oc-caecō -āre -āvī -ātum (ob in caecāre)
1. slepiti, oslepiti (oslepljevati): Plin., occaecatus pulvere effuso hostis L., o. oculos Cels., quidam subito occaecati sunt Cels. so oslepeli.
2. metaf.
a) slepiti, oslepiti (oslepljevati), preslepiti (preslepljati), zaslepiti (zasleplj(ev)ati): occaecat animos fortuna L., o. pacis consilia L., occaecati cupiditate, stultitiā Ci.
b) narediti (delati) kaj brezčutno: timor occaecaverat artūs V. (Cul.).
c) (po)temniti, zatemniti (zatemnjevati), mračiti, omračiti (omračevati): Lucan., noctis et nimbûm occaecat (sc. diem) nigror Pac. fr., tam densa caligo occaecaverat diem, ut … L., solem vides satin ut occaecatus est prae huius corporis candoribus Pl.; pren.: obscura narratio totam occaecat orationem Ci. naredi (dela) ves govor nejasen (nerazumljiv).
d) pokri(va)ti, zakri(va)ti, narediti (delati) nevidno: fossas Col., terra semen occaecatum cohibet Ci.; pren.: quae (sc. ratio vitem colendi) velut ignorantiae tenebris occaecata Col.
Zadetki iskanja
- orior -īrī, ortus sum, toda oritūrus (iz *r̥-i̯ōr; indoev. kor *er- vzbujati, premikati; prim. skr. r̥ṇóti, r̥ṇváti (on) se dviga, se premika, gr. ὄρ-νυ-μι vzbujam, premikam, gibljem, ὄρ-ωρ-α razburjen sem, ὀρούω planem, ἔρνος mladika, veja, umbr. ortom (= ortum), urtas (= ortae, surgentes), urtes (= surgentibus), got. rinnan, rann, stvnem. rinnan = nem. rinnen, rennen)
1. dvigniti (dvig(ov)ati) se, vzdigniti (vzdigovati) se, vsta(ja)ti, nasta(ja)ti: consul oriens de nocte silentio L., ortus est longe saevior Catulus S. fr.; metaf.: oritur tempestas N., oriens ventus N., incendium ortum L., oritur clamor C., bellum Ci., caedes V., seditio Cu., rumor ortus Ci.
2. vziti (vzhajati), (po)kazati se, prikaz(ov)ati se, pojaviti (pojavljati) se: V., Col. idr., stella oriturque caditque O., lux oritur H. dan se zaznava, svita (dani) se, lux oriens Cat., dies oriens Tib., ortā luce C. ob jutru, zjutraj, solem atque lunam … semper occĭdere atque oriri … Lact., ab orto (vzhajajočega) sole Cu., ab orto usque ad occidentem solem L.; od tod oriens sol vzhod: ad orientem solem spectare C. proti vzhodu; pa tudi Jutrovo, Vzhod, Orient: Ci.; pren.: oritur monstrum V. se prikaže.
3. iziti (izhajati), pri(haja)ti, izvirati, nasta(ja)ti: Pl., Ter., Pac. ap. Ci., Plin., Plin. iun., Lucr. idr., unde haec flamma oritur? Enn. ap. Ci., Rhenus oritur ex Lepontiis C., Maeander ex arce summa ortus L., Tigris oritur in montibus Uxiorum Cu., amnes Caucaseo monte orti Cu., ex eo medio quasi collis oriebatur S. je vzkipeval, se je dvigal; pren.: aestūs oriuntur Cu. nastopa(jo), a naturā amicitia orta Ci., officia, quae oriuntur a suo cuiusque genere virtutis Ci.
4. (po)roditi se, iziti (izhajati), rodu kakega biti: Q., Vell., in quo (sc. solo) ortus es Ci., stirpe regiā ortus Cu., eā familiā ortus S., ortus ex eā familiā L., ex concubinā ortus S., Belgas esse ortos ab Germanis C., equestri loco ortus Ci., ex eodem loco ortus Ter., pueri orientes Ci. ki se rodijo (rojevajo), homo a se ortus Ci. = homo novus človek brez slavnih pradedov, ki je prvi izmed svoje rodovine dosegel kurulsko čast (ki je postal plemenit po svoji zaslugi), novinec v kurulski časti.
