarum parietibus tubulos Vitr.
2. s prolept. obj.: napraviti, narediti, (z)graditi, postaviti (postavljati): audierunt muros instrui N., murum coctili latere Cu., aggerem T., tuguria conchis Cu., in altum editas arces Sen. ph., mensas V., opus O.
3. metaf. napraviti, pripraviti (pripravljati), (o)snovati, narediti, prirediti (prirejati), urediti (urejati), nabaviti (nabavljati), oskrbeti (oskrbovati), priskrbeti (priskrbovati), dognati, (iz)oblikovati: epulas L., convivium Cu., convivia sumptuose Lact.; pren.: hoc ipsum iudicum … a matre eius instruitur Ci., ut idem accusationem et petitionem instruat Ci., instruendae fraudi intentus L., dicta ad fallendum i. L. na prevaro nameriti, omnes sycophantias i. et comparare Pl., (alicui) insidias i. Cat., Iust., inter concordantes odia Iust. vzbuditi (vzbujati), iam instructa sunt in corde consilia mea Ter., victoriam alienam Iust., iter Plin. iun., (alicui) aurum atque ornamenta Pl., alicui aurum atque vestem muliebrem Pl., agrum atque aedes sibi Pl., servientis servitutem sibi Pl.
4. occ.
a) (vojsko) razvrstiti (razvrščati), v bojni red postaviti (postavljati), urediti (urejati): instruite vestros exercitus! Ci., ille aciem instruit Ci., P. Decius instructā acie vitam suam devovit Ci. v bojni vrsti, agmen, legiones, ordines, copias, elephantos i. C., L., Cu., Q., suos pugnae (dat.) i. S. za boj, instruite contra has copias vestra praesidia Ci., contra Afros aciem i. Eutr., se proelio S., Romanus dimicationi ultimae instructus intentusque L. oborožen in pripravljen, statio composita instructaque in subitos tumultus L., insidias i. L. zasedo postaviti.
b) napotiti koga na kaj, pripraviti (pripravljati) koga za kaj: aliquem ad alterius caedem L. —
II. z abl.
1. opremiti (opremljati), oskrbeti (oskrbovati), preskrbeti (preskrbovati) s čim, opraviti (opravljati): mensas epulis O., cultibus suis Herculem instruit (Omphale) O. ga opravi s svojim lišpom, vias copiis T. zasesti, civem sceleratum copiis Ci., tabernaculum omni luxu Cu., aliquem viatico Vell., frumento et stipendio viatorem Iust., aliquem mandatis L.; pogosto samo: instruere domum Ci., N. s pohištvom oskrbeti, opraviti, aedes instructae Ci., classem i. Iust., Q. z vojaki oskrbeti, classis instructa atque ornata Ci. (prim.: classem omnibus rebus i. Ci.), agrum L. s poljedelskim orodjem preskrbeti, bellum Ci. ali proelium Eutr. pripravljati se na vojno (boj), filiam Suet. dati ji opravo, i. augereque ab omni parte grammaticam Suet., causam Plin. iun. s potrebnimi dokazili opremiti, vitam (humanam) Lact.
2. occ.
a) oborožiti (oboroževati), orožiti: milites armis S., V., T., partem quartam militaribus armis S.; pren.: se armat et instruit irā O.; tudi brez abl.: ad iudicium non satis se instruxerat Ci. se ni bil dovolj pripravil, videtur se satis instruxisse Ci.
b) učiti, poučiti (poučevati), napelj(ev)ati, napotiti: Ci., instructo pectore talibus dictis O., disciplinae et artes, quibus instruimur ad usum forensem Ci., regina dei ritibus instruitur O. se da seznaniti z … , uvesti v … , aliquem arte suā i. O., praeceptis Petr., de arte scribendi praeceptis Suet.; brez abl.: oratorem, testes, accusatores, multitudinem Ci., adulescentes docere, instituere, ad omne officii munus instruere Ci., i. ad iustitiae munera Lact., ignorantiam alicuius Plin. iun.; z odvisnim vprašalnim stavkom: Q. — Od tod adj. pt. pf. īnstrūctus 3, adv. -ē
1. postavljen, razvrščen, urejen, opremljen, opravljen: exercitus ita stetit instructus, ut … L., instructā acie confligere N., Suet., instructi milites L., milites instructi et armati Cu., i. exercitus Cu., C., eques, miles O.; metaf.: instructam ei tabernam dedit Ci., ea est ratio instructarum navium Ci., domum eius instructam fecerat nudam Ci., ludos instructius fecit L. sijajneje.
