inter-cēdō -ere -cēssī -cēssum est
1. hoditi, stopati, vleči se, prihajati med čim: inter singulas legiones impedimentorum magnum numerum intercedere C., huc si quis intercedat (vmes stopi, pride) tertius, pereat fame Pl., intercedente lunā Plin. (med soncem in zemljo).
2. occ. stopiti (stopati) vmes, in sicer
a) krajevno: razprostirati se, stati vmes, stati/biti med čim: perpetua palus intercedebat C., intercedebant silvae inter ipsos atque Ariovistum C., viae plures intercedentibus buxis dividuntur Plin. iun., plaga intercedens Mel.
b) časovno: vmes nastopiti (nastopati), preteči, miniti, v pf. tudi = vmes biti: dies nondum X intercesserant Ci., nox nulla (una) intercessit Ci., vix annus intercesserat, cum … Ci., intercessere pauci dies L., nullus dies temere intercessit, quo non ad eum scriberet N., spatium (temporis) i. C., spatium i. Hyg.
c) o dogodkih: med čim ali vmes nastopiti (nastopati), dogoditi (dogajati) se, nasta(ja)ti, primeriti se: saepe in bello parvis momentis magni casus intercedunt C., cum senatus consultum (postulatio) intercederet Ci., si nulla aegritudo huic gaudio intercesserit Ter., inter bellorum curas res parva intercessit L., quotiens inter virum et uxorem aliquod iurgii intercesserat Val. Max., cupiditas N. ali duritia paupertatis i. Ap.
č) o razmerah, odnosih: bi(va)ti (vmes, med … ): multa inter nos officia intercedunt Ci., inter eos querimonia, aemulatio i. N., quīcum tibi adfinitas intercedebat Ci., mihi cum Siculis causa tantae necessitudinis intercedit Ci., mihi cum eo intercedunt inimicitiae Ci., bella C., inter nos vetus usus intercedit Ci., consuetudo mihi cum aliquo intercedit Ci., controversia Ci., hospitium C., obtrectatio N., intercedet familiaritas Ter.
3. vmes stopiti (stopati), in sicer
a) ugovarjati, upreti (upirati) se, protestirati, zavreti, ovreti (ovirati), preprečiti (preprečevati), onemogočiti (onemogočati); abs.: adimit intercedendi potestatem Ci. (to pravico so imeli ljudski tribuni, ki so lahko s svojim vetom onemogočili sodne razsodbe, senatove odločitve in sklepe narodnih zborov), si intercessum sit Ci. če je prišlo do ugovora, če se je vnel prepir, če je prišlo do prerekanja, cum lex feratur, intercedi liceri Ci., tum tribunus intercedere poterit Ci., paratos habemus, qui intercedant Ci., mandata patriae intercedunt Iust.; pren.: nisi cupiditas intercesserat N.; dat.: consulibus legem ferentibus est intercessum Ci., intercessit conlega Fabricio Ci., praetori Ci., ne legi (senatus consulto) intercedere liceret Ci., iniquitatibus magistratuum Plin. iun., Piso Verri intercessit Ci., rogationi L., auctoritati senatūs Ci.; z ne ali quominus: quod ne fieret, consules intercesserunt Hirt., nihil intercedit, quominus L. ni nobene ovire, praetori non intercedere tribunos, quominus … L., de cognomine i. Suet.
b) nastopiti (nastopati) kot posredovalec (miritelj), biti posredovalec (miritelj), posredovati: nullum meum dictum pro Caesare intercessit Ci. nobene besede nisem zastavil za Cezarja, si tui recuperatores non intercederent Ci., cum inter Aiacem et Hectorem decertantes armis intercederet Gell., ad leniendam invidiam intercessit his verbis Suet., cum vestra auctoritas intercessisset, ut Ci. ker ste kot posredovalci ukrenili, da … ;
c) (v denarnih zadevah) jamčiti, porok biti, porokovati, dajati poroštvo, zagotovilo: Suet., tantum (sestertium sexagies) se pro te intercessisse Ci., magnam pecuniam (za veliko vsoto) pro aliquo Ci.
Zadetki iskanja
- inter-cidō2 -ere -cidī (inter, cadere)
1. pasti (padati) vmes, med kaj: nullum telum inter corpora (naves) vanum intercidit L., quod intercidit L., cum eo minus vani quidquam intercideret teli L.
2. occ. vmes, med čim se dogoditi (dogajati), zgoditi, primeriti (primerjati): si quae (po drugih: qua) interciderant Ci. ep.
3. klas. le metaf. interire
a) (po)giniti, izgubiti (izgubljati) se: pereant amici, dum inimici una intercidant Poeta ap. Ci., multi fortuitis casibus interciderunt T., intercidunt verba Q. se umikajo iz rabe, ora Plin., oppida Plin., i. gratia beneficii Sen. ph., quantum iuventutis intercidat Iust.