5. rasti, zrasti: oriens una Ci., pinus V., olea vitisque T.
6. priče(nja)ti se, zače(nja)ti se: Vell. idr., ab his sermo oritur Ci., nox oritur O., Belgae a Galliae finibus oriuntur C., initium turbandi omnia a feminā ortum est L. — Od tod
I. pt. pr. oriēns -entis, m (sc. sol) vzhajajoče sonce, vzhod, in sicer
1. sončni bog, Sonce, Sol: Stat., me saevus equis Oriens adflavit anhelis V., hinc Oriens cum se demiserit undis O.
2. meton.
a) jutro, vzhod (naspr. occidēns večer, zahod): simulacrum ad orientem convertere Ci., in orientem versum esse L., ad orientem vergere Cu. ali spectare Vitr., qui has nobiscum terras ab oriente ad occidentem colunt Ci., oriens aestivus Plin. poletna vzhodna stran (poletna stran sončnega vzhoda), oriens hibernus ali brumalis Col. zimska vzhodna stran (zimska stran sončnega vzhoda), oriens vernus vel solstitialis Gell.
b) Vzhod, Jutrovo, Orient: Plin. iun., ad orientis partes in exilium ibit Ci., orientis incolae (naspr. ad occasum habitantes) Plin., universum orientem in potestatem redigere Iust., spoliis orientis onustus V. —
II. pt. fut. pass. oriundus (nikdar oriendus!) 3 izhajajoč, izvirajoč, po rodu od kod, rodu (gen.): Pl. idr., nati Carthagine, sed oriundi ab Syracusis exule avo L., Argis, a Troiā, ab Lavinio, ab Albanorum stirpe L., ex Achaiā, ex Etruscis L., liberis parentibus Col.; metaf.: Albā oriundum sacerdotium L. - pariō2 -ere, peperī, partum, toda paritūrus (iz *per-i̯ō; indoev. kor. *per- roditi (menda povezan s kor. *per- = prinesti (prinašati), dodeliti (dodeljevati), v lat. pars, gr. ἔπορον prinesel, dal je, πέπρωται dano, določeno je), prim. skr. pr̥thuka- otrok, tele, mladič, skot, gr. πόρις, πόρτις, πόρταξ tele, telica, stvnem. far, farro, nem. Färse telica, lit. periù valim = sedim na jajcih, lat. partus, Propertius (= „Negodnik“ = prezgodaj rojen otrok)) „na dan spravljati“, in sicer
1. (po)roditi (rojevati) (o ženskah); (s)kotiti, povreči, storiti, nesti, drstiti se, ikriti se (o samicah živali): Ca., Macr., Latona Deli Apollinem Dianamque peperit Ci., p. sine obstetricis operā, sine doloribus Pl., quā nocte Olympias peperit Cu., Lucinam in pariendo invocant Ci., p. equuleum L., animal Plin. (o kitu) žive mladiče, ova Ci. nesti, parere Plin. (o ribah) drstiti se, ikriti se, o drugih živalih tudi (s)kotiti, povreči, storiti; pt. pf. subst. (kot dep.) parta -ae, f „ki je rodila, porodivša“, porodnica: Col.
2. (redko o moškem spolu) (za)ploditi, oploditi (oplojevati), zaroditi: Caecil. ap. Non., leo pariet Poeta ap. Q.