2. metaf.
a) z abl. oskrbljen, preskrbljen, opremljen s čim: copias omnibus rebus instructas fuisse Ci., commeatu i. Cu., convivium omnibus rebus instructum Ci., O., vitiis instructior H., provincia pecuniā instructa Ci., Graecia instructa copiis Ci., instructus militibus, instructior opibus Iust., clementiā et liberalitate instructissimus Val. Max.
b) poučen (v čem), usposobljen, sposoben: ita instructus in iudicium venio Ci., instructissimus ad dicendum Ci., nihil ad irritandas illiciendasque immodicas cupiditates instructius est Cu. prikladneje, omnis ad perniciem instructa domus Pl., ad obsidionem ferendam i. Iust.; z abl.: his rebus instructus accusator Ci., Aristo mandatis instructus L., omnibus artibus instructus Ci., virtutibus, legibus i. Iust., litteris, cunctis artibus i. Aur., humanitatis laudibus instructissimus Val. Max.; redko: instructus in iure civili Ci.; toda: nisi qui a philosophia esset instructior Ci. s stališča filozofije bolje poučen, i. a doctrinā Ci.
Opomba: Sinkop. pf. instruxti = instruxisti: Pl. - in-temerātus 3 (in [priv.], temerāre)
1. neonečaščen, neoskrunjen, neomadeževan: Penelope, inter tot iuvenes intemerata O., intemerata coniugum corpora T.
2. (samo) čist, nedotaknjen: intemerata (vini) munera V. nemešan dar, castra intemerata servare T., i. modestia T., ratio Val. Fl., equae Stat., intemerata gradu saxa Sil. neizhojene, opes Amm.; adv. intemerātē nepopačeno, pristno: Cod. Th. - in-tempestus 3 (in [priv.], in *tempestus, adj. tvorjen iz tempus kakor scelestus iz scelus) nepravočasen, nepriležen, neustrezen
1. (le v zvezi z nox) grozljivo neprijetna (temna, trda, pozna) noč: Varr., Cu., L., Petr., Ap., Aur., inter concubiam noctem et mediam Macr., intempestā nocte navem conscendit Ci., adfertur nuntius nocte intempestā Ci.; pooseb.: Nox intempesta V. grozljiva Noč (mati Furij).
2. metaf.
a) zaradi podnebja nezdrav: intempestae Graviscae V. z nezdravim podnebjem.
b) (glede na vreme) viharen, vihrovit: Tonans Stat. viharen. - in-tendō -ere -tendī -tentum
I.
1. nape(nja)ti: tormenta Cu., fauces Ci., arcum intendebat Apollo V., vela secundi intendunt zephyri V., rana intendit cutem Ph.; occ.
a) razpe(nja)ti, raz(pro)streti (raz(pro)stirati), razgrniti (razgrinjati), raztegniti (raztezati), (raz)širiti: nemus intendat silvas (drevesa) Pr.; refl.: nubes se intendēre Cu. so se razpeli (vlekli) po nebu, primis se intendentibus tenebris L. ko se je ravno stemnilo, nox se intendit L.; tudi brez se: vesperā intendente Amm. se nagiba, se je nagnil, intendentes solis radii Aur.
b) s čim prevleči, prekri(va)ti: tabernacula carbaseis intenta velis Ci., intenditque locum sertis V., bracchia tergo V. z govejim usnjem, gracili geminas stamine telas O., sellam loris Q., citharam nervis Q.; od tod z obrnjeno konstrukcijo (prim. circumdare): vincula collo V., coronas postibus O. razobesiti po … , folia sacrificationi Col.
2. metaf. nape(nja)ti = (po)večati, povelič(ev)ati, poviš(ev)ati, (po)množiti: cornū … intendit vocem V., intentis oculis contemplari Ci. z napeto pozornostjo, languescet industria, intendetur socordia T., spiritum intendere Cu. dihanje, odium, gloriam, cupiditates T., regis curam Cu., officia S. svojo gorečnost, formidinem, metum T., vera T. pretiravati, leges Plin. iun. poostriti, syllabam Gell. zatezati, se intendere Ci. napenjati se, truditi se. —
II.