b) pasti iz glave, uiti iz spomina, izginiti (izginjati) iz spomina, pozabiti (pozabljati) se: augur erat; nomen intercidit annis O., intercidēre nomina T., si interciderit tibi aliquid H., credo … consulatum memoriā intercidisse L., honos aevo i. Sil., Minythyia cum omni Amazonum nomine i. Iust. — Od tod adv. pt. pf. intercīsē prerezano = pretrgano, ne zdržema: dicere Ci. (= razstavljajoč sicer skupaj spadajoče besede), haec i. commeminisse Gell. kos za kosom, i. dictum Gell. sinkopirano = izpahujoč samoglasnike. - inter-fluō -ere -flūxī vmes teči, teči (vmes) med čim, preteči, teči skozi kaj: quantum interfluit fretum? L., amnes interfluunt Cu., Mel., aquis interfluentibus Mel., angusto freto interfluente Plin., amne interfluente Plin.; z acc.: fretum, quod Naupactum et Patras interfluit L., i. media moenia, saxa Cu., Romanos Cheruscosque T., medium oppidum Plin.; pass.: hae insulae interfluuntur Ap.; redkeje z dat.: aurum (stopljeno) cumulo aliarum rerum interfluens L., quamvis flumina piscosa et amoena pinguibus arvis interfluant Plin.
- inter-hiō -āre vmes se odpreti (odpirati), odprt biti med čim: Tert.
- inter-medius 3 med čim, vmes se nahajajoč, vmesen: Varr.
- inter-pōno -ere -posuī -positum (decomp.)
1. vmes postaviti (postavljati): equitatui interponit praesidia Hirt., Numidas inter eos Auct. b. Afr., elephantos L.
2. occ.
a) vmes vtakniti (vtikati), vriniti (vrivati), vstaviti (vstavljati), vplesti (vpletati), podtakniti (podtikati), podtikajoč ali podtikovaje (po)pačiti: hoc loco libet interponere (z odvisnim vprašalnim stavkom) N., eos induxi loquentes, ne „inquam“ et „inquit“ saepius interponeretur Ci., nullum verbum Ci., iis (sonis), quos interposuerunt, inserunt alios Q., subinde interponenti precibus „Quid respondebo patri meo?“ Q., menses intercalarios L., interponi falsae tabulae solent Ci., tuas rationes communibus interponis Ci.
b) (čas) vmes postaviti (postavljati), (do)pustiti ((do)puščati), da vmes (medtem) preteče (mine, nastopi): ne minimam quidem moram interposuisti Ci. prav nič nisi zavlačeval (odlašal, zatezal), spatium ad recreandos animos C., nullam moram insequendi Antonium Ci. vsak trenutek izrabiti (izkoristiti), nullam moram, quin … Ci.; zlasti pogosto pass.: nox interposita Ci., L. vmes je nastopila, vmes je minila, binis ludis interpositis respondes Ci. po preteku … = prope XL diebus interpositis Ci., spatio interposito consenescit invidia Ci. ko je preteklo nekaj časa, tridui morā interpositā C. potem ko se je tri dni obotavljal, non longa cunctatio interponitur T., offensione … interpositā Ci. če se je vmes pripetila … , če je vmes prišlo do … singulis interpositis horis Cels. vselej po preteku nekoliko ur, interposito die Cels., diebus aliquot interpositis Varr.
3. metaf.
a) (osebe kot posredovalce) vriniti (vrivati), privze(ma)ti, poz(i)vati, (po)klicati: interposuistis accusatorem Ci., testis Ci., iudices Ci.; tako tudi: aliquem convivio, epulis familiaribus i. Suet. povabiti; nav. refl. vmes stopiti (stopati), vmeša(va)ti se, vtakniti (vtikati) se, vsiliti (vsiljevati) se, posredovati, posrednik biti: ille se interposuit N., se mediis scriptis Caesaris interponere Hirt. kot nadaljevalec se vsiliti, leges sinunt; tamen te interponis! Ci. nasprotuješ, quid me interponerem (upirati se) audaciae tuae? Ci., se iurgio Cu. miriti, se in pacificationem Ci., se bello L., ni se tribuni plebis C. et L. Arrii interposuissent L., me nihil interpono Ci.; s finalnim stavkom: tr. pl. se interponit, quominus (= ne) reus fias Ci.
b) posredujoč kaj založiti (zalagati), posredujoč ali ovirajoč narediti, da se kaj dogodi (nastopi), uveljaviti (uveljavljati) kaj, veljavo zadobi(va)ti čemu, vmes stopiti (stopati), ovirajoč se s čim ustavljati, upreti (upirati), izdati (kak odlok, kako uredbo), izreči (izrekati sodbo, mnenje), določiti (določevati kazen): suam se interposuisse auctoritatem Ci., haec ratio accusandi fuit honestissima operam, studium, laborem interponere Ci., potuit certius interponere iudicium Ci., ut duriora edicta interponeret Ci., suum consilium meo Ci., nisi ea cupiditas interponeretur Ci., poenas, decretum, multas querelas de re publicā Ci., exceptionem actioni Icti., intercessionem suam Val. Max.; occ. α) (kot vzrok) navesti (navajati), izgovarjati se s čim, pod pretvezo navesti (navajati): causam interponens N. ali causā interpositā N., C. izgovarjaje se … , z izgovorom, češ da … , eam provinciam Lentulus religione interpositā deposuit Ci., postulata haec ab eo interposita esse, quo minus quod opus esset ad bellum a nobis pararetur Ci. ni postavljal zahtev z drugim namenom, kot da bi nas oviral pri pripravah, potrebnih za vojno, gladiatores interpositi sunt Ci. so rabili (so služili) tožbi za pretvezo. β) zastaviti (zastavljati), v zastavo da(ja)ti, založiti (zalagati): in eam rem fidem suam Ci. ali privatim fidem suam S. besedo dati, in re tam vetere nova restipulatio interponitur Ci., ius iurandum L., sponsio interponitur L., privatim fidem suam S. - inter-stinctus 3 (*interstinguere; prim. dīstinctus in īnstigāre) tu in tam s pikami (ali s čim drugim, pikam podobnim) posejan: facies interstincta medicaminibus T. z majhnimi obliži prelepljen, lapis interstinctus aureis guttis Plin., aureum capitis arietini figmentum interstinctum lapillis Amm., candor gemmae coloribus variis i. Plin., spatia columnis i. Stat. zastavljeni.