3. metaf.
a) roditi, ploditi, ustvariti (ustvarjati): fruges et reliqua, quae terra pariat Ci., o philosophia, tu urbes peperisti Ci., ligna putrefacta pariunt vermiculos Lucr.; occ. iznaj(deva)ti, izumiti (izumljati), izmisliti (izmišlj(ev)ati) si: verba Ci., quae tota ab oratore pariuntur Ci., fabulae Scalam peperēre Iust.
b) pridobi(va)ti (si), preskrbeti (preskrbovati) (si), priskrbeti (priskrbovati) (si), oskrbeti (oskrbovati) (se), pripraviti (pripravljati) (si): consulatum, sibi laudem Ci., fructum labore Ci., virtute sibi tyrannidem N., victoriam ex hoste L., gratiam apud aliquem L. ali ab aliquo S. fr., sibi amicitiam cum aliquo N., paritur pax bello N., quidquid partum est Sen. ph. vse pridobitve, vse osvojitve; adj. pt. pf.: partus honor V. pridobljena, parta bona Ci., male partae opes Suet.; subst. partum -ī, n pripravek, zaloga: agricolae parto fruuntur V.; večinoma pl. parta -ōrum, n pridobljeno = pridobljeno premoženje, pridobitve: patris mei bene parta Ter., male parta male dilabuntur Naev. ap. Ci., parta viri retinere, amittere S., propter annonae caritatem ante parta consumpsisse Auct. b. Afr., parta a Lucullo T. ali parta retinere T. osvojitve.
c) occ. roditi (rojevati) = prizade(va)ti, povzročiti (povzročati) komu kaj, nakopa(va)ti si kaj, izkupiti (skupiti) kaj: discidium Lucr., odium Ter., dolorem Ci., ne quam suspicionem pareret N., invidia virtute parta Ci., letum sibi manu parare V. smrt si zadati, narediti samomor.
Opomba: Fut. I paribis: Pomp. ap. Non.; inf. parīre: Enn. ap. Varr., Pl. fr.; cj. impf. pariret: It. - pēnsitō -āre -āvī -ātum (frequ. k pēnsāre)
1. natančno (pre)tehtati, odtehtavati: lanam Aur.; pren.: vitam aequā lance Plin. = pravično presojati.
2. metaf. natančno pretehta(va)ti, preudariti (preudarjati), premisliti (premišlj(ev)ati): Plin. iun., Suet. idr., quae (sc. consilia) pensitanda magnis animis essent L.; z odvisnim vprašalnim stavkom: diu pensitares, quem eligeres Plin. iun.; v abs. abl. z odvisnim vprašalnim stavkom: saepe apud se pensitato, an coërceri … cupidines possent T. po pogostem premišljevanju, diu pensitato, nĕ … an T. po dolgem preudarjanju; occ. pretehtavajoč primerjati: philosophorum sectatores cum veteribus Pythagoricis Gell., incommoda cum emolumento spei Gell.
3. occ. plač(ev)ati: qui vectigalia nobis pensitant Ci., stipendio, quod Arachosiis utraque natio pensitabat, imposito Cu.; abs.: praedia … quae pensitant Ci. ki so podvržena davku. - pēnsō -āre -āvī -ātum (frequ. k pendere)
1. tehtati, odtehta(va)ti: Col. idr., centurio aurum pensans L.; pren.: Romanos scriptores eādem trutinā H. presojati po istem merilu, extranei dictum et filii parricidium aequā lance p. Ambr. pravično presojati.
2. metaf. pretehta(va)ti, preudariti (preudarjati), premisliti (premišlj(ev)ati), presoditi (presojati): quidquid spes subiecerat, aestimatione pensabat Cu., vires magis oculis quam ratione L., singula animi consulta Cu., consilium L., amicos ex factis L.; occ. pretehtavajoč primerjati: adversa secundis L., virtutibus vitia L. epit., res pensatae L. enake teže, enakovredne.