1. raztegniti (raztezati), iztegniti (iztezati), pomeriti (pomerjati), nameriti (namerjati), obrniti (obračati) kam: manus T., bracchia O., palmas O.; smer: dextram intendit ad statuam Ci., aures ad verba O., Ci., aciem (oculorum) in omnes partes Ci., oculos in vultum legentis Iust.; z dat.: manus verberibus T. pomoliti, bracchia remis V. iztegniti po … ; occ. (orožje) obrniti proti komu, nameriti na koga, naperiti zoper koga: intentus est arcus in me unum Ci., hastas L. nastaviti, sagittas Cu., sagittam V. pomeriti s puščico, sprožiti jo, telo intento stare L. z golim mečem, tela in patriam Ci., tela intenta iugulis civitatis Ci., telum in iugulum Plin. iun., signa legionum intenta cervicibus vestris Ci., i. ictūs T., intento igne Sil. (o streli); pren.: de ducentis nummis primum intendam ballistam in senem Pl.
2. metaf.
a) pot ubrati, na pot stopiti (stopati), kreniti po poti, nameriti jo, odpraviti (odpravljati) se, (na)potiti se kam: iter in Italiam L., a portā ad praetorem iter intendit L., fugam i. L., Cu., Lucan. v beg se pognati, zbežati; prolept.: novum alveum Cu. napraviti si, quo ire intenderat S.; occ. obrniti (obračati) se, kreniti kam: ut eo, quo intendit, mature cum exercitu perveniat Ci., quo intendam? Ter., quo intenderat, in Manliana castra pervenit Ci.; pren. kam hoteti dospeti, nameniti se (namenjen biti) kam: ante … quam illuc proficiscare, quo te dicis intendere (v govoru) Ci.; stremeti, težiti za čim: huc igitur intendit T., quocumque intenderat, res adversae erant S., huc potius intenderet T., ea (natura) non satis proficere potuisset, nisi eodem studio atque imitatione intendisset Ci., ubi Marius haruspicis dicta eodem intendere videt S. prav na to meriti.
b) (kako dejanje) naperiti (naperjati), snovati proti komu, zoper koga: facinus in alienum hominem intentum Ci., periculum in omnes intenditur Ci., bellum in Hispaniam, bellum eo i. L., in aliquem (alicui) crimen L. (ob)dolžiti, (o)kriviti koga, dolum Cu. zvijačo (past) nastaviti, fallaciam in aliquem Ter. (po)lotiti se koga z … , alicui probra ac minas T. sramotiti ga in groziti mu, alicui litem Ci. pravdo začeti (sprožiti, naperiti) zoper koga, crimen in aliquem L. ali (adulterii) crimen alicui Suet. (ob)dolžiti, (o)kriviti koga (česa), quo cupiditatem intendit Antonius Ci.; brez določitve smeri: actionem perduellionis intenderat Ci. je bil naperil (sprožil) tožbo …
c) (svojega duha, svojo skrb, pozornost) obrniti (obračati) na kaj, paziti, prežati na kaj, streči po čem: animum ad reparandas vires Cu., animus intenditur in curas Ci., animum i. in ea quae … Ci., oculos et mentes in pugnam C., illuc mentem Q., animum rebus honestis H., Q., cogitationes in aliquid L., curam in apparatum belli L., sensus ad aliquid Ci., omnes curas in aliquem Cu., alicui rei curam Plin., dolorem in ultionis solacia Iust., opes ad dominationem occupandam Iust., considerationem ad rem Ci., eruditionem ad rem Plin. iun., laborem in aliquid Q., in rem novam i. Q., ad nuptias Cleopatrae Iust.