- inter-volō -āre -āvī vmes letati: Col., Amm.; metaf. vmes (med čim) hiteti: medias intervolat urbes (pluje) Val. Fl., fuscas intervolat auras hasta Stat.; z dat.: oculis intervolat Idmon Val. Fl. je pred očmi.
- in-undō -āre -āvī -ātum
1. trans. poplaviti (poplavljati), preplaviti (preplavljati): Cu., Plin., Amm., Tiberis campum inundavit L., hanc (terram) inundat aqua Ci., urinam eius omnes Asiaticas gentes inundasse Val. Max., imbres campis omnibus inundantes L. plohe, ki povzročajo na vseh poljih povodnji, sanguine inundabitur Enna L., cruore campos Lact.; pren.: inundavere pectus lacrimae dolore paratae Petr., si influat ille convicium et inundet aures meas contumeliis Ambr., mens ingenti flumine litterarum inundata Petr., invidiā inundatus Petr., inundatus divino spiritu Tert. navdahnjen; metaf.: exercitūs, quibus Europa inundata est Cu., Troes inundant V. vro na polje, Cimbros inundasse Italiam Iust.
2. intr. kipeti od česa, pluti s čim (= biti preplavljen): inundant sanguine fossae V. (dvomno; pri nekaterih izdajateljih: fossas). - invidiōsus 3, adv. -ē (invidia) poln zavisti, in sicer
1. act. zavisten, nevoščljiv: ut omnium invidiosorum animos frangeremus Ci., meam potentiam invidiose criminabatur Ci., omnes malevoli, iniqui, invidiosi Ci., i. oratio Iust., invidiose queri aliquid Suet. bridko se pritožiti (pritoževati) glede česa, nad čim, invidiosius in aliquo conspici Iust.; pesn.: invidiosa vetustas O., ante Iovem stetit invidiosa dea O. polna sovraštva.
2. pass. zavidan, zavidanja vreden: ut invidiosos agros populo Romano induceretis Ci., invidiosa suis, at nunc miseranda vel hosti O., ipse dux invidiosus erat Lucan. je bil predmet zavisti, invidiosum se propter nimias opes videre Iust., turba vetus quam non invidiosa erat O. kako malo zavidana = kako majhna, Maecenas nostra pars invidiosa iuventae Pr., neque inimicis invidiosa neque amico exoptabilis Luc. fr., invidiosa fortuna Caesaris Vell., i. opes T., est in aqua dulci non invidiosa voluptas O., munus etiam diis invidiosum Plin., non invidiosa nefandis nec cupienda bonis regna Thoantis erant O.; occ. mrzek, nevšečen, zoprn, sumljiv, zloglasen, razvpit (naspr. gratus, favorabilis, popularis): quem illi invidiosum reum esse volunt Ci., sunt enim illi apud bonos invidiosi Ci., si is invidiosus aut multis offensus esse videatur Ci., ex eo iudicio tam invidiosus discessit, ut … Ci., sive quia miserabiliorem (Priscum), sive quia invidiosiorem fore arbitrabatur Plin. iun., si quae sunt invidiosa, laudando invidiosiora faciunt Ci., a superiore vitā invidiosus Cael. ap. Ci., se magnis rebus in Graeciā gestis non tam gratum apud regem, quam invidiosum esse Iust., invidiose vivere Corn. živeti nepriljubljen.
3. kavzativno: zavist (nevoščljivost) vzbujajoč, sovraštvo (mržnjo, ne(je)voljo, črt) povzročajoč (naspr. gloriosus, honestus): quid enim stultius, quam invidiosas opes anteferre verae gloriae? Ci., i. pecunia Ci., Venus est invidiosa mihi O. mi vnema sovraštvo, me navdaja s sovraštvom, damnatio invidiosior Ci., magis invidioso crimine quam vero arcessi Ci., id Othoni invidiosius erat Ci., id fuit in illo iudicio invidiosissimum Ci., invidiosae possessiones Ci., i. cursus, numerus Ci., lectio senatus L., nomen sapientiae Ci., atrocitas verborum Ci. trpkost besed, fuit invidiosa senatus potentia Ci., ioci Suet., putabant absentis damnationem multo invidiosiorem fore, quam si praesens damnatus esset Ci., invidiosusne erat aut tibi tertius consulatus aut principi primus? Plin. iun. ti je rodil sovraštvo?, neque id ego dico, ut invidiosum sit in eos, quibus gloriosum etiam hoc esse debet Ci., non accipere triumphum ne invidiosum sit apud bonos Ci., pro ceterā moderatione non minus invidiosum putat dare hereditatem quam auferre Plin. iun. - in-vigilō -āre -āvī
1. čuti, bedeti, čuvati pri čem, bdeti nad kom ali čem; abs.: paulisper Cels.; z dat.: nec capiat somnos invigiletque malis O. pri bolezni, rati Val. Fl.