3. occ. odtehta(va)ti, plač(ev)ati, poplač(ev)ati, poravna(va)ti, vrniti (vračati), povrniti (povrač(ev)ati), pobotati, odškodovati: Vell. idr., auro pensanda Sen. ph. reči, ki jih mora odtehtati zlato = dragocenosti, munus munere, vulnus vulnere O., exiguā turis impensā tanta beneficia Cu., tot castrorum excidia T., vicem alicuius rei Plin. prav tako služiti kakor, iter Lucan. iti, hoditi krajšo pot, laetitiam maerore Plin. zamenj(ev)ati; occ. plač(ev)ati (z glavo, kožo idr.), trpeti za kaj, utrpe(va)ti, pretrpe(va)ti kaj: Vell., Val. Max. idr., nece pudorem O., laudem cum damno (sc. filiae) O., poenas Sen. rh. - per-currō -ere -cucurrī in -currī -cursum (per in currere)
I. intr. teči, hiteti: Ter., Lucr. idr., citato equo Cales L., per temonem C.; metaf.: per omnes civitates percurrit oratio mea Ci. —
II. intr.
1. preteči (pretekati), preleteti (preletati), prehite(va)ti, hitro prehoditi (prehajati), hitro (pre)potovati: Lucr., Pr., Plin. idr., agrum Picenum C., pulpita H., aristas O. teči (leteti) preko (čez), pollice chordas O. preletati strune = brenkati na strune, pectine telas V. skozi greben spuščati, na brdo tkati, omnes conventūs Hirt. obiti (obhajati).
2. metaf. (v mislih) preleteti (preletati), premisliti (premišlj(ev)ati): animo polum H., aevum animo Sen. ph., multa animo et cogitatione Ci.; occ.
a) z očmi preleteti (preletati), hitro pregled(ov)ati, površno prebrati (prebirati): rem oculo veloci H., paginas L.
b) (o čustvih, afektih) pretres(a)ti, spreleteti (spreleta(va)ti): timor, qui lectoris percurrit animum Sen. ph., omnium pectora occulto metu percurrente Cu., totum pectus percurrit pavor Q.
c) po vrsti navesti (navajati), našte(va)ti: de re pecuaria breviter ac summatim percurram Varr., quae breviter a te de ipsā arte percursa sunt Ci., omnia poenarum nomina V., suis beneficiis percursis T.
d) zaporedoma (po vrsti) opraviti (opravljati) službe: honores Suet., paene iunctim quaesturam, praeturam, consulatum Suet., quaesturam, tribunatum, praeturam honestissime Plin. iun., percursis honorum gradibus Amm. - per-lūstrō -āre -āvī -ātum (per in lūstrāre)
1. (z očiščevalno ali spravno daritvijo) očistiti (očišč(ev)ati), posvetiti (posvečevati), doseči (dosegati) spravo: paleas … quas substraturi sunt, sulpure et bitumine atque ardente taeda perlustrant et expiatas cubilibus iniciunt Col.
2. (po)gledati, pregled(ov)ati kaj, razgled(ov)ati se po čem: gregem oculis L., perlustrans diu oculis L., campos oculis Sil.; v tmezi: per singula lustrat oculis Sil.; pren. premisliti (premišljevati), razmisliti (razmišljati), oceniti (ocenjevati), presoditi (presojati), (raz)motriti: aliquid animo Ci.
3. metaf. obhoditi, prehoditi, prepotovati, potovati po čem: perlustravit hostium agros L., perlustrata armis Germania Vell. - per-meō -āre -āvī -ātum (per in meāre)
1.
a) prehoditi (prehajati), (pre)potovati: tot maria ac terras O.
b) (o rekah) teči skozi: Plin.
2. dohajati, prileteti (prilet(av)ati), dospe(va)ti, prodreti (prodirati) kam, do koga (česa), doseči (dosegati) koga, kaj: saxa et sagittae in hostes permeabant T., (o rekah) in nostrum mare Mel.; impers.: iter, quo ab usque Pontico mari in Galliam permeatur Aur.
3. neprestano (kar naprej) hoditi: offenduntur (sc. anates) si non sunt libera spatia quae permeent Col. - per-sonō -āre -sonuī (per in sonāre)
I. trans.
1. skozi in skozi (za)šumeti, z glasovi napolniti (napolnjevati), (za)zveneti skozi kaj: regna latratu, aequora conchā V., amoena litorum T., gemitu regiam Cu. glasen jok zagnati, glasno (za)jokati, mihi qui personat aurem H. ki mi kliče (trobi) na uho.