č) posvetiti (posvečevati) se, vda(ja)ti se čemu, baviti (pečati, ukvarjati) se s čim: in Italiam resque urbis T., ad publicas curas T., se alienis negotiis T.; occ.
d) nameniti se, namerjati, nameravati: consilium Ter.; s pronominalnim obj.: si Antonius, quod animo intenderat, perficere potuisset Ci., neque quod intenderat, perficere potest S., non quod intenderat, ut Adherbalis potiretur, efficere potuit S., intendentes, ut oratores fiant Q.; z inf.: fugā salutem petere intenderunt C., in potestatem redigere animo intendit T.
e) trditi, skušati dokazati: id, quod intenderemus, confirmare Ci., falsum i. Ci.; abs.: eum, quomodo nunc intendit, ne in vivorum quidem numero fuisse demonstrat Ci.; z ACI: (Lupus) intendere coepit, se oportere … facere Ci., hunc se intendit esse Ter. — Od tod adj. pt. pf. intentus 3, adv. -ē
1. napet; kot pt. pf.: intentus arcus Cu., O., intentae chordae Ci.; pren.: intentus labor O. naporno delo, intentior cura L., Cu. večja, intenta alimentorum pretia T. povišana cena, intentior disciplina T. strožji, tesnejši, febris Cels. huda, impetus intentior Sen. ph. silnejši, ut altera pars orationis levis atque summissa, sic haec intenta ac vehemens esse debet Ci.; enalaga: milites intenti T. goreči v službi.
2. metaf. napeto (z napeto pazljivostjo) čakajoč (pričakujoč) koga ali kaj, prežeč na kaj, pazljiv, pozoren: intenti exspectant signum V., omnes milites intenti pugnae proventum exspectabant C., intentiores utrimque custodiae L., cum Maria corde intentissimo pasceretur Aug., mutato vultu intentissimus cogitare coepi Aug., intentissima conquisitio L.; na vprašanje na kaj? z ad ali in z acc.: ad pugnam C., in pugnam intenti Cu., ad nutum ducis Cu., ad id tantum L., in omnem occasionem L., ad unum imperium L., mens in imagines Ci.; tudi adversus omnes motus L.; pesn. z dat.: mens intenta malis L.; z odvisnim vprašalnim stavkom: intenti, quam mox signum daretur L., intenti paratique, si lacesserentur L., intentus, sive Etruria se interim sive Latini aut Hernici moverint L. pazljiv na vsako gibanje, bodisi v Etruriji ali … , intente audiri Q., intentius contemplari Amm.; occ.
a) zelo skrbeč za kaj, nenehno misleč na kaj, na umu (v mislih) imajoč kaj, prizadevajoč si za kaj, marljivo se s čim ukvarjajoč, prizadeven, skoren = vnet za kaj, skrben, iskren: intentius delectūs habere L., intentius bellum apparare L., intentius se excusare T., ea multo intentius petere in vitā Corn., eo intentius Vologeses premere obsessos T., intentius admonere, ut … L., intente instanterque pronuntiare Plin. iun., intente observare Vulg.; z dat.: intentus operi agresti, rustico L., arti Cu., servilibus officiis L., libello Fl., paci Lucan., cogitationi Suet., proeliis Amm., dies vigiliae intentae Amm.; zlasti z dat. gerundivi: agendo Galliarum censui intentus T., non ante umquam Volscos nec ducibus legendis nec exercitui scribendo intentiores fuisse L., celerandae victoriae intentior T., inter id instruendae fraudi aliquanto intentior quam muniendis castris aut ulli militari operi L.; z ad: ad curas L., ad parendum L.
b) pripravljen (gotov) na boj (udar); z ad ali in: exercitus ad proelium intentus ornatusque T., cum adunata omnis classis et intenta in navale bellum esset Iust.; z dat.: dimicationi ultimae instructus intentusque L.; abs.: paratus et intentus, intentus paratusque, armatus intentusque S., L., T. - interāmenta -ōrum, n (inter; prim. ex-enterare ali ex-interare iztrebljati kako žival) notranja (ladijska) lesovina (statumina in costae): navium L. notranje gredje.
- inter-amnus 3 (inter, amnis) med dvema rekama ležeč: terrae Lamp. (po drugih: interamnānae terrae v enakem pomenu); subst. interamnum -ī, n medrečje, ozemlje, ki ga obkroža reka: Iul. Val. Od tod subst. Interamna -ae, f Interámna (prim. „Medvode“), mestno ime, in sicer:
1. mesto v Umbriji med Narom in njegovim kanalom, rojstno mesto zgodovinarja Tacita in cesarja Tacita (zdaj Terni): Varr., Ci., T.