2. metaf.
a) bedeti, bdeti, čuječ (čujen) biti v (pri, ob) čem ali zaradi česa: mens invigilat curis Sil., cura invigilat animo Stat.
b) čuti nad čim, čuvati kaj ali nad čim, gledati, paziti, misliti na kaj, na umu imeti kaj, skrbeti, brigati se za kaj; abs.: invigilate viri Col. (poet.); z dat.: me invigilasse rei publicae Ci., venatū invigilant pueri V., apes invigilant victū V., i. poenis tuis Pr., publicis utilitatibus Plin. iun., custodiendis domibus Lact.; pesn.: invigiles pro nostris casibus O.; z inf.: i. minas prohibere Val. Fl. - in-vītō -āre -āvī -ātum (prim. invītus) vabiti, povabiti, pozvati, v goste (po)vabiti, v gosti (po)vabiti;
1. abs.: Ter., Ci., L., Suet., invitandi causa suos adducunt C.; z obj.: Rubrius istius comites invitat Ci., cum magistratum invitasset Ci.; z navedbo smeri: domum (suam) L., S., N., ad te improbos Ci., ad cenam (prandium) Ci., L., Vitr., Ph., ad convivium magnum Ambr., ad nuptias Iust., in hospitium L., amicos in provinciam Ci.; s finalnim stavkom: Suet., invito eum, ut apud me deversetur Ci.
2. sinekdoha (po)gostiti; z navedbo kraja (kje?): hospitio invitabit (te) Ci., domo Ci., qui senatorem populi R. tecto non invitet Ci., invitati hospitaliter per domos L.; pesn.: invitat genialis hiems V. vabi k praznovanju, da si godijo, da si dobro strežejo; na vprašanje s čim: aliquem epulis L., aliquem olusculis pomisque Gell., aliquem magnis poculis Pl. komu napi(va)ti; metaf. šalj.: istunc istic (clavis) Pl. pošteno naklestiti; modalno: aliquem liberaliter, benigne Ci., comiter inv. L.; refl. goditi si, (dobro) si streči, najesti ali napiti se: se cibo vinoque i. S., se largissime Suet., invitavit sese in cenā plusculum Pl.
3. metaf. k čemu ali na kaj (vljudno) poz(i)vati, (po)klicati, (po)vabiti, spodbuditi (spodbujati), vzbuditi (vzbujati): cum te et fortuna tua ad dignitatem invitet Ci., multis rebus ad pacem a nobis invitatus est Antonius Ci., res ipsa me aut invitabit aut dehortabitur Ci., vultūs vestri me invitant Ci., ingenia, quae gloriā invitantur Ci., somnos invitare H., O. spanec privabljati, appetitum animi Ci., praemiis eos invitabat Ci., pretiis animos V., hostes ad deditionem Hirt., aliquem in legationem Ci. da bi sprejel legatsko mesto, ad dimicandum Auct. b. Afr.; z dat. smeri: Aenean solio V. na prestol, hostem moenibus V. v mesto; pesn. z inf.: invitat decedere ripa calori O., ieientare nulla invitat Afr. fr.
Opomba: Star. cj. pf. invitassitis = invitaveritis Pl. - iugō -āre -āvī -ātum (iugum)
1. jarmiti (= dajati jarem na vrat), vpreči (vprezati), privez(ov)ati kakor v jarem: vineas Varr., Col. vezati trte na brajde, palos perticis Col.
2. s čim (z)vezati: hac quā sol vagus igneas habenas immittit propius iugatque terrae Naev. ap. Macr.
3. metaf. (z)vezati, spojiti (spajati), skleniti (sklepati): omnes inter se nexae et iugatae sunt virtutes Ci., quia iugata (sorodne) verba essent pluvia et pluendo Ci.; subst. iugata -ōrum, n zvezane reči (stvari, zadeve): Q.
4. occ. omožiti, za ženo dati, zamož dati: Cat., cui pater (filiam) iugarat V. - iuvō -āre -iūvī -iūtum
1.
a) veseliti, razveseliti (razveseljevati), (raz)vedriti, zabavati, dobro deti: temperie caeli corpusque animusque iuvantur O., quem nec bella iuvant nec tela O., ut iuvit te cena? H., si quod adest gratum iuvat H., si nec fabellae te iuvant nec fabulae Ph., nec me vita iuvaret invisa civibus et militibus meis L., quod sunt, quos genus hoc minime iuvat H., nec, iuveni lusus qui placuere, iuvant O.; pass.: aures iuvantur Ci. jih veseli.
b) iuvat veseli koga, godi mu, ugaja mu; z inf. kot subj.: iuvat me haec praeclara nomina concidisse Ci., et haec olim meminisse iuvebit V., iuvat indulgere choreis V., iuvat Ismara Baccho conserere V., iuvit me tibi tuas litteras profuisse Ci., me quoque iuvat ad finem belli Punici pervenisse L., quae scire magis iuvat quam prodest Sen. ph., si pereo, hominum manibus periisse iuvabit V.; z vzročnim stavkom: iuvat me, quod vigent studia Plin. iun. —
2.