2. na (vso) moč (za)kričati, glasno (za)klicati: haec personat ardens Sil.; z ACI: Ci., L.
3. glasno oznaniti (oznanj(ev)ati), naznaniti (naznanj(ev)ati), (raz)trobiti, (raz)trobentati, razglasiti (razglašati), napoved(ov)ati, oklic(ev)ati: eas res in angulis Ci.; z ACI: illa vox secum consules facere acerbissime personabat Ci., Baiae personant huc unius mulieris libidinem esse prolapsam Ci.; occ. opevati, glasno slaviti: Prud., Aug., Achilles fortium virorum laudes personans Cu. slavna dela (dejanja) junakov, plausibus p. formam principis T. z glasnim ploskom slaviti.
4. na kako glasbilo igrati, trobiti, brenkati: classicum Ap., nunc citharā, nunc lyrā personatur hendecasyllaborum volumen Plin. iun. —
II. intr.
1. glasiti se, razlegati se, doneti, zveneti: Ap., Gell., Lact., domus cantu personat Ci. po hiši se razlega petje, personat regia ploratu Cu., id totis castris personabat L., aures personant vocibus Ci. po ušesih mi zvenijo glasovi; metaf.: plebs personabat plausu composito T. ljudstvo je ploskalo, ii plausibus personare T.
2. oglasiti (oglašati) se, (za)igrati, (za)brenkati: citharā Iopas personat V.
Opomba: Pf. personavit: Ap.; inf. pf. personasse: Prud. - per-tractō (tudi, vendar slabše per-trectō) -āre -āvī -ātum (per in tractāre)
1. povsod (o)tipa(va)ti, pretipa(va)ti, (o)šlatati: Auct. b. Afr., barbatulos mullos Ci., caput dormienti Iust., manum hominis Ap.; pesn.: vulnera visu Sil. natančno pregled(ov)ati.
2. metaf.
a) natančno preisk(ov)ati, premisliti (premišlj(ev)ati), preučiti (preučevati), obravnavati, miselno se ukvarjati, pečati se s čim: Q., Plin. iun. idr., totam philosophiam Ci., perceptae penitus et pertractatae res humanae Ci.
2. (dušo, duha) obdel(ov)ati, nagniti (nagibati), (na duha, dušo) vplivati: sensūs mentesque hominum, hominum animos, animos iudicum Ci. — Od tod adv. pt. pf. pertractātē na zelo obrabljen (navaden, običajen, ustaljen) način: non pertractate facta est (sc. fabula) Pl. - per-ūrō -ere -ūssī -ūstum (per in ūrere)
1. docela (povsem, čisto, dokonca) zaž(i)gati, pož(i)gati: p., quidquid attigerat Cu., vas Plin., agrum L. požigati po deželi, ossa perusta lacrimis spargere O., zona perusta Lucan. vroči pas; (o mrazu) (o)smoditi: Ca., Col., terra perusta gelu O.; (o ranah): colla perusta (sc. boum) O. otisnjeni, otiščani, ožuljeni, vneti, perustus funibus latus H. raztepen, razbit.
2. metaf. (o žeji, vročici) žgati, peči, mučiti: sitis saucios perurebat Cu. pekoča žeja je mučila ranjence, perustus ardentissimā febre Plin. iun.; pren. (raz)netiti, razpaliti (razpalj(ev)ati), razvne(ma)ti, podž(i)gati, spodbuditi (spodbujati): perurimur aestu (sc. amoris) O., homo perustus inani gloriā Ci. gineč od praznega (puhlega) slavohlepja; occ. (raz)jeziti, (raz)srditi: Cat., Sen. ph. - pīgnerō -āre -āvī -ātum (pīgnus)
I.