2. mesto v Laciju med rokavoma reke Liris (zdaj Teramo): Ci., L. Soobl. Interamnium -iī, n (Ἰντεράμνιον) Interámnij: Fl. — Od tod adj. Interamnānus 3 iz Interamne (ob Lirisu): Ci.; etnikon: Interamnās -ātis interamnanski, interamnatski = iz Interamne (ob Lirisu): ager L.; pl. Interamnātēs -ium, m Interamnáti, prebivalci Interamne:
a) v Umbriji: Varr., Ci. ep., Plin.
b) ob Lirisu: Plin. - interāneus 3 (inter) notranji; subst.
1. interāneum -ī, n debelo črevo, danka: Plin.
2. interānea -ōrum, n drobovje, drob, čreva: Col., Plin. - inter-aptus 3 med seboj zvezan; v tmezi: inter singillariter apta Lucr.
- interātim, adv. (inter) predklas. = interim: P. F.
- inter-capēdō -inis, f (inter, capere) prekinjenje, prekinitev, pretrg(a), pretrganje, prestanek, prenehanje, odlog: i. est tempus interceptum Fest., in eorum vitā nulla est intercapedo molestiae Ci., intercapedinem scribendi facere Ci. pisanje prekiniti, post longam intercapedinem Suet., nullā morae intercapedine Aug., morbus intercapedinem habet Sen. ph., i. pacis Iust., temporis Plin. iun., Ap.
- inter-cēdō -ere -cēssī -cēssum est
1. hoditi, stopati, vleči se, prihajati med čim: inter singulas legiones impedimentorum magnum numerum intercedere C., huc si quis intercedat (vmes stopi, pride) tertius, pereat fame Pl., intercedente lunā Plin. (med soncem in zemljo).
2. occ. stopiti (stopati) vmes, in sicer
a) krajevno: razprostirati se, stati vmes, stati/biti med čim: perpetua palus intercedebat C., intercedebant silvae inter ipsos atque Ariovistum C., viae plures intercedentibus buxis dividuntur Plin. iun., plaga intercedens Mel.
b) časovno: vmes nastopiti (nastopati), preteči, miniti, v pf. tudi = vmes biti: dies nondum X intercesserant Ci., nox nulla (una) intercessit Ci., vix annus intercesserat, cum … Ci., intercessere pauci dies L., nullus dies temere intercessit, quo non ad eum scriberet N., spatium (temporis) i. C., spatium i. Hyg.
c) o dogodkih: med čim ali vmes nastopiti (nastopati), dogoditi (dogajati) se, nasta(ja)ti, primeriti se: saepe in bello parvis momentis magni casus intercedunt C., cum senatus consultum (postulatio) intercederet Ci., si nulla aegritudo huic gaudio intercesserit Ter., inter bellorum curas res parva intercessit L., quotiens inter virum et uxorem aliquod iurgii intercesserat Val. Max., cupiditas N. ali duritia paupertatis i. Ap.
č) o razmerah, odnosih: bi(va)ti (vmes, med … ): multa inter nos officia intercedunt Ci., inter eos querimonia, aemulatio i. N., quīcum tibi adfinitas intercedebat Ci., mihi cum Siculis causa tantae necessitudinis intercedit Ci., mihi cum eo intercedunt inimicitiae Ci., bella C., inter nos vetus usus intercedit Ci., consuetudo mihi cum aliquo intercedit Ci., controversia Ci., hospitium C., obtrectatio N., intercedet familiaritas Ter.
3. vmes stopiti (stopati), in sicer
a) ugovarjati, upreti (upirati) se, protestirati, zavreti, ovreti (ovirati), preprečiti (preprečevati), onemogočiti (onemogočati); abs.: adimit intercedendi potestatem Ci. (to pravico so imeli ljudski tribuni, ki so lahko s svojim vetom onemogočili sodne razsodbe, senatove odločitve in sklepe narodnih zborov), si intercessum sit Ci. če je prišlo do ugovora, če se je vnel prepir, če je prišlo do prerekanja, cum lex feratur, intercedi liceri Ci., tum tribunus intercedere poterit Ci., paratos habemus, qui intercedant Ci., mandata patriae intercedunt Iust.; pren.: nisi cupiditas intercesserat N.; dat.: consulibus legem ferentibus est intercessum Ci., intercessit conlega Fabricio Ci., praetori Ci., ne legi (senatus consulto) intercedere liceret Ci., iniquitatibus magistratuum Plin. iun., Piso Verri intercessit Ci., rogationi L., auctoritati senatūs Ci.; z ne ali quominus: quod ne fieret, consules intercesserunt Hirt., nihil intercedit, quominus L. ni nobene ovire, praetori non intercedere tribunos, quominus … L., de cognomine i. Suet.