a) podpreti, (podpirati), pomoči (pomagati), v pomoč biti, na pomoč priti, koristiti; najprej abs.: herba iuvans … nocens O. koristna … škodljiva, virtus, classes, commeatus multum iuvant Ci., iuvante deo Ci. ali dis iuvantibus Ci. ep. z božjo pomočjo, diis bene iuvantibus L. z milostno božjo pomočjo, cum commoditas iuvaret L., quid porro multus stilus et assidua lectio iuvat? Q., nox iuvit sideribus illustris T., iuvit hostium aviditas T., sed nil ista iuvant O.; potem trans.: audentes deus ipse (fortuna V.) iuvat O., V., me vi pulsum iuvit Ci., Mamertini iuvare populum Rom. debuerunt Ci., mulier iuvat domum H. skrbi za hišo, ea omnia bene iuvetis O., i. disciplinam beatae vitae Ci., onera principis Vell. (o)lajš(ev)ati, quas opes sua virtus et dii iuvent L., usurum se eo (vino), quod sese magis iuvasset Gell.; pass. quā sim tibi parte iuvandus O., in hoc casu per vos iuvari cupiunt Ci., lex Cornelia proscriptum iuvari vetat Ci., at tua supplicibus domus est assueta iuvandis O. Na vprašanje s čim? z abl. instrumenti: aliquem frumento C., se iuvet urbe vel agro O., viatico a me iuvabitur L., nec (lingua) sola per se loquendi munus implere potest, nisi iuta vel offensione dentium vel compressione labiorum Lact.
b) metaf. pospešiti (pospeševati), spešiti: placuit sollertia tempore etiam iuta T.; occ. pospešljiv (pospešujoč) biti, pospeševati: eos nox iuvit T., imbres arva iuvantes O.
Opomba: Pf. cj. iuerint = iuverint: Cat., Pr.; vulg. pf. cj. iuvarit = iuverit: Iul. Val.; pt. fut. iuvātūrus: S., Plin. iun., Tert., Amm.; iūtūrus: Col. (poet.); star. imp. iuve = iuva: Acc. fr. - labōriōsus 3, adv. -ē (labor2)
1. poln truda (napora), utrudljiv, naporen, težaven, trudovit: opus Pl., fabula Ter., deambulatio non l. Ter., exercitatio, exercitationes, vitae genus Ci., chartae doctae et laboriosae Cat., nihil erit iis Urbe, nihil domo sua dulcius, nec laboriosius molestiusque … provinciā Ci., utrum laboriosius an gloriosius N., operum longe … laboriosissimum L., laboriose conteri Cels., docet laboriosius Ci., semper ii diligentissime laboriosissimeque accusarunt, qui … Ci., laboriosius eruitur plumbum Plin.
2. delaven, prizadeven, priden, marljiv: industrios homines … nos commodius laboriosos (appellamus) Ci., fuit … impiger, laboriosus N., aratores laboriosissimi Ci., bos laboriosissimus socius hominis in agricultura Col., ius laboriosissime dixit Suet. nadvse vztrajno.
3. veliko hudega (težav, nadlog) prenašajoč, ubijajoč se s čim, mučeč se s čim, mučen, trapljen od koga ali česa, onemogel, star, nadložen, v trpljenju preizkušen (= gr. πολύτλας, πολυτλήμων Hom.): vos laboriosos existiment, quibus otiosis ne in communi quidem otio liceat esse Ci., quid nobis duobus laboriosius? Ci., laboriosa cohors Ulixei H., laboriosi (gen. sg.) remiges Ulixei H., homo l. Plin. iun., tuo Catullo … est laboriose Cat. se bridko (hudo) godi; act.: aerumna est aegritudo laboriosa Ci. naporna, nadležna, mučna. - labōrō -āre -āvī -ātum (labor2)
I.
1. obtežen, nadlegovan, mučen, trapljen biti: nec iam sustinent onus (nivis) silvae laborantes H. upognjeni (= pod težo snega ječeči) gozdovi, aquilonibus querceta Gargani laborant H. se upogibajo ob pihanju severnih vetrov ali (act.) severnik upogiba hrastine (hrast(ov)je).