1. zastaviti (zastavljati): bona pigneranda poenae praebebant L., alicuius laenam Iuv., ex aure detractum unionem Suet., praedium pigneratum, fundus pigneratus Icti.; pren.: cum velut obsidibus datis pigneratos haberent animos L. v srcu se čutiti zavezane.
2. obvez(ov)ati si, zavez(ov)ati si koga: aliquem sibi beneficio Ap. —
II. med. pīgneror -ārī -ātus sum
1. prisvojiti (prisvajati) si, (pri)lastiti (prilaščati) si, obvez(ov)ati (zavez(ov)ati) si koga, obvez(ov)ati se: patria maximas nostri animi partes sibi ad utilitatem suam pigneratur Ci., Mars fortissimum quemque pignerari solet Ci., fidem militum praemio Suet., pigneror cenae alicuius Ap. obljubim, da bom obedoval pri kom.
2. vzeti (jemati) kot poroštvo, spreje(ma)ti za poroštvo: quod das mihi pigneror omen O. - piō -āre -āvī -ātum (pius)
1. z daritvijo skušati potolažiti, (po)miriti (pomirjati), (u)blažiti, pridobi(va)ti si naklonjenost koga: Tellurem porco, Silvanum lacte piabant H., ossa V., busta (= Mānēs) O.
2. popraviti (popravljati), poravna(va)ti, nadomestiti (nadomeščati), nadoknaditi (nadoknadovati), povrniti (povračati), kaznovati, maščevati: damna O., nefas triste V., fulmen, imaginem noctis (= somnium triste) O. ali sidus (= cometem) Plin. ali prodigia T. odvračati nesrečo, ki jo (take prikazni) naznanjajo, mors morte pianda est O., piare culpam morte V.
3. nabožno, versko očistiti (očišč(ev)ati), očistiti (očiščevati, oprati) greha, „razgrešiti (razgreševati)“: Pl., si quid tibi piandum fuisset, ad pontificem detulisses Ci.
4. nabožno (versko) (po)častiti, izvršiti (izvrševati), opraviti (opravljati): pietatem Pl., sacra Pr. - plācō -āre -āvī -ātum (v. causativum k placēre kakor sēdāre k sedēre; prim. placeō in plānus)
1. (z)ravna(va)ti, izravna(va)ti, (z)gladiti, (iz)gladiti (= (u)miriti): tumida aequora V., maria placata V.
2. metaf.
a) miriti, umiriti (umirjati), pomiriti (pomirj(ev)ati), (u)tolažiti, (u)tešiti, (po)tešiti (naspr. concitare, perturbare): deos Ci., Plutona tauris H., donis iram deorum Ci., invidiam H., ventos sanguine V., animos V., aliquem beneficiis Ci., canem Petr.; metaf.: escā ventrem H., sitim Mart.
b) spraviti koga s kom: p. aliquem rei publicae Ci., animo placari in aliquem N. spraviti se s kom, homo sibi ipse placatus Ci. sam seboj spravljen, mirnega srca. — Od tod adj. pt. pf. plācātus 3, adv. -ē
1. pomirjen, potolažen, spravljen: Eurydice V., placatiore eo et suā et regis spe invento L., quanto id maiore et placatiore animo decet vos facere in hac victoria L.; z dat.: exercitus duci placatior L.
2. metaf.
a) miren, umirjen, spokojen, tih, pohleven, krotek, blag, nežen, prijeten, mil, blagomil, miroljuben, dobrodušen, prijazen, hladnokrven, blažen: vita Ci., res placatae et minime turbulentae Ci., animi quietus et placatus status Ci., placatiore animo aliquid ferre Ci., placatissima quies Ci., omnia humana placate et moderate ferre Ci. ep.
b) prijazen, blag, blagonaklonjen, milostljiv, milosten, usmiljen: Venus Pr.
Opomba: Sub vos placo (tmeza) = vobis supplico P. F. - plāgō -āre -āvī -ātum (plāga) (pre)tepsti, raniti (ranj(ev)ati): Vulg., Aug., Cass.