b) nastopiti (nastopati) kot posredovalec (miritelj), biti posredovalec (miritelj), posredovati: nullum meum dictum pro Caesare intercessit Ci. nobene besede nisem zastavil za Cezarja, si tui recuperatores non intercederent Ci., cum inter Aiacem et Hectorem decertantes armis intercederet Gell., ad leniendam invidiam intercessit his verbis Suet., cum vestra auctoritas intercessisset, ut Ci. ker ste kot posredovalci ukrenili, da … ;
c) (v denarnih zadevah) jamčiti, porok biti, porokovati, dajati poroštvo, zagotovilo: Suet., tantum (sestertium sexagies) se pro te intercessisse Ci., magnam pecuniam (za veliko vsoto) pro aliquo Ci. - inter-cidō2 -ere -cidī (inter, cadere)
1. pasti (padati) vmes, med kaj: nullum telum inter corpora (naves) vanum intercidit L., quod intercidit L., cum eo minus vani quidquam intercideret teli L.
2. occ. vmes, med čim se dogoditi (dogajati), zgoditi, primeriti (primerjati): si quae (po drugih: qua) interciderant Ci. ep.
3. klas. le metaf. interire
a) (po)giniti, izgubiti (izgubljati) se: pereant amici, dum inimici una intercidant Poeta ap. Ci., multi fortuitis casibus interciderunt T., intercidunt verba Q. se umikajo iz rabe, ora Plin., oppida Plin., i. gratia beneficii Sen. ph., quantum iuventutis intercidat Iust.
b) pasti iz glave, uiti iz spomina, izginiti (izginjati) iz spomina, pozabiti (pozabljati) se: augur erat; nomen intercidit annis O., intercidēre nomina T., si interciderit tibi aliquid H., credo … consulatum memoriā intercidisse L., honos aevo i. Sil., Minythyia cum omni Amazonum nomine i. Iust. — Od tod adv. pt. pf. intercīsē prerezano = pretrgano, ne zdržema: dicere Ci. (= razstavljajoč sicer skupaj spadajoče besede), haec i. commeminisse Gell. kos za kosom, i. dictum Gell. sinkopirano = izpahujoč samoglasnike. - inter-cīdō1 -ere -cīdī -cīsum (inter, caedere)
1. po sredi (čez pol) (pre)rezati, prebosti (prebadati), prekopa(va)ti: intercisae venae T., hostiam i. Macr., venas fontis cuniculis i. Hirt. odkopa(va)ti, planitiem Plin., aedes Icti. ali pontem L. podreti, montem Ci., Isthmon Q., iugum Hirt., iugum valle a castris intercisum Hirt. ločen z … = insula ab Italiā freto intercisa Sen. ph., colles intercisi vallibus Hirt. presekani, prekrižani, quā (securiculā) intercidantur radices Plin., et sententias intercidere (razkosa(va)ti) et verba corrupte pronuntiare Gell., intercisi dies Varr., Macr., Cl. (dnevi, o katerih se zjutraj in zvečer ne smejo opravljati javni posli).
2. iz kake celote sem ter tja dele izrez(ov)ati: arundinetum Col.; poseb. liste iz kake računske knjige izrezati in jo tako poneveriti: commentarios Plin. iun., rationes dominicas Ulp. (Dig.). - inter-cino -ere (inter, canere) vmes peti, pesem vplesti (vpletati): neu quid medios intercinat actus H.
- inter-cipiō -ere -cēpī -ceptum (inter, capere)
1. na sredi pota ujeti, uloviti, zajeti, prestreči (prestrezati): Pl., Iust., Suet., Amm., pila intercepta remittere C., bracchium Cu. roko pri udarcu, litteras Darei Ci., epistulam Cu., commeatūs Hirt., L., magnum numerum iumentorum C. na poti prestreči, hostes in fuga Hirt., T., Dareum Cu., ipsum ab suis L. daleč od svojcev, aliquid sago, ne tellurem attingat Plin., naves C., classem Aur., complures hostium C., hostes laqueis Mel., columbae ab accipitre interceptae Varr.; pesn.: Rhoeteus hastam intercipit V. prestreže sulico = zadene ga sulica (ki je bila drugemu namenjena), venenum i. Ci. izpiti strup (ki je bil pripravljen za drugega).