2. metaf. v zadrego priti (prihajati), v zadregi (stiski, sili, nuji, nevarnosti) biti (zlasti o bojevnikih), ne moči si pomagati: laborat, crebro commutat status Pl., cum luna laborat Ci. „kadar je v stiski“ = kadar mrkne, ubi cantatis Luna laborat equis O., nec cur fraternis Luna laboret equis Pr., cum luna laborare non creditur Plin., non laboraremus Ci. ne bi nam kazalo tako slabo, si qua in parte nostri laborare aut gravius premi videbantur, eo signa inferri … iubebat C., quos laborantes conspexerat, his subsidia submittebat C., veritus, ne legatus … laborantibus suis auxilio foret S., aciem laborare vidit L.; brezos.: maxime ad superiores munitiones laborabatur C. so bili v stiski, laboratur vehementer Ci. zelo so v skrbeh, triremes adeo graviter … conflixerunt, ut … ex concursu laborarent C. da so bile poškodovane, laborantem ratem deserere V. ogroženo, ki je v nevarnosti; od tod od bolezni mučen biti, bolan biti, bolehati, trpeti: laborare morbo Ci. bolehati, horum morborum aliquo Ci. katero od teh bolezni imeti, ex pedibus Ci. ali podagrā Mart. imeti v nogah protin, bolehati za protinom, ex renibus, ex intestinis Ci. na ledvicah, na črevesju bolan biti, koga boleti ledvice, črevesje, bolehati za ledvično, za črevesno boleznijo, e dolore Ter. ali utero H., O. v porodnih bolečinah biti, cruditate, torminibus Plin.; brezos.: cum (Marius) aestu magno ducebat agmen, laborabat Ci., significant enim tuae litterae te prorsus laborare Ci. ep., cum sine febri laborassem Ci. ep., quod vehementer eius artus laborarent Ci.; o rastlinskih boleznih: oleis laborantibus circum radices amurcam … infundere Col.; pren. na druge nadloge = bolehati za čim = v stiski biti, trpeti zaradi (zastran) česa, (pre)trpeti kaj: laboro re, a (ex) re lahko slovenimo tudi s stiska (pesti, muči) me kaj: l. a (zaradi) re frumentaria C., ex aere alieno C. ali aere alieno Suet. v dolgove zakopan biti, v dolgovih tičati, dolgove imeti nakopane, dolgovati, annonā, magnitudine sua L., avaritia et luxuria laborat civitas L. boleha (hira) za lakomnostjo … , l. ab avaritia aut misera ambitione Ci., vestrum nemo est quin intellegat populum Romanum … hoc tempore domestica crudelitate laborare Ci. da boleha za … krutostjo, l. ex invidia Ci. zavist(nost) pesti koga, non externis hostibus magis quam domesticis l. Ci. ep., odio apud hostes contemptu apud socios l. L. zoprn (mrzek) biti sovražnikom, zaničevan biti od … , l. alienis malis Ci. ep., de (zaradi) existimatione alicuius Ci., in re familiari (zaradi imovinskega stanja) Ci., ventis V. ali contrario vento Lact., frigore Col., a frigore Plin., fame Plin.; o ljubezenski muki (kot bolezni): dices laborantes in uno Penelopen vitreamque Circen H. ki se mučita za enega = sta zaljubljeni v enega, gorita za enega, ah miser, quanta laborabas Charybdi … ! H. s kako Haribdo si se moral boriti; brezos.: laboratum est pestilentiā, siccitate eo anno laboratum est L., nec ullo terrae motu laboratum (esse) adnotatum est Plin.; o dejanjih in pri abstr. pojmih = neuspešen biti, ne imeti uspeha, ponesrečiti se, težave delati, (s)kaziti se, (s)krhati se: digitorum … porrectio … nullo in motu laborat Ci. ni neuspešna pri nobenem gibu = se posreči pri vsakem gibu, veritatem laborare nimis saepe aiunt, exstingui numquam L., laborat carmen in fine Petr., vocalium concursu hiat … et quasi laborat oratio Q. —
II.
1. (telesno ali duševno) delati, truditi se, upirati se, prtiti se: ibi multo plurimum sese familiarium laboravisse Pl., istos rastros interea tamen appone: ne labora Ter., quam diu intellegebant sese sibi et populo Romano, non Verri … serere, impendere, laborare Ci., quid enim ego laboravi aut quid egi Ci., aliquem laborare cogere S. navaditi koga prenašati težave, sudet multum frustraque laboret ausus idem H., sunt qui … imitentur iumenta onere et iugo laborantia Q.; z natančneje določenim pojmom dejavnosti (v raznih zvezah in skladih) = delati pri čem, gledati na kaj, prizadevati si za kaj, paziti na kaj, misliti na kaj, stremeti za čim, (po)truditi se za kaj, ukvarjati se s čim, brigati se, skrbeti (v skrbeh biti), (z)meniti se, zanimati se za kaj, koga kaj skrbeti: sic … existimes non minus me de illius re laborare quam ipsum de sua Ci. ep., quasi de verbo, non de re laboretur Ci. kakor da bi šlo za besedo, ne pa za dejansko stvar, in enodandis autem nominibus, quod miserandum sit, laboratis Ci. ukvarjate se z izvajanjem besed (z etimologijo), in eo tamen, cui naturam obstare viderit, laborabit Q., adeo in quae laboramus sola crevimus, divitias luxuriamque L., quae (apes) more parentum rura colunt operique favent in spemque laborant O., l. in famam Sen. ph., in hoc malum a quibusdam laboratur Q., libentissime praedicabo Cn. Pompeium … praecipue pro salute mea laborasse Ci., l. circa memoriam et pronuntiationem Q.; z objektnim acc.: quo etiam magis laboro idem, quod tu Ci. ep., Tironi prospicit, de se nihil laborat Ci.; z dat.: dies noctesque bonae menti l. Sen. ph. prizadevati si za pravo mišljenje o življenju; occ. l. alicui = služiti komu: nigro forte Iovi, cui tertia regna laborant Sil.; s finalnimi stavki: non decrevi solum, sed etiam, ut vos decerneretis, laboravi Ci., animo laborabat, ut reliquas civitates adiungeret C., quod tam cupide laborasset, ut praeter ceteros Iustus appellaretur N., neque, te ut miretur turba, labores H., sponsio illa ne fieret, laborasti Ci., non minus se id contendere et laborare, ne ea, quae dixissent, enuntiarentur C.; z odvisnim vprašalnim stavkom: quorsum recidat responsum, non magno opere laboro Ci., cuius manu sit percussus, non laboro Ci. za to se ne menim, to mi je vseeno; non ali nequidem laborare z inf.: si sociis fidelissimis prospicere non laboratis Ci., id illi … usque eo despexerunt, ut ne quaerere quidem de tanta re laborarint N.; pesn. in poklas. tudi laborare z inf.: hunc atque hunc superare laboret H., quem perspexisse laborant (novisse cupiunt) H., quis cenantibus una … pulchre fuerit tibi, nosse laboro H. rad bi vedel, quae (arma) nunc quoque ferre laboro O., amarique ab eo laboravi, etsi non erat laborandum Plin. iun., laborabat invidiam … demere Iust.; z ACI: non laboro, inquit, hoc loco discessisse Merulam Varr., quod ne nunc quidem fieri laborabo Sen. ph.