- plaudō (plōdō) -ere, plausī (plōsī), plausum (plōsum)
I. trans. s ploskom udariti (udarjati), pleskniti (plesketati), ploskniti (ploskati), biti s čim kaj, kam, ob (na) kaj, po čem: pectora (sc. equorum) manu O., circumstant properi aurigae manibusque lacessunt pectora plausa cavis V., cervicem V. (po)trep(lj)ati, pedibus choreas V. topotaje rajati, plausis alis O. plesketaje (frfotaje) s perutmi (krili). —
II. intr.
1. s ploskom (ploskajoče, tleskajoče) udariti (udarjati), ploskniti (ploskati), pleskniti (plesk(et)áti), tleskniti (tleskati): sumptis quin candida pennis ipsa sibi plaudat crepitante ciconia rostro O. klopoče, garrula limoso prospexit ab elice perdix et plausit pennis O. je zaplesketala (plesknila), je udarila s krili, je zaprhutala, et alis plaudentem nigra figit sub nube columbam V., aversae inter se manus collisae non plaudunt Sen. ph., non Lybico molles plauduntur pectine telae Ps.-V. (Ciris).
2. occ. z rokami ploskati v pohvalo, aplavdirati, prirediti (prirejati) ovacije (v gledališču itd.): clare plaudere, clare plaudere manibus Pl., his in theatro plaudebatur Ci., manus in plaudendo consumere Ci., huic ita plausum est, uti Pompeio plaudi solebat Ci., qui Curioni stantes plauserant Ci., a stantibus plausum esse Suet., plaudere manu, percutere pede Ambr.; komediografi so svoje igre zaključevali s pozivom poslušalcem, naj ploskajo („plaudite!“), od tod: usque ad „plaudite“ venire Ci. do konca igre, donec cantor „vos plaudite“ dicat H.
3. metaf. (po)hvaliti, hvalo da(ja)ti (peti): te curaturum fumo ut combureretur plaudente totā provinciā Ci., versibus alicuius O., ineptiis meis T. (Dial.), ingeniis non ille favet plauditque sepultis H., diis hominibusque plaudentibus Ci., populus me sibilat, at mihi plaudo ipse domi (znamenje samovšečnosti) H., nec ipse tibi plaudis Plin. iun., Apollodoro plaudit imbrifer Nilus Mart.
4. (kot znamenje neodobravanja, nezadovoljstva) s ploskanjem ali cepetanjem (topotanjem, butanjem z nogo ob tla) ne odobravati, izražati nezadovoljstvo: in aliquem Min.
Opomba: Fut. po 2. konjugaciji plaudebit: Vulg. - poliō1 -īre -īvī -ītum (iz po [= ἀπό, prim. ab] in linere = „(o)čediti“, „(o)čistiti“, „(z)gladiti“, „(s)polirati“)
1. gladiti, (i)zgladiti ((i)zglajevati), zagladiti (zaglajati), (s)polirati, ugladiti (uglaj(ev)ati), (o)piliti, (z)likati, (po)leščiti, (po)loščiti, (o)čediti, (o)čistiti: frontes (sc. libelli) pumice O., gemmas, ebur, marmora, ligna, linum in filo Plin., rogum asciā Ci., pulvinar Indo dente Cat., politus dens Mart. gladek, politus ligo Mart. obrabljena; occ.
a) z belo malto ali mavcem beliti, (p)obeliti, (o)čistiti, premaz(ov)ati, (pre)barvati, (pre)pleskati, (po)pleskati: eleganter opere tectorio Varr., cellas columbarum albo tectorio Col., columnas albo L., politae columnae Ci.
b) oblačila, obleko (z)likati, (s)taniti, (s)tanjšati, (z)valjati, (z)ravna(va)ti, apretírati: vestes Plin., vestimenta Icti.; od tod subst. pt. pr. polientēs -ium, m valjávci, likalci, ravnalci, apretêrji: quippe aenis polientium extracta in tomenti usum veniunt, Galliarum, ut arbitror, invento Plin., illa nulla scabritie secat, Indica non aeque levat, sed combusta ea polientes marmora fricare iubentur Plin.