2. iz srede proč vzeti, odvze(ma)ti: terga caput tangunt, colla intercepta videntur O.; metaf.
a) odvze(ma)ti, odtegniti (odtegovati), iztrgati, ugrabiti, upleniti: Plin., Suet., Aur., Amm., honos ad meum diem petitus ad … occasionem interceptus esse videtur Ci., agrum ab aliquo i. L., pecuniae e publico interceptae T. izmaknjen, poneverjen, interceptarum pecuniarum reus Suet.; z raznimi stranskimi pomeni: veneno interceptus T. (medtem) umrl zaradi zastrupitve, Myrrha intercepta neci O. za sedaj (začasno) oteta (rešena) smrti, te interceptum fortuna servavit Cu., solem, usum aurium i. Cu. odvzeti, gloriam Cu. prevzeti, izpred nosu vzeti, arca dives laudem intercipit Ph. si prisvaja, spem anni (Cererem) O. uničiti, alicui urbem O., urbs intercepta Ap. ki se je pogreznilo, spiritum Sen. rh. ne pustiti dihati, rex mortalitate interceptus Plin. iun., interceptus repentinā morte Iust., si me fata intercepissent Q., interceptus (ki ga je presenetila smrt) quoque magnum sibi vindicat locum Q., exitio i. Aur., viribus exesis intercipi Aur.
b) prekiniti, pretrgati, ustaviti, ovreti (ovirati), zavreti (zavirati), preprečiti (preprečevati), zaskočiti, zapreti (zapirati), zagraditi (zagrajevati), zaskočiti (zaskakovati): iter interceperat L., Cu., loca opportuna L., hostium ingressum praesidiis T., caelum intercipit umbra (Alpium) Sil., sermones medios Q. - inter-clūdō -ere -clūsī -clūsum (inter, claudere)
1. z acc. rei: zapreti (zapirati), preprečiti (preprečevati), preslediti, prestreči (prestrezati), zaskočiti, zavreti (zavirati), ovreti (ovirati), vzeti (jemati), odvze(ma)ti: cum sibi omnes aditūs interclusos viderent Ci., alicui iter, viam, exitum, perfugia i. Ci., L., C., aditūs (in Ciliciam) parvis praesidiis Ci., alicui fugam, C., Ci. ep., commeatūs Pl., Suet.; pren.: meum reditum flumine sanguinis i. Ci., bonorum civium est intercludere omnes seditionis vias Ci., dolor intercludit vocem L., Iust., i. animam, spiritum L., T., Cu. dušiti, pristinae vitae consuetudo interclusa Ci., defensio interclusa respirat Ci., alicui aditum ad causam i. Ci., creditum Iust., anima interclusa ab dulcedine aquai Lucr. skoraj zadušena zaradi prenaglega zauživanja.
2. z acc. personae: koga prestreči, zajeti: a tergo hostem interclusum reliquit Ci., intercludi in insidiis Ci., Caesarem duobus exercitibus et locorum angustiis facile intercludi posse C., metuo, ne iam intercludamini ut, cum velitis exire, non liceat Ci., intercluso Constantio trans Euphratem Amm.; pren.: itaque intercludor dolore (bolečina me ovira, mi brani), quo minus ad te plura scribam Ci. ep.; intercludere aliquem aliquā re ali ab aliquā re koga ločiti, odtrgati od česa, ne dati mu priti do česa; pogosto lahko slovenimo ta sklad enako kakor sklad i. alicui aliquid: nostros commeatibus intercludere coeperunt C., hostes commeatibus Iust., re frumentariā, itinere, Dyrrachio intercludi C., Caesarem frumento i. C., Ibero L., ab oppido intercludere adversarios C., legiones ab impedimentis interclusae C., aliquem ab exercitu C., a suis L., a castris L., exercitum ab auxilio L., a praesidio C. - inter-columnium -iī, n (= spatium inter singulas columnas) medstebrje: Corn., Val. Max., Vitr., Vulg., in intercolumniis (med stebri) signa vidimus Ci., intercolumnia ambulationis Ci. ep. prostor med stebri na hodniku za sprehajanje.