2. pesn. trans. = conficere (s trudom) izdel(ov)ati, narediti (napravljati), pripraviti (pripravljati), prirediti (prirejati): quale (nardum) non perfectius meae laboravit manus H., vestes arte laboratae V. (po drugih auro laboratae z zlatom pretkana (izvezena) oblačila), dona laborata Cereris V. kruh, predelan Cererin dar, v kruh predelano žito, noctibus hibernis castrensia pensa laboro Pr., antrum … arte laboratum nulla O., haec … praeter Herculi et Perseo laborata Plin., laboratam … dierum ac noctium studio actionem aqua deficit Q., plena laboratis scrinia libris Mart., frumenta ceterosque fructus … laborant T. žito in druge sadove sejejo … — Od tod adj. pt. pf. labōrātus 3
a) s trudom izvršen, utrudljiv, trudapoln: custodia laboratior Ter.
b) nujen, težaven: aevum Val. Fl., vita Stat. - lăbrum1 -ī, n (prim. labea, labium)
1. ustna, ustnica: em, vide ut discidit labrum Ter., modo vorsabatur (nomen) mihi in labris primoribus Pl. = prav na koncu jezika sem imel, apes, quas dixisti in labris Platonis consedisse pueri Ci., l. superius C., Plin., inferius Petr., haec ego mecum compressis agito labris H., necdum illis poculis labra admovi V., teneris immulgens ubera labris V.; preg.: aliquid primis ali primoribus labris attingere ali gustare Ci. le z robom ustnic dotakniti se česa, le z robom ustnic pokusiti kaj = le površno se ukvarjati s čim, non a summis labris ista venerunt, habent hae voces fundamentum Sen. ph. ni tako površno (mimogrede) izgovorjeno, linere alicui labra Mart. = (pre)varati (opetnajstiti) koga, non in pectore, sed in labris habere bonitatem Lact. le na jeziku.
2. metaf.
a) rob α) rob kake posode: labra doliorum circumlinere Ca., haec (cornua) … ab labris argento circumcludunt C. ob robu, kraju. β) rob (okrajek) jarka ipd.: summae fossae labra C., interiore labro (fossae) murum eum turribus crebris obiecit L., in summo labro fluminis Sis. fr., herba in labris fontis viret Plin., scrobes … pulvinatis a devexitate labris Plin., (lilium) resupinum per ambitum labris Plin.
b) bot. labrum Venereum ali Veneris = gr. δίψακος rastl. tkalska ščetica (divja ščetica) (Dipsacus fullonum Linn.): Plin. - laetitia -ae, f (laetus1)
1. subj. radost, veselost, veselje (ki se kaže na zunaj, gaudium je tiho notranje veselje; naspr. maeror, tristitia, dolor, cura): di magni, ut ego laetus sum et laetitiā differor! Pl., tibi denique iste pariet laetitiam labos Pl., tanta haec laetitia obortast Ter., ferre laetitiam apertissime Ci. ep., mater palam exsultare laetitiā coepit Ci. ep., ille (sc. Epicurus) apud Trabeam „voluptatem animi nimiam“ laetitiam dicit Ci., laetitiam dare alicui Ci. veselje narediti komu, razveseliti ga, laetitiam capere ali percipere ex aliqua re Ci. (vz)radostiti se ob čem (nad čim), laetitiā aliquem adficere Pl., Ci., C. ali in laetitiam conicere aliquem Ter. koga razveseliti, vzradostiti, facere laetitiam Ci., L., adferre laetitiam Ci., Plin., efferi ali se efferre laetitiā Ci., effert aliquem laetitia Ci., perfrui laetitiā Ci., laetitiam praecipere C. vnaprej se veseliti, aliquid alicui laetitiae est N., S. komu je kaj v veselje, koga kaj veseli, magna nobis laetitia est, cum (po drugih quod) … S. zelo nas veseli, da … , laetitia aliquem occupat S. veselje prevzame komu srce, gaudium atque laetitiam agitare S. vdajati se radosti in veselosti, koga razganjati od radosti in veselja, ex summa laetitia atque lascivia … repente omnis tristitia invasit S., l. victoriae (nad zmago) C., L., satis moderate ferre laetitiam L., animus non numquam laeditur ipse laetitiāque viget Lucr., omnīs accipit in se laetitiae motus et curas cordis inanīs Lucr., adsit laetitiae Bacchus dator V., plenus laetitiae H., natis in usum laetitiae scyphis pugnare Thracum est H., prosequi defunctos laetitiā Q., repetere laetitiam convivii T., totus effusus in laetitiam Iust.; pesn. v pl.: alicui demeritas dare laetitias Pl., omnibus laetitiis laetum esse Caecil. fr., haec loca circum laetitiae mulcent Lucr., torpor … expulit ex omni pectore laetitias Cat.; occ. pesn. ljubezenska radost, ljubezenska sreča, ljubezensko veselje, ljubezen: omnia tu (sc. Cynthia) nostrae tempora laetitiae Pr., iurgia sub tacitā condita laetitiā Pr. — Pooseb. Laetitia -ae, f Letícija = Radost, Veselost: O.