2. metaf.
a) lepo urediti (urejati), obdel(ov)ati, kultivirati, (o)čistiti (polje plevela): agros Enn. fr., fundus culturā politus Varr.
b) duševno (u)gladiti, (i)zgladiti, (z)likati, (iz)piliti, (o)piliti, dodelati, rafinirati, izboljš(ev)ati: poliam mea carmina O., materiam polivi versibus Ph., p. orationem Ci., opus limā Q., mores Petr. — Od tod adj. pt. pf. polītus 3, adv. -ē
1. okusno pripravljen (opravljen, opremljen, urejen), okusen: domus Ph., regie polita aedificia Varr., cubiculum politissimum Plin. iun.
2. metaf. uglajen, olikan, kultiviran, prefinjen, rafiniran, izobražen, omikan, izoblikovan, okusen, imajoč okus: homo, iudicium Ci., politus artibus Ci., politus e schola Ci., oratio Ci., epistula Plin. iun., politior humanitas Ci., omni doctrinā politissimus (sc. homo) Ci., Apelles politissimā arte perfecit Ci., polite dicere, eloqui, scribere Ci. lično, lepo, uglajeno, prefinjeno, rafinirano, politius limare Ci.
Opomba: Sinkop. impf. polībant: V. - pol-luō -ere -luī -lūtum (por [= pro] + luere; gl. por)
1. (u)mazati, onesnažiti (onesnaževati), onečediti (onečejati): ore dapes V., ora cruore O., polluti et aspersi maculis Lact.
2. metaf. onečastiti (onečašč(ev)ati), (o)skruniti (oskrunjati), onečediti (onečejati), zlorabiti (zlorabljati), (raz)žaliti, užaliti, prizade(va)ti, (o)sramotiti, (o)škodovati: iura scelere, religiones, caerimonias stupro Ci., avaritia polluit omnia S., Iovem Pr., formam auro Tib., nobilitatem familiae T., paelicem regiam T., coniuges nomine amicorum polluuntur T., ieiunium, ieiunia Fr. — Od tod adj. pt. pf. pollūtus 3
a) oskrunjen, razžaljen: polluta sacra Ci., p. amor V.
b) nečist, nečednosten, nemoralen, zavržen, (pre)grešen, sprijen, izprijen, izpriden, izprevrnjen, sprevrnjen, pokvarjen: Lucan., licentia S., pollutae nec matronae solum, sed omnis ordinis feminae L., princeps T., dives, scelesta pollutaque femina, pollutissimus senex Ap., pollutior senectus Sil., os Gell.; o stilu: dicas fortasse: „quid in orationibus meis novicium, quid crispulum, quid fuscum, quid purpurisso litum aut [t]umi[dum aut] pollutum?“ Fr.
Opomba: Dep. soobl. polluor z acc: deorum templa pollutus stupris et humano sanguine Lamp. - prae-cōgitō -āre -āvī -ātum (prae in cōgitāre) prej premisliti (premišlj(ev)ati), prej preudariti (preudarjati): multo ante praecogitatum facinus L., plura Q., praecogitati mali mollis ictus venit Sen. ph., nolite praecogitare, quid loquamini Vulg.
- prae-dūrō -āre -āvī -ātum (prae in dūrāre)
1. trans. zelo (močno) (u)trditi, zelo strditi (strj(ev)ati), zelo (močno) utrditi (utrjevati): est etiam non ingrati saporis muria praeduratus (sc. caseus) Col., aliqui murra adiecta et cupresso praeduratum (sc. sucum pomi) in vaso sole torrebant Plin., teneras plantas Prud.; metaf. otrditi: collum pectoris Prud.
2. intr. pt. pr. prae-dūrāns -antis zelo trajen (vzdržljiv, utrjen, môčen, močán): praedurantes costae Cypr.