2. metaf. obj.
a) razveseljujoč (razveseljiv) pogled (videz), razveseljiva pojava (podoba, zunanjost, prikazen), lepota, milina, dražest, ljubkost, privlačnost: membrorum Stat., l. et pulchritudo orationis T., l. nitorque nostrorum temporum T.
b) bujna rast, bujnost, plodnost, rodovitnost: trunci, loci Col., pabuli Iust. - laetor -ārī -ātus sum (laetus1) radost (veselje, veselost) kazati, radost (veselje) (ob)čutiti, veseliti (radovati) se česa, veseliti se česa, nad čim, vesel biti česa, rad biti kakšen ali z inf., vda(ja)ti se (objestnemu) veselju, pesn. in poklas. tudi = ljubiti kaj.
1. abs.: laetari ab eo, quod latius gaudium propter magni boni opinionem diffusum Varr., gaudere decet, laetari non decet Ci. (prim. gaudium in laetitia), laetari (z naspr. maerere, dolere, queri) Ci., T., nec longum laetabere V. in ne boš se dolgo veselil, veselje te bo kmalu minilo.
2. v raznih skladih: z abl.: ut quisquam amator nuptiis laetetur Ter., laetari bonis rebus et dolere contrariis Ci., meis incommodis laetabantur consules Ci., l. malo alieno, suā re gestā, maximarum rerum gloriā Ci., armis, Italiā repertā V., pueri fato, sospite nato O., templo eburno Pr., Asturcone Suet.; s praep.: laetari omnes … de communi salute sentio Ci., Vagenses biduum modo ex perfidia laetati S., in turpissimis rebus mulier laetatur Ci., laetaris tu in (ob) omnium gemitu et triumphas Ci.; z notranjim obj. (acc. n. pron.): utrumque laetor Ci. ep., illud imprimis mihi laetandum iure esse video, quod … Ci., quod toto pectore laetor O.; z acc. kakega drugega imena: laetandum magis quam dolendum puto casum tuum (zevg.) S., od tod potem: iis rebus laetandis Fr., laetanda parenti natorum lamenta Cl., cum laetandis maeroribus Aug.; z gen. (le zevg.): nec veterum memini laetorve malorum V. in ne veseli me spomin na prejšnje trpljenje; s kavzalnim stavkom: ut in hoc (nad tem) sit semper ipse laetatus, quod ea faceret, quae … Ci., laetati sunt, quod sellam curulem adtulisset Ci., laetari, quod nihil tristius nec insanabilius esset L.; z ACI: istuc tibi ex sententia tua obtigisse laetor Ter., quae perfecta esse gaudeo, iudices, vehementerque laetor Ci., laetor tandem longi erroris finem factum esse L. v moje veliko veselje je vendarle konec dolgotrajne zablode, nec vero Alciden me sum laetatus euntem accepisse lacu V. ni mi godilo. Metaf. (o neosebnih subj.): vitis laetatur tepore Col. trta ljubi toploto, trti godi toplota, frumenta maxime laetantur patenti campo Pall. — Od tod adj. pt. pr. laetāns -antis vesel, radosten: ut ludere inter se laetantis vidimus propter amnem Naev. ap. Non., olim quos abiens adfeci aegrimoniā, eos nunc laetantes faciam adventu meo Pl., itaque nubit Oppianico continuo Sassia laetanti iam animo Ci., non ego te gaudens laetanti pectore mittam Cat.; o stvareh: laetantia loca Lucr. veseli, lepi, rajski kraji. — Adv. laetanter z veseljem, radostno: l. accipere Lamp., agere, aspicere Cass. - lāmentor -ārī -ātus sum (lāmentum)
1. intr. javkati, jadikovati, tarnati, vekati: Pl., Ter., flere ac lamentari Ci., flebiliter lamentatur Ulixes in volnere Ci., clamor lamentantium mulierum L., lamentari ac plangere Suet.
2. trans. obžalovati, objokovati koga ali kaj, žalovati za kom ali čim, nad kom ali čim: quid ego haec animo lamentor? Enn. fr., quid cesso infelix lamentarier (star. = lamentari) minus sexaginta? Pl., l. se ipsum Pl., vidi virginem … suam matrem lamentari mortuam Ter., conqueri fortunam adversam, non lamentari decet Pac. ap. Ci., haec … vita mors est, quam lamentari possem, si liberet Ci., cuius (sc. Antipatri Cyrenaici) caecitatem cum mulierculae lamentarentur Ci., ad lamentandam tanti imperii calamitatem Ci., l. obitum Lucr., hic fratrem, propinquum ille, alius parentes lamentari T., l. aliquem pro adflicto Suet.; z ACI: istuc, quod nunc lamentare, non esse argentum tibi, apud novercam querere Pl., cum lamentamur non apparere labores nostros